Μία ομαδική εργασία για το Σχήμα του Αδυνάτου στην Αρχαία Ελληνική και Νεότερη Λογοτεχνία

1. «ΤΟ ΣΧΗΜΑ ΤΟΥ ΑΔΥΝΑΤΟΥ»
ΜΙΑ ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΤΗΣ ΙΛΑΔΑΣ (Β1-Β2)
ΤΟΥ 2ου
ΠΡΟΤΥΠΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΒΟΛΟΥ
( ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΒΟΝΤΖΟΥ ΒΑΡΒΑΡΑ ΠΕ02)
« Η οργή του Αχιλλέα», έργο του Γάλλου ζωγράφου Jacques-Louis David, 1819.
"The Angerof Achilles,orSacrifice of IphigéniebyDAVID,Jacques-Louis"
Η ΘΕΣΗ « ΤΟΥ ΣΧΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΔΥΝΑΤΟΥ» ΣΤΟΝ ΟΡΚΟ ΤΟΥ
ΑΧΙΛΛΕΑ
Το νόημα του όρκου του Αχιλλέα (Α, 235-240) είναι: αν αυτό το σκήπτρο που
κρατώ βγάλει ξανά κλαδιά και φύλλα, τότε κι εγώ θα μπω ξανά στον πόλεμο, δηλαδή,
ποτέ,αφού το σκήπτρο είναι αδύνατο να ξαναπετάξει κλαδιά και φύλλα, σύμφωνα με
τους φυσικούς νόμους, από τη στιγμή που κόπηκε από το δέντρο, του αφαιρέθηκε ο
φλοιός και τα φύλλα και είναι πια ένα ξερό ξύλο. Ουσιαστικά, ο Αχιλλέας δηλώνει:
«δεν πρόκειται να ξαναγυρίσω στον πόλεμο για κανέναν λόγο». Με το «σχήμα του
αδύνατου»όμως, δίνεταιπερισσότερηπαραστατικότηταστηνέκφρασητου όρκου και
μεγαλύτερη έμφαση στο «ποτέ».
Στον όρκο, βέβαια, του Αχιλλέα υπάρχει ένα λογικό άλμα, καθώς δεν
αναφέρεται η οριστική του αποχώρηση από τον πόλεμο, αυτό εννοείται και ο ήρωας
περνάει αμέσως στο αποτέλεσμα της αποχώρησης του: οι Αχαιοί θα αποζητήσουν μια
μέρα τονΑχιλλέα καιο Αγαμέμνοναςδεθα μπορείνα κάνει τίποτα για να τους γλιτώσει
από τον Έκτορα και τότε θα μετανιώσει που περιφρόνησε τον πιο άξιο πολέμαρχο.
(Σχολικό βιβλίο, Ερώτηση 5, σελίδα 32)
ΖΑΧΑΡΟΥ ΑΡΙΣΤΕΑ – ΝΕΚΤΑΡΙΑ, Β1

2. Το Β΄ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑαπό τον Όμηρο: Χ, 260-267:
« Το σχήμα του αδυνάτουστην απάντησητουΑχιλλέα στον Έκτορα»
Μ' άγριοβλέμμ'απάντησεν ογρήγοροςΠηλείδης: 260
«Μη μου προφέρειςσύμβασες,ωΈκτορ μισητέ μου,
λεοντάρια καιάνθρωποιποτέδενόμοσαν ειρήνην,
λύκοικαι αρνιά δενγίνεταιποτένα ομογνωμήσουν,
αλλ'έχθρανέχουνάσπονδηνκακήνανάμεσόν τους.
Τόσο κι εγώ δενδύναμαιποτένα σ' αγαπήσω,
καιόρκουςδεν θα ομόσομεπριν έναςαπ' τουςδύο
χορτάσειμετο αίμα του τονανδρειωμένον Άρην. 267
Λίγο πριν την έναρξη της πιο σημαντικής μονομαχίας του έπους, της μονομαχίας
Έκτορα και Αχιλλέα, ο Έκτορας προσπαθεί με όρκο να πάρει υπόσχεση από τον
Αχιλλέα πως μετά τη λήξη της μονομαχίας τους, θα παραδώσει ο νικητής το
νεκρό σώμα ( =τη σορό) στους οικείους (= συγγενείς) του νικημένου, αλώβητο
αλλά χωρίς τα άρματά του.
Ο Αχιλλέας, με ύφος σκληροτράχηλου νικητή αρνείται στον Έκτορα το αίτημά του:
« Αν ποτέ οι άνθρωποι συμφιλιωθούν με τα λιοντάρια και οι λύκοι με τα αρνιά,
τότε κι εμείς θα συμφωνήσουμε!»
ΓΩΓΟΥ ΜΑΡΙΑ, Β2
Είναι γνωστό ότι με το πέρας της μονομαχίας ο Νικητής έπαιρνε πάντα ως έπαθλο
του όπλα του Νικημένου.

3. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΧΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΔΥΝΑΤΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΗ:
« Η οργή του Αχιλλέα», έργο του Martin Michel.
«ΤΟ ΣΧΗΜΑ ΤΟΥ ΑΔΥΝΑΤΟΥ» ΣΤΟΥΣ ΜΥΘΟΥΣ ΤΟΥ ΑΙΣΩΠΟΥ
Στον αγαπημένο μύθο του Αισώπου, "Η κόρη του αγρότη", ένα λιοντάρι
ερωτεύτηκε την όμορφη κόρη του αγρότη και πήγε στο σπίτι της προκειμένου να
ζητήσει το χέρι της. Φοβισμένος ο αγρότης, του είπε πως ο αρραβώνας με την
κόρη του προϋποθέτει την μεταμόρφωσή του σε άνθρωπο. (Φυσικά, η
μεταμόρφωσή του σε άνθρωπο είναι αδύνατη και έτσι αποτελεί σχήμα
αδυνάτου).
Επιπλέον, σε έναν ακόμη γνωστό μύθο, "Η αλεπού με την κομμένη ουρά" στη
συνάντηση που είχαν όλα τα ζώα για την ανάδειξη του ομορφότερου, το παγώνι
τη διαβεβαίωσε ότι θα αναδειχθεί νικήτρια όταν η γη πάψει να γυρίζει. (Κι εδώ
μιλάμε για σχήμα αδυνάτου, καθώς η γη δεν πρόκειται να σταματήσει να
γυρίζει).
ΑΛΤΙΜΠΑΡΜΑΚΗ ΦΕΝΙΑ, Β1

4. Photo Credits: commons.wikimedia.org
« ΤΟ ΣΧΗΜΑ ΤΟΥ ΑΔΥΝΑΤΟΥ» ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ
« Η ΕΛΕΝΗ» του Σοφοκλή.
Το σχήμα του αδυνάτου είναι ένας τρόπος με τον οποίον μπορούμε να δείξουμε
πως κάτι είναι αδύνατον να πραγματοποιηθεί, παρά μόνο αν αλλάξει η φυσική
τάξη του κόσμου. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δώσει έμφαση στο «ποτέ»,
αλλά και για να τονίσει έναν όρκο. Ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα που
γίνεται χρήση του σχήματος του αδυνάτου είναι αυτό που εμφανίζεται στην
«Ελένη» του Ευριπίδη. Παρόλο που ο Μενέλαος έχει βρει την Ελένη και το είδωλο
έχει αναληφθεί, ο κίνδυνος συνεχίζει να παραμονεύει Πρέπει να αντιμετωπίσουν
τον Θεοκλύμενο, ο οποίος θέλει να πάρει την Ελένη για σύζυγό του και θα του
ήταν εξυπηρετικό αν ήταν…χήρα. Στρέφονται, λοιπόν, στην Θεονόη, αδελφή του
Θεοκλύμενου, και την παρακαλούνε να μην αποκαλύψει στον αδερφό της την
άφιξη του Μενέλαου. Τότε ο Μενέλαος πράττει δραματικά, αφού στρέφεται στον
τάφο του πατέρα της Θεονόης και του Θεοκλύμενου και του ζητάει να του
επιστραφεί η γυναίκα του, αλλιώς ο Άδης να στείλει πίσω όσους σκοτώθηκαν για
εκείνη, γεγονός όπως γνωρίζουμε αδύνατο! ΠΑΤΕΡΑ ΜΕΛΙΝΑ, Β2
https://www.schooltime.gr/2015/08/22/h-eleni-tou-giorgou-seferi-

