1. Вазорати тандурустї
Љумњурии Тољикистон
Тадќиќот оид ба вазъи
микроэлементњои ѓизої
дар Тољикистон, 2009
Assisted by the Swiss Centre for International Health of
the Swiss Tropical and Public Health Institute

2. Фикру андешањои дар њисоботи мазкур ифодашуда ба муаллифон тааллуќ
дошта, маќом, сиёсат ва нуќтаи назари ЮНИСЕФ-ро инъикос намекунанд

3. Вазорати тандурустї
Љумњурии Тољикистон
Тадќиќот оид ба вазъи
микроэлементњои ѓизої
дар Тољикистон, 2009
Моњи сентябри соли 2010

4. Ихтисорањо
AAH Созмони Мубориза ба муќобили гуруснагї
ACC/SCN Кумитаи маъмурии њамоњангсоз /Зеркумита оид ба таѓзия
AKHS Хадамоти тандурустии Оѓохон
ИМБ Индекси массаи бадан
CED Норасоии хроникии энергия
CRP Сафедаи реактивии С
DQA Назорати сифати маълумот
НТЉ Ноњияњои тобеи љумњурї
ECCD Ѓамхорї ва инкишофи кўдак аз айёми хурдсолї
ELISA ЭЛИЗА (Ташхиси (анализи) ферменти иммунологї)
НШЃ Норасоии шадиди ѓизої (вазни кам нисбат ба ќад)
ВМКБ Вилояти Мухтори Кўњистони Бадахшон
НМЃ Норасоии музмини ѓизої (ќади паст нисбат ба синну сол)
Hb Гемоглобин
ICF Формаи розигии огоњона барои иштирок дар тадќиќот
IDA Камхунї бо сабаби норасоии оњан
IDD Беморињои Норасоии Йод
IMCI Идоракунии њамбастагии беморињои кўдакона
INRAN Институти миллии тадќиќот оид ба озуќа ва таѓзияи Итолиё
MICS Тадќиќоти кластерї аз рўи нишондињандањои зиёд
MNSS Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої
MoH Вазорати тандурустї
NCHS Маркази миллии омори тандурустї
QA Таъмини сифат
QC Назорати сифат
PPM Воњид ба миллион
RFP Дархост барои пешнињоди лоињањо
SCIH Маркази Швейтсариягї оид ба тандурустии байналмилалї
SD Тамоюл аз меъёр
SHL Рўйхати хонаводањо барои тадќиќот
SPMU Шўъбаи амалиёт ва мониторинги системањо
SPSS Пакети омории илмњои љамъиятї
sTfR Ресептори озоди трансферрини хуноба
ИТШ Институти тропикии Швейтсария
ТСЗТ Тадќиќот оид ба сатњи зиндагї дар Тољикистон
TMB Тетраметилбензидин
ToR Доираи вазифаву салоњиятњо
UI Йоди пешоб
UIE Миќдори йоди људошаванда аз пешоб
ЮНИСЕФ Хазинаи кўдакони СММ
БОЉ Барномаи озуќаи љањонї
USI Йодноккунии умумии намак
БОЉ Барномаи озуќаи љањонї
ТУТ Ташкилоти умумиљањонии тандурустї
WRA Занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола)

5. Мундариља
1. Мазмуни мухтасар ............................................................................................................ 5
2. Муќаддима ........................................................................................................................ 10
3. Вазифањо ............................................................................................................................ 13
4. Методология ..................................................................................................................... 14
4.1 Мавзеъи тањти тадќиќот ќароргирифта, тарњи тадќиќот ва интихоб ..........................14
4.2 Андозаи интихоб ..............................................................................................................16
4.3 Љамъоварии маълумот дар сањро ...................................................................................17
4.4 Ташхиси озмоишї ............................................................................................................20
4.5 Воридкунї ва тањлили маълумот ...................................................................................23
5. Натиљањо ............................................................................................................................ 25
5.1 Ањолии мавриди тадќиќот ќароргирифта .....................................................................25
5.2 Хусусиятњои демографии хонаводањо ва шахсон ..........................................................26
5.3 Вазъи ѓизогирии занон ....................................................................................................28
5.4 Вазъи ѓизогирии кўдакон.................................................................................................32
5.5 Дониш, муносибат ва амал .............................................................................................40
6. Муњокима ......................................................................................................................... 42
6.1 Таъмини сифат ва тартиби назорати он .........................................................................42
6.2 Мањдудиятњо ва ѓаразњо ..................................................................................................43
6.3 Вазъи ѓизоии занон ..........................................................................................................43
6.4 Вазъи ѓизоии кўдакон ......................................................................................................46
6.5 Камхунї .............................................................................................................................48
6.6 Йод ....................................................................................................................................51
6.7 Додани шири сина............................................................................................................55
6.8 Нигоњубин ва инкишофи барваќтии кўдак.....................................................................56
7. Хулоса ................................................................................................................................. 57
Сарчашмањо ва адабиёти истифодашуда ............................................................................ 61
Заимаи 1. Шумораи тахминии ањолї дар соли 2009 аз рўи таќсимоти
њудудњои маъмурии Тољикистон .......................................................................................... 63
Замимаи 2. Рўйхати кластерњои интихобшуда аз рўи минтаќањо ...................................... 64
Замимаи 3. Њисоби њаљми интихоб ...................................................................................... 71
Замимаи 4. Вараќаи гирифтани розигї барои иштирок дар тадќиќот .............................. 74
Замимаи 5. Саволнома ......................................................................................................... 76
Замимаи 6. Њудудњои гемоглобин ва йоди пешоб .............................................................. 85
Замимаи 7. Натиљањои муфассал дар шакли љадвал ........................................................... 87
Замимаи 8. Маълумоти иљтимої-иќтисодї ........................................................................ 117
Замимаи 9. Йоднокии намак ................................................................................................ 121
Замимаи 10: Тандурустї, нигоњубин ва инкишофи кўдак ................................................... 123
Замимаи 11. Синамаконии кўдак ......................................................................................... 127
Национальный обзор статуса микронутриентов (ОСМ) 2009 ............................................. 129
Тамосњо .................................................................................................................................. 134

6. 4 Тадќиќот оид ба вазъи микроэлементњои ѓизої дар Тољикистон, 2009
Сарсухан
Ѓизои мукаммал ва истеъмоли дурусти он (таѓзия) ба саломатии кўдакон, фаъолияти пурмањсул
ва ќобилиятњои омўзиши онњо кўмак менамояд. Ба њамин хотир, таѓзияи хуб ба оилањо, љамоањо
ва дар умум ба кишвар фоидаовар аст.
Тайи солњои охир Тољикистон дар соњањои марбут ба таѓзия пешрафти назаррас намудааст. Да-
стоварди аз њама чашмрас дар пастравии таносуби занони камхун аз 41.2 фоиз дар соли 2003 ба
24.2 фоиз дар соли 2009 дида мешавад, ки ин нишондоди хуби вазъи ѓизоии модарон мебошад.
Дигар дастоварди ќобили ќайд коњишёбии таносуби кўдакони ќадпаст аз 36 фоиз дар соли 2005
ба 28.9 фоиз дар соли 2009 аст. Илова бар ин, шумораи хонаводањои истеъмолкунандаи намаки
мувофиќан йоднокшуда аз 28 фоиз дар соли 2003 ба 61.9 фоиз дар соли 2009 афзудааст.
Сарфи назар аз пешрафт дар ин соњањо, норасоии ѓизої ва норасоии микроэлеменњои ѓизої
њамчун мушкилоти назарраси омма дар Тољикистон боќї мемонад. Њисоботи мазкур нишон
медињад, ки аз миёни 3 нафар кўдаки то 5-сола 1 нафарашон, ё ќариб 300,000 кўдаки аз 5-сола
поён дар кишвар њанўз њам ќади паст доранд, ки ин оќибати норасоии музминї ѓизої буда, он
аз давраи пеш аз таваллуд, агар модар њам аз норасоии ѓизої азият дошта бошад, оѓоз меша-
вад. Беш аз 8 фоизи кўдакони то 5-солаи Тољикистон вазнашон кам аст ва фаќат ба 23 фоизи
кўдакони то 6-моња танњо шири сина дода мешаванд. Сатњи йод дар беш аз нисфи кўдакони
кишвар паст буда, ќариб сеяки онњо бо сабаби норасоии оњан камхун мебошанд.
Камѓизої яке аз калонтарин сабабњои фавти кўдакон мебошад. Он ќувваву мадори кўдаконро
аз байн мебарад ва беморињо барои чунин кўдакон хатарнок мешаванд. Кўдаки аз камѓизої
танќисидошта ба муќобили илтињоби шуш, дарунравї ва дигар беморињо мубориза мебарад
ва дар аксарияти њолатњо беморї бар чунин кўдак ѓолиб меояд. Камѓизої бо сабабњои паст
будани сифати хўрок ва нигоњубини номувофиќ ба амал омада, беморї њоли кўдакро бадтар
месозад. Кўдаконе, ки зинда мемонад метавонанд ба доираи беморињои такрорёбанда ва ха-
лалдоршавии афзоиш гирифтор шаванд, ки ин њолат ба саломатии љисмонии онњо таъсир ме-
расонад, инкишоф ва ќобилиятњои идрокии онњоро ба таври бебозгашт коста месозад ва дар
синни калонсолї ќобилиятњои онњоро заиф мегардонад.
Камѓизої дар байни занон ба имконияти зиндамонии онњо њангоми њомиладорї ва ба сало-
матии тифлони онњо таъсир мерасонад. Заноне, ки аз духтариашон ќадпаст мондаанд, вазъи
ѓизоии онњо њангоми њомиладор шудан бад будаст ё онњое, ки њангоми њомидадорї вазни зару-
риро пайдо накардаанд, метавонанд кўдакони камвазнро ба дунё оранд. Ин кўдакон эњтимол
дигар хељ гоњ аз ин ноќисии айёми кўдакї рањої наёбанд. Имрўзњо дар Тољикистон беш аз 50
фоизи занон аз норасоии йод азият мекашанд ва аз миёни 4 нафар зан 1 нафарашон камхун аст.
ЮНИСЕФ бовар дорад, ки ѓизои хуб дар таъмин намудани имконияти бењтарини оѓози њаёт
барои њар як кўдак муњим аст. ЮНИСЕФ дар Тољикистон барномањои таѓзияро амалї гардони-
да истодааст, ки маќсади онњо амалї гардонидани њуќуќи њар як кўдак ба ѓизои мувофиќ аст.
ЮНИСЕФ дар баланд бардоштан ва устувор нигањ доштани фарогирї тавассути фаъолиятњои
таѓзиявии баландтаъсири худ дар соњаи ѓизои модар, тифл ва кўдакони хурдсол ва баланд бар-
доштани микроэлементњои ѓизоии онњо сайъю талош ба харљ медињад. ЮНИСЕФ бо дигар шари-
кони њамкораш омода аст, ки фаъолиятњои њамгироро љињати якљоя сохтани Витамин А ва илова
намудани дигар микроэлементњои ѓизої ба фаъолиятњои зиндамонии кўдак васеъ намояд.
ЮНИСЕФ аз Њукумати Љумњурии Тољикистон, шарикони байналмилалї ва миллї даъват ба амал
меорад, ки барои њал намудани мушкилоти ѓизоии занон ва кўдакон дар Тољикистон чорањои
таъљилї андешанд.
Њонгвей Гао
Роњбари Намояндагии ЮНИСЕФ
дар Љумњурии Тољикистон

