2. 3
L I GI I THI U
B SÁCH CHUYÊN KH O V BI N, O VI T NAM
Vi t Nam là m t qu c gia bi n, có vùng bi n ch quy n r ng kho ng m t tri u kilômét
vuông, ư ng b bi n tr i dài hơn 3.260km, m t h th ng o ven b và vùng khơi chi m m t
v trí c c kỳ quan tr ng v m t an ninh qu c phòng cũng như kinh t -xã h i c a t nư c. Chi n
lư c Bi n Vi t Nam t i năm 2020 ư c ng và Nhà nư c ta xây d ng, ã xác nh nh ng
nhi m v chi n lư c ph i hoàn thành, nh m kh ng nh ch quy n Qu c gia trên bi n, phát tri n
kinh t bi n, khoa h c công ngh bi n, ưa nư c ta tr thành m t Qu c gia m nh v bi n, phù
h p v i xu th khai thác i dương c a th gi i trong th k XXI. Vi c th c hi n có k t qu các
nhi m v trên, ph i d a trên m t cơ s khoa h c, k thu t y , v ng ch c v i u ki n t
nhiên, sinh thái môi trư ng và ti m năng tài nguyên thiên nhiên bi n c a nư c ta.
Công cu c i u tra nghiên c u bi n nư c ta ã ư c b t u t nh ng năm 20 c a th
k trư c, song ph i t i giai o n t 1954, và nh t là sau năm 1975, khi chi n tranh k t thúc,
t nư c th ng nh t, ho t ng i u tra nghiên c u bi n nư c ta m i ư c y m nh, nhi u
Chương trình c p Nhà nư c, các án, tài các Ngành, các a phương ven bi n m i
ư c tri n khai. Qua ó, các k t qu nghiên c u ã ư c công b , áp ng m t ph n yêu c u
tư li u v bi n, cũng như góp ph n vào vi c th c hi n các nhi m v b o m an ninh qu c
phòng bi n, các ho t ng khai thác, qu n lý, b o v tài nguyên môi trư ng bi n trong giai
o n v a qua. Tuy nhiên, các nhi m v l n c a Chi n lư c Bi n Vi t Nam t i năm 2020
ang t ra nhi u yêu c u c p bách và to l n v tư li u bi n nư c ta. góp ph n áp ng
nhu c u trên, Nhà xu t b n Khoa h c t nhiên và Công ngh - Vi n Khoa h c và Công ngh
Vi t Nam ã t ch c biên so n và xu t b n b sách Chuyên kh o v Bi n, o Vi t Nam.
Vi c biên so n b sách này d a trên các k t qu ã có t vi c th c hi n các Chương trình i u
tra nghiên c u bi n c p Nhà nư c do Vi n Khoa h c và Công ngh Vi t Nam ch trì trong
nhi u năm, cũng như các k t qu nghiên c u các Ngành trong th i gian qua. B sách ư c
xu t b n g m nhi u lĩnh v c:
- Khoa h c Công ngh bi n
- Khí tư ng, Thu văn, ng l c bi n
- a lý, a m o, a ch t bi n
- Sinh h c, Sinh thái, Môi trư ng bi n
- a d ng sinh h c và B o t n thiên nhiên bi n
- Tài nguyên thiên nhiên bi n
và các lĩnh v c khác.
m b o ch t lư ng các n ph m, vi c biên so n và xu t b n ư c ti n hành nghiêm
túc qua các bư c tuy n ch n H i ng xu t b n và bư c th m nh c a các chuyên gia
chuyên ngành có trình . Trong các năm 2008, 2009, 2010 và 2011, Nhà nư c t hàng
(thông qua C c xu t b n - B Thông tin và Truy n thông) cùng v i s h tr kinh phí biên

3. Tr n c Th nh (Ch biên)4
so n c a Vi n Khoa h c và Công ngh Vi t Nam, Nhà xu t b n Khoa h c t nhiên và Công
ngh ã t ch c biên so n và xu t b n ư c 20 cu n u tiên c a B Chuyên kh o này. Công
vi c biên so n và xu t b n B sách hi n v n ư c ti p t c trong năm 2012.
m c tiêu trên t k t qu t t, Nhà xu t b n Khoa h c t nhiên và Công ngh r t mong
nh n ư c s hư ng ng r ng rãi c a các nhà khoa h c thu c các lĩnh v c khoa h c công ngh
bi n trong c nư c cùng tham gia biên so n và xu t b n B sách Chuyên kh o v Bi n, o
Vi t Nam, k p th i áp ng nhu c u tư li u bi n hi n nay cho công tác nghiên c u, ào t o và
ph c v yêu c u các nhi m v b o v ch quy n Qu c gia trên bi n, ng th i phát tri n kinh
t , khoa h c công ngh bi n và qu n lý tài nguyên, môi trư ng bi n, góp ph n thi t th c vào
vi c th c hi n Chi n lư c Bi n Vi t Nam t i năm 2020 c a ng và Nhà nư c, cũng như các
năm ti p theo.
Nhà xu t b n
Khoa h c t nhiên và Công ngh

4. 5
M C L C
Trang
L I GI I THI U 3
M C L C 5
L I NÓI U 7
DANH M C CH VI T T T 11
Ph n 1. TI M NĂNG TÀI NGUYÊN V TH , KỲ QUAN A CH T
VÀ SINH THÁI CÁC VÙNG BI N O VI T NAM
13
Chương 1. T NG QUAN V TÀI NGUYÊN V TH , KỲ QUAN
A CH T VÀ SINH THÁI BI N O VI T NAM
15
1.1. Khái ni m cơ b n v tài nguyên v th , kỳ quan a ch t và sinh thái 15
1.2. T ng quan tình hình i u tra và ánh giá tài nguyên v th , kỳ quan a ch t
và sinh thái
20
1.3. Phương pháp lu n ánh giá tài nguyên v th , ký quan a ch t và sinh thái
bi n o Vi t Nam
25
Chương 2. T NG QUAN TI M NĂNG H TH NG TÀI NGUYÊN
V TH CÁC VÙNG BI N O VI T NAM
37
2.1. Khái quát v v th và tài nguyên v th bi n o Vi t Nam 37
2.2. V th và tài nguyên v th vùng bi n o B c B 53
2.3. V th và tài nguyên v th vùng bi n o B c Trung B 57
2.4. V th và tài nguyên v th vùng bi n o Nam Trung B 61
2.5. V th và tài nguyên v th vùng bi n Nam B 65
2.6. V th và tài nguyên v th các vùng qu n o Hoàng Sa và Trư ng Sa 70
Chương 3. T NG QUAN TI M NĂNG H TH NG KỲ QUAN A CH T
CÁC VÙNG BI N O VI T NAM
75
3.1. Khái quát v ti m năng kỳ quan a ch t bi n o Vi t Nam 75
3.2. Kỳ quan a ch t vùng bi n o B c B 79
3.3. Kỳ quan a ch t vùng bi n o B c Trung B 81
3.4. Kỳ quan a ch t vùng bi n o Nam Trung B 84
3.5. Kỳ quan a ch t vùng bi n o Nam B 87
3.6. Kỳ quan a ch t vùng bi n o Hoàng Sa và Trư ng Sa 89
3.7. ánh giá chung kỳ quan a ch t các vùng bi n o Vi t Nam 91
Chương 4. T NG QUAN TI M NĂNG H TH NG KỲ QUAN SINH THÁI
CÁC VÙNG BI N O VI T NAM
95
4.1. Khái quát v kỳ quan sinh thái bi n o Vi t Nam 95
4.2. Vùng bi n o B c B 95
4.3. Vùng bi n o B c Trung B 98
4.4. Vùng bi n o Nam Trung B 100

5. Tr n c Th nh (Ch biên)6
4.5. Vùng bi n o Nam B 103
4.6. Vùng bi n o Hoàng Sa và Trư ng Sa 105
4.7. ánh giá chung 107
Ph n 2. TÀI NGUYÊN V TH , KỲ QUAN A CH T
VÀ SINH THÁI CÁC KHU V C TIÊU BI U
111
Chương 5. VÙNG BI N O B C B 113
5.1. V nh H Long - Kỳ quan a ch t- a m o 113
5.2. o Cát Bà 123
5.3. Tài nguyên v th vùng c a song B ch ng 136
5.4. o B ch Long Vĩ 147
5.5. Vùng c a Ba L t 157
Chương 6. VÙNG BI N O B C TRUNG B 169
6.1. o C n C 169
6.2. H m phá Tam Giang-C u Hai 177
6.3. Khu v c Lăng Cô-H i Vân-Sơn Chà 186
Chương 7. VÙNG BI N O NAM TRUNG B 197
7.1. Kỳ quan a ch t và sinh thái Cù Lao Chàm 197
7.2. oPhú Quý 201
7.3. o bi n Hòn Mun - Kỳ quan sinh thái 209
Chương 8. VÙNG BI N O NAM B 213
8.1. Côn o 213
8.2. o Phú Qu c 220
8.3. Vùng c a song ng Nai: Tài nguyên v th 232
Chương 9. VÙNG QU N O TRƯ NG SA 239
9.1. o Nam Y t - Tài nguyên v th và kỳ quan sinh thái 239
Ph n 3. GI I PHÁP QU N LÝ 249
Chương 10. NH HƯ NG CHI N LƯ C VÀ MÔ HÌNH B O V
VÀ S D NG H P LÝ
251
10.1. nh hư ng chi n lư c b o v , s d ng các khu v c tiêu bi u 251
10.2. Mô hình nh hư ng s d ng h p lý TNVT, KQ C và KQST 257
Chương 11. CÁC GI I PHÁP CH Y U 265
11.1. Gi i pháp l p danh m c và x p h ng xây d ng h th ng các khu di s n và
khu b o t n thiên nhiên bi n Vi t Nam
265
11.2. Gi i pháp phát tri n du l ch 273
THAY CHO L I K T 287
TÀI LI U THAM KH O 289
PH L C 307