5. Σοφοκλής, Φιλοκτήτης 1325-1335:
«Ο Νεοπτόλεμος προσπαθεί να πείσει τον Φιλοκτήτη να τον ακολουθήσει στην
Τροία και να θεραπευτεί» :
«Και άκουσε προσεχτικά και γράφ’ τα στο μυαλό σου:
Από τη θεία βούληση σε βρήκε η αρρώστια,
γιατί στης Χρύσης σίμωσες το φύλακα, το φίδι,
που τον ακάλυπτο σηκό κρυφά παραφυλάει.
Και μάθε πως απ’ τη βαριά αρρώστια δε θα έβρεις
ποτέ σου ανακούφιση, όσο ο ήλιος βγαίνει
απ' τη μεριά αυτή και πάει εκεί και βασιλεύει,
προτού να ’ρθεις εκούσια στης Τροίας τα πεδία,
να γιατρευτείς από τους γιους του Ασκληπιού κοντά μας
απ' την πικρή αρρώστια σου και τ' οχυρό το κάστρο
να κυριεύσεις φανερά μ’ εμένα και τα τόξα».
Η προτροπή του Νεοπτόλεμου προς τον καταβεβλημένο απ’ τη βαριά αρρώστια
Φιλοκτήτη, είναι επίσης βαρυσήμαντη, γι’ αυτό και πρέπει «να τη γράψει στο
μυαλό του»: η αρρώστια του είναι μέρος τιμωρίας του, γι’ αυτό μόνον οι δυο γιοι
του Ασκληπιού μπορούν να τον θεραπεύσουν, αρκεί να πάει με τη θέλησή του
στην Τροία. Αλλιώς όσο ο ήλιος βγαίνει από την Ανατολή και δύει προς τη Δύση,
δεν πρόκειται να βρει τη γιατρειά του!
ΑΓΓΕΛΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, Β2
Πίνακας του Jean Germain Drouais, (1763-1788).

6. « ΤΟ ΣΧΗΜΑ ΤΟΥ ΑΔΥΝΑΤΟΥ» ΣΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΜΑΣ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ»
https://www.timesnews.gr/o-laikos-zografos-theofilos/
Το σχήμα του αδύνατου χρησιμοποιείται σε δημοτικά τραγούδια για να δώσει έμφαση.
Στο ποίημα «Του νεκρού Αδερφού», όταν ο νεκρός αδερφός μιλά με την αδερφή του και
της λέει ότι είναι αδύνατονα αναστηθεί,όπως με ένα ξεραμένο δέντρο που δε γίνεται να
βγάλει καινούργια κλωνάρια. Το σχήμα του αδύνατου συνάδει με τον όρκο του Αχιλλέα.
Σε άλλο παράδειγμα από τη λαϊκή παράδοση, η κόρη αρνείται να παντρευτεί τον νέο
που της έκανε πρόταση γάμου και δηλώνει πως, εάν ο νέος κατορθώσει δύο φύσει
αδύνατες ενέργειες, τότε θα τον παντρευτεί. Αρχικά αναφέρει πως είναι αδύνατο να
δημιουργηθεί αλώνι στο πέλαγος και να μη βραχεί η συγκομιδή, ενώ ταυτόχρονα δεν
είναι δυνατό να θέσει σε δεμάτι αυγά και μάλιστα με ένα κομμάτι ,όπως η μεταξωτή
κλωστή που βγάζει ο μεταξοσκώληκας για να κάνει το κουκούλι του, έτσι είναι αδύνατον
η κοπέλα να παντρευτεί τον νέο!
ΣΚΑΡΛΑΤΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, Β2
« ΤΟ ΣΧΗΜΑ ΤΟΥ ΑΔΥΝΑΤΟΥ» στης «Άρτας το Γιοφύρι»
«Το γιοφύρι της Άρτας» είναι πολύ γνωστό δημοτικό τραγούδι. Σε αυτό, η
γυναίκα του πρωτομάστορα θυσιάζεται, χωρίς να το θέλει, επειδή «γεφύρι δε
στεριώνει» και καταριέται το γιοφύρι. Να τρέμει όπως τρέμουν τα φύλλα. Και,
όπως πέφτουν τα φύλλα, να πέφτουν οι διαβάτες. Άρα η θυσία της θα πάει
χαμένη! Τότε, ο πρωτομάστορας άνδρας της και οι σαράντα πέντε μάστοροι κι οι

7. εξήντα μαθητάδες τής θυμίζουν ότι μπορεί από το Γιοφύρι να περάσει ο
ξενιτεμένος αδερφός της και τελευταία στιγμή αποσύρει τον όρκο!
Στην καθημερινότητα λέμε: «Όταν το ποτάμι κυλήσει προς τα πίσω»,
« Όταν ο ήλιος θα βγει από τη δύση», « Όταν τα ψάρια θα βγουν στη στεριά» και
άλλα. Όλα αυτά τα αδύνατα πράγματα για να δώσουμε έμφαση σε όσα λέμε!
ΑΓΡΙΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, Β2
https://latistor.blogspot.com/2017/02/blog-post_14.html
Το κυπαρίσσι του Μυστρά (λαϊκός μύθος)
https://www.art22.gr /τα-κάλαντα-στην-ελληνική-ζωγραφική