7. 1. Мазмуни мухтасар 5
1. Мазмуни мухтасар
Пешгуфтор
Тадќиќоти микроэлементњои ѓизої дар Тољикистон дар соли 2009, бањодињии вазъи ѓизої
ва микроэлементњои ѓизоии занону кўдаконро барои муайян кардани омилњои хатарнок,
норасоињо ва муќоисаи натиљањо бо Тадќиќоти вазъи ѓизоии ќаблї, ки дар соли 2003 баргузор
шуда буд, тањти њадаф ќарор дод. Тадќиќоти микроэлементњои ѓизої намояндагии миллиро
дар бар гирифта њадаф дошт, ки маълумоти боэътибор ва боэътимодро оид ба сатњи гемогло-
бин, оњан ва норасоии йод ва инчунин вазъи ѓизогирии кўдакони синну соли аз 6 то 59 моња ва
занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола)-ро ба даст орад.
Усулњо
Дар тадќиќот тамоми минтаќањои љумњурї фаро гирифта шуда, маълумот дар сатњи кишвар љамъ
оварда шуд. Бо ин маќсад, њудуди кишвар ба 5 минтаќа људо карда шуд (Хатлон, ноњияњои тобеи
љумњур, Суѓд, ВМКБ ва шањри Душанбе) ва дар њар як минтаќа намунаи интихоби миёнбахшї
пешбинї шуд. Дар њар як минтаќа, љамъ овардани маълумот аз 432 кўдаки 6-59 моња ва 432
зани ѓайрињомилаи синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола) мувофиќан ба наќша гирифта шуд,
ки шумораи умумии онњо 4’320 нафарро (2’160 кўдаки 6-59 моња ва 2’160 зани ќобили тавал-
луд) ташкил намуд. Дар марњилаи аввал 36 кластер (дењањо ва мањаллањои мавзеи дењот) бо
эњтимолияти таносубии андозаи ањолии воњиди интихоби аввал ва сипас дар марњилаи дуюм,
ба таври тасодуфї 12 нафари алоњида (12 кўдаки 6-59 моња ва 12 зани синну соли ќобили тавал-
луд) дар њар як дења ё мањалла интихоб гардиданд. Љамъоварии маълумот моњи октябри соли
2009 сурат гирифт. Дар баробари интихоб шудани хонавода, дастаи сањроии тадќиќотчиён ба
љамъ намудани маълумот ва намунањои ташхис аз мањаллањо тавассути гузаронидани мусоњиба
бо занон дар асоси саволномаи тадќиќот, оѓоз намуданд. Њамаи иштирокчиёни тадќиќот аз
чен кардани вазну ќад ва муайян намудани гемоглобин ба воситаи Гемокю гузаштанд. Барои
бањодињии микроэлементњои ѓизої, намунаи хуни капилярї ва пешоб аз њар як иштирокчии
тадќиќот гирифта шуд. Намунањо сипас тавассути санљиши ELISA дар озмоишгоњозмоишгоњњои
шањри Душанбе тањлил карда шуданд. Воридкунии маълумот бо истифода аз барномаи EpiInfo
(версияи 3.5.1) анљом дода шуд. Воридкунии дубораи маълумот барои тамоми маљмўи маълу-
мот сурат гирифт ва хатогињо бо истифода аз нусхаи аслии саволномањо ислоњ карда шуданд.
Њамаи тањлилњои оморї ба ѓайр аз антропометрияи кўдакон бо истифода аз барномаи STATA гу-

8. 6 Тадќиќот оид ба вазъи микроэлементњои ѓизої дар Тољикистон, 2009
заронида шуданд. Муќоисаи ченакњои антропометрї аз рўи љадвали стандартњои ТУТ ва њисоби
холњои z дар барномаи ENA анљом дода шуд.
Натиљањо
Дар маљмўъ 2’141 зани синни ќобили таваллуди 15-49 сола (минбаъд занони ќобили таваллуд)
ва 2’146 кўдаки 6-59 моња интихоб гардиданд. Танњо як шумораи ками шахсони алоњида иш-
тирок карданро дар тадќиќот рад карданд ва ё розї нашуданд, ки намунањои хун ва пешоби
онњоро муоина нмоянд (<1%). Ба истиснои шањри Душанбе, аксарияти дигар иштирокчиён со-
кинони дењот буданд. Сатњи тањсилоти сарварони хонаводањо чунин натиљаро нишон медињад:
11.8% хатмкардагони мактаби тањсилоти ибтидої (синфи 1-4) ё асосї (синфи 5-9), 37.8% хат-
мкардагони мактаби миёна, 23.2% хатмкардагони мактаби миёнаи махсус ё омўзишгоњи касбї-
техникї ва 27.2% хатмкардагони макотиби олї. Сарчашмаи асосии даромад аз њисоби интиќоли
маблаѓњои муњољирони мењнатї (29.3%), музди мењнати расмї (25.5%) ва аз корњои кишоварзї/
чорводорї (22.6%) мебошад. Аз 5 хонавода, беш аз 4-тои он зироати озуќавориро барои истеъ-
моли хонавода парвариш мекунанд, ки дар ин љо Душанбе истисно мебошад, зеро дар он кишти
зироати озуќаворї нињоят кам аст (7.9%). Фоизи умумии паравариши зироати озуќаворї 65.8%-
ро ташкил кард. Мањсулоти бештар маъмул - намудњои гуногуни сабзавоту меваљот, аз љумла
мањсулоти дорои витамини С (афелсун, зардолу, сабзї, каду)-ро дар бар мегиранд. Парвариши
чорво барои гўшт ва шир дар 60.8%-и њамаи хонаводањо ба роњ монда шудааст. Хонаводањои
мусоњибашуда гуфтанд, ки аз ўњдаи мушкилоти ба озуќаворї алоќаманд аз соли 2009 инљониб
баромада истодаанд ва стратегияњои онњо дар ин амал чунинанд: ќарз гирифтани хўрокворї
ва ё кўмак гирифтан аз дўстон ва хешовандон, паст кардани миќдори истеъмоли озуќа, афзуда-
ни истењсоли мањсулоти озуќаворї барои истеъмол дар хонавода, кам кардани хариди молњои
ѓайриозуќаворї, фурўхтани миќдори бештари чорво, кам кардани харољоти тандурустї ва
доруворї, аз мактаб баромадан ва ё дар синни дертар омадан ба мактаб, љустуљў намудани кор
ва зиёд намудани шумораи аъзои хонавода барои кор берун аз дења.
Ѓизои занон
Индекси массаи бадан:
• Индекси массаи бадани 6.7% -и шумораи умумии занон паст буд (ИМБ<18.5 кг/м2). Аз њама
бештар ин вазъият дар ВМКБ (9.4%) ва аз њама камтар дар ноњияњои тобеи марказ (5.1%)
ба мушоњида мерасад. Лоѓарии шадид (ИМБ <16 кг/м2) дар тамоми минтаќањо камтар аз 1
фоиз буд.
• Беш аз чоряки (28.2%) занон вазнашон аз меъёр зиёд ё фарбењ буданд (ИМБ >25 кг/м2).
19.4% вазнашон зиёд (ИМБ >25 то <30 кг/м2) ва 8.8% фарбењ (ИМБ > 30 кг/м2) буданд. Илова
бар ин, дар байни занони фарбењ, 8.4 фоизашон фарбењии дараљаи I ва II (ИМБ >30 то <40 кг/
м2) ва 0.4% фарбењии дараљаи III (ИМБ ≥ 40 кг/м2) доштанд.
• Занони шањри Душанбе дар муќоиса бо занони дигар минтаќањо вазнашон зиёдтар аст
(42.2%).
• Сатњи фарбењї дар байни занони шањрї (36.8%) нисбат ба занони дењот (24.4%) ба таври на-
заррас баландтар буд.
• Дар солњои охир баландравии ИМБ тадриљан афзуда аст: соли 2003 фарбењии занон 7.1% ва
соли 2009 бошад, ин нишондод 8.8% фоизро ташкил медињад.
Йод:
• Норасоии йод, ки дар таркиби пешоб муайян шудааст (UI) <100мг/л дар беш аз нисфи за-
нон (58.6%), аз љумла аз њама бештар дар Хатлон (84.8%) ва НТЉ (74.3%) ва баъдан дар ВМКБ
(55.2%), дар Душанбе (45.9%) ва дар Суѓд (19.8%) мушоњида мешавад. Њолатњои шадиди но-

