คำถามเกี่ยวกับยาคุมที่พบบ่อยๆ แหล่งข้อมูล http://drug.pharmacy.psu.ac.th/article/file/261_คำถามเกี่ยวกับยาคุมที่พบบ่อย.pdf

1. รวบรวมคําถามที่ถามบอยเกี่ยวกับยากินคุมกําเนิด พรอมคําตอบ
โดย รศ.ดร.จุราพร พงศเวชรักษ
ยาคุมกําเนิดในทีนี้ หมายถึงยารับประทานชนิดฮอรโมนผสม เวนแตระบุเปนอยางอื่น
คําถามที่ 1 วิธีรับประทานยาคุมกําเนิดและการเปลี่ยนยี่หอยาคุม
ตอบ: เริ่มกินอยางไร วิธีที่แนะนํามากที่สุดคือ กินเม็ดฮอรโมนเม็ดแรก ในวันแรกที่มีประจําเดือนมา ฮอรโมนเม็ด
แรกอาจมีหมายเลข 1 กํากับอยูที่แผง หรือถาไมมีกใหเลือกเม็ดที่มีวันกํากับตรงกับวันที่ประจําเดือนมาวันแรกที่
็
จะตองกิน เชน ประจําเดือนมาวันแรกเปนวันอังคาร ก็ใหเลือกเม็ดที่มีคําวาอังคารกํากับทีแผงเม็ดใดก็ได กินเปน
่
เม็ดแรก ถาไมสามารถเริ่มไดวันแรกที่มีประจําเดือนมา ก็ยงสามารถกินไดในวันถัด ๆ ไป แตจะตองไมเกินวันที่ 5
ั
ของการมีประจําเดือน ถาสามารถปฏิบัติไดดังกลาว ไมตองใชวิธอื่นคุมกําเนิดรวมดวยใน 7 วันแรก
ี
อยางไรก็ตามสามารถเริ่มกินยาคุมเมื่อใดก็ได (ถาแนใจวาไมไดมีโอกาสตั้งครรภ จากการมีเพศสัมพันธที่
ผานมา) แตแนะนําวาระหวางที่กิน 7 เม็ดแรก ใหงดเพศสัมพันธหรือถามี ใหใชวิธอื่น ๆ ชวยคุมกําเนิด เชน ผูชาย
ี
ใชถุงยางอนามัยหรือหลั่งภายนอก
การรับประทานเม็ดตอๆ ไป รับประทานเม็ดตอไป ทุกวัน วันละ 1 เม็ด ตามทิศทางลูกศรชี้ พยายามให
เปนเวลาที่ใกลเคียงกันทุกวัน
การเริ่มรับประทานแผงตอไป ถาใชแบบแผงละ 21 หรือ 22 เม็ด เมื่อหมดแผง ใหเวนระยะ 7 หรือ 6 วัน
ตามลําดับ จึงเริ่มเม็ดแรกของแผงตอไปในวันที่ 8 หรือ วันที่ 7 ตามลําดับ อาจตองใชปฏิทินชวยจํา ในระหวางที่
เวนระยะ จะมีเลือดประจําเดือนมา ไมตองสนใจวารอบเดือนจะมีเร็วหรือชา มากหรือนอย หรือมาหมดแลวหรือยัง

