De VMSW organiseerde in de maanden april en mei 2017, samen met het agentschap Onroerend Erfgoed, provinciale informatiesessies over de archeologienota voor professionelen in de socialewoningbouw. Het Onroerenderfgoeddecreet verplicht de aanvrager van een stedenbouwkundige vergunning om een bekrachtigde archeologienota bij de vergunningsaanvraag te voegen.

1. Regelgeving
Archeologie
April/mei 2017

2. Inhoud
1. Wettelijk kader
2. Erkende archeoloog
3. Archeologische opdeling van Vlaanderen
4. Processen
5. Financiering
6. Recente aanpassingen en evaluatie 2017

3. Wettelijk
kader

4. Wettelijk kader
 Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013
 Onroerenderfgoedbesluit van 16 mei 2014
 Ter vervanging van het
Archeologiedecreet van
30 juni 1993

5. Oude regelgeving:
• Vlaamse overheid bepaalt noodzaak tot archeologisch
onderzoek via advies bij bouwvergunning
• Vlaamse overheid legt aanpak op voor het archeologisch
onderzoek d.m.v. “bijzondere voorwaarden” bij de
archeologische vergunning
Nieuwe regelgeving:
• Decretale drempelcriteria bepalen vooraf noodzaak tot
archeologisch onderzoek
• Erkende archeoloog stelt zelf plan van aanpak
archeologisch onderzoek voor, Vlaamse overheid
bekrachtigt voorstel

6. Erkende
archeoloog

7. Erkende archeologen
 Zowel natuurlijke personen (140) als rechtspersonen (24)
‒ Lijst van erkende archeologen beschikbaar op
www.onroerenderfgoed.be
 Erkende archeologen dragen de eindverantwoordelijkheid
van elke stap binnen het archeologietraject

8. Code van Goede Praktijk
 Voluit: Code van Goede Praktijk voor Archeologie en
Metaaldetectie
 Doel: standaard voor de kwaliteit van het archeologisch
onderzoek in Vlaanderen
 Voor de uitvoering van en rapportering over archeologische
vooronderzoeken, archeologische opgravingen en het gebruik
van metaaldetectoren
 Vastgesteld door minister (16/12/2016) - Bindend!
 Niet naleven CGP is reden voor schorsen of intrekken
erkenning

9. Code van Goede Praktijk
 Kader voor de erkende archeoloog
 Criteria voor beoordeling kwaliteit
 Procesbeschrijving

10. Archeologische
opdeling van
Vlaanderen

11. Archeologische opdeling van
Vlaanderen
 Beschermde archeologische sites
 Vastgestelde inventaris van archeologische zones
 Vastgestelde kaart van gebieden waar geen archeologie te
verwachten valt
 Gebieden zonder bijzonder archeologisch statuut
 Gegevens beschikbaar op:
‒ geo.onroerenderfgoed.be
‒ beschermingen.onroerenderfgoed.be
‒ inventaris.onroerenderfgoed.be

12. Ligging van de definitief beschermde
archeologische sites in Vlaanderen
Beschermde archeologische site

13. Beschermde archeologische sites
Voorbeeld: middenneolitische site van Ottenburg
Zie: beschermingen.onroerenderfgoed.be en
geo.onroerenderfgoed.be

14. Vastgestelde archeologische zone
Ligging van de vastgestelde
archeologische zones in Vlaanderen

15. Vastgestelde archeologische zones
Voorbeeld: historische stadskern van Vilvoorde
Zie: https://inventaris.onroerenderfgoed.be/cai/zones?
gebeurtenis=deo_gebeurtenis.1145&pagina=3ie
En zie ook: geo.onroerenderfgoed.be

16. Voorbeeld uit de kaart van
gebieden waar geen
archeologie te verwachten
valt (“GGA”: gebieden geen
archeologie)
Legende:
rood: de vastgestelde
archeologische zone van de
historische stadskern van
Gent
grijs: de gebieden waar geen
archeologisch erfgoed
verwacht wordt in en rond
Gent
Gebieden waar geen archeologie te
verwachten valt

17. Gebieden waar geen archeologie
te verwachten valt
Zie: geo.onroerenderfgoed.be

18. Gebieden zonder bijzonder
archeologisch statuut
Zie: geo.onroerenderfgoed.be

19. Processen

20. Archeologisch onderzoek
Drie kaders:
 Archeologisch onderzoek bij vergunningsplichtige ingrepen in
de bodem
 (Archeologisch onderzoek met het oog op wetenschappelijke
vraagstellingen)
 (Archeologisch onderzoek na toevalsvondsten)

21. Onderzoek bij vergunningsplichtige
ingrepen
Onderzoek verplicht in kader
van bouwwerken
 stedenbouwkundige
vergunningen
 verkavelingsvergunningen