9. 1. Мазмуни мухтасар 7
расоии йод (UI - минбаъд йоди пешоб <20мг/л) бештар дар Хатдон (5.2%) маъмул буда, дар
дигар минтаќањо аз 1% паст буд.
• Занони шањрї сатњи миёнаи баландтари йодро дар пешоб (117.2 мг/л) доро буданд, ки дар
муќоиса ин нишондод дар пешоби занони мавзеи дењот камтар (106.9 мг/л) буд. Бахусус
норасоии миёна-вазнини йоди пешоб дар мавзеи дењот (12.7%) нисбат ба мавзеъњои шањрї
(5.3%) бештар ба назар мерасад.
• Дар муќоиса бо соли 2003, вазъияти норасоии йод дар њамон сатњ боќї мондааст (56.8%
соли 2003 ва 58.6% соли 2009). Аммо пастравии назарраси шумораи њолатњои норасоии ми-
ёна ва вазнини йод дар њамаи минтаќањо ба мушоњида расид. Пастравии њолати мўътадил
ва шадиди норасоии йод беш аз њама дар Суѓд ба чашм мерасад, ки ин нишондод аз 27.8%
ба 0.9% поён омадааст.
• Сарфи назар аз он, ки дар 58.6% занон йоди пешоб <100мг/л аст, норасоии йод њанўз њам
дар кишвар масъалаи љиддии соњаи тандурустї боќї мемонад.
Камхунї:
• Дараљаи умумии камхунї дар байни занони синну соли ќобили таваллуд 24.2% буд. Аз миё-
ни онњо 0.4% дорои камхунии шадид буданд. Дар байни минтаќањо тафовути назаррасе ба
мушоњида нарасидааст.
• Дар муќоиса бо соли 2003, таносуби заноне, ки камхун нестанд моњиятан аз 58.8% ба 75.8%
дар соли 2009 боло рафтааст.
• Дараљаи камхунии занон дар ВМКБ аз њама баландтар (29.8%) ва дар Суѓд аз њама пасттар
(19%) аст.
• Камхунии муайяншуда бо сабаби норасоии оњан (IDA) њамчун сатњи баландрафтаи (>3.3 мг/л)
рецептори озоди трансферрини хуноба (serum Transferrin free Receptor - sTfR) дар 4.87% за-
нон мушоњида шудааст, ки баландтарини он дар ВМКБ (7.5%) ва НТЉ (7.0%) буда, сипас Хат-
лон (4.7%), Душанбе (3.7%) ва Суѓд (3.6%) меистанд.
Ѓизои кўдак
Ќади паст нисбат ба синну сол (ќадпастї), вазни кам ба ќад (лоѓарї), вазни кам ба сол
(камвазнї)
• Ќади паст нисбат ба синну сол дар 1 нафар аз миёни панљ кўдаки 6-59 моња мушоњида шуд
(28.9%). Дар ин категория, ќариб 1 нафар аз миёни 10 кўдак нисбат ба синну сол ќадпастии
шадид дошт (9.0%). Ќадпастї бештар дар Хатлон (36.9%) ба назар расида, баъд аз он Суѓд
(27.9%) меояд. Дар Душанбе ин њолат дар муќоиса бо дигар минтаќањо аз њама камтар аст
(21.8%).
• Норасоии шадиди ѓизої (вазни паст нисбат ба синну сол) 4.5 % ташкил мекунад. Миќдори
кўдаконе, ки вазнашон нисбат ба ќадашон паст аст дар сатњи 1.4% ќарор дорад. Таносуби аз
њама зиёди кўдаконе, ки вазнашон нисбат ба ќадашон кам аст дар НТЉ (7.2%) дида мешавад,
ки пас аз он Хатлон (4.9%) меояд. Суѓд минтаќае мебошад, ки дар он кўдакони вазнашон
нисбат ба ќадашон паст аз њама камтаранд (2.3%). Дар НТЉ њамчунин нишондодњои вазни
кам нисбат ба синну сол аз њама зиёд аст (2.8%).
• Камвазнї ё вазни кам нисбат ба синну сол дар 8.4% кўдакони синни 6-59 моња ба назар ме-
расад. Нишондоди кўдакони Хатлон дар масъалаи камвазнї низ баландтарин аст (10.5%).
Дар Суѓд њолатњои камвазнї аз њама поёнтар аст (5.9%).
• Кўдакони мавзеи дењот нисбат ба кўдакони шањрї ќадашон нисбат ба синну солашон дар
умум пасттар аст.
• Дар муќоиса бо духтарон вазни писарбачањо нисбат ба ќадашон нињоят паст аст (писарбачањо
2% ва духтарбачањо 0.7%). Ин тафовут дар НТЉ аз њама зиёдтар буд (писарбачањо 4.5% ва
духтарбачањо 1.0%).

10. 8 Тадќиќот оид ба вазъи микроэлементњои ѓизої дар Тољикистон, 2009
• Сатњи камвазнии кўдакони 6-59 моња дар муќоиса бо Тадќиќоти кластерї аз рўи
нишондињандањои зиёд (2005) ба таври назаррас поён омадааст. Маълумот аз тадќиќоти
соли 2005 ба муќоиса намудан охирин мебошад (Тадќиќоти микроэлементњои ѓизоии соли
2003 ин масъаларо арзёбї накардааст).
Йод:
• Дар пешоби аз нисф зиёди кўдакон (52.9%) йод кам буд (UI <100мг/л), ки ин њолат бештар дар
Хатлон (73.2%) ва НТЉ (73.3%) ва камтар аз њама дар Суѓд (18.9%) ба назар мерасад. Њолатњои
шадиди норасоии йод бештар дар Хатлон (1.2%) љой дорад ва дар дигар минтаќањои кишвар
ин њолат аз 1% пасттар боќї мемонад.
• Сатњи миёнаи йоди пешоби кўдакони шањр ба таври назаррас баландтар (123.8 мг/л)
ва дар пешоби кўдакони мавзеи дењот бошад ин нишондод пасттар аст (112.3 мг/л). Дар
кўдакони мавзеи дењот нисбат ба кўдакони шањр норасоии мўътадил ба вазнини йод беш-
тар мушоњида мешавад (дар кўдакони мавзеи дењот 55.1% ва дар кўдакони шањр 45.5%).
• Тамоюли норасоии шаклњои вазнин ва миёнаи норасоии йод дар кўдакон аз соли 2003
инљониб ба тари назаррас поён омадааст. Ин нишондод аз 40% дар соли 2003 ба 9.5% дар
соли 2009 поён омадааст. Бењбудии аз њама муњим дар вилояти Суѓд ба назар мерасад, ки
эњтимол ин бењбудї ба туфайли саъю кўшишњои ба харљ додашуда дар йодноккунонии на-
мак мебошад.
• Бо вуљуди ин, мављудияти 52.9% кўдакон бо нишондоди йоди пешоб ба миќдори <100мг/л
гувоњи он аст, ки норасоии йод дар Тољикистон њанўз њам як мушкилии љиддии соњаи
тандурустї мемонад.
Камхунї:
• Гемоглобини ќариб сеяки (28.8%) кўдакони синни 6-59 моња паст (<11g/dl) аст. Кўдакони
ВМКБ дар мукоиса бо кўдакони дигар минтаќањо бештар камхунї доранд (39.8%). Њолатњои
камхунии шадид (Hb<7g/dl) дар њамаи минтаќањо пасттар аз 1% аст.
• Дар нишондоди сатњи гемоглобин вобаста ба гендер (љинс) фарќият вуљуд дошт: сатњи гемо-
глобини духтарон (11.7 g/dL) нисбат ба писарон ((11.5 g/dL) баландтар буд. Фарќияти бештар
назаррас дар писарбачањои ВМКБ (писарбачањо 11.0 g/dL, духтарбачањо 11.5 g/dL; P = 0.002)
ва Суѓд (писарбачањо 11.5 g/dL, духтарбачањо 11.7 g/dL; P = 0.055) ба мушоњида расид. Кам-
хунии шадид нисбат ба духтарбачањо (10.2%) бештар дар писарбачањо (14.3%) вуљуд дошт,
ки ин нишондод мувофиќан 21.7% ва 24.9%-ро ташкил кард. Камхунии мўътадил ва вазнин
дар байни духтарон 16.2% ва дар байни писарон 17.6% мебошад.
• Камхунї дар байни кўдакони то 2-сола зиёдтар ба назар мерасад, ки гемоглобини 45.5 фои-
зи онњо поёнтар аз 11 g/dL аст.
• Тибќи натиљањои sTfR (ресептори озоди трансферрини хуноба), 8.6 фоизи кўдакони ташхис-
шуда норасоии оњан доранд, ки ин нишондод дар НТЉ ва ВМКБ баландтарин (мувофиќан
15.6% ва 15.2%) буда, дар Душанбе ва Хатлон (мувофиќан 5.3% ва 5.8%) пасттар аст.
• Сатњи баланди sTfR (ресептори озоди трансферрини хуноба) нисбат ба шањрљойњо (9.1%) дар
мавзеи дењот (14.5%) бештар мушоњида мешавад.
• Дар муќоиса бо соли 2003, пастшавии сатњи камхунї ва норасоии оњан дар байни кўдакон
мушоњида мешавад. Дар вилояти Хатлон вазъ аз њама бештар бењбудї ёфтааст, ки сатњи
кўдакони камхун аз 37.7% дар соли 2003 ба 28.8% дар соли 2009 коњиш ёфтааст.
Додани шири сина
• Ќариб њамаи кўдакони то 2-сола дар миќёси љумњурї, ба пуррагї њам набошад, шири сина
мехўранд (97.5%). Тибќи маълумот дар ВМКБ додани шири сина ќариб 100% (99.4%) аст.