6. 9
L I NÓI U
Vi t Nam có v th c bi t quan tr ng ông Nam Á nh có vùng lãnh th r ng l n g m
ph n t li n r ng trên ba trăm ngàn kilômét vuông n m d c b Tây Bi n ông theo hư ng á
kinh tuy n và ph n bi n r ng trên m t tri u kilômét vuông, g p ba l n di n tích t li n. Bi n
Vi t Nam n m trong khu v c nhi t i gió mùa, có các sông l n c th gi i mà lưu v c n m
trên sáu nư c vào. Bi n Vi t Nam gi vai trò quan tr ng v môi trư ng, sinh thái Bi n ông
và khu v c, là vùng chuy n ti p gi a n Dương và Thái Bình Dương v m t a lý sinh v t
và hàng h i. Theo v trí và hình thái, bi n Vi t Nam có th ư c chia thành các vùng bi n n a
kín (vùng bi n V nh B c B và vùng bi n V nh Thái Lan), các vùng bi n h ven b (vùng bi n
ven b Nam Trung B , vùng bi n ven b phía ông Nam B ) và vùng bi n khơi (vùng bi n
qu n o Hoàng Sa và Trư ng Sa). Vùng b bi n Vi t Nam dài trên 3.260km v i 114 c a sông
l n nh , hàng năm ra bi n kho ng 847 t m3
nư c và 250 tri u t n bùn cát, ch y u t sông
Mê Công và sông H ng l n hàng th 9 và 14 trên th gi i. D c b bi n có 12 m phá mi n
Trung v i t ng di n tích trên 400km2
và 48 vũng v nh v i t ng di n tích trên 4.000km2
. Vi t
Nam có g n 3.000 hòn o ven b v i di n tích hơn 1.700 km2
, trong ó trên 70 o có kho ng
260.000 dân sinh s ng, mang l i nhi u giá tr quý giá như t sinh cư, du l ch sinh thái, xây
d ng cơ s h t ng khai thác bi n. M t s o như Th Chu, C n C , v.v. có giá tr n i ư ng
cơ s tính lãnh h i. Hai qu n o xa b Hoàng Sa và Trư ng Sa mang l i l i ích nhi u m t
và lâu dài cho t nư c. Nhi u vũng v nh, c a sông và m phá là tâm i m phát tri n cơ s h u
c n khai thác bi n, các khu ch xu t, m u d ch t do, c bi t là các c ng bi n. Nhi u vùng c a
sông, m phá, vũng v nh, o, bãi cát bi n, v.v. x ng áng là các kỳ quan thiên nhiên, có ti m
năng l n phát tri n du l ch-d ch v . Các bãi p n i ti ng như Trà C , C a Lò, Lăng Cô, Nha
Trang, Bãi Dài (Phú Qu c), v.v. và các v nh p như H Long, Nha Trang, Lăng Cô, v.v. ã góp
ph n thu hút m i năm hàng tri u khách trong và ngoài nư c n du l ch bi n, ư c tính 70% t ng
lư ng khách c a c nư c.
Tài nguyên thiên nhiên bi n truy n th ng c a Vi t Nam ư c ánh giá khách quan là a
d ng nhưng kém phong phú và ang có nguy cơ c n ki t, i n hình là thu s n và d u khí mà
s n lư ng khai thác d ki n trong nh ng năm t i s gi m. Ngày nay, tài nguyên thiên nhiên
không còn ư c hi u theo tư duy truy n th ng là nh ng d ng v t ch t l y ra ư c và có giá tr
s d ng cho m c ích c th nào ó, mà ư c hi u là t t c các y u t t nhiên có th s d ng
các hình th c khác nhau, ho c không s d ng nhưng s t n t i c a nó mang l i l i ích cho con
ngư i. phát tri n m nh kinh t bi n theo hư ng b n v ng nh m th c hi n chi n lư c bi n
theo Ngh quy t TW 7, kỳ h p 4, Khoá X c a ng, ngoài s d ng h p lý và qu n lý tài nguyên
truy n th ng, r t c n thi t i u tra, ánh giá khai thác, s d ng hi u qu các d ng tài nguyên
m i ho c còn ít hi u bi t, trong ó có tài nguyên v th , kỳ quan a ch t và sinh thái trên vùng
bi n o. ây là các d ng tài nguyên c bi t và có ti m năng l n cho phát tri n kinh t , c
bi t là kinh t d ch v vùng bi n, ven bi n và các o Vi t Nam, mà vi c khai thác s d ng
chúng có hi u qu có th t o nên s b t phá v kinh t bi n.
V khoa h c, tài nguyên v th , kỳ quan a ch t và sinh thái là v n m i không ch i v i
Vi t Nam mà còn i v i nhi u nư c trên th gi i. Nhưng trên th c t , vi c khai thác và s
d ng các ngu n tài nguyên này ang em l i nh ng l i ích to l n, l n hơn nhi u các tài nguyên

7. Tr n c Th nh (Ch biên)10
truy n th ng. ây là v n r t quan tr ng mà vi c nh n th c úng n s t o ra m t cách nhìn
m i v s d ng h p lý tài nguyên, phát tri n b n v ng và t ch c không gian, quy ho ch phát
tri n kinh t bi n, tr ng tâm là kinh t d ch v , thành ph n cơ b n c a n n kinh t th trư ng.
Vi c hi u rõ b n ch t, giá tr và vi c i u tra, ánh giá toàn di n và h th ng các tài nguyên này
có th t o ra bư c t phá i v i phát tri n kinh t , b o t n t nhiên, góp ph n b o v an ninh,
ch quy n qu c gia vùng bi n o; ng th i còn phát huy ư c các giá tr văn hoá, khoa h c và
giáo d c, làm tăng thên ni m t hào và tình yêu t nư c i v i m i ngư i Vi t Nam.
Xu t phát t nh ng v n nêu trên, nhi m v i u tra, ánh giá các d ng tài nguyên này ã
ư c t ra trong D án s 14 “ i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kỳ quan sinh thái,
a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam” thu c án t ng th : “ i u tra cơ b n và qu n lý tài
nguyên–môi trư ng bi n n năm 2010, t m nhìn n năm 2020” do Th tư ng chính ph phê
duy t theo Quy t nh s 47/2006/Q -TTg ngày 01 tháng 03 năm 2006. D án ư c th c hi n
trong th i gian 2007 – 2011 do Vi n Tài nguyên và Môi trư ng bi n ch trì, v i s tham gia
c a nhi u chuyên gia thu c nhi u vi n nghiên c u và trư ng i h c.
Cu n sách chuyên kh o này ư c biên so n ch y u d a trên nh ng k t qu i u tra,
nghiên c u c a D án. Trong ó, t p th tác gi ã c g ng trình bày có tính h th ng nh ng k t
qu bư c u v phương pháp lu n nghiên c u và ánh giá tài nguyên v th , kỳ quan a ch t
và sinh thái vùng bi n o Vi t Nam, c i m phân b , b n ch t t nhiên và giá tr c a chúng
i v i phát tri n kinh t - xã h i, b o t n t nhiên và góp ph n m b o an ninh qu c phòng,
ch quy n qu c gia trên các vùng bi n o. Cu n sách cũng c p n các gi i pháp qu n lý và
s d ng h p lý tài nguyên v th , kỳ quan a ch t và sinh thái vùng bi n, ven bi n và các o
Vi t Nam, ng th i nêu m t s gi i pháp c th cho phát tri n du l ch a ch t bi n và du l ch
sinh thái bi n m t s tr ng i m bi n o như Cát Bà và Phú Qu c.
T p th tác gi chân thành c m ơn Nhà xu t b n Khoa h c t nhiên và Công ngh , Vi n
Khoa h c và Công ngh Vi t Nam ã xét duy t và h tr kinh phí xu t b n cu n sách này. Xin
chân thành c m ơn Vi n Khoa h c và Công ngh Vi t Nam, B Tài nguyên và Môi trư ng,
T ng C c Bi n và H i o Vi t Nam, Văn Phòng Ban ch o Nhà nư c v i u tra cơ b n và
qu n lý tài nguyên-môi trư ng bi n n năm 2010, t m nhìn n năm 2020 ã t o i u ki n
thu n l i cho vi c th c hi n thành công D án 14 và ng viên, khuy n khích các tác gi so n
th o chuyên kh o này.
T p th tác gi cũng chân thành c m ơn t t c các ng nghi p, các thành viên c a D án 14
- án T ng th 47, ã giúp , h tr tư li u và óng góp ý ki n cho vi c hoàn thành cu n
sách này. c bi t, xin chân thành c m ơn PGS. TSKH. Nguy n ch D ã c và góp nhi u ý
ki n quý báu cho vi c biên t p và hoàn thi n cu n sách.
ây là v n còn m i m , nên ch c ch n cu n sách còn có nh ng h n ch , mong ư c c
gi lư ng th và góp ý, trao i nghiên c u ti p t c. Ch p nh n nh ng khi m khuy t khó
tránh, hy v ng cu n sách s là t p tư li u h u ích góp ph n thúc y nghiên c u khoa h c, gi ng
d y, qu n lý và thông tin tuyên truy n t i c ng ng v tài nguyên v th , kỳ quan a ch t và
sinh thái bi n o Vi t Nam.
Các tác gi

8. 11
DANH M C CH VI T T T
ASEAN Association of Southeast Asian Nations
B, N, , T B c, Nam, ông, Tây
BTTN B o t n thiên nhiên
CV C Công viên a ch t
CVST Công viên sinh thái
CTSH Châu th Sông H ng
DL C Du l ch a ch t
DLST Du l ch sinh thái
DT C Danh th ng a ch t
DWT Death weight tonnage
BCL ng b ng C u Long
NN t ng p nư c
HST H sinh thái
HT VB H th ng o ven b
IUCN International Union for the Conservation of Nature and Natural Resources
(formerly)
KBTB Khu b o t n bi n
KCN Khu công nghi p
KCX Khu ch xu t
KDTSQ Khu d tr sinh quy n
KKT Khu kinh t
KQ C Kỳ quan a ch t
KQST Kỳ quan sinh thái
KQTN Kỳ quan thiên nhiên
KT-XH Kinh t -xã h i
MAB Man and Biosphere
MT C Môi trư ng a ch t
NGTK Niên giám th ng kê
NOW New Open World
Q HS Qu n o Hoàng Sa
Q TS Qu n o Trư ng Sa
RNM R ng ng p m n
TNVT Tài nguyên v th
TNXP Thanh niên xung phong
Tp. HCM Thành ph H Chí Minh
UBND y ban Nhân dân
UNESCO United Nations Educaltional, Scientific and Cultural Organisation
VB Vùng bi n o
VCS Vùng c a sông
VQG Vư n qu c gia