22. Drempelwaarden: stedenbouwkundig
 Beschermde archeologische site: altijd onderzoek
 Gebieden waar geen archeologisch erfgoed meer te
verwachten valt: nooit onderzoek
 Vastgestelde archeologische zone: onderzoek indien
perceel/percelen +300m², behalve effectieve ingreep in de
bodem -100m²
 Ongekend (buiten bescherming, AZ of GGA): onderzoek
indien perceel/percelen +3000m², behalve effectieve
ingreep in de bodem -1000m². Bijkomende uitzondering
voor private natuurlijke of rechtspersonen, in gebied
anders dan wonen en recreatie: effectieve ingreep in de
bodem -5000m²

24. Drempelwaarden: verkaveling
 Beschermde archeologische site: altijd onderzoek
 Gebieden waar geen archeologisch erfgoed meer te
verwachten valt: nooit onderzoek
 Vastgestelde archeologische zone: onderzoek indien
perceel/percelen +300m²
 Ongekend (buiten bescherming, AZ of GGA): onderzoek
indien perceel/percelen +3000m²

26. Ingreep in de bodem
Ingreep in de bodem = elke wijziging van de eigenschappen van
de ondergrond door verwijdering of toevoeging van materie,
verhoging of verlaging van de grondwatertafel, of samendrukken
van de materialen waaruit de ondergrond bestaat.
Ruim lezen: niet beperkt tot de effectieve uitgravingen (bv.
individuele funderingsputten), maar betreft de volledige
bebouwde/bewerkte zone (inclusief randinfrastructuur,
omgevingsaanleg en werfzone)

27. Onderzoek bij vergunnings-
plichtige ingrepen

28. Nut van de archeologienota
 Doelstelling van het archeologisch traject:
‒ Archeologisch erfgoed aanwezig?
‒ Maatregelen noodzakelijk? Welke?
 Voordelen:
‒ Geen verrassingen bij het verkrijgen van de vergunning
‒ Goed inzicht in de duurtijd en de kostprijs van archeologisch
onderzoek
‒ Mogelijkheid tot aanpassing van de plannen

29. Stappenplan opmaak
archeologienota
 Aanvrager vergunning stelt
erkend archeoloog aan
 Archeoloog start altijd met
bureauonderzoek
‒ Weegt vervolgens telkens af
of en welke onderzoeken
verder nodig zijn
Onderzoek zonder ingreep in
de bodem (bv.
bureauonderzoek)
Onderzoek met ingreep in de
bodem (bv. proefsleuven)

30. Vooronderzoek mét ingreep in de
bodem
 Regulier traject: vóór de vergunningsaanvraag
 Erkende archeoloog dient melding in bij agentschap of
Onroerenderfgoedgemeente
 Weigering of voorwaarden binnen 15 dagen

31. Resultaat vooronderzoek:
archeologienota
Inhoud
 Resultaten van het vooronderzoek
 Programma van maatregelen (gemotiveerd advies + plan van
aanpak):
‒ Geen maatregelen
‒ Behoud in situ
‒ Opgraving
‒ Uitgesteld vooronderzoek met ingreep in de bodem
 Maatregelen kunnen gefaseerd zijn mits motivatie
 Competenties van de uitvoerders
 Kostenraming en geschatte duur (niet bindend)
 Voorstel over bewaren en deponeren van archeologisch ensemble

32. Archeologienota
Archeologienota: bekrachtiging
 indienen bij agentschap of onroerenderfgoedgemeente door
erkend archeoloog
 bekrachtiging, weigering, of voorwaarden binnen 21 dagen
 termijn verstreken = bekrachtiging
 bekrachtigde archeologienota = toelating voor een eventuele
opgraving na vergunning of voor een uitgesteld vooronderzoek
met ingreep in de bodem
 beroep mogelijk tegen weigering of voorwaarden

33. Bekrachtigde Archeologienota
Bekrachtigde archeologienota of archeologienota
met bewijs van indiening voor bekrachtiging:
bouwvergunning
 toevoegen aan aanvraag van stedenbouwkundige vergunning of
verkavelingsvergunning
 door bouwheer
 vergunningverlener neemt naleven bekrachtigde archeologienota
op als voorwaarde in vergunning

34. Nota (uitgesteld vooronderzoek)
Uitzonderingsprocedure:
uitgesteld vooronderzoek
met ingreep in de bodem
 indien vooronderzoek met ingreep in de bodem niet kan
voorafgaand aan vergunningsaanvraag
 indienen bij agentschap of onroerenderfgoedgemeente door
erkend archeoloog
 bekrachtiging, weigering, of voorwaarden binnen 21 dagen