ไมหมด ความสําคัญอยูที่จํานวนวันที่เวนระยะ หามเกิน 7 หรือ 6 วันตามที่บอกขางตน เพราะถาเกิน จะเทากับ
วาเริ่มกินยาแผงตอไปลาชา ประสิทธิภาพการคุมกําเนิดอาจดอยลง
กรณีใชแบบแผงละ 28 เม็ด จําไดงายเพราะเพียงแตกินจนหมดแผง เริ่มแผงตอไปไดเลย ไมตองจําวาเวน
ระยะไดกี่วันแลว เสมือนกับกินยาทุกวัน แต 7 เม็ดสุดทายของแผงนั้นเปนเม็ดแปง ไมมฮอรโมน เทียบเทากับการ
ี
เวนระยะ 7 วันนั้นเอง
การเปลี่ยนยี่หอยาคุมกําเนิด: เปลี่ยนไปเปนยี่หอใดนั้น ขึ้นกับสาเหตุที่ตองการเปลี่ยน เชนมีปญหากับ
ฮอรโมนในยาชนิดเดิม หรือผลขางเคียงที่รับไมได ทําใหตองการเปลี่ยน หรือมีสภาวะบางอยางที่ทําใหตอง
ปรับเปลี่ยนฮอรโมน การเปลี่ยนยา มักเปนการเลือกยี่หอใหมใหมปริมาณและชนิดฮอรโมนแตกตางไปจากเดิมที่
ี
เคยกิน และสามารถเริ่มยี่หอใหมไดตอไปจากยี่หอเดิม เหมือนเดิมที่เคยกิน
คําถามที่ 2 เมื่อลืมรับประทานยาคุมกําเนิด ควรมีวิธีการอยางไร
ตอบ : มีคาแนะนําที่มีรายละเอียดปลีกยอยแตกตางกัน ขึ้นกับที่มา ในที่นี้ใหตัวอยางไว 2 แบบ
ํ
Page 1 of 5

2. รวบรวมคําถามที่ถามบอยเกี่ยวกับยากินคุมกําเนิด พรอมคําตอบ
โดย รศ.ดร.จุราพร พงศเวชรักษ
วิธีปฏิบัติแบบที่ 1 อางอิงจากตํารา Pharmacotherapy A Pathophysiologic approach. 7th ed. 2008. The
McGrawhill Companies. New York. pp. 1313-1326. การปฏิบัติเมื่อลืมที่แนะนําโดยวิธีนี้ ขึ้นกับจํานวนเม็ดที่
ลืมรับประทานติดตอกันและชวงระยะของเม็ดยาในแผงที่ลืม ตามตาราง
จํานวนเม็ด สัปดาหที่ลืม การปฏิบัติ การใชวิธอื่นเสริมในการ
ี
ที่ลืม รับประทาน คุมกําเนิดเปนเวลา 7 วัน
1 1 รับประทานยา 2 เม็ดทันทีที่นกได และรับประทานยา
ึ ใช
ตอไปตามปกติจนหมดแผง ใชยารับประทาน
คุมกําเนิดฉุกเฉินถาจําเปน
1 2-3 รับประทานยา 2 เม็ดทันทีที่นกได และรับประทานยา
ึ ไมจําเปน
ตอไปตามปกติจนหมดแผง
1 4 ไมตองรับประทานเม็ดแปงหรือไมตองเวนระยะ 7 วัน ไมจําเปน
2-4 1 หรือ 2 รับประทานยา 2 เม็ดทันทีที่นึกได และรับประทานยา ใช
ตอไปตามปกติจนหมดแผง ใชยารับประทาน
คุมกําเนิดฉุกเฉินถาจําเปน
หรือ รับประทานเม็ดที่ลืม ทุก 12 ชม. จนกระทั่งถึง
เวลาที่ตองรับประทานตามปกติ และรับประทาน

ตอไปจนหมดแผง
2-4 3 เริ่มรับประทานแผงใหม หรือ ไมจําเปน
รับประทานเม็ดที่ลืม ทุก 12 ชม. จนกระทั่งถึงเวลาที่
ตองรับประทานตามปกติ และรับประทานตอไปจน
หมดแผง
2-4 4 ไมตองรับประทานเม็ดแปง หรือรับประทานตอจนหมด ไมจําเปน
แผง
5 ระยะใด ๆ ก็ รับประทานยา 2 เม็ดทันทีท่นึกได และเริ่มแผงใหม
ี ใช
ตาม พิจารณาใชยารับประทานคุมกําเนิดฉุกเฉิน
วิธีปฏิบัติแบบที่ 2 อางอิงจาก คําแนะนําจากคูมือวางแผนครอบครัวขององคการอนามัยโลก (A WHO Family
Planning Cornerstone. Family Planning A global handbook for providers. 2007 ซึ่งสามารถดาวนโหลด
Page 2 of 5