9. Ph n 1
TI M NĂNG TÀI NGUYÊN V TH ,
KỲ QUAN A CH T VÀ SINH THÁI
CÁC VÙNG BI N O VI T NAM

10. 15
Chương 1
T NG QUAN V TÀI NGUYÊN V TH , KỲ QUAN
A CH T VÀ SINH THÁI BI N O VI T NAM
1.1. KHÁI NI M CƠ B N V TÀI NGUYÊN V TH , KỲ QUAN A CH T
VÀ SINH THÁI
1.1.1. Tài nguyên thiên nhiên truy n th ng
Tài nguyên là con ngư i, tài s n, nguyên v t li u, ngu n v n có th s d ng t ư c m t
m c ích. Tài nguyên thiên nhiên là tài nguyên xu t hi n trong t nhiên có th s d ng t o ra
l i ích. Tài nguyên thiên nhiên là m t c tính ho c m t h p ph n c a môi trư ng t nhiên có
giá tr ph c v cho nhu c u c a con ngư i như t, nư c, ng v t, th c v t, v.v. Tài nguyên
thiên nhiên có giá tr kinh t và giá tr phi kinh t (EEA, 2007)
Tài nguyên bi n bao g m các tài nguyên sinh v t và phi sinh v t như t, nư c, băng n m
trong ho c n m dư i m t vùng bi n và c ng v t hoang dã s ng trong m t vùng thư ng
xuyên, t m th i ho c theo mùa v . Tài nguyên bi n là m t ph m trù r ng ch các tài nguyên
ng v t và th c v t bi n, nư c và dòng ch y, áy bi n và b bi n có ch th . Chúng còn bao
g m các tài nguyên văn hoá có ch th , t xác tàu m, èn bi n cho n các di ch kh o c ,
l ch s văn hoá c a c ng ng b n a. Ch th ư c xác l p b o v các vùng có m t ho c
nhi u c thù t nhiên và văn hoá. Tài nguyên bi n thư ng g n li n v i quy n tài phán qu c gia
(De Jesus, E.A., et al.,2001; Ebarvia M., 1998).
Tài nguyên thiên nhiên bi n theo kh năng tái t o ư c chia thành tài nguyên tái t o và
không tái t o, tài nguyên tiêu hao và không tiêu hao. Tài nguyên tái t o sinh v t như tôm,
cá, th c v t ng p m n, v.v. có th t ph c h i t i m c chúng ư c l y ra n u không b
khai thác quá m c. Tài nguyên tái t o phi sinh v t bao g m t và các tài nguyên năng
lư ng như gió, thu tri u, sóng bi n và b c x m t tr i. Tài nguyên không tái t o i n
hình là khoáng s n.
1.1.2. Tài nguyên v th
Vi t Nam, khái ni m v th ư c nh c nhi u trong các văn li u kinh t và xã h i g n ây,
mà ch th là m t a phương hay m t qu c gia. Nguy n Chu H i quan ni m: “V th là nh ng
l i th so sánh v phương di n a lý, kh năng khai thác các giá tr phi v t ch t và v t ch t c a
m t lãnh th nh t nh” [NC H i, 2005]. Theo nghĩa r ng, chúng tôi hi u “v th là tương quan
so sánh v v trí (ch ng) trong xã h i hay trong t nhiên c a m t con ngư i, m t c ng ng,
m t ơn v hành chính, m t qu c gia, m t liên minh, hay c a m t không gian (lãnh th ) có quy
mô khác nhau”. Trong công trình này, chúng tôi gi i h n khái ni m v th trong khuôn kh
“tương quan so sánh v v trí a lý (t nhiên) c a m t không gian (lãnh th ) nào ó có th khai
thác thành các l i ích v môi trư ng, kinh t , chính tr , trong ó bao hàm c nh ng thách th c
mà lãnh th ó ph i ương u”.

11. Tr n c Th nh (Ch biên)16
Cơ s khoa h c c a tài nguyên v th (TNVT) (position resources) cho phát tri n kinh t -xã
h i là v n m i m nư c ta và cũng chưa ph bi n r ng trên th gi i. Tuy nhiên, ây là
hư ng r t quan tr ng mà vi c nh n th c úng n s t o ra m t cách nhìn m i v s d ng h p
lý tài nguyên, t ch c không gian và quy ho ch phát tri n b n v ng kinh t -xã h i (UNEP,
1996; VH Lâm, 2008). Vi c s d ng TNVT ngày càng m r ng và có nh hư ng rõ ràng,
nhưng cơ s lý lu n ang ư c nh hình và bàn lu n. Trong quá trình th c hi n D án 141
,
chúng tôi ã có nh nghĩa:“TNVT là nh ng l i ích có ư c t v trí a lý và các thu c tính v
c u trúc, hình th sơn văn và c nh quan, sinh thái c a m t khu v c, có giá tr s d ng cho các
m c ích phát tri n kinh t -xã h i, m b o an ninh, qu c phòng và ch quy n qu c gia” (T
Th nh, 2009a; L An và T Th nh, 2010). Nói m t cách khác, có th hi u TNVT là nh ng
ngu n l i ho c giá tr mà m t lãnh th có th khai thác ư c ph c v xã h i nh l i th v v
trí a lý c a mình, bao g m các ngu n l i và giá tr v môi trư ng t nhiên, v kinh t , v t
ai, v văn hóa, chính tr , quân s , v ch quy n và uy tín qu c t . Như v y không gian (lãnh
th ) chính là ch s h u c a TNVT, và do ó giá tr c a nh ng tài nguyên v n có c a lãnh th
ó (như khoáng s n, c nh quan, các h sinh thái,...) có th ư c tăng lên g p b i nh l i th v
v trí a lý, và s gia tăng giá tr ó cũng thu c v TNVT.
Trong h th ng tài nguyên bi n, TNVT bi n óng vai trò then ch t, mà ch th chính là
không gian bi n và i b , là m t nư c và áy bi n, lu ng l ch, vũng v nh, b n bãi, t ai ven
bi n, bán o và h i o, bãi cát bi n, th m á, vách á, hang ng, v.v. M t v nh nư c sâu, kín
nghèo tài nguyên truy n th ng, nhưng do m t v trí a lý quan tr ng có giá tr s d ng thành
m t c ng nư c sâu mang l i nh ng l i ích kinh t to l n. TNVT bi n không ch có ngu n g c t
nhiên, mà còn liên quan v i các di tích l ch s , kh o c , văn hóa, c u trúc c ng ng, v.v.
TNVT bi n còn có quan h v i c các y u t sinh v t và phi sinh v t, tái t o và không tái t o,
h p thành hình th và v trí trong không gian c a ch th .
TNVT trong các văn b n qu n lý ti ng Vi t hi n nay thư ng c p n các giá tr em l i
c a m t không gian liên quan t i v trí a lý c a nó trong quan h v i các trung tâm, u m i
kinh t chính tr khu v c, v i các vùng kinh t tr ng i m, các vành ai, hành lang kinh t , v.v..
Tài nguyên bi n Vi t Nam bao g m tài nguyên sinh v t, phi sinh v t và c TNVT. TNVT
bi n ch o là các l i ích có ư c t v trí không gian và các thu c tính c a các ch th là các
h th ng thu h và a h (T Th nh và nnk. 2007) n m trong ph m vi ch quy n qu c gia,
bao g m các vùng b , vùng bi n (NT Sơn và T Phùng, 1979; T Th nh và nnk, 1997), các o
(L An và nnk, 1996, L T và nnk, 2005), thu v c ven b và vùng nư c ngoài khơi v i c ba
h p ph n: n n áy, nư c và không khí.
V m t n i dung và tính ch t tài nguyên, có th chia TNVT thành 3 d ng tài nguyên khác
nhau: tài nguyên a-t nhiên, tài nguyên a-kinh t , và tài nguyên a-chính tr . M i d ng tài
nguyên ó có nh ng giá tr riêng bi t và s k t h p c a chúng t o nên giá tr t ng h p cho phát
tri n kinh t -xã h i c a m t lãnh th . TNVT ư c ánh giá theo ba d ng tài nguyên ó cũng
ng th i là ba h p ph n c a TNVT, ư c xác nh như sau:
Tài nguyên a-t nhiên (geo-natural resources) là l i ích có ư c v môi trư ng t nhiên
t v trí a lý c a các y u t hình th và c u trúc không gian c a m t khu v c nào ó cũng như
v tính n nh c a các quá trình t nhiên và kh năng ít ch u tác ng c a thiên tai.
Tài nguyên a-kinh t (geo-economic resources) là l i ích có ư c t v trí và các c i m
a lý chi ph i quá trình phát tri n kinh t c a m t vùng, m t qu c gia, th m chí m t khu v c,
g n v i vai trò u m i trong t ch c lãnh th kinh t ; trong giao lưu và quan h kinh t , s c
h p d n và không gian nh hư ng.
1
D án 14: “ i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kỳ quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các
o Vi t Nam” (ch nhi m: PGS. TS Tr n c Th nh) thu c “ án t ng th v i u tra cơ b n và qu n
lý tài nguyên môi trư ng bi n n năm 2010, t m nhìn n năm 2020”.

12. CCCChhhhương 1.... T ng quan v tài nguyên v th , kỳ quan a ch t và sinh thái bi n o Vi t Nam 17
Tài nguyên a-chính tr (geo-politic resources) là l i ích k t h p c a l i th v v trí và c
i m a lý t nhiên và nhân văn c a m t vùng, m t qu c gia t o nên nh hư ng ho c ưu th v
chính tr , quân s , ngo i giao trong m t b i c nh chính tr và kinh t nh t nh.
Tài nguyên a-t nhiên có tính n nh khá cao, trong khi tài nguyên a-kinh t có tính n
nh tương i và tài nguyên a-chính tr có tính n nh th p, có kh năng t o cơ h i l n ho c
thách th c l n i v i phát tri n kinh t -xã h i. Vi c ph i h p và s d ng phát huy t t c ba giá
tr tài nguyên này s t o nên giá tr hi n th c c a m t th c th TNVT. TNVT c a m t không
gian vì v y không b t bi n, mà có tính ch t giai o n như các d ng tài nguyên khác (như
khoáng s n, sinh v t, v.v.), có th ư c khai thác k p th i mang l i l i ích to l n, mà cũng có th
b b qua m t cách áng ti c.
1.1.3. Kỳ quan a ch t và sinh thái
a. Kỳ quan
Theo T i n Webster’s New World, kỳ quan (wonders) là các s v t, hi n tư ng kỳ di u,
tuy t v i gây nên s ng c nhiên, thán ph c.“Kỳ quan” là m t v t th b t kỳ do thiên nhiên ho c
con ngư i t o ra nhưng khác xa v i nh ng c i m thông thư ng c a chúng mà nhân lo i có
th chiêm ngư ng, thư ng th c và khâm ph c b ng t t c c m quan c a con ngư i.
Các kỳ quan có ngu n g c t nhiên và nhân t o, mang ý nghĩa di s n, nhìn th y ư c và có
tính n nh, b n v ng nh t nh.
* Kỳ quan nhân t o (kỳ quan văn hoá)
ó là các công trình xây d ng, ki n trúc, ngh thu t c áo và kỳ vĩ do con ngư i t o ra.
B y kỳ quan c a th gi i c i (Kim t tháp Giza Ai C p; Vư n treo Babylon Irăc; Tư ng
Chúa Giêsu trên nh Olympia Hi L p; n th th n Atemis Ephesus; Lăng m c a
Mosolos Halicanasus; Tư ng th n M t tr i Rhodes; Ng n H i ăng Alêcxandria) u là các
công trình ki n trúc n m quanh a Trung H i, n nay ch còn t n t i Kim t tháp Giza Ai
C p. T ch c NOWF ã phát ng cu c bình ch n 7 kỳ quan th gi i m i vào năm 1999. K t
qu bình ch n bao g m: V n lý Trư ng thành c a Trung Qu c; Khu Thành c b ng á Petra c a
Giooc ani; Tư ng chúa Giêsu Rio de Janero, Braxin; Thành c Machu Pichu Pêru; Kim t
tháp Chichen Itza Mêhicô; u trư ng Coloseum, Rôma, Ý; n Taj Mahal, n . Kim t
tháp Giza c a Ai c p, ki n trúc duy nh t còn t n t i c a 7 kỳ quan th gi i c i, v n ư c gi
nguyên “danh hi u” song song cùng v i 7 kỳ quan m i c a th gi i (NOWF, 2008).
* Kỳ quan thiên nhiên
ó là nh ng v t th ư c t o ra trong quá trình t n t i và phát tri n c a v Trái t, là s n
ph m t ng h p c a sinh quy n, a quy n, thu quy n và khí quy n dư i tác ng c a vũ tr .
Theo ngu n g c sinh thành, kỳ quan thiên nhiên (KQTN) ư c chia thành các ki u lo i: kỳ
quan a ch t (KQ C) ư c t o ra b i các quá trình a ch t và kỳ quan sinh thái (KQST) ư c
t o ra b i các quá trình ti n hóa c a sinh v t. KQTN không ch có ý nghĩa i v i kinh t du
l ch, mà còn có ý nghĩa l n v th m m , văn hoá, khoa h c và giáo d c, b o v môi trư ng, m
b o ch quy n và l i ích qu c gia.
Các i tư ng, khu v c có giá tr KQTN nhóm a ch t và sinh thái có th tách bi t ho c
trùng ch p, khi ch t ư c m t nhóm tiêu chí a ch t hay sinh thái, ho c c hai. Tiêu chí ánh
giá chung giá tr cho c hai nhóm là: 1- a d ng ( a d ng a ch t và a d ng sinh h c); 2- m
h c; 3- tiêu bi u, c áo, c s c và kỳ vĩ.
T ch c NOWF (2007) v a ti n hành bình ch n b y KQTN th gi i, dành cho các danh
th ng t nhiên, không b con ngư i can thi p vào m t cách áng k . Ba tiêu chí (criteria)
ư c ưa ra khá ơn gi n: m t khu v c t nhiên; m t danh th ng t nhiên; m t c nh quan.
Các ki u lo i (categories) kỳ quan quy t v hai nhóm. Nhóm KQ C bao g m: h m núi;