35. Nota (uitgesteld vooronderzoek):
wanneer?
 Uitzondering!
 Vooronderzoek met ingreep in de bodem is:
‒ onmogelijk: bv. het terrein is nog bebost, rooien kan pas na
bouwvergunning
‒ juridisch onwenselijk: bv. de vergunningsaanvrager is nog geen
eigenaar van het terrein, onteigening gebeurt pas na bouwvergunning
‒ economisch onwenselijk: bv. winkelcomplex met te grote onzekerheid
over het verkrijgen van de bouwvergunning
‒ maatschappelijk onwenselijk: bv. natuurgebied waar eerst andere
sectorale afwegingen gemaakt moeten worden of ingrepen wenselijk
zijn
 Keuze voor het uitgesteld traject = keuze van de aanvrager van
de vergunning, in samenspraak met de erkende archeoloog
‒ wordt gemotiveerd in de archeologienota

36. Nota (uitgesteld vooronderzoek)
Inhoud (gelijkaardig aan archeologienota)
 Resultaten van het uitgestelde vooronderzoek met ingreep in de
bodem
 Programma van maatregelen (gemotiveerd advies + plan van
aanpak):
‒ Geen maatregelen
‒ Behoud in situ
‒ Opgraving
 Competenties van de uitvoerders
 Kostenraming en geschatte duur (niet bindend)
 Voorstel over bewaren en deponeren van archeologisch
ensemble

37. Opgraving
 door erkende archeoloog
 aanvang melden bij agentschap en erkende OE-gemeente
 toelating zit vervat in bekrachtigde (archeologie)nota
 uitvoeren conform OE-decreet, CGP, plan van aanpak uit
(archeologie)nota, voorwaarden bij (archeologie)nota

38. Resultaat 1 opgraving:
archeologierapport
Archeologierapport
 binnen 2 maanden na einde
van het veldwerk
 beknopt verslag uitgevoerde
werken en resultaten
 beschrijving verdere aanpak
 indienen bij het agentschap
 niet gebonden aan een
weigering of goedkeuring

39. Resultaat 2 opgraving:
eindverslag
Eindverslag
 binnen 2 jaar na het einde van het veldwerk
 volledig verslag van de opgraving en bekomen resultaten
 op basis van verwerking
 indienen bij het agentschap
 erkende archeoloog publiceert
 agentschap stelt digitaal ter beschikking
 niet gebonden aan een weigering of goedkeuring

40. Onderzoek bij vergunnings-
plichtige ingrepen

41. Afwijkende vergunde werken
 Als de vergunde werken
verschillen van de werken
opgenomen in de bekrachtigde
archeologienota (bv. door
vergunningsvoorwaarde), dan
geldt de bekrachtigde
archeologienota niet als toelating
voor de maatregelen
 Opnemen in de vergunning dat
een bekrachtigde nota moet
worden bekomen

42. Taken initiatiefnemer
 Nagaan of archeologisch onderzoek voorafgaand aan
vergunningsaanvraag noodzakelijk is (art. 5.4.1. en 5.4.2.
Onroerenderfgoeddecreet)
 Aanstellen erkend archeoloog
 Bekrachtigde archeologienota toevoegen aan aanvraag
vergunning
 Archeologisch onderzoek zoals bepaald in bekrachtigde
archeologienota laten uitvoeren
 Bij uitgesteld traject: bekrachtigde nota bekomen, gevolgd
door de uitvoering ervan

43. Taken vergunningverlenende
overheid
 Controleren of een bekrachtigde archeologienota aanwezig
moet zijn bij de vergunningsaanvraag
 Nagaan of werken in de bekrachtigde archeologienota
overeenstemmen met werken in de vergunningsaanvraag
 Opnemen naleven van de bekrachtigde archeologienota als
voorwaarde in de vergunning
 Bij afwijkende vergunde werken: opnemen als voorwaarde
in vergunning dat een bekrachtigde nota bekomen moet
worden, gevolgd door de uitvoering ervan
 Geen advies meer vragen aan agentschap (behalve bij
beschermd erfgoed)

44. Taken agentschap Onroerend
Erfgoed
 Beoordelen melding vooronderzoek met ingreep in de
bodem
 Beoordelen archeologienota / nota
 Toezicht op correcte uitvoering onderzoek door erkende
archeoloog, evalueren erkende archeoloog
 Publiek beschikbaar stellen van archeologienota, nota,
eindverslag
 Onderhouden inventaris archeologische zones, kaart GGA,
beschermde archeologische sites
 Voorzien in kwaliteitskader archeologisch onderzoek

45. Taken erkende onroerenderfgoed-
gemeente
 Beoordelen melding vooronderzoek met ingreep in de
bodem
 Beoordelen archeologienota / nota
 Uitzondering: meldingen en (archeologie)nota’s m.b.t.
percelen op het grondgebied van meerdere gemeenten