3. รวบรวมคําถามที่ถามบอยเกี่ยวกับยากินคุมกําเนิด พรอมคําตอบ
โดย รศ.ดร.จุราพร พงศเวชรักษ
เอกสารไดจาก www.who.int) และคําแนะนําของหนวยงานวางแผนครอบครัวและการดูแลสุขภาพเจริญพันธ
ของสหราชอาณาจักร (Faculty of Family Planning and Reproductive Health Care Clinical Guidance. First
prescription of combined oral contraception. July 2006. (Updated January 2007, ดาวนโหลดไดจาก
http://www.ffprhc.org.uk) ซึงในวิธีที่ 2 นี้นอกจากพิจารณาจํานวนเม็ดยาที่ลืม ยังคํานึงถึงปริมาณฮอรโมน
่
เอสโตรเจนในยาคุมแตละชนิดและการมีเพศสัมพันธในระยะตาง ๆ ของรอบเดือน ซึ่งละเอียดกวาแบบแรก ดัง
แผนภูมิขางลางนี้ (หมายเหตุ : EE คือ ethinyl estradiol (ใหดูที่กลองยาหรือเอกสารกํากับยาวามีปริมาณเทาใด
หนวย ไมโครกรัม เปลี่ยนเปน มิลลิกรัม ใหหารดวย 100)
กรณีลืมกินยาคุมที่มีปริมาณ EE 30-35 ไมโครกรัม กรณีลืมกินยาคุม ที่มีปริมาณ EE 30-35 ไมโครกรัม
จํานวน 1-2 เม็ด ไมวาระยะใด (รวมถึงการเริ่มแผงใหมชา จํานวนตั้งแต 3 เม็ดขึ้นไป ไมวาระยะใด หรือ
ไป 1-2 วัน) หรือ ลืมกินยาคุม ที่มีปริมาณ EE 20 ไมโครกรัม จํานวน
ลืมกินยาคุม ที่มีปริมาณ EE 20 ไมโครกรัม จํานวน 1 ตั้งแต 2 เม็ดขึ้นไป ไมวาระยะใด
เม็ด ไมวาระยะใด (รวมถึงการเริ่มแผงใหมชาไป 1 วัน)
- กินเม็ดสุดทายที่ลืมทันทีที่นกได
ึ
- กินเม็ดสุดทายที่ลืมทันทีที่นกได
ึ - กินเม็ดตอๆ ไป ตามปกติ ซึ่งอาจ หมายถึงการกิน
- กินเม็ดตอๆ ไป ตามปกติ ซึ่งอาจ หมายถึงการกิน สองเม็ดพรอมกัน
สองเม็ดพรอมกัน - ใชวิธีอื่นคุมกําเนิดรวมดวยหรืองดเพศสัมพันธ
- ไมจําเปนตองใชวิธีอื่นคุมกําเนิดรวม จนกวาจะไดกนยาครบ 7 เม็ดติดตอกัน
ิ
- ไมจําเปนตองกินยาคุมกําเนิดฉุกเฉิน
ระยะปลอดฮอรโมน เกิน 7 วัน เปนความเสี่ยง
ดังนั้นใหปฏิบัตดังนี้
ถาลืมกินยาในสัปดาหแรก ของแผง (เม็ดที่ 1-7) ถาลืมกินยาในสัปดาหที่ 2 ถาลืมกินยาในสัปดาหที่
หรือเริ่มกินแผงใหมชาตั้งแต 3 วันขึ้นไป ของแผง (เม็ดที่ 8-14) 3 ของแผง (เม็ดที่ 15-21)
- กินยาคุมฉุกเฉิน ถามีเพศสัมพันธในชวง - ถาไดกินยาติดตอกัน 7 - กินยาตอไปจนหมดแผง ไมตอง
ปลอดฮอรโมนหรือในสัปดาหแรกนั้น เม็ด ไมจําเปนตองกินยา เวนระยะปลอดฮอรโมน เริ่มแผง
- กินยาคุมฉุกเฉิน ถามีเพศสัมพันธใน 5 วัน คุมฉุกเฉิน ใหมเลย
กอนหนา กรณีเริ่มแผงใหมชา - กินยาคุมฉุกเฉินถามีเพศสัมพันธ
ใน 5 วันที่ผานมา
Page 3 of 5

4. รวบรวมคําถามที่ถามบอยเกี่ยวกับยากินคุมกําเนิด พรอมคําตอบ
โดย รศ.ดร.จุราพร พงศเวชรักษ
คําถามที่ 3 อาการขางเคียงจากการกินยาคุมกําเนิด
ตอบ เฉพาะที่พบไดบอย 1. คลื่นไส พบในรอยละ 10-30 ของผูที่เริ่มใชยา โดยเฉพาะอยางยิ่งในระยะการใชยา 3