13. Tr n c Th nh (Ch biên)18
hang ng; b bi n, vách á; khu v c a ch t; sông băng; núi, núi l a, á; thu v c, bi n,
h , sông; thác nư c và lo i khác. Nhóm KQST g m: khu d tr ng v t; r ng, cây; công
viên b o t n t nhiên; c o; th gi i dư i nư c, r n; di tích thiên nhiên th i ti n s và lo i
khác. V nh H Long c a Vi t Nam ã chính th c l t vào top b y KQTN th gi i m i k t
ngày 29/3/2012.
b. Kỳ quan a ch t
KQ C có nh ng giá tr di s n a ch t (DS C) quý giá và nh n bi t ư c b ng tr c
quan. Nh ng v n v di s n, kỳ quan và b o t n a ch t m i ư c th gi i quan tâm i u
tra và ánh giá g n ây, nhưng ã t ư c nh ng thành công to l n v c lý lu n và th c
ti n. Khái ni m KQ C (geological wonder) mang ý ni m xã h i nhi u hơn là khoa h c
(Inntravel, 2008). Theo UNESCO, KQ C (geotope) là: “m t ph n xác nh c a a quy n
có giá tr a ch t và a m o n i b t c n ư c b o v kh i s tác ng h y ho i v v t ch t,
hình th và s phát tri n t nhiên c a chúng”. Trong m t s tài li u “geotope” mang nghĩa
chung hơn là “ a c nh”, tương t “sinh c nh”. B o t n a ch t trong ó có KQ C là b o
v các c tính a ch t và c nh quan có ý nghĩa vì nh ng giá tr khoa h c, giáo d c, nghiên
c u và giá tr tinh th n. M t h th ng i u tra và ánh giá di s n và KQ C ã hình thành
nhanh chóng v i cơ s lý thuy t khá hoàn thi n v a d ng a ch t, DS C, danh th ng a
ch t, KQ C và công viên a ch t. Vi c nh t th hoá b o t n a ch t v i du l ch s b o v
ư c các giá tr di s n c áo ph c v nghiên c u khoa h c, giáo d c môi trư ng và thúc
y phát tri n kinh t d a vào du l ch a ch t.
Di s n th gi i là nh ng khu có ý nghĩa toàn c u v t nhiên ho c văn hoá do m t qu c
gia có ch quy n xu t, ư c UNESCO công nh n và ư c b o v nghiêm ng t, t ư c
m t trong b n tiêu chí v m h c, a ch t h c, a d ng sinh h c và văn hoá. Di s n thiên
nhiên là các thành t o t nhiên và sinh h c, ho c các nơi sinh s ng c a sinh v t có các giá
tr t ng h p n i b t v m t m h c và khoa h c (UNESCO, 2005). Nhi u khu DS C r t có
giá tr cho du l ch, c bi t là du l ch k t h p giáo d c, ho c thích h p cho ho t ng gi i trí
có th mang l i l i ích kinh t cao, ng th i m b o tính b n v ng cho s nghi p b o t n
(UNESCO,1999, 2004).
DS C là nh ng h p ph n a d ng a ch t (geodiversity) có giá tr áng k cho con
ngư i, bao g m nghiên c u khoa h c, giáo d c, th m m và tinh th n, phát tri n văn hoá và
nh n th c v x s c a c ng ng (Dixon, 1996). Giá tr DS C bao g m y u t a d ng a
ch t cùng v i các c i m quan tr ng khác như m c k t tinh khoáng v t, m c b o
t n hoá th ch, kích c và v p c a c u trúc, th ch h c, c nh quan a hình, v.v. Các giá tr
DS C thư ng i kèm v i các giá tr văn hoá (giáo d c, khoa h c, l ch s và kh o c ), m
h c (v p t nhiên, tính c áo, kỳ vĩ) ho c gi i trí (vui chơi, thư ng th c). M t DS C
th gi i, theo UNESCO, ph i m b o ư c m t trong s 13 ch cơ b n là: c i m c u
trúc và ki n t o; núi l a và h th ng núi l a; h th ng sơn văn; a t ng; hoá th ch; h th ng
sông, h và châu th ; hang ng và h th ng karst; h th ng b bi n; các r n, ám tiêu vòng
và các o ngoài i dương; băng hà và mũ băng; tu i băng hà; h th ng sa m c khô h n và
bán khô h n; tác ng thiên th ch. Trong s 71 di s n th gi i liên quan n a ch t, sông-
h -châu th có 20, r n-ám tiêu vòng và o i dương - 11, h th ng b - 10, băng hà và mũ
băng - 7, hang ng và karst - 6, v.v. Di s n H Long (T Th nh, Waltham Tony, 2001; TV
Tr và nnk, 2003) ư c x p vào nhóm h th ng b , và Di s n Phong Nha - K Bàng (T Nghi
và nnk, 2004) thu c nhóm hang ng và h th ng karst.
Bên c nh khái ni m DS C, còn có khái ni m di s n Trái t. ó là nh ng di s n v á, t
và a hình (th c t i ho c di tích) và nh ng d n li u có kh năng làm sáng t l ch s Trái t
(Elis et al 1996).

14. CCCChhhhương 1.... T ng quan v tài nguyên v th , kỳ quan a ch t và sinh thái bi n o Vi t Nam 19
a d ng a ch t ch m c a d ng các thu c tính, t h p, h th ng và các quá trình
a ch t và a m o, bao g m c trưng v khoáng v t, th ch h c, hoá th ch, c u trúc, a
hình và c các y u t quan tr ng khác v th i gian, môi trư ng a ch t và các quá trình
a ch t (Gray Murray, 2004). Theo Hamilton-Smith (2000) và Dixon (1996), a d ng a
ch t là t h p t nhiên (tính a d ng) c a các thu c tính, t p h p, h th ng và các quá
trình a ch t ( á), a m o ( a hình) và th như ng. Nó còn bao g m c các d n li u v
l ch s Trái t, (s s ng, h sinh thái và môi trư ng quá kh ) và t h p các quá trình
(sinh h c, thu văn và khí quy n) hi n ang tác ng n á, a hình và th như ng. B o
t n a ch t là b o t n tính a d ng vì nh ng giá tr di s n và tr ng thái nguyên sơ c a
chúng.
Danh th ng a ch t (geosite) là m t khu v c a ch t ho c a hình có m t h p ph n a
d ng a ch t có ý nghĩa và giá tr DS C cao.
Công viên a ch t (CV C) (geopark) là vùng có m t ho c m t vài t m quan tr ng khoa
h c, không ch riêng v a ch t, mà còn c các giá tr tuy t v i v văn hoá, sinh thái và kh o c
h c (UNESCO, 1999). M t khu v c có giá tr DS C n m vùng phát tri n ô th hoá v i các
ho t ng kinh t sôi ng khó có th b o t n nguyên v n khu di s n, mà c n hoà nh p b o t n
a ch t v i khuôn kh qu n lý ang có. Quan ni m CV C c a UNESCO th a nh n m i quan
h gi a con ngư i, môi trư ng a ch t và kh năng s d ng khu di s n cho phát tri n kinh t .
M t CV C bi n c n h i các yêu c u: có gi i h n rõ ràng và di n tích l n; có m t k
ho ch qu n lý theo nh hư ng phát tri n b n v ng kinh t -xã h i, l y du l ch a ch t làm nòng
c t; có các gi i pháp b o t n và phát huy giá tr di s n; có ư c cách th c gi ng d y v khoa
h c a ch t và r ng hơn là v môi trư ng; có nh ng xu t ph i h p v i chính quy n, c ng
ng a phương và các t ch c t o ra kh năng t t nh t b o t n DS C và hoà nh p v i phát
tri n b n v ng kinh t -xã h i.
c. Kỳ quan sinh thái
Trong khuôn kh c a D án 14 chúng tôi ã sơ b ưa ra nh nghĩa: “KQST là các loài sinh
v t có hình thù kỳ l ho c có kích thư c, màu s c khác thư ng trong m i quan h v i môi
trư ng s ng c a chúng; các qu n th , qu n xã sinh v t có quy mô l n và t ch c ch t ch ; các
h sinh thái (HST) i n hình ho c t h p c a chúng có di n tích l n duy trì s t n t i
trong th i gian dài, có nh ng giá tr c bi t v tài nguyên sinh v t, a d ng sinh h c ho c nơi
cư trú c a sinh v t có giá tr b o t n t nhiên, ph c v nghiên c u khoa h c, giáo d c, l ch s ,
văn hoá và phát tri n kinh t ”.
i tư ng KQST bao g m: 1- Các loài sinh v t hi m, có hình thù p, kỳ l ho c kích thư c
khác thư ng; 2- Các qu n th sinh v t có c u trúc ph c t p ho c ơn gi n, nh y c m, có giá tr
a d ng sinh h c cao ho c t o nên các c nh quan sinh thái tuy t p; 3- Các HST tiêu bi u có
quy mô l n, c u trúc ph c t p, a d ng sinh h c cao và b n v ng tương i v i th i gian. KQST
g n li n v i các i tư ng b o t n sinh v t (Primack, 1995).
i tư ng l a ch n c a KQST bi n o r t phong phú, có th là các loài ng th c v t quý,
hi m, có hình thù kỳ l , có tu i th cao, các HST c trưng có quy mô r ng l n vùng bi n và
ven bi n như HST r ng trên o và vùng ven b , HST r ng ng p m n, HST th m c bi n, HST
vùng t ng p nư c ( NN), HST h nư c m n, HST vùng tri u r n á, bãi cát bi n, sân chim,
HST r n san hô (ki u r n vòng, vi n b , ch n b , d ng tháp, cao nguyên ng m), v.v. Vi t
Nam, có th coi m t s loài thú bi n (Bò bi n, cá Voi), các di s n thiên nhiên, khu d tr sinh
quy n (KDTSQ), Vư n qu c gia (VQG) ven bi n và trên o ã ư c công nh n và các khu
b o t n bi n (KBTB) là các d ng KQST (B Thu s n, 2004; NC H i và nnk, 1999; NV Quan
et al. 2010).