11. 1. Мазмуни мухтасар 9
• Аз нисф зиёди модарон (57.1%) ба кўдак дар муддати 30 даќиќа пас аз таваллуд шудан сина
додаанд ва сеяки онњо (30.3%) ин корро дар давоми 6 соат пас аз таваллуд ба анљом расо-
нидаанд.
• Аксарияти њолатњои додани танњо шири сина дар 4 моњи аввал бештар дар Душанбе маъмул
буд (31.2%) ва то 6 моњагї бошад дар Суѓд (58.1%).
Додани хўроки иловагї
• Додани ѓизои иловагї ба кўдакон асосан аз 6-моњагї ё дертар аз он оѓоз мешавад
(44.3%). Ќариб нисфи модарон додани ѓизои иловагиро ба кўдак дар байни 4-6 моњагии
кўдак оѓоз кардаанд (48.5%) ва 11.9% модарон ин корро дар 3 моњи аввали њаёти кўдак
оѓоз кардаанд.
Витамини D дар кўдакон (6-59 моња)
• Миќдори миёнаи витамини D дар кўдакони 6-24 моња 56.1 nmol/L дар миќдори 25-OHD ху-
нобаро ташкил кардааст ва ин нишондод дар байни 61.6 nmol/L (ВМКБ) ва 64.7 nmol/L (Суѓд)
фарќияткунанда буд.
• 60.3 фоизи кўдакон миќдори кофии витамини D доштанд. Норасоии мўътадили витамини
D (25-49 nmol/L) дар 26.1% кўдакон ба ќайд гирифта шудааст. Норасоии шадиди витамини
D (<25 nmol/L) дар 13.6% кўдакони интихобшуда ба назар мерасад, ки аз њама бештар ин
вазъият дар ВМКБ (кофї набудан- 43.5%; норасої- 23.2%) мушоњида мешавад.
• Сатњи миёнаи витамини D дар кўдакони мавзеи дењот (55.4 nmol/L) нисбат ба кўдакони мав-
зеи шањр (47.4 nmol/L) баландтар буд.
• Сатњи витамини D дар робита бо тафовутњои гендерї дар Суѓд ба таври назаррас баланд буд
(писарбачањо 71.5 nmol/L, духтарбачањо 57.4 nmol/L).
Йоднокии намак
• Намунањои намаки ошии хонаводањо дар 61.9 фоизи њолатњо миќдори зарурии йод до-
штанд (>15 воњиди миллион). Миќдори нокифояи йод (<15 воњиди миллон - PPM) дар 20.8%
намунањои намак дида шуд ва 17.4% намунањои намаки санљидашуда тамоман йод надо-
штанд. Дар байни минтаќањо фарќияти назаррас ба мушоњида расиданд: сатњи пасттарини
намаки лозиман йоднокшуда дар НТЉ (27%) ва сатњи баландтарини намаки лозиман йод-
нокшуда дар Суѓд (93.8%) дида шуд.
• Соли 2003 сатњи намаки лозиман йоднокшудаи хонаводањо 28% буд. Њарчанд йоднокии
намак моњиятан бењтар шудааст, аммо њадди 90% намаки лозиман йоднок кардашуда, ки
онро ТУТ барои барњам додани норасоии йод тавсия медињад, њанўз комёб нашудааст.
Хулосањо
Соли 2009 ба ѓайр аз норасоии йод ва вазни зиёд (ИМБ>25 кг/м2), њамаи нишондињандањои вазъи
ѓизоии занон дар муќоиса бо соли 2003 бењтар шудааст. Шабењи њамин, њамаи нишондињандањои
вазъи ѓизоии кўдакони 6-59 моња низ тањаввулоти мусбатро нишон медињанд. Сарфи назар аз
чунин тамоюлоти мусбат, вазъи номувофиќи ѓизо дар Тољикистон масъалаи љиддии тансињатии
омма аст. Мутобиќи фаъолиятњои дар солњои охир аз љониби ВТ Тољикистон, ЮНИСЕФ ва ди-
гар созмонњо дастгирї ёфта, корро дар самти татбиќи барномањои мутобиќшуда, камхарљ ва
беѓаразона, ки ба занон ва кўдакон равона шудаанд, идома додан зарур аст.

12. 10 Тадќиќот оид ба вазъи микроэлементњои ѓизої дар Тољикистон, 2009
2. Муќаддима
Маќсади Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої ва таѓзия дар Тољикистон дар соли 2009 аз
он иборат буд, ки бо интихоби намояндагии кишвар дар ин тадќиќот маълумоти боэътибор
ва боэътимод оид ба сатњи гемоглобин, оњан ва йод ва инчунин маълумот дар бораи вазъи
ѓизоии кўдакони синни 6-59 моња ва занони синну соли ќобили таваллуд дастрас гардад. Гу-
зориши пешнињодшавандаи мазкур ба таври наздик ба протоколи омўзиши гузаронидашудаи
Тадќиќоти микроэлементњои ѓизої ва таѓзия Тољикистон, ки аз љониби ЮНИСЕФ ва Вазора-
ти тандурустии ЉТ бо дастгирии Институти Озуќа ва Таѓзияи Италия 2003 баргузор гашта буд,
мутобиќ карда шудааст. Тадќиќоти мазкур барои таъмин намудани асос ба муќоисаи натиљањо
тадќиќоти ќаблии дар соли 2003 баргузоршуда амалї гардонида шуд то ба тањиягарони сиёсат
ва тасмимгирандагон имкон фароњам оварда шавад, ки саъю кўшишњоро бањри бењгардонии
вазъи ѓизоии гурўњњои осебпазир дар солњои охир баррасї намоянд. Мувофиќан, тадќиќоти
мазкур ба њамон методология (интихоб) ва василањои љамъоварии маълумоти дар соли 2003
истифодашуда такя менамояд.
Тољикистон дар минтаќаи кишварњои Осиёи марказї камбизоаттарин мамлакат аст. Аз замо-
ни пошхўрии Иттињоди Шўравї дар соли 1991, Тољикистон ба шикасти иќтисодиёт ва љанги
шањрвандї рў ба рў шуд. Тољикистон аз миёни 15 љумњурии собиќ Иттињоди Шўравї даромади
пасттарини сарикасиро дорост ва ќариб нисфи ќувваи кории он хориљ аз кишвар кор карда
оилањояшонро тавассути интиќол намудани пул дастгирї менамоянд (маълумот дар таърихи
13-уми апрели соли 2010 аз китоби факту раќамњои Агентии Марказии Иктишофї - CIA World
Factbook – дастрас шудааст). Тибќи натиљањои Тадќиќоти сатњи зиндагї дар Тољикистон 2007
(TLSS 2007), 53.5% ањолии Тољикистон «камбизоат» аст ва 17.1% «нињоят камбизоат» мебо-
шад. Сарфи назар аз болоравии иќтисодиёт дар солњои охир, даромади аз се ду њиссаи ањолї
дар як рўз ба 2.15 доллари амрикої баробар аст. Якчанд соли хушксолї дар минтаќа натиља
ба он шуд, ки њосил ва истењсоли зироатњои озуќаворї ба таври назаррас паст шуд ва ќариб
стратегияњои маъмулии пешбурди зиндагї хароб шуданд. Ин њолат ба вазъи ѓизоии гурўњњои
осебпазири ањолї мустаќиман таъсир мерасонад. Тибќи натиљањои Тадќиќоти кластерї аз рўи
нишондињандањои зиёд ЮНИСЕФ (MICS) дар соли 2005 (Сарчашма: Кумитаи давлатии омори
Љумњурии Тољикистон, 2007), сатњи фавти кўдак ба 65 нафар аз миёни 1000 кўдаки зинда та-
валлудшуда рост меомад ва дар ин њол сатњи фавти кўдакони то 5-сола ба 79 нафар аз миёни
1000 нафар мерасад.