แผงแรก; 2. ภาวะเลือดออกกระปริดกระปรอยในระหวางที่รับประทานยา มักพบบอยผูที่เพิ่งเริ่มใชยา ระยะ 3 แผงแรก
; 3. ปวดศีรษะ โดยเฉพาะในชวงที่ปลอดฮอรโมน ; 4. เลือดประจําเดือนมานอยลง เมื่อกินยาไปนาน ๆ โดยเฉพาะ
ชนิดที่มีฮอรโมนเอสโตรเจนต่ํา ซึ่งทั้งหมดนี้มิไดมีอันตราย แตถายังอาการยังคงอยูตอเนื่องไมหายไป หรือเปน
มากขึ้น หรือเปนอาการที่รับไมได ใหปรึกษาเภสัชกรเพื่อปรับเปลี่ยนยา
คําถามที่ 4 ประสิทธิภาพ ความนาเชื่อถือของยาคุมกําเนิด
ตอบ ไมมีวิธการคุมกําเนิดชนิดใดที่สามารถปองกันการตั้งครรภไดเต็มรอยเปอรเซ็นต ในสวนของยากิน
ี
คุมกําเนิด ในรายที่กินยาไมถกวิธีหรือกินยาไมสม่ําเสมอ จากสตรี 100 ราย จะมีการตั้งครรภได 7-8 ราย แตถา
ู 
กินยาไดถูกตองและสม่ําเสมอ ในสตรี 1000 รายก็ยังอาจมีการตั้งครรภได 3 ราย (รอยละ 0.3) ดังนั้นจะเห็นวา
ประสิทธิภาพของยากินคุมกําเนิดนั้น ขึ้นอยูกับวิธีการกินที่ถกตองอยางสม่าเสมอ ในปจจุบันมีการปรับลด
ู ํ
ปริมาณฮอรโมนเอสโตรเจนใหนอยลงเหลือ 15-20 ไมโครกรัมตอเม็ด ในยาคุมบางยี่หอ โดยที่ยังคงประสิทธิภาพ
คุมกําเนิด แตถาในสถานการณใดก็ตามที่ทําใหระดับฮอรโมนลดต่ําลง เชน การลืมกินยาบอย การลืมกินยาใน

ระยะที่ไมปลอดภัย การกินยาคุมรวมกับยาบางชนิดที่ทําใหฮอรโมนในยาคุมมีระดับลดลง ยอมทําใหเสี่ยงตอ
การตั้งครรภหรือคุมกําเนิดลมเหลวได ดังจะเห็นไดจากคําแนะนําการปฏิบติเมื่อลืม ในขอที่ 2 ตามแผนภูมิที่ให
ั
จะเห็นวาการลืมกินยาคุมชนิดที่มเอสโตรเจนต่ํา (EE 20 ไมโครกรัมตอเม็ด) เพียงเม็ดเดียวจะเสี่ยงตอการตั้งครรภ
ี
มากกวา เมื่อเทียบกับยาคุมชนิดที่มีเอสโตรเจนสูงขึ้น (30 ไมโครกรัมตอเม็ดขึ้นไป) ที่ลืมเม็ดเดียวเทากัน
คําถามที่ 5 ประสิทธิภาพ ความนาเชื่อถือของยาคุมกําเนิดฉุกเฉิน และวิธีกิน
คํ า อธิ บ ายเกี่ ย วกั บ ประสิ ท ธิ ภ าพของยารั บ ประทานคุ ม กํ า เนิ ด ฉุ ก เฉิ น คิ ด จากในสตรี 100 รายที่ มี
เพศสัมพันธที่ไมไดปองกัน 1 ครั้งใน 1 รอบเดือน ในระยะที่อาจตั้งครรภได คือในระหวางสัปดาหที่ 2 และ 3 ของ
รอบเดื อ น ในจํานวน 100 รายนี้ มี 8 รายที่จ ะตั้งครรภได ซึ่งใน 8 รายนี้ถา ไดรับประทานยาคุม ฉุกเฉิ น
(levonorgestrel 750 ไมโครกรัม) ในระยะเวลาที่เหมาะสม จะมี 1 รายที่ตั้งครรภ เทากับปองกันการตั้งครรภได
ประมาณรอยละ 85 - 88
Page 4 of 5