15. Tr n c Th nh (Ch biên)20
KQST có nh ng tiêu chu n công nh n và b o v t i các qu c gia. T i Anh, h th ng các di
s n sinh thái h c bao g m: khu di s n th gi i; KDTSQ; các vùng phát sinh gen; các khu b o v
nghiêm ng t chim hoang dã; các khu b o t n nghiêm ng t nơi sinh cư; các vùng NN có t m
quan tr ng qu c t ; khu d tr thiên nhiên qu c gia; các khu có giá tr khoa h c c bi t; các
khu d tr thiên nhiên a phương và các khu sinh v t hoang dã.
Trong h th ng KQST có m t các ki u lo i sau:
KDTSQ. ó là h th ng nh ng vùng có các HST trên c n, ven bi n, bi n ho c k t h p c a
t t c các thành ph n ó. KDTSQ Th gi i theo ngh c a các qu c gia và ư c qu c t công
nh n trong ph m vi chương trình v Con ngư i và Sinh quy n (MAB) c a UNESCO và vi c
thi t l p chúng nh m thúc y và làm rõ m i quan h cân b ng gi a con ngư i và sinh quy n.
T t c các KDTSQ hình thành m t m ng lư i trên toàn th gi i và các thành viên u là
t nguy n.
Khu b o v NN. Theo Công ư c qu c t Ramsar năm 1971, NN là “các vùng m l y,
sình l y, than bùn ho c nư c t nhiên hay nhân t o, ng p nư c thư ng xuyên hay nh kỳ, nư c
ch y hay nư c tù ng, nư c ng t, l ho c m n, k c nh ng vùng bi n có sâu không quá
6m so v i m c tri u th p nh t”. ã có 112 nư c ký tham gia Công ư c Ramsar và có nhi u t
ch c qu c t và khu v c, nhi u chương trình nghiên c u, h i ngh , h i th o v qu n lý và b o
v NN, trong ó c bi t chú tr ng NN ven bi n. Khu b o v NN có th x p h ng theo t m
quan tr ng qu c t (do IUCN công nh n) ho c qu c gia.
KBTB. Theo IUCN, KBTB là “m t khu v c bi n chuyên bi t b o v và duy trì a d ng
sinh h c và các tài nguyên thiên nhiên, tài nguyên văn hoá i kèm, ư c qu n lý b ng lu t pháp
ho c b ng các phương th c h u hi u khác”. Chúng ư c chia thành các khu có t m quan tr ng
toàn c u ho c khu v c (lo i A) và có t m quan tr ng qu c gia (lo i B) v i nh ng tiêu chí cơ b n
là: có tính t nhiên nguyên sơ, có t m quan tr ng a lý sinh v t, sinh thái, kinh t , xã h i, khoa
h c, có ý nghĩa qu c gia và qu c t , có tính th c ti n và kh thi. Theo IUCN, KBTB có 7 ki u:
1 - Khu b o t n t nhiên nghiêm ng t; 2 - Khu hoang dã; 3 - Công viên qu c gia; 4 - Khu b o
t n loài và nơi sinh cư; 5 - Khu b o t n c nh quan bi n ho c t li n; 6 - Khu b o v ngu n l i;
7 - Khu danh th ng thiên nhiên.
1.2. T NG QUAN TÌNH HÌNH I U TRA VÀ ÁNH GIÁ TÀI NGUYÊN V
TH , KỲ QUAN A CH T VÀ SINH THÁI
1.2.1. Tài nguyên v th
Th c t , chưa tìm th y m t khái ni m nào trên th gi i ng nghĩa hoàn toàn v i khái ni m
TNVT Vi t Nam, mà ch xu t hi n khái ni m tài nguyên không gian thu c v tài nguyên thiên
nhiên. T i Singapo ôi khi cũng ã xu t hi n khái ni m TNVT (position resources) trong m t s
tài li u qu n lý vùng b bi n, nhưng không th y xác nh rõ n i hàm. Theo Chia Lin Sien
(1992), tài nguyên i b Singapo ư c chia thành ba nhóm: t ven bi n và không gian bi n,
tài nguyên tái t o và tài nguyên không tái t o. ây t ven bi n và không gian bi n ít nhi u
liên quan n n i hàm c a TNVT vì chúng là ch th c a TNVT; ó cũng chính là ngu n c a
các giá tr cơ b n c a TNVT mà Singapo ã bi t phát huy v trí c a c a chúng tr thành
m t qu c o giàu có.
Theo y ban Châu Âu (European Commission, 2002), tài nguyên thiên nhiên ư c chia
thành 5 d ng: 1- Tài nguyên tái t o không tiêu hao (renewable resources - non-extinguishable);
2- Tài nguyên tái t o có tiêu hao (renewable resources - extinguishable); 3- Tài nguyên không
tái t o và không tiêu hao (non-renewable resources - non-extinguishable); 4- Tài nguyên không
tái t o, tiêu hao (non-renewable resources - extinguishable); 5-Tài nguyên không gian (space
resources), (b ng 1.1).

16. CCCChhhhương 1.... T ng quan v tài nguyên v th , kỳ quan a ch t và sinh thái bi n o Vi t Nam 21
B ng 1.1. H th ng tài nguyên thiên nhiên theo y ban Châu Âu (2002)
Tài nguyên không tiêu hao Tài nguyên tiêu hao
Tài
nguyên
tái
t o
1
Tài nguyên dòng: m t tr i, gió, sóng,
nư c mưa.
Tài nguyên ngu n: Không khí (Oxy,
CO2), i dương (nư c)
5. Tài nguyên
2
Tài nguyên sinh v t: r ng, cá, sinh
kh i.
Tài nguyên ngu n: các b n nư c ng t,
nư c ng m, t m u.
không gian
Tài
nguyên
không
tái
t o
t, bi n,
3
Tài nguyên có th tái ch : Kim lo i.
Tài nguyên có th thu h i: các khoáng
s n khác, t.
kho ng không
4
Tài nguyên không tái t o và không
thu h i: Nhiên li u hoá th ch như d u
m , ga, than.
Cách phân lo i trên là theo ng thái và kh năng tái t o - tiêu hao tài nguyên. N u phân lo i
theo ngu n g c thì tài nguyên thiên nhiên g m có ba nhóm cơ b n: tài nguyên sinh v t, tài
nguyên phi sinh v t và tài nguyên không gian. Trong m t văn li u khác v i cách phân chia m i,
T ch c này ã xác nh tài nguyên thiên nhiên có 4 lo i: nguyên li u (như khoáng s n, sinh
kh i); ch t li u môi trư ng (như không khí, nư c, t); tài nguyên dòng (gió, a nhi t, th y
tri u, năng lư ng m t tr i); và không gian. Trong c hai cách phân chia, không gian luôn là ch
th c a TNVT theo quan ni m nêu trên c a chúng tôi.
Trong m i quan h gi a các nư c l n và phát tri n v i các nư c nh và ang phát tri n, ch
v tài nguyên a-kinh t và tài nguyên a-chính tr là nh ng v n nh y c m. Vì v y, các
nư c l n và phát tri n ít c p n các y u t v th kinh t và v th chính tr trong quan h
qu c t (mà kỳ th c là h r t chú tr ng), ch công khai nh ng m i quan tâm v nghiên c u tài
nguyên a-t nhiên trong ph m trù s d ng không gian c th , (Ehler Charles và Fanny
Douvere, 2009). Có l , ch nh ng nư c ang phát tri n như Vi t Nam m i nh n th y rõ ràng
hơn c s i m t và s c n thi t ph i c p v n tài nguyên a-kinh t và tài nguyên a-
chính tr trong nghiên c u phát tri n kinh t - xã h i và i ngo i c a mình.
T nh ng năm 1990, khi nghiên c u s d ng h p lý tài nguyên vùng b bi n, Phân Vi n H i
dương h c t i H i Phòng, nay là Vi n Tài nguyên và Môi trư ng bi n ã xu t hi n xu hư ng s
d ng không gian (space) theo h th ng a h (geosystems) - thu v c (water bodies), tiêu bi u là
nh ng i u tra nghiên c u và xu t v s d ng h p lý các m phá (NC H i và nnk, 1995) và h
th ng vũng v nh (T Th nh và nnk, 2005). D n d n, t ý tư ng v tài nguyên không gian bi n,
nh ng khái ni m v TNVT bi n, vùng b bi n và h i o ã hình thành. ã có nh ng ý tư ng v
TNVT, tương ng v i khái ni m tài nguyên không gian và x p tài nguyên này vào nhóm tài
nguyên phi sinh v t, c l p v i khái ni m không gian bi n (NC H i, 2005 và 2007).
M t s tác gi , trong quá trình i u tra, nghiên c u s d ng không gian lãnh th cũng ã c
g ng ti p c p n i dung TNVT, như v th và d báo xu th phát tri n vùng c a sông ven bi n
châu th sông Mê Công (N D và nnk, 2009), hay v th c a h th ng vũng v nh ven b áp
ng phát tri n b n v ng h th ng c ng bi n (PV Xuân, 2005). Tuy nhiên, các nghiên c u ó còn
chưa rõ v phương pháp lu n và n i dung c a TNVT. Ch trong quá trình th c hi n D án 14,
nh ng v n v khái ni m, phương pháp lu n và tiêu chí ánh giá ti m năng và nh hư ng
phát huy giá tr TNVT bi n và các o m i ư c xây d ng thành h th ng, có cơ s khoa h c
(T Th nh, 2007; T Th nh và nnk, 2008, 2009a, 2009b, 2010a).