8. Μια άνοιξη, ο Έλληνας υπηρέτης ενός Τούρκου σουβλίζει ένα αρνί για τον
αφέντη του. Κάποια στιγμή κοιτάει γύρω την ομορφιά του τοπίου και
αναστενάζει. Τον ακούει ο Τούρκος και ρωτάει γιατί. "Θυμάμαι που κάποτε όλα
αυτά ήταν δικά μας", λέει ο Έλληνας. Τότε ο Τούρκος, για να του δείξει το μάταιο
της νοσταλγίας του για αυτήν την εποχή, παίρνει το ξύλο που είχε χρησιμοποιηθεί
για σούβλα, το καρφώνει στη γη και του λέει: "Όταν θα βγάλει φύλλα τούτο το
ξερό και καμένο ξύλο, τότε θα ξαναγίνουν αυτά δικά σας". Πλην όμως μετά από
λίγο το ξύλο βλάστησε. Έγινε ένα μεγάλο κυπαρίσσι και ο θρύλος τελειώνει με την
αναφορά ότι αυτό υπήρχε ακόμα, όταν ξέσπασε η Επανάσταση. Σε αυτή την
περίπτωση το σχήμα λειτουργεί ανάποδα.
ΓΚΟΛΙΩΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ , Β1
Ως επωδό, ολοκληρώνουμετην παρουσίαση αυτή, με το πολύ γνωστόαπόσπασμααπό
την Ἱστορίη του Ηροδότου, απόσπασμα VΙII,143, που αφορά στην απάντησηπου
έδωσανοι Αθηναίοι στον Αλέξανδρο, βασιλιάτης Μακεδονίαςκαι εκπρόσωποτου
Μαρδόνιου.
{Ο Μαρδόνιος που έμεινε στην Ελλάδα με μεγάλες δυνάμεις, για να επιχειρήσει την υποδούλωσή
της, στέλνει στην Αθήνα το βασιλιά της Μακεδονίας Αλέξανδρο, με την πρόταση προς αυτούς είτε
να φύγουν από την πόλη τους και να ζήσουν όπου θέλουν αυτόνομοι είτε να συμμαχήσουν μαζί
του και να τους ξαναχτίσει τους ναούς που πυρπόλησε. Ο Αλέξανδρος τους προτρέπει να δεχτούν
την πρόταση, γιατί δεν θα μπορούσαν ποτέ να καταβάλουν την τεράστια δύναμη του βασιλιά. Οι
Λακεδαιμόνιοι, που πληροφορούνται τα καθέκαστα, σπεύδουν στην Αθήνα και ζητούν από τους
Αθηναίους να μη γίνουν αιτία να υποδουλωθούν όλοι οι Έλληνες. Αναγνωρίζοντας τις θυσίες τους
για την απόκρουση των Περσών, υπόσχονται να τους βοηθήσουν, επειδή για δυο χρονιές είχε
καταστραφεί από τον πόλεμο η σοδειά της Αττικής.}
Και οι Αθηναίοι απάντησαν προς αυτόν: «πήγαινε ν' αναγγείλεις στον Μαρδόνιο ότι οι
Αθηναίοι λένε: όσο ο ήλιος θ' ακολουθεί τον ίδιο δρόμο που και σήμερα πορεύεται,
αποκλείεται να κάνουμε συνθήκες με τον Ξέρξη». Πράγμα δηλαδή Αδύνατον!
ΒΟΝΤΖΟΥ ΒΑΡΒΑΡΑ
ἀπάγγελλε Μαρδονίῳ ὡς ᾿Αθηναῖοι λέγουσι, ἔστ' ἂν ὁ ἥλιος
τὴν αὐτὴν ὁδὸν ἴῃ τῇ περ καὶ νῦν ἔρχεται, μήκοτε ὁμολογήσειν ἡμέας Ξέρξῃ.

9. ΠΗΓΕΣ
Lesky Albin, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας,
Θεσσαλονίκη 1964,μτφρ. Αγ. Τσομπανάκη
Αρχαία Ελληνική Τραγωδία. Σοφοκλής, Φιλοκτήτης, μτφρ. Στ.
Μπαζάκου–Μαραγκουδάκη, Dian Books, Αθήνα, 1996]
Ιστορία Ελληνικού Έθνους, τόμος Β΄, Εκδοτική Αθηνών
Ομήρου Ιλιάδα, μτφ. Α. Πάλλης, Εστία,Αθήνα, 1936
Σαμαρά Μαρία, Ομήρου Ιλιάδα, Αθήνα 1986.
http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2230/Irodotou-
Istories_A-Gymnasiou_html-empl/index8_3.html
http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2296/Omirika-Epi-
Iliada_B-Gymnasiou_empl/index03.html
http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2218/Keimena-
Neoellinikis-Logotechnias_G-Gymnasiou_html-empl/