13. 2. Муќаддима 11
Тадќиќотњои мухталифе, ки ба пуррагї ё ќисман норасоињои ѓизоии ањолии Тољикистонро ба
ќайд гирифтаанд (Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої/ЮНИСЕФ 2003, Тадќиќоти кластерї
аз рўи нишондињандањои зиёд 2005, Тадќиќоти сатњи зиндагї дар Тољикистон 2008) ба таври
устувор сатњи баланди норасоии ѓизоии шадид ва музминро ошкор менамоянд, ки ин вазъият
боиси нигаронї аст. Тибќи Тадќиќоти кластерї аз рўи нишондињандањои зиёд MICS 2005, сатњи
камвазнии кўдакон дар Тољикистон ба андозаи 17% мўътадил буда, 4% кўдакони то синни 5-сола
камвазнии шадид доранд. Ќади таќрибан 27% кўдакони ин гурўњи синну солї нисбат ба синну
солашон паст буда 9 фоизашон ќадпастии шадид доранд. 7 фоизи тадќиќшудагонро метавон
њамчун дорои вазни кам нисбат ба ќад тасниф кард.
Норасоии ѓизої ва норасоии микроэлементњои ѓизої дар байни кўдакон васеъ пањншуда аст ва
оќибат (норасоии микроэлементњои ѓизої) сабаби бад будани вазъи атфол ва фавти кўдакони то
5-сола дар Тољикистон (Тадќиќоти микроэлементњои ѓизої 2003) аст. Дигар натиљањо сатњи балан-
ди камхуниро (38%) дар кўдакони то синни 5-сола муќаррар менамоянд (Љадвали 1). Норасоии
оњан њамчун омили асосии норасоии гемоглобин ва йод проблемањои љиддии тандурустиро ба
миён меоранд. Миќдори ками йоди пешоб дар 64% кўдакон ба мушоњида гирифта мешавад.
Тибќи натиљањои тадќиќот, вазъияти занони синну соли ќобили таваллуд ба њамин монанд аст, ки
он дар натиљањои сифати пасти таваллудкунї ва сатњи баланди фавти модар инъикос мегардад.
Мувофиќи Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої 2003, индекси камии массаи бадан (ИМБ
<18.5 кг/м2) дар 9% занони синну соли ќобили таваллуд ба назар мерасад. Дигар хулосањои
тадќиќоти соли 2003 сатњи баланди камхуниро дар 41% занони ташхисшуда муайян мекунад.
Йоди паст дар таркиби пешоб дар 57% занон мушоњида шудааст.
Ин вазъият шояд бо сабаби таъсироти ѓайримустаќими камбизоатии хонаводањо, хўроки
мувофиќан тавозуннашуда ва идоракунии заифи давлатї дар болобарии вазъи озуќаворї, аз
љумла огоњии заифи љамъият ва ба таври зарурї ѓанї насохтани маводи ѓизої бо микроэлементњо
(витаминњо) ва вуљуд надоштани барномањои иловаи микроэлементњои ѓизої алоќаманд бошад.
Бар замми ин, болоравии нархњои маводи озуќаворї дар соли 2007 натиљаи паст шудани сифати
хўрокаи миќдори зиёди одамон дар Тољикистон шуда ба тансињатии омма тањдид намуд.
Бахши тандурустии оммаи Тољикистон ба масъалаи норасоии ѓизої рў овардааст. Аммо
масъалањои дахлдори тандурустї боќї мемонанд ва онњоро бояд њамчун афзалиятњои ба тан-
дурустии љомеа алоќаманд ба инобат гирифт. Сарфи назар аз он ки дар оилањо додани шири
сина ба роњ монда шудааст, аммо амали додани танњо ва танњо шири сина ба андозаи бояду
шояд пањн нашудааст. Амалкардњои таъсирбахши нигоњубини кўдак барои инкишофи солими
кўдак муњиманд. Кўдакон метавонанд љисман ва рўњан њамон ваќт солим ба воя расанд, ки агар
дар хона, дар љомеањои шањру дењот ва мактаб ба инкишофёбии онњо ањамият дода шавад. Ба
накўањволии атфол ва кўдакони сини то 8-сола таваљљўњ намуда, Барномаи ѓамхорї ва инки-
шофи кўдак аз овони хурдї (ECCD) бо дастгирии ЮНИСЕФ дастгириро барои рушди ѓамхорї ва
амалкардњо дар хона кўмак менамояд, ки он зиндамонї, афзоиш, њимоя, инкишофи равонї ва
иљтимої ва идрокии кўдаконро таќвият медињад. Бо вуљуди ин, дар бораи чї тавр амал кардани
ин барнома дар Тољикистон донишу маълумот мањдуд аст.
Љадвали 1: Вазъи ѓизогирї дар байни занонукўдакон дар Тољикистон
Нишондињанда Таќсимоти ањолї Сатњ Сарчашма
Гемоглобин (камхунї) Занони синни ќобили 40,1 % сабук то шадид ТВМЃ 2003
таваллуд (15-49 сола)
Кўдакони 6-59 моња 37,7,% сабук то шадид ТВМЃ 2003
Норасоии йод Занони синни ќобили 56,8 % сабук то шадид ТВМЃ 2003
таваллуд, ки њомиладор
нестанд (15-49 сола)

14. 12 Тадќиќот оид ба вазъи микроэлементњои ѓизої дар Тољикистон, 2009
Нишондињанда Таќсимоти ањолї Сатњ Сарчашма
Кўдакони 6-59 моња 63,9% сабук то шадид ТВМЃ 2003
Сатњи додани Кўдакони 0-24 моња 25.5% ЮНИСЕФ MICS 2005
танњо шири сина
Норасоии шадиди ѓизо Кўдакони 0-59 моња 17,5% мўътадил то шадид Кумитаи давлатии омори
ЉумњурииТољикистон. 2007
Ќади паст нисбат Кўдакони 0-59 моња 26.9% ЮНИСЕФ MICS 2005
ба синну сол
(−2 z –холњо ќад
ба синну сол)
Вазни кам нисбат Кўдакони 0-59 моња 7.2% ЮНИСЕФ MICS 2005
ба ќад
(−2 z –холњо вазн
ба ќад)
Системаи иттилооти миллї оид ба тандурустї дар Тољикистон, ки онро ВТ идора мекунад бисёр
нишондињандањои асосии байналмилалиро барои мониторинги вазъи ѓизои занон ва кўдакон
инъикос намекунад. Ба њамин хотир ЮНИСЕФ дар њамкорї бо Бонки осиёгии рушд ба Вазо-
рати тандурустї кўмак намуданд, то тадќиќоти миллї барои бањодињии нишондињандањои аз
њама бештар муњими норасоии микроэлементњои ѓизої гузаронида шавад. Ин тадќиќоти
њаматарафа нишондињандањоеро (интикаторњоеро) фаро гирифт, ки барои арзёбии сатњи нора-
соии микроэлементњои ѓизої ва омилњои хатарнок (риск) дар робита бо тафовутњои минтаќавї
ва хатари баланди гурўњи кўдакони 6-59 моња заруранд. Дар асоси натиљањои тадќиќот бо даст-
гирии техникии ЮНИСЕФ ва ТУТ, Вазорати тандурустии Тољикистон наќшаи амалиёти ѓизоиро
тањия намуд. Тадќиќотњои фарогири кишвар, ба монанди MICS (2005), Тадќиќоти сатњи зиндагї
дар Тољикистон (ТСЗТ 2006) ва Тадќиќоти миллии вазъи ѓизої (Созмони Мубориза бар зидди
гуруснагї (AAH) ва ВТ Тољикистон 2006) нишондињандањои муњими ѓизоиро дар бар гирифтаанд,
аммо нишондињандањоро оид ба сатњи гемоглобин (камхунї), норасоии йод ва норасоии вита-
мини D дар бар нагирифтаанд. Барои назорат намудани тамоюлоти ваќтии ин нишондињандањо
ва назорати умумии вазъи ѓизоии кўдакон ва занон, тадќиќоти миллии вазъи ѓизоии мазкур дар
соли 2009 ташкил ва амалї гардонида шуд.

15. 3. Вазифањо 13
3. Вазифањо
Маќсаду вазифањои тадќиќоти миллии вазъи ѓизої (микроэлементњои ѓизої) дар Тољикистон
соли 2009 чунин мебошанд:
Маќсад иборат аст аз:
• Арзёбии вазъи ѓизої ва микроэлементњои ѓизоии занон ва кўдакон, муайян намуда-
ни омилњои хатарнок оид ба норасої ва муайян намудани стратегияњои имконпазири
бењгардонии њолати ѓизо.
Вазифањои тадќиќот масъалањои зеринро дар бар мегиранд:
• Муайян намудани сатњи гемоглобин, оњан ва норасоии йод дар байни занони синну соли
ќобили таваллуд (15-49 сола) ва дар байни кўдакони то 5-сола (6-59 моња).
• Ташхиси сатњи витамини D дар байни кўдакони 6-24 моња.
• Арзёбї намудани намунањои ѓизодињї ба атфол ва кўдакони хурдсол (6-24 моња)
• Гузаронидани ченкунињои (андозагирињои) антропометрии кўдакони 6-59 моња ва занони
ѓайрињомилаи синну соли ќобили таваллуд.
• Бањодињии тамоюлоти ваќтї дар вазъи ѓизоии занон ва кўдакони Тољикистон тавассути
муќоиса намудани натиљањои тадќиќотњои вазъи микроэлементњои ѓизоии солњои 2009 ва
2003.
• Бањодињии сатњи дониш ва амалкардњои модарон дар робита бо ѓамхорї ва инкишофи
кўдак аз айёми хурдсолї
• Пешнињод намудани пањлуњои сиёсати тандурустї дар асоси натиљањои тадќиќот