17. Tr n c Th nh (Ch biên)22
Trên cơ s ó, t p th tham gia th c hi n D án ã ti n hành i u tra, ánh giá và công b
các k t qu nghiên c u v TNVT bi n Vi t Nam (T Th nh, 2008; T Th nh và nnk, 2009b và
2010a); m t s vùng b bi n c a bi n Vi t Nam như B c B và B c Trung B (L An và nnk,
2010); m t s t nh và thành ph tr ng i m như t nh Bà R a - Vũng Tàu (T Th nh, 2007),
thành ph H i Phòng (T Th nh 2010) và Thành Thăng Long (L An và T Th nh, 2010); h
th ng vũng v nh (T Th nh, 2009), vùng c a sông B ch ng (T Th nh, 2008), h th ng o
Vi t Nam và các o Nam B (L An, 2008b; L An và nnk, 2009). Phân tích kh năng s
d ng TNVT bi n còn ư c ánh giá theo các m c tiêu c th như các khu neo trú tránh gió bão
(T Th nh, 2009) hay r ng hơn ph c v xây d ng mô hình qu n lý t ng h p vùng b bi n B c
B (T Th nh và nnk, 2010c). M c dù còn là v n r t m i, v n TNVT ã thu hút ư c s
chú ý c a các nhà khoa h c, qu n lý và công lu n.
1.2.2. Kỳ quan a ch t và sinh thái
Danh m c x p h ng di s n th gi i c a UNESCO b t u t năm 1972 d a trên Công ư c Di
s n th gi i v i s tham gia c a 160 nư c. n năm 2010 th gi i ã có 911 di s n ư c
UNESCO công nh n, trong ó có 704 di s n văn hoá, 180 di s n thiên nhiên và 27 di s n h n
h p thu c v 151 nư c và vùng lãnh th . Trong s các di s n th gi i, có 71 di s n th gi i có
liên quan n a ch t h c, ư c x p vào 13 nhóm.
M ng lư i CV C Qu c t (INOG) c a UNESCO ư c l p t 1998, n 2006 ã công nh n
48 nơi. Châu Á có 14 CV C qu c t , bao g m: Malaixia (1), Trung Qu c (12), Iran (1). Châu
Âu có 28 và Nam M (Braxin) có 2. Kỳ v ng s có trên 500 CV C tham gia vào M ng lư i
Công viên a ch t qu c t . M ng lư i này có ho t ng g n li n v i Trung tâm di s n c a
UNESCO, M ng lư i th gi i Con ngư i và Sinh quy n cho các KDTSQ và các t ch c phi
chính ph qu c gia và qu c t v b o t n DS C. Các nư c Úc và Niu Dilen r t chú tr ng
nghiên c u và ánh giá DS C v i tư cách là tài nguyên a ch t qu c gia y ti m năng. Trung
Qu c ã thành l p 85 CV C qu c gia, trong ó 12 ã tr thành CV C th gi i (2005). Các
ho t ng b o t n DS C ã ư c th c hi n t i ài Loan và H ng Kông. T i Malaixia, n nay
ã có 424 DS C ư c xác nh, trong ó có 54 di s n ã ư c mô t và ánh giá. o
Langkawi ư c coi là CV C u tiên và ã mang l i l i ích r t l n cho du l ch nư c này. Thái
Lan cũng có nh ng ho t ng i u tra, ánh giá m t s danh th ng a ch t ngh b o t n
và m t s ã ư c s d ng làm công viên qu c gia. Ngày 3-10-2010, t i h i ngh m ng lư i
CV C Châu Âu t i Lesvos (Hi L p), Cao nguyên á ng Văn c a Vi t Nam ư c t ch c
M ng lư i CV C toàn c u (GGN) thu c UNESCO công nh n là Thành viên c a M ng lư i
này. ây là công viên a ch t u tiên c a Vi t Nam và là công viên th hai t i khu v c ông
Nam Á, sau Langkawi c a Malaixia.
Bên c nh các khu di s n a d ng sinh h c Th gi i, các KDTSQ cũng có giá tr di s n t m
qu c t và ư c UNESCO công nh n. Ngoài ra còn có các khu NN có t m quan tr ng qu c t
do Văn phòng Ramsar c a IUCN công nh n, t m quan tr ng khu v c và qu c gia; các KBTB
ư c công nh n các c p qu c gia và khu v c. Cho n năm 2010, th gi i ã có trên 5.000
KBTB phân b trong 18 vùng a lý sinh v t bi n và chi m n 8% di n tích b m t i dương.
khu v c ông Nam Á, ã có t i 310 KBTB và ven bi n (năm 2002). Các nư c ông Nam Á
có s lư ng các KBTB và ven bi n ng u là Philippin (180), Malaixia (40), In ônêxia (29)
và Thái Lan (23).
Trong s 77 kỳ quan th gi i ư c xu t l a ch n 7 kỳ quan hàng u (Danh sách ngày
14/ 6/2008), có: 61 KQ C và 16 KQST, trong ó có 55 kỳ quan l c a và 22 kỳ quan bi n, o
và b . Các KQ C l c a bao g m: thác nư c, sông, h , thung lũng, nh núi-dãy núi, núi l a,
hang ng, t h p á, hoang m c, sông băng, h m núi. Các KQST l c a bao g m: VQG, khu
b o t n thiên nhiên, r ng, c o. Trong các kỳ quan l c a, chi m s lư ng áng k là: thác

18. CCCChhhhương 1.... T ng quan v tài nguyên v th , kỳ quan a ch t và sinh thái bi n o Vi t Nam 23
nư c, núi, sông, h , hang ng và t h p á các khu b o t n sinh thái. Trong s 22 kỳ quan
bi n, o và b , nhóm KQ C bao g m 16 kỳ quan, trong ó: o núi l a 1; o 4; qu n o 4;
v nh bi n 2; m phá 1; bãi bi n 2; h bi n 1 và t h p á 1. Nhóm KQST bao g m 6 kỳ quan,
trong ó: r n san hô 3; VQG 1 và h nư c m n 1. Trung Qu c là qu c gia r ng l n có nhi u di
s n và danh th ng n i ti ng th gi i, hi n nay r t chú tr ng tôn vinh các danh th ng, kỳ quan, di
s n làm n n t ng phát tri n du l ch. Qu c V Vi n ã nhi u l n x p h ng và công nh n danh
sách các danh th ng phong c nh thiên nhiên, th c ch t là các KQTN c p qu c gia. Trong ó, có
nhi u danh th ng bi n o n i ti ng như b i Liên, o Th a T , o C Lãng, bãi bi n Giao
ông, v.v. (TT Bình và nnk, 2003).
Liên quan n cơ s pháp lý b o v và phát tri n các KQTN, Vi t Nam ã có nhi u b lu t
quan tr ng như: Lu t Di s n Văn hoá, 2000; Lu t a d ng Sinh h c năm 2008; Lu t B o v môi
trư ng, 1993, s a i và b sung năm 2004; Lu t Thu s n năm 2003; Lu t Khoáng s n năm
1998, s a i và b sung năm 2005. ng th i, Vi t Nam còn tham gia m t s công ư c Qu c
t có liên quan như: Công ư c B o t n di s n t nhiên và văn hoá th gi i (1972), ký tham gia
năm 1982; Công ư c Ramsar v các vùng NN có t m quan tr ng qu c t (1971), ký tham gia
năm 1989; Công ư c Liên h p qu c v Lu t bi n năm 1982 (UNCLOS, 1982), ký tham gia năm
1994; Tuyên b c a H i ngh Liên hi p qu c v Môi trư ng và Phát tri n 1992 và Chương trình
Ngh s 21 (Chương 17), ký tham gia năm 1992; Công ư c B o t n a d ng sinh h c (1992), ký
tham gia năm 1994. Ngoài ra, nhi u Chi n lư c, Ngh nh c a Chính ph , thông tư c a các b
ngành ã ư c ban hành nh m b o v các di s n và b o t n t nhiên bi n. Th tư ng Chính ph
ã ký Quy t nh s 47/2006/Q - TTg ngày 01 tháng 3 năm 2006 phê duy t “ án t ng th
v i u tra cơ b n và qu n lý tài nguyên - môi trư ng bi n n năm 2010, t m nhìn n năm
2020” v i danh m c 20 nhi m v - d án, trong ó có D án s 14 “ i u tra cơ b n và ánh giá
TNVT, KQST, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam” ã hoàn thành vào cu i 2011.
Tài nguyên di s n ã ư c quan tâm i u tra, ánh giá ph c v xây d ng và công nh n các
danh th ng, các VQG và các khu b o t n t nhiên. Các khu b o t n t nhiên b t u ư c thành
l p t năm 1962 trên t li n. n tháng 6 năm 2006 có t ng s 212 khu b o t n trên c nư c,
ã ư c công nh n (126 khu) ho c ang trình chính ph phê duy t v i di n tích trên 2 tri u ha,
chi m kho ng 6% di n tích t nhiên c a lãnh th t li n Vi t Nam (IUCN xu t m c 10%),
trong ó có 20 KBTB và ven bi n v i di n tích 226.400 ha (kho ng 0,22% di n tích vùng bi n
Vi t Nam, t l này c a c th gi i là 1%). H th ng này bao g m 17 VQG (4 VQG bi n là Cát
Bà, Bái T Long, Côn o và Phú Qu c), 71 khu d tr thiên nhiên, 33 khu văn hoá - l ch s -
môi trư ng, 51 vùng do a phương qu n lý, 14 khu b o v NN, 15 KBTB, 7 di s n văn hoá và
thiên nhiên th gi i, 4 khu di s n thiên nhiên i n hình khu v c châu Á.
Các khu b o t n thiên nhiên bi n còn r t ít nhưng ngày càng ư c chú ý và chi m v trí, c p
b c quan tr ng vì nh ng giá tr to l n và kh năng k t h p phát tri n du l ch sinh thái. M t s
khu ã ư c công nh n c p qu c t (UNESCO, IUCN) và khu v c (ASEAN) dư i d ng các di
s n thiên nhiên, KDTSQ và NN có t m quan tr ng qu c t . M t s khu ư c tôn vinh v m t
xã h i trên cơ s v p c a thiên nhiên, ví d v nh Nha Trang và v nh Lăng Cô ư c bình ch n
tham gia Câu l c b các v nh p nh t th gi i.
Do n l c nhi u năm c a các cơ quan nghiên c u và b ngành, m t danh m c áng k các
khu b o t n t nhiên bi n thu c các h th ng khác nhau ã ư c hình thành, k c c p qu c gia
và qu c t . ây là m t óng góp quan tr ng và thi t th c cho vi c b o v tài nguyên và môi
trư ng bi n theo nh hư ng phát tri n b n v ng và kh ng nh s tham gia tích c c vào các
công ư c qu c t v b o v môi trư ng và a d ng sinh h c. Vi n Tài nguyên và Môi trư ng
bi n là m t ơn v ã có nhi u n l c óng góp xây d ng cơ s khoa h c cho vi c b o t n t
nhiên bi n v i các lo i hình và tiêu chí khác nhau như: Khu di s n th gi i (V nh H Long);
KDTSQ Th gi i (Qu n o Cát Bà); VQG (Cát Bà, Côn o, Phú Qu c và Bái T Long);