46. Taken Inspectie RWO
 Handhaving Onroerenderfgoeddecreet
‒ Boete en/of celstraf, dwangsom, schadevergoeding
‒ Niet melden van toevalsvondst
‒ Niet houden aan behoudsbeginsel archeologische ensembles
‒ Het toestaan of aanvaarden dat een archeoloog een archeologisch
onderzoek met ingreep in de bodem uitvoert zonder erkend te zijn,
zonder melding of toelating of in strijd met de voorwaarden of
maatregelen van de toelating, de melding of de bekrachtigde
(archeologie)nota
 Handhaving VCRO
‒ Naleven voorwaarden bouwvergunning
‒ Uitvoeren maatregelen uit bekrachtigde (archeologie)nota

47. Financiering
©BAAC,L.Hoste

48. Kosten archeologisch onderzoek
 Gedragen door de
vergunningaanvrager
 2 flankerende maatregelen:
‒ Archeologisch(e)
solidariteitsfonds(en)
‒ premie buitensporige
opgravingskosten voor
occasionele bouwers
(natuurlijke personen, kleine
ondernemingen en
verenigingen)
©BAAC,

49. Archeologisch solidariteitsfonds
 Overeenkomst minister –
archeologisch solidariteitsfonds
‒ Berekeningswijze ledenbijdrage
‒ Voorwaarden vergoeding leden
‒ Doelstellingen & doelgroep
‒ Duur overeenkomst
 Erkenning door de minister
 Bekendmaking in BS
 Van onbepaalde duur
 Basistoelage van 50.000 euro
(werkingskosten)

50. Premie voor buitensporige
opgravingskosten
 Voor occasionele bouwers die de kosten niet kunnen
vermarkten en waarvan niet verwacht kan worden dat ze
zich aansluiten bij een archeologisch solidariteitsfonds
 Bij stedenbouwkundige vergunning
 Natuurlijke personen en kleine ondernemingen of
verenigingen
 Plafond van €40.000 geschrapt sinds 1/1/2017
 Maximaal 1 premie per opgraving

51. Recente
aanpassingen
en evaluatie 2017

52. Beoordeling (archeologie)nota
Beoordeling van de essentie door het agentschap
Onroerend Erfgoed
 Is de archeologische waarde en verwachting correct en
voldoende onderbouwd ingeschat?
 Is het programma van maatregelen dat voortvloeit uit die
verwachting doeltreffend?
 Is de archeologienota uitvoerbaar?

53. Introductie ‘archeologienota met
beperkte samenstelling’
 Enkel mogelijk in volgende situaties:
‒ aantoonbare zekerheid dat er geen archeologisch erfgoed
aanwezig is of
‒ aantoonbare zekerheid dat de werken waarvoor een vergunning
moet worden aangevraagd nooit impact hebben op eender welk
eventueel aanwezig archeologisch erfgoed of
‒ aantoonbare zekerheid dat een archeologische opgraving nooit
leidt tot nuttige kenniswinst
 Doel: beperken omvang en benodigde tijds- en
budgetinvestering archeologienota voor de bovenstaande
situaties

54. Wijziging dossiersamenstelling
vergunningsaanvraag
 Sinds 01/01/2017
 Ofwel een bekrachtigde archeologienota
 Ofwel een archeologienota met bewijs van indiening voor
bekrachtiging bij het agentschap
 Bekrachtigde archeologienota moet worden ingediend vóór
beoordeling vergunningsaanvraag
 Geen bekrachtigde archeologienota vóór verstrijken
vergunningstermijn = geweigerde vergunningsaanvraag

55. Kaart met gebieden waar geen
archeologisch erfgoed te verwachten
valt
 2-maandelijkse vaststelling
 5de versie van de GGA-kaart van kracht 2de helft mei
 Grote ontginningen
 Lijninfrastructuur (bv. moderne kanalen, dokken,…)
 Archeologisch onderzochte gebieden
 …
 Aanleveren van data voor aanvulling van de kaart wordt
aangemoedigd (handleiding is te vinden op de website van
onroerend erfgoed)

56. Meer
informatie

57. https://www.onroerenderfgoed.be/nl/diensten/publicaties/

58. www.onroerenderfgoed.be
antwerpen@onroerenderfgoed.be
limburg@onroerenderfgoed.be
oost-vlaanderen@onroerenderfgoed.be
vlaams-brabant@onroerenderfgoed.be
west-vlaanderen@onroerenderfgoed.be
inventaris@onroerenderfgoed.be
beschermen@onroerenderfgoed.be
erkennen.subsidieren@onroerenderfgoed.be