16. 14 Тадќиќот оид ба вазъи микроэлементњои ѓизої дар Тољикистон, 2009
4. Методология
4.1 Мавзеъи тањти тадќиќот ќароргирифта, тарњи тадќиќот ва интихоб
Тољикистон ба 4 минтаќа људо мешавад; дар ќисмати шимол - вилояти Суѓд, дар ќисмати љанубу
ѓарб - вилояти Хатлон, дар ќисмати марказї ва шарќї - Ноњияњои тобеи љумњур (НТЉ) ва дар
ќисмати шарќ - Вилояти Мухтори Кўњистони Бадахшон (ВМКБ). Пойтахти кишвар шањри Душан-
бе дар минтаќаи НТЉ љойгир буда, дорои њудуди маъмурии алоњида аст ва дар ин тадќиќот
њамчун ќисмати алоњидаи интихоб ба њисоб меравад. Вилоятњо ба ноњияњо људо мешаванд ва
ноњияњо дар мавзеъњои шањрї ба мањаллањо (кумитањо) ва дар мавзеи дењот бошад ба љамоатњо
(дењањо) таќсим мешаванд. Таќрибан 90 фоизи ањолии Тољикистон асосан дар водињо сукунат
дошта, дар аксарияти њолатњо ин мавзеъњо марказњои шањрии ањолии зичдошта мебошанд.
Тадќиќот дар саросари Тољикистон барои љамъ овардани маълумоти намояндагикунандаи
сатњи кишвар гузаронида шудааст, то имкон дињад, ки натиљањои ин тадќиќот бо натиљањои
Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии дар соли 2003 гузаронидашуда муќоиса карда
шавад. Дар тадќиќоти соли 2009, бо маќсади мувофиќатсозї њамон метологияи интихоб ва
љамъоварии маълумот, ки соли 2003 истифода шуд, мавриди амал ќарор гирифт. Тадќиќоти
вазъи микроэлементњои ѓизої бо интихоби намояндагии занони синну соли ќобили таваллуд
ва кўдакони то 6-59 моња дар њар як минтаќа (Хатлон, НТЉ, Суѓд, ВМКБ ва Душанбе) дар сатњи
миллї, њам дар шањр ва њам дар мавзеъи дењот гузаронида шуд.
Тадќиќот бо истифода аз интихоби кластерњои миёнбахшї дар асоси шумораи тахминии ањолї
то ба 1-уми январи соли 2009 амалї шуд. Тарњи кластерї мавриди истифода ќарор гирифт, зеро
методи интихоби тасодуфии одамон дар саросари Тољикистон мувофиќ нест. Ба њамин хотир,
тарњи интихобти дузинагии кластерї истифода шуд:
1. Зинаи аввал: воњиди аввалияи интихоб, яъне кластерњо (одатан дењањо ё мањаллањои мавзеи
шањрї) бо андозаи эњтимолии таносубии воњиди аввалияи интихоб муайян карда шуданд,
2. Зинаи дуюм, интихоби тасодуфии шумораи мушаххаси (тавре, ки дар зинаи аввал ошкор шу-
дааст) одамон (кўдакони 6-59 моња ва занони синну соли ќобили таваллуд) дар њар як дења
Интихоб дар њар як минтаќа чунин шуд:
1. Зинаи аввал: 36 кластер бо эњтимолияти интихоб дар минтаќаи мутаносиб ба андоза (Нига-
ред ба Замимаи 2 - Рўйхати кластерњои интихобшуда дар њар як минтаќа)

17. ТОЏИКИСТОН
Ош
Хуџанд
0 10 20 30 40 50 100 KM
4. Методология
Саритош
Суѓд
Ѓарм
ДУШАНБЕ
Мурѓоб
Ташкурѓон
Кулоб
Курѓонтеппа
Хорўѓ
15
Диаграммаи 1: Харитаи Тољикистон

18. 16 Тадќиќот оид ба вазъи микроэлементњои ѓизої дар Тољикистон, 2009
2. Зинаи дуюм: дар њар як кластери интихобшуда (дења, мањалла) танњо хонаводањои до-
рои њадди аќќал як кўдаки аз 6 то 59 моња ё дорои 1 зани синну соли ќобили таваллуди
ѓайрињомила ба таври тасодуфї дар тадќиќот дохил карда шуданд, ки љамъи умумї 12
кўдак ва 12 занро дар њар як кластер дар бар мегирифт.
Дастаи тадќиќотчиён њамаи аъзоёни хонаводањои интихобшударо ба рўйхат гирифта санљиданд,
ки оё онњо ба меъёрњои зерин љавобгў њастанд ё не:
1. Њадди аќќал будани як кўдаки 6-59 моња
2. Њадди аќќал будани як зани ѓайрињомилаи синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола)
3. Хоњиши иштирок дар ин тадќиќот
4. Дастаи тадќиќотчиён дар њар кластер ба хонањо то анљом дода шудани шумораи
муќарраршудаи 12 кўдак ва 12 зан санљишро давом медоданд. Агар хонавода ба меъёрњои
тадќиќот љавобгўй набошад, онњо ба хонаи дигар мерафтанд.
Агар хонавода ба меъёрњои тадќиќот љавобгўй бошад, пас дастаи тадќиќотчиён ба номнавис
кардани њамаи кўдакони 6-59 моња ва њамаи занони ѓайрињомилаи синну соли ќобили таваллуд
мепардохтанд. Дар рафти љамъоварии маълумот, ба иштироккунандагони тадќиќот дар бораи
маќсади тадќиќот, ва ваќти кор бо онњо (саволнома ва намунаи хун барои тањлил) маълумоти
муфассал дода мешуд. Розигии хаттї талаб карда мешуд (Формаи розигии огоњона, Замимаи 4).
Ќайд карда мешуд, ки иштирок дар тадќиќот ихтиёрї аст ва иштироккунандагон метавонанд
њар ваќт аз он даст кашанд.
Дар баробари интихоб шудани хонавода, гурўњи сањроии тадќиќотї ба љамъоварии маълумот
ва намунањои ташхис тавассути сўњбат бо занон дар асоси саволнома, оѓоз мекарданд. Њамаи
иштироккунандагони тадќиќот аз андозагирињои антропометрї гузаштанд. Барои санљиши
микроэлементњои ѓизої, хуни капиллярї ва пешоб аз њар як иштироккунанда гирифта шуд.
Компонентњо ва тартиби гузаронидани тадќиќот дар поён ба таври муфассал тавсиф шудаанд.
4.2 Андозаи интихоб
Андозаи интихоб барои боэътимод муайян кардани нишондињандањои микроэлементњои ѓизої
дар асоси интихоби эњтимолии намояндагї дар сатњњои зерин матрањ шуда буд:
• Тољикистон дар умум
• Панљ њудуди маъмурии кишвар (Душанбе, НТЉ, Суѓд, Хатлон ва ВМКБ)
Сипас, интихоб тарњрезї шуд, то имкон дода шавад, ки дар саросари Тољикистон барои ќиёс њам
мавзеи дењот ва њам шањрњо ворид гарданд ва ба назар гирифта шавад, ки Душанбе танњо мавзеи
шарњнишин аст. Шумораи тахминии ањолии Тољикистон барои андоза дар соли 2009 ва истифодаи
он њамчун асос барои њисоби андозаи интихоб дар Љадвали 2, Замимаи 1 пешнињод шудааст.
Барои хулосабарорї љињати андозаи мувофиќи интихоб дар тадќиќот, мувозинат дар бай-
ни даќиќї ва арзиш бояд ба даст оварда мешуд. Дар Замимаи 3 њисоби кластер, ки барои
њисобкунињои таносубњои мухталифи ањолї ва эњтимолияти эътимоднокии дахлдор зарур аст,
нишон дода мешавад. Дар тадќиќоти соли 2009, 20 кластер ва 25 фард дар њар як ќимсат намо-
яндагиро таъмин намуд ва он созиши бењтарин дар байни даќиќї ва арзиш буд. Дар муќоиса бо
таќиќоти соли 2003, дар тадќиќоти соли 2009 таѓйиротњои зерин ворид карда шуданд:
• Кам кардани шумораи кўдакони 6-59 моња ва занони ѓайрињомила дар њар як кластер аз 25
ба 12 нафарї. Дар асоси таљрибаи соли 2003, чунин фарзия мерафт, ки санљиши 12 кўдак ва
12 занро метавон дар як рўзи корї ба анљом расонид. Ваќти санљиши як кластери иборат аз
12 нафар кўдак ва зан ба як рўзи корї мувофиќат мекунад. Ин имконият медињад, ки дар як
рўз як кластер пурра фаро гирифта шавад.