19. Tr n c Th nh (Ch biên)24
xu t h th ng 15 KBTB và khu b o t n NN ven bi n (Tam Giang-C u Hai) (T Th nh, NV
Quân và nnk, 2008) v.v.
UNESCO ã công nh n 8 KDTSQ là Qu n o Cát Bà, Châu th Sông H ng, Tây Ngh An,
Cù Lao Chàm, Cát Tiên, C n Gi , Mũi Cà Mau và Kiên Giang. Tr Tây Ngh An và Cát Tiên,
6 khu còn l i u thu c vùng bi n và ven bi n.
T năm 1989, Vi t Nam tham gia vào Công ư c Ramsar và xây d ng Xuân Th y m t khu
b o v NN có t m quan tr ng qu c t (Ramsar site) u tiên c a Vi t Nam.
Trong công trình c a d án Ngăn ng a suy thoái môi trư ng Bi n ông và V nh Thái Lan
(MT Nhu n và nnk, 2003), các khu v c NN ven bi n ư c ưu tiên quy ho ch b o v là: c a
sông Ba L t (Nam nh), c a sông Tiên Yên (Qu ng Ninh), c a sông B ch ng (H i Phòng);
c a sông Văn Úc (H i Phòng); bãi tri u Kim Sơn (Ninh Bình); m phá Tam Giang - C u Hai
(Th a Thiên-Hu ); m ê Gi (Bình nh), m Th N i (Bình nh); m Trà (Bình nh);
c a sông ng Nai ( ng Nai); c a sông Ti n (Trà Vinh); bãi tri u l y Tây Nam Cà Mau.
So v i h th ng 7 ki u lo i b o t n bi n c a IUCN, Vi t Nam m i xác l p 3 ki u lo i ch
y u là (3), (4) và (6) theo Lu t Thu s n là: 1- VQG; 2- Khu b o t n loài và nơi cư trú; 3- Khu
d tr tài nguyên. Danh sách xu t u tiên c a Vi n Tài nguyên và Môi trư ng bi n là 15
khu (NC H i, 1999; TD Thanh et all., 2008), sau này ã có nh ng ch nh s a và x p h ng (B
Thu s n, 2004). Quy t nh S 742/Q -TTg ngày 26 tháng 5 năm 2010 v vi c phê duy t Quy
ho ch h th ng KBTB Vi t Nam n năm 2020 có 16 khu, g m các khu d tr tài nguyên: o
Tr n (Qu ng Ninh), B ch Long Vĩ (H i Phòng), Hòn Mê (Thanh Hoá), Cù Lao Chàm (Qu ng
Nam), Lý Sơn (Qu ng Ngãi), Phú Quý (Bình Thu n), Phú Qu c (Kiên Giang); các khu b o t n
loài: Cô Tô (Qu ng Ninh), C n C (Qu ng Tr ), Sơn Chà - H i Vân (Th a Thiên-Hu ), Nam
Y t (Khánh Hoà), Hòn Cau (Bình Thu n), Núi Chúa (Ninh Thu n); các VQG: Cát Bà (H i
Phòng), Hòn Mun (Khánh Hoà), Côn o (Bà R a-Vũng Tàu). Nhi u trong s 16 khu này còn
có nh ng giá tr n i b t v v th và KQ C. Tuy nhiên, m i ch có 3 khu ã ư c thi t l p và i
vào ho t ng, g m Phú Qu c, Hòn Mun và Cù Lao Chàm.
So v i các thành t u v di s n và KQST, thì thành t u v di s n và KQ C vùng bi n và các
o còn r t h n ch . Thành t u n i b t nh t là Di s n thiên nhiên V nh H Long ư c công nh n
l n u năm 1994 theo tiêu chí m h c và l n th hai năm 2000 theo tiêu chí a ch t h c. Năm
2003, UNESCO công nh n Di s n thiên nhiên Th gi i Phong Nha-K Bàng. Các ho t ng
nghiên c u và ánh giá ph c v xây d ng h sơ trình UNESCO công nh n hai khu DS C này
ã góp ph n xây d ng phương pháp nghiên c u, ánh giá DS C (T Th nh và Waltham Tony,
2001, T Th nh và nnk, 2004; T Nghi và nnk, 2003 và 2004). G n ây nh t (2010), Vi n Khoa
h c a ch t và Khoáng s n ã thành công trong vi c xu t và ư c UNESCO công nh n Cao
nguyên á ng Văn (Hà Giang) là thành viên c a M ng lư i CV C toàn c u.
M t công trình nghiên c u s m v kỳ quan thiên nhiên là chuyên kh o “Kỳ quan hang ng
Vi t Nam” c a Nguy n Quang M và Haward Limbert (2001). Vi n Khoa h c a ch t và
Khoáng s n ã th c hi n tài nghiên c u a ch t môi trư ng trên m t s vùng tr ng i m
mi n B c Vi t Nam (2004) và quan tâm n VQG Ba B .
Trong án nghiên c u các khu b o t n a ch t Vi t Nam, Tr nh Dánh và ng nghi p
(2004) ã có nhi u óng góp v nghiên c u DS C. Ngoài ra, còn có m t s nghiên c u quan
tr ng khác ã t p trung vào DS C và v n xây d ng CV C phát tri n du l ch a ch t
trong ó có các vùng bi n và h i o (L An, 2005; L An, 2008a; NH C , 2008; N D ,
2006; T Th nh và nnk, 2008; TT Văn, 2008; TT Van & NX Khien, 2006).
Tuy nhiên, vi c xây d ng khái ni m, tiêu chí và phương pháp lu n i u tra, ánh gíá KQ C
vùng bi n và các o Vi t Nam ch chính th c ư c th c hi n v i D án 14 (T Th nh và nnk,
2008 và 2009a). K t qu cho th y KQ C vùng bi n o phong phú và a d ng, thu c v 3

20. CCCChhhhương 1.... T ng quan v tài nguyên v th , kỳ quan a ch t và sinh thái bi n o Vi t Nam 25
nhóm: nhóm thu v c; nhóm o và bán o; nhóm các thành t o ven bi n. L n u tiên, danh
m c 10 kỳ quan ư c gi i thi u tiêu bi u cho các nhóm, ki u khác nhau, ó là: 1- Bán o H i
Vân; 2- o Cát Bà; 3- Qu n o Bái T Long; 4- Vùng c a sông ng Nai; 5- H m phá
Tam Giang-C u Hai; 6- V nh H Long; 7- Gh nh á ĩa Tuy An; 8- Bãi bi n Lăng Cô; 9- C n
cát ven bi n Bình Tr Thiên; 10- R n san hô Trư ng Sa. Các c i m n i b t c a các kỳ quan
này là tính th m m , ti p n là tính kỳ vĩ, tính c áo và tính tiêu bi u. Trong ó, nhi u kỳ
quan t ư c 3-4 thu c tính. M t s kỳ quan có ti m năng xây d ng thành CV C qu c t ho c
qu c gia. M t b tiêu chí ánh giá cho KQTN v nh H Long ã nhanh chóng ư c xây d ng và
ti n hành phân tích, ánh giá các giá tr a d ng a ch t, m h c ph c v cu c bình ch n
b y kỳ quan thiên nhiên c a Th gi i (T Th nh, 2008b và 2008c). D án 14 cũng ã công b
m t lo t k t qu i u tra và ánh giá tài nguyên a d ng a ch t, di s n và KQ C cho các a
phương như Th a Thiên-Hu (T Th nh và nnk, 2008; LV K n và nnk, 2009), Cát Bà và
Sơn (TH Phương và nnk, 2009a, 2009b và 2009c), vùng Mũi L y - H Xá (U Khanh và nnk,
2010); o Phú Quý (TT Hi u, 2008), v.v.
1.3. PHƯƠNG PHÁP LU N ÁNH GIÁ TÀI NGUYÊN V TH , KỲ QUAN A
CH T VÀ SINH THÁI BI N O VI T NAM
1.3.1. Phương pháp ti p c n ánh giá tài nguyên v th , kỳ quan a ch t và sinh thái
a. Ti p c n h th ng
M i khu v c ho c i tư ng có giá tr c bi t v TNVT hay m t KQ C, KQST u là m t
h th ng t nhiên, m t h th ng tài nguyên có các giá tr n i b t và các giá tr i kèm. M t kỳ
quan có th ng th i có hai ho c ba giá tr n i b t v v th , a ch t và sinh thái có m i liên h
v i nhau, ví d V nh H Long. Vì th , khi i u tra và ánh giá y u t n i b t, c n ph i ánh giá
toàn di n các y u t trong h th ng th y cơ s t n t i c a các giá tr n i b t. Cũng theo quan
i m h th ng, các i m v th , kỳ quan c n ư c i u tra, ánh giá t ng th các y u t t
nhiên, môi trư ng, tài nguyên, các giá tr di s n và giá tr kỳ quan n i b t, hi n tr ng kinh t -xã
h i và nh ng v n v qu n lý.
b. Ti p c n liên ngành
Tính ch t liên ngành m b o cho nh hư ng s d ng TNVT có hi u qu kinh t , dung hoà
mâu thu n l i ích s d ng, tôn tr ng các y u t c u trúc c ng ng, truy n th ng s d ng, b o
t n và phát huy ư c các giá tr t nhiên và nhân văn. Do b n ch t c a i tư ng và nh hư ng
s d ng h p lý, các lĩnh v c khoa h c t nhiên và xã h i s ư c k t h p ch t ch trong i u
tra, kh o sát theo hư ng này. C n có s ph i h p t t gi a các cơ quan khoa h c chuyên ngành,
các b ngành a phương và trung ương, chuyên gia và các t ch c trong và ngoài nư c tư
v n, i u tra, ánh giá và xây d ng cơ s khoa h c cho vi c s d ng h p lý, l p lu n ch ng
trình công nh n các khu b o t n t nhiên có giá tr kỳ quan v i các hình lo i khác nhau như khu
di s n; KDTSQ, KBTB (b o t n loài, d tr tài nguyên, VQG bi n); khu b o t n NN; KQ C,
danh th ng a ch t và CV C bi n và các o.
c. Ti p c n phát tri n b n v ng k t h p v i m b o an ninh, qu c phòng và ch quy n
qu c gia trên bi n
Vi c i u tra và ánh giá TNVT, KQ C và KQST t o d ng cơ s tài li u cho phát tri n kinh
t -xã h i và b o v tài nguyên và môi trư ng nói chung, ng th i có nh hư ng xây d ng
vùng kinh t tr ng i m, tôn vinh các kỳ quan bi n như là m t gi i pháp hi u qu cao nh m b o
v môi trư ng và tài nguyên bi n theo nh hư ng phát tri n b n v ng (UNCED, 1992; UNEP,
1996) v c kinh t (d ch v và du l ch là tr ng tâm), xã h i (khoa h c, văn hoá và giáo d c) và
môi trư ng (b o v c nh quan sinh thái và a d ng sinh h c, b o v các giá tr di s n, v.v.). Vi c
xây d ng h th ng các khu b o t n kỳ quan không ch b o t n, gìn gi lâu dài các giá tr quý giá