5. รวบรวมคําถามที่ถามบอยเกี่ยวกับยากินคุมกําเนิด พรอมคําตอบ
โดย รศ.ดร.จุราพร พงศเวชรักษ
วิธีกินยาคุมฉุกเฉินคือ กิน 1 เม็ด ใหเร็วที่สุด โดยประสิทธิภาพจะสูงสุดเมื่อไดกินไมเกิน 24 ชม.หลังจาก
มีเพศสัมพันธที่ไมไดปองกัน แตก็ยังสามารถกินยาเม็ดแรกไดภายใน 72 ชม. หลังมีเพศสัมพันธที่ไมไดปองกัน
และกินยาอีก 1 เม็ด อีก 12 ชม. ตอมานับจากไดเริ่มกินยาเม็ดแรก (ถาชาไปก็ไมควรเกิน 16 ชม.)
อยางไรก็ตามจากหลักฐานการศึกษาในปจจุบัน พบวาสามารถกินยา 2 เม็ดพรอมกันครั้งเดียวไดเลย
ภายในระยะเวลาเดิมตามที่ระบุขางบน ซึ่งใหประสิทธิภาพไมแตกตางจากวิธีรับประทานแบบเดิม โดยที่อาการ
ขางเคียงไมไดเพิ่มขึ้น วิธีน้ไดรับการรับรองแลว ในหลายประเทศ เชน สหราชอาณาจักร และอเมริกา เปนตน
ี
คําถามที่ 6 ปฏิกิริยาระหวางยาของยาคุมกําเนิดกับยาอื่น เชน depakin, domperidone, cimetidine, phenytoin
ฯลฯ
ตอบ ปฏิกิริยาระหวางยาของยาคุมกําเนิดกับยาอื่น อาจสงผลในสองลักษณะ ที่มีความสําคัญคือ ยาอื่น ๆ ที่กิน
รวมกับยาคุม มีผลลดประสิทธิภาพของยาคุมกําเนิด ทําใหเสี่ยงตอการคุมกําเนิดลมเหลว หรือยาคุมกําเนิดมีผล
ลดประสิทธิภาพของยาอื่น
ในที่นี้จะแสดงเฉพาะรายการยากินชนิดอื่น ที่อาจลดประสิทธิภาพยาคุมกําเนิดไดอยางมีความสําคัญทาง
คลินิก ซึ่งจะทําใหเสี่ยงตอการตั้งครรภได ไดแก (จากตํารา Drug Interaction Facts, 2009)
- ยากันชัก Phenytoin, Phenobarbital, Phenobarbitone, Carbamazepine
- ยาตานวัณโรคบางชนิด ไดแก Rifampicin หรือยาในกลุมเดียวกัน Rifabutin
- ยาตานไวรัสเอดสบางชนิด ไดแก กลุม Protease inhibitors
- ยาฆาเชื้อรา Griseofulvin
- ยาสมุนไพร St John’s Wort (ในตางประเทศ ใชกินแกซึมเศรา)
เนื่องจากยาเหลานี้สวนใหญจะสงเสริมใหมีการทําลายฮอรโมนในยาคุมมากขึ้น จึงทําใหระดับฮอรโมนใน
รางกายลดลงจนอาจไมเพียงพอที่จะออกฤทธิ์คุมกําเนิด สวนยาอื่น ๆ ที่มิไดอยูในรายการนี้ ยังไมมีขอมูล หรือมี
ขอมูลวาเกิดปฏิกิริยากับยาคุมกําเนิดได แตไมสงผลเสียที่มีความสําคัญทางคลินิก ถึงขนาดทําใหการคุมกําเนิด
ลมเหลว
ถาทานไมแนใจวายาที่ทานกําลังจะเริ่มกิน หรือที่กินอยูแลว จะมีผลกระทบตอยาคุมกําเนิดหรือไม ใหปรึกษา
เภสัชกร กอนใชยา เพื่อความมั่นใจ
Page 5 of 5