19. 4. Методология 17
• Ба хотири љалби шумораи камтари одамон дар њар як кластер, фарзия мерафт, ки таъсири
тарњ камтар мешавад. Дар натиља таъсири тарњи истифодашуда барои њисоби шумораи
кластерњо дар тадќиќоти соли 2009 аз 2.0 ба монанди соли 2003 ба 1.75 поён оварда шуд
(Беннет ва дигарон, 1991)
Њардуи ин таѓйирот ба ќиёснокї (эњтимолияти эътимоднокї ва иштибоњи берун аз меъер) дар
робита бо муќоисаи Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии соли 2003 ва Тадќиќоти вазъи
микроэлементњои ѓизоии соли 2009 каме таъсироти оморї дошт, чунки кам кардани шумо-
раи одамон дар кластер даќиќиро, ки дар натиљаи кам кардани таъсироти тарњ ба мувозинат
меояд, меафзояд.
Љадвали 3: Андозаи инихоби зарурї барои Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии соли 2009
Њисоби Шумораи Таносуб Интихоби
тахминии тахминии (норасоии Даќиќии танзимшуда Шумораи
Ќисматњо Интихоб
ањолї то хонаводањо микроэл таносуб (+10% гум шу- кластерхо (c)
1.1.2009 (2000) ѓизої) дани нтихоб)
Душанбе 695’246 139’239 50% 6.50% 398 432 36
НТЉ 1’645’999 204’390 50% 6.50% 398 432 36
Суѓд 2’171’194 365’136 50% 6.50% 398 432 36
Хатлон 2’642’283 307’322 50% 6.50% 398 432 36
ВМКБ 219’077 30’933 50% 6.50% 398 432 36
Тољикистон 7›373›799 1›047›020 2’160
Њамин тариќ андозаи интихоби зерин пешнињод шуд:
• 432 кўдаки 6-59 моња дар њар як минтаќа
• 432 зани ѓайрињомилаи ќобили таваллуд (15-49 сола) дар њар як минтаќа
Дар натиља, љамъи умумии 4’320 нафар (2’160 кўдак ва 2’160 зан) ба њадаф гирифта шуд.
Бо назардошти дохил намудани хонаводањои мавзеъњои шањр ва дењот бо таносуби эњтимолї
(ё шумораи хонаводањо) ба шумораи ањолї дар њар як минтаќа, кластерњо ба категорияњои
мавзеъњои шањр ва дењот мутаносибан бо шумораи ањолии мавзеи шањр ва дењот дар њар як
минтаќаи дахлдор таќсим шуданд.
4.3 Љамъоварии маълумот дар сањро
Љамъоварии маълумот аз минтаќањо моњи октябри соли 2009 пас аз моњи Рамазон сар шуд, ки
дар њар минтаќа 12 гурўњи сенафараи иборат аз кормандони ВТ Тољикистон (њар гурўњ иборат
аз духтурњо ва кормандони озмоишгоњњо) сафарбар шуданд. Њар як гурўњ аз як нафар корманд
барои гузаронидани мусоњиба, як нафар супервайзери омўзонидашуда барои андозагирињои
антропометрии кўдакон ва калонсолон ва як нафар корманди озмоишгоњи ботаљриба барои
гирифтани хуни кариллярї ва таъмин намудани тартиботи занљири хунук, иборат буд.
Курси омўзишии якњафтаинаи ВТ Тољикистон ба стандарти ягона овардани љамъоварии маъ-
лумот аз љониби Вазорати тандурустии Љумњурии Тољикистон ва ЮНИСЕФ дар аввалњои моњи
октябр, ќабл аз баргузории тадќиќот ташкил шуд. Номзадии кормандони сањроиро Вазора-
ти тандурустии Љумњурии Тољикистон тавсия намуд ва њар як номзад аз имтињон гузаронида
шуд, то санљида шавад, ки ба меъёрњои сифатї дар љамъоварии маълумот љавобгў мебошад
ё не. Рўзњои аввали омўзиш ба методологияи интихоб (чї тавр пур кардани саволномањо, усу-
ли мусоњибагирї, бањодињии антропометрї ва тартиби љамъоварии намунањои хун) бахши-

20. 18 Тадќиќот оид ба вазъи микроэлементњои ѓизої дар Тољикистон, 2009
да шуд. Ба хотири муайян намудани мушкилоти методология ва тарњи тадќиќот, дар давоми
ду рўзи минбаъда тадќиќоти таљрибавї ташкил ва гузаронида шуд. Тадќиќоти таљрибавї ба
санљиши сарбории кори њаррўза, санљидани ваќти барои мусоњиба сарфшаванда ва санљидани
љамъоварии хуни капиляриву нигањдории онњо дар озмоишгоњозмоишгоњњои марказии Ду-
шанбе равона шуд.
Љадвали 4 назари умумии омилњои мухталифи ѓизоиро, ки дар робита бо гурўњњои дахлдори ањолї
бањодињї мешуд, таъмин мекунад. Тафсилоти минбаъда дар бобњои поён тавсиф мешаванд.
Љадвали 4: Назари умумї ба мавзўъњо ва зертањќиќотњо дар доираи
Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої дар Тољикистон
Номгўи санљишњо Гурўњи маќсанок / мавзўъ
Сатњи гемоглобин, оњан ва норасоии йод Кўдакони 6–59 моња ва занони синну соли ќобили таваллуд
Витамини Д Кўдакони то 2-сола (6-24 моња).
Намунањои хўрокдињї Кўдакони то 2 сола (0-24 моња)
Сатњи йод дар намак Њар як хонаводаи иштироккунанда дар тадќиќот
Андозагирињои антропометрї Кўдакони то 6–59 моња ва занони синну соли ќобили таваллуд
Дониш ва амалкардњо дар мавриди Модарони кўдакони 0-24 моња
нигоњубин ва инкишофи кўдакон
4.3.1 Саволнома
Саволнома бо кўмаки ТУТ ва БОЉ тањия шуд, то нишондињандањои дахлдори тансињатї ва вазъи
ѓизоии кўдакони 6–59 моња ва занони синну соли ќобили таваллуд тибќи вазифањои зикршудаи
тадќиќот таъмин карда шаванд. Саволнома (Замимаи 5) бо маќсади бењтар муќоиса кардани
маълумот бояд њарчї бештар ба саволномаи дар Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии
соли 2003 истифодашуда наздик тањия мешуд. Саволнома аз забони англисї ба тољикї ва сипас
барои санљидани даќиќии тарљума аз забони тољикї бозпас ба англисї тарљума шуд.
Саволнома барои бањодињии микроэлементњои ѓизої аз њафт модул иборат буд
• Модулњои 1-4: Хусусиятњои хонавода (намуди манзил, шумораи њуљрањо), муайянкуни
иштироккунандањо, хусусиятњои иљтимої ва иќтисодии хонавода, стратегияњои таъмини
амнияти озуќаворї)
• Модули 5: Масъалањои тандурустии кўдак: бемории дарунравї, одатњои хўрокдињї њангоми
беморї, бањодињии антропометрии кўдак ва санљиши хун ва пешоб.
• Модули 6: Саволњои вобаста ба хўрокдињї ба кўдак (6-24 моња): мўњлати додани танњо шири
сина, додани хўроки иловагї, нигоњубин ва инкишоф
• Модули 7: Масъалањои тандурустии занон, одатњои истеъмоли хўрок, бањодињии антропо-
метрии занони ѓайрињомилаи синну соли ќобили таваллуд, санљишњои хун ва пешоб.
4.3.2 Бањодињии антропометрї
Барои чунин бањодињї вазни њар як кўдак баркашида ва ќади њар як кўдак чен карда шуд. Ба-
рои андозагирї намудани вазну ќади кўдакон ва модарон тарозуњои электронии ЮНИСЕФ ис-
тифода шуданд. Дар мавриди атфол (6 то 24 моња), ќади онњо ба дарозї хобонида чен карда
шуд. Ќади кўдакони 2-5 сола ва занон дар њолати рост истодан чен карда шуд. Тартиби ан-
дозагирии антропометрї дар асоси дастурамали нашршуда аз љониби СММ (Созмони милали
муттањид 1989) ва ТУТ (1995) ба стандарт оварда шуд. Шахсони шомили андозагирї мувофиќан

21. 4. Методология 19
омўзонида шуданд ва назорати мувофиќати сифат аз љониби СЃД Зеркало ва инчунин сардори
њар як гурўњи дахлдор анљом дода шуд.
Се нишондињандаи (индикатори) вазъи ѓизої барои мониторинги пешравии вазъи ѓизоии
кўдакон истифода шуд:
• Вазн нисбат ба синну сол - вазни кам нисбат ба синну сол нишондињандаи камвазнї дар
њамин синну соли мебошад;
• Ќад нисбат ба синну сол -ќади паст нисбат ба синну сол нишондињандаи норасоии музмини
ѓизої ё камѓизої дар гузашта мебошад;
• Вазн нисбат ба ќад ё нисбат ба дарозї - вазни кам нисбат ба ќад ё нисбат ба дарозї
нишондињандаи он аст, ки кўдак камѓизо аст ва ё аз норасоии шадиди ѓизої азият мекашад.
Инкишоф
Ќад нисбат ба синну сол тавассути муќоиса намудани андозагирињои ќади кўдакон бо маълу-
моти Маркази миллии омори тандурустї оид ба афзоиши ањолї муайян карда шуд. Ќади паст
нисбат ба синну сол инъикоскунандаи вазъи ѓизогирии гузашта ва ѓизогирии умумист. Ба њамин
хотир, он њамчун њолати музминї ба њисоб меравад. Нуќтањои њаддии ќади паст нисбат ба синну
сол бо -2 z-холњо, ќади шадидан паст нисбат ба синну сол бошад бо −3 z-холњо муайян мешавад.
Вазни кам нисбат ба ќад њамчун “норасоии шадиди ѓизогирї” маънидод мешавад, зеро бовар
меравад, ки њолатњои вазни кам нисбат ба ќад кўтоњмуддат аст. Бар хилофи ин њолат, ќади паст
нисбат ба синну сол њамчун њолати «норасоии музминии ѓизогирї» њисоб меёбад.
Дар мавриди занон, бањодињии вазъи ѓизої бо њисоби Индекси массаи бадан (ИМБ=кг/м2) сурат
гирифт. ИМБ ин индекси содда таносуби вазн ба ќад буда, онро одатан барои таснифи камвазнї,
вазни зиёд доштан ва фарбењии калонсолон истифода менамоянд.
ИМБ-и поёнтар аз 18.5 кг/м2, њамчун ‘харобї” пешнињод шуд, ки њад барои ташхиси норасоии
энергияи музмин (CED) гирифта шавад (Љеймз ва дигарон, 1988). Аммо баъзе номуайянињо дар
мавриди бузургии арзиши ИМБ-и каме паст вуљуд доранд, ки дар ибтидо он ба Дараљаи 1 (но-
расоии музмини энергия - CED) ишора мекард, вале он нисбатан вазни камро нисбат ба ќад
инъикос месозад (Гартнер ва дигарон, 2001).
Муайянкунии норасоии музмини энергия (CED) дар байни ањолї тибќи кумитаи коршиносии
ТУТ ба категорияњои зерин људо мешавад (ТУТ,1995):
• Сатњи паст - ИМБ-и < 18.5 дар байни 5–9 % ањолї (аломатњои огоњкунанда пайдо шудаанд,
гузаронидани мониторинг лозим мешавад),
• Сатњи миёна (вазъи бад): 10-19 % ањолї ИМБ-и < 18.5 дорад
• Сатњи баланд (вазъияти љиддї): 20-39 % ањолї ИМБ-и < 18.5 дорад
• Сатњи нињоят баланд (вазъияти бўњронї): ≥ 40 % ањолї ИМБ-и < 18.5 дорад.
Таснифи дараљањои Норасоии музмини эннергия дар асоси ИМБ-и паст:
• Дараљаи I ё харобии сабук - ИМБ 17 –18.5;
• Дараљаи II ё харобии мўътадил - ИМБ 16 – 17;
• Дараљаи III ё харобии шадид - ИМБ < 16.
4.3.3 Љамъоварии намак
Мављуд будани йод дар таркиби намаки хонаводањо санљида шуд. Дар ваќти санљиш аз мањлули
санљиши йод дар намак(Инвентари ЮНИСЕФ №05-860-01 ва инвентари ЮНИСЕФ № 05-860-02
мувофиќан) як ќатра ба як ќошуќ намаки чаконида шуд. Ранги фавран аз реаксия њосилшуда бо
рангњои дар зарфчаи мањлули санљишї пешнињодшуда муќоиса мегардид.

22. 20 Тадќиќот оид ба вазъи микроэлементњои ѓизої дар Тољикистон, 2009
4.3.4 Љамъоварии хун ва пешоб
Намунањои хун ва пешоб аз шахсони розишуда барои иштирок дар тадќиќот љамъ оварда шуд.
(Формаи розигї барои иштирок, Замимаи 4).
Дар байни њамаи кўдакон (6-59 моња) ва занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола)-и
дар ин тадќиќот иштироккунанда хуни капиллярї барои муайян намудани нишондодњои зерин
љамъоварї шуд:
1. Гемоглобин
2. Ферритини хуноба
3. Ресептори озоди трансферини хуноба (sTfR)
4. Сафедаи реактивии C (CRP)
5. Витамини Д (танњо дар байни кўдакони 6-24 моња)
Кормандони тиббии гурўњњо њаматарафа барои гирифтани хуни капиллярї омўзиш гирифта
буданд.
Аз њамаи иштироккунандагон 5 мл намунаи пешоб барои санљидани йоди пешоб дар пробирка
љамъ оварда шуд.
4.3.5 Масъалањои рафтор ва одоб
Дар рафти амалигардонии тадќиќот арзиши баландтарин ба риояи одобу рафтор дар робита бо
тарњ ва амалигардонии тадќиќот нигаронида шуд. Протоколи тадќиќот аз љониби шўрои инсти-
тутсионалии Тандурустии тропикии Швейтсария баррасї шуд ва барои возењсозї ба ЮНИСЕФ-и
Тољикистон ва маќомоти милливу вилоятї пешкаш гардид.
Маќомоти миллї ва вилоятї аз љониби ЮНИСЕФ ва маќомоти Вазорати тандурустии Тољикистон
бо њадаф ва вазифањои тадќиќот шинос карда шуданд. Вазорати тандурустии Тољикистон амали-
гардонии тадќиќот, аз љумла љанбањои одобиву ахлоќии тадќиќотро ба таври хаттї тасдиќ намуд.
Да рафти љамъоварии маълумот, ба иштироккунандагони он маълумоти муфассал дар бораи
маќсаду вазифањои тадќиќот, давомнокии љалби онњо (саволнома, гирифтани намунаи хун ва
пешоб) пешнињод шуд. Розиги хаттї аз њамаи иштироккунандагони тадќиќот ва ё волидайну
парасторони ќонунии кўдакони то 5-сола гирифта шуд. (Нигаред ба Формаи розигии огоњона,
Замимаи 4). Таъкид гашт, ки иштирок ихтиёрї буда шахсони дар ин тадќиќот ширкаткунанда њар
гоњ, ки хоњанд метавонанд аз иштирок даст кашанд.
4.4 Ташхиси озмоишї
Андозагирии сатњи гемоглобин, ферритин, ресептори трансферрини озоди хуноба (sTfR) ва реак-
тиви сафедаи C (CRP) дар байни гурўњњои шомили тадќиќот (кўдакони 6–59 моња ва занони син-
ну соли ќобили таваллуд) ва Витамини Д дар кўдакони 6–24 моња љабњањои муњими тадќиќоти
вазъи ѓизої дар Тољикистон буданд.
Бархўрд, методология ва натиљањои Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии дар Тољикистон
дар соли 2003 гузаронидашуда дар Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии соли 2009
њамчун роњнамо хидмат карданд, то методњои шабењ ва ё муќоисавї барои тањлили хун ис-
тифода шавад. Аммо, дар Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии 2009, ба хулоса омада
шуд, ки њамаи ташхисњои озмоишї дар Душанбе гузаронида шавад. Њамин тариќ, баргузории
тадќиќот ба мустањкам намудани ќобилиятњои коршиносони мањаллї дар тањлили озмоишї
низ сањм гузошт.

23. 4. Методология 21
Љадвали 5: Назари умумї ба методњои кори озмоишї дар
Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої 2009
Тањлил Усул Љои гузаронидани тањлил
Гемоглобин Гемокю Санљиш дар сањро
Витамини Д ELISA ОзмоишгоњОзмоишгоњи
пажуњишгоњи илмї-клиникии
Ферритин ELISA тибби профилкатикї, Душанбе
Ресептори озоди трансферрини хуноба ELISA
Сафедаи реактивии C ELISA
Йоди пешоб Реаксияи Sandell-Kolthoff Озмоишгоњи Маркази љумњуриявии
(модификатсияшуда) эндокринологии Душанбе
Йоднокии намак Мањлули санљишии фаврии Санљиш дар сатњи хонавода
йоди намак, ЮНИСЕФ
4.4.1 Гемоглобин
Мисли Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої дар соли 2003, ба наќша гирифта шуд, ки
санљидани сатњи гемоглобини кўдакони 6-59 моња ва занони синну соли ќобили таваллуд дар
сањро бо истифода аз воситаи ташхисии Гемокю™ сурат гирад. Аз иштироккунандагон хоњиш кар-
да мешуд, ки биншинанд ва бадани худро озод гузоранд; ангуштони мобайнї нарм масњ карда
мешуд ва барои гирифтани хун аз њар як иштироккунанда сўзани (лансети) () алоњидаи таъмиз-
шуда истифода мегашт. Ќатраи аввали хун пок карда шуда, ќатрањои минбаъдаи хуни капилярї
дар кюветкаи дорои реагенти Драбкиг барои тањлили гемоглобин љамъ оварда мешуд. Корман-
дони озмоишгоњ иловатан 600 мл хун љамъ оварданд. Хун дар найчаи зардранг (Микротейнер™)
барои тањлили њассосият ба равшанї бо гели људокунандаи хуноба (плазма) љойгир карда ме-
шуд. Ба найчањо рамзи мушаххаскунандаи иштироккунандагон часпонида шуда онњо дар ќуттї-
яхдони њарораташ 4°C нигоњ дошта мешуданд. Намунањо барои тањлил дар ќуттї-яхдон зуд ба
беморхонаи ноњиявї ё вилоятї интиќол мешуданд. Дар ин беморхонањо намунањо барои људо
намудани хуноба ба муддати 2 – 3 соат сентрифуга мешуданд, ки ин кор бояд на дертар аз 8
соат пас аз гирифтани хун сурат мегирифт. Фавран пас аз сентрифуга намудан, намунањо дар
яхдони дорои њарорати -20°C љой шуда, дар њолати яхї ба озмоишгоњозмоишгоњњои марказї
(озмоишгоњи Пажўњишгоњи илмї-клиникии тибби профилкатикї, ДушанбеОзмоишгоњ) барои
тањлили минбаъда интиќол мегаштанд. Тавре, ки дар боби натиљањо (Боби 4) зикр шудааст, шу-
мора ва фоизи норасоии намунањо паст буд.
Њудудњои истифодашуда барои муайян намудани синфњои гуногуни гемоглобин дар Замимаи 6
(ТУТ, Маркази назорати беморї 2008, минбаъд дар матн CDC, 2008) нишон дода шудааст.
Дар баландии аз 1,000 м боло аз сатњи бањр, консентратсияњои гемоглобин њамчун реаксияи
мутобиќшавї ба фишори ќисман пасти оксиген ва таркиби оксигени пастшудаи хун меафзояд.
Афзоиши љубронї дар њуљайрањои сурхи њосилшуда шањодат аз он медињад, ки оксиген ба таври
кофї ба бофтањо таъмин карда мешавад. Њудудњои дар Замимаи 6 ишорашуда танњо дар сатњи
бањр ва ё баландии поёнтар аз 1,000 метр аз сатњи бањр эътибор доранд. Барои дуруст њисоб кар-
дани сатњи гемоглобин дар мавзеъњои баланди Тољикистон, њудудњои гемоглобин барои муайян
намудани камхунї вобаста ба баландии дахлдор танзим шуданд. (Сулливан ва дигарон, 2008).
Натиљањои гемоглобини дар сањро санљидашуда бидуни ислоњсозї ќайд карда шуданд. Баъд-
тар, баландии њар як кластер ќайд шуд ва ќимматњо барои ислоњкунї мувофиќан дар робита
бо ќимматњои алоњидаи мушоњидашуда тарњ карда шуданд. Сатњи баландии њар як кластер бо
истифода аз «Google Earth Programme» ва харитањои Тољикистон, ки аз љониби Дафтари рушди
њамкории Швейтсария, воќеъ дар шањри Душанбе таъмин шуданд, ба даст омаданд.