21. Tr n c Th nh (Ch biên)26
cho t nư c và nhân lo i trư c áp l c phát tri n m nh kinh t và dân s , mà còn mang l i hi u
qu và l i ích thi t th c cho du l ch sinh thái, duy trì b n v ng ngh cá (nuôi tr ng và ánh b t
ven b ), phòng tránh thiên tai và gi m thi u các tác ng môi trư ng. Vi c l ng ghép các giá tr
b o t n v i m b o an ninh, qu c phòng và ch quy n qu c gia trên bi n làm tăng giá tr v
th , ng th i b o t n là m t gi i pháp m b o ch quy n và l i ích qu c gia trên bi n.
d. Ti p c n nh n th c m i v ánh giá và s d ng tài nguyên
TNVT là k t qu c a cách ti p c n m i, là nh ng giá tr và l i ích có ư c nh s d ng v
trí, không gian c a m t khu v c nào ó vào các m c ích phát tri n kinh t -xã h i, phòng th và
các l i ích qu c gia khác. Vì v y, vi c i u tra ánh giá TNVT c n có cách ti p c n khác v i tài
nguyên truy n th ng, coi tr ng hình th và c u trúc không gian và có cách nhìn t ng th . V i
KQ C, tài nguyên i u tra ư c ti p c n dư i góc s d ng các giá tr di s n ư c b o t n
theo phương th c các khu di s n, danh th ng ho c CV C nh m gi gìn v p c nh quan, tính
a d ng a ch t và các y u t kỳ quan n i b t. V i KQST, tài nguyên i u tra ư c ti p c n
dư i góc s d ng HST, sinh c nh và a d ng sinh h c, chú tr ng ánh giá theo các nhóm, giá
tr s d ng tr c ti p, giá tr s d ng gián ti p và giá tr lưu t n.
Hi n nay, tài nguyên thiên nhiên không còn hi u theo tư duy truy n th ng, ch là nh ng d ng
v t ch t l y ra ư c và có giá tr s d ng cho m c tiêu kinh t nào ó, mà ã ư c hi u là t t c
các y u t t nhiên có th s d ng các hình th c khác nhau, ho c không s d ng nhưng s t n
t i c a t nó mang l i l i ích cho con ngư i. Theo cách hi u truy n th ng, nhi u l i ích l n, c
bi t là trong quá trình phát tri n k t c u h t ng và các khu kinh t tr ng i m, ư c t o ra t
các y u t , hi n tư ng và quá trình t nhiên có tính t ng h p theo v trí không gian vùng t,
vùng bi n không g n v i tài nguyên c th nào, ch ư c coi là l i th phát tri n. ó là ngu n
g c d n n thi u tư duy khoa h c trong t ch c lãnh th và quy ho ch phát tri n. ã có nh ng
quy ho ch, n n t ng c a các quy t sách kinh t l i thi u cơ s tài nguyên, mà ch d a vào m t s
y u t , ư c coi là l i th t nhiên, ư c ánh giá thi u h th ng và tuỳ thu c vào nh n th c
ng u nhiên c a ngư i làm quy ho ch. Th c t , nh ng quy t sách kinh t quan tr ng nh t c a
m t vùng chính là d a vào TNVT, nhưng l i không ư c ghi nh n m t cách chính th c. Tình
tr ng này không ch Vi t Nam, mà còn nhi u nư c ang phát tri n.
e. Ti p c n n n kinh t d ch v
Kinh t d ch v là y u t cơ b n c a n n kinh t th trư ng mà Vi t Nam ang hư ng t i và
TNVT là nhân t vô cùng quan tr ng thúc y s phát tri n c a kinh t d ch v - kinh t th
trư ng. ó là các ho t ng c n n s d ng h p lý và hi u qu v trí không gian bi n và phát
huy các l i ích c a tài nguyên a-kinh t và a-chính tr vùng bi n và các o cho du l ch (VT
C nh và nnk, 1995), c ng-hàng h i (V C n và nnk, 1996), d ch v h u c n ngh cá, d ch v vi n
thông, các khu trung chuy n, m u d ch t do, các ho t ng kinh t liên k t vùng mi n, t li n
và vùng bi n như các tuy n vành ai và hành lang kinh t (T Th nh và nnk, 2010), v.v.
Xây d ng h th ng công viên bi n cũng là m t nh hư ng ti p c n kinh t d ch v . Công viên
bi n là m t hình th c tích c c k t h p gi a b o t n và phát tri n (ch y u là văn hoá và du l ch).
Vi t Nam có th coi công viên bi n là m t nhóm KQST bi n (VQG bi n) và CV C bi n.
1.3.2. Giá tr tài nguyên v th , kỳ quan a ch t và sinh thái
a. Giá tr tài nguyên
T ng giá tr kinh t c a tài nguyên thiên nhiên là t ng lư ng tài nguyên tính b ng các ơn v
ti n t ph bi n mà xã h i b thi t h i n u tài nguyên b m t, bao g m các giá tr s d ng và phi
s d ng.
* Giá tr s d ng
Giá tr s d ng bao g m các giá tr s d ng tr c ti p, giá tr s d ng gián ti p và giá tr
dành, hay còn g i là giá tr ti m năng (Ebarvia M., 1998; White and Cruz-Trinidad, 1998).

22. CCCChhhhương 1.... T ng quan v tài nguyên v th , kỳ quan a ch t và sinh thái bi n o Vi t Nam 27
+ Giá tr s d ng tr c ti p là l i ích th c có t các s n ph m ho c d ch v có th tiêu dùng,
s d ng tr c ti p. Các i tư ng tài nguyên l y ra ư c bao g m khoáng s n, th c ph m, dư c
li u, v t li u m ngh , v.v. t tài nguyên phi sinh v t và sinh v t. Các i tư ng tài nguyên, s n
ph m không l y ra ư c bao g m các tài nguyên ph c v phát tri n giao thông-c ng, du l ch,
văn hóa, khoa h c, giáo d c, nghiên c u và th m m .
+ Giá tr s d ng gián ti p (indirect use value) là các l i ích riêng bi t có ư c m t
cách gián ti p, ví d : 1- h tr sinh h c cho cá bi n, chim bi n, rùa bi n và các HST khác
nh ch c năng quý giá v môi trư ng và sinh thái; 2- có ư c nh vai trò và ch c năng
b o v t nhiên, làm s ch môi trư ng (r n san hô, r ng ng p m n, NN), n nh lu ng
b n, h n ch tai bi n, h tr ngu n tài nguyên ho c HST khác; 3- h tr cho s s ng toàn
c u, ví d lưu tr cacbon; 4- có ư c do hư ng d ng gián ti p như a d ng sinh h c,
ngu n gen quí hi m, bãi gi ng, bãi .
+ Giá tr l a ch n (option value) là các giá tr ư c gi l i s d ng tr c ti p ho c gián ti p
trong tương lai như giá tr các loài, các nơi cư trú và a d ng sinh h c, có ư c t ý th c lưu t n
tài nguyên vì th h mai sau, vì th c ti n c a nhu c u và trình công ngh khai thác và căn c
vào c tính c a tài nguyên. dành vì lý do hi u qu và công ngh khai thác hi n t i chưa cao,
giá tr tài nguyên có th tăng nhi u trong tương lai. dành vì có khi i tư ng tài nguyên có
th m t vĩnh vi n, không có kh năng tái t o (các loài quí hi m, có nguy cơ tuy t ch ng, c nh
quan thiên nhiên c áo và c s c không th tái t o, v.v).
* Giá tr phi s d ng (non-use value)
+ Giá tr bán l a ch n (quasi-option value) có ư c nh gi l i, tránh ư c kh năng bi n
m t c a i tư ng tài nguyên: các loài, các habitat và a d ng sinh h c, nh t là các sinh v t quí
hi m, có nguy cơ tuy t ch ng.
+ Giá tr l i (bequest value) là nh ng giá tr s d ng và phi s d ng l i ph c v cho th
h mai sau, ví d các loài, các habitat, các khu r ng nguyên sinh, r ng ng p m n.
+ Giá tr t n t i (existence value) có ư c t ý th c lưu t n tài nguyên d a trên c tin: các
habitat b e do , các loài có nguy cơ tuy t ch ng, các loài h p d n, các sinh c nh p, các giá
tr phi v t th liên quan n i s ng văn hóa, tinh th n (truy n th ng, tôn giáo, tâm linh), như
hình th o, cá voi, n, mi u, v.v.
b. Giá tr tài nguyên v th
Giá tr tài nguyên a-t nhiên có tính n nh khá cao, ph thu c vào s n nh c a
hình th không gian. Su t c nghìn năm qua, t th i Lý-Tr n, vùng v nh Bái T Long luôn
có t m quan tr ng c bi t i v i kinh t thương m i, hàng h i và phòng th . Trong khi ó,
thương c ng H i An th nh vư ng m t th i ã b suy tàn do b i l p C a i gây c n tr tàu
thuy n ra vào và ng p l t ven b . N i l c và ưu th phát tri n c a m t khu v c hay m t
vùng mi n có ư c trên th c t là nh phát huy giá tr tài nguyên a-t nhiên, bao hàm c
các tài nguyên sinh v t và phi sinh v t khác n m trong cùng ph m vi không gian n i t i c a
khu v c.
Giá tr tài nguyên a-kinh t có tính n nh tương i, ph thu c vào v th t nhiên và b i
c nh kinh t -xã h i. Vương qu c c Phù Nam ph n th nh vào kho ng th k III-X g n v i “con
ư ng tơ l a” trên bi n xuyên n Dương-Thái Bình Dương. “Con ư ng tơ l a” nay v n
còn ó v i ho t ng hàng h i t n Dương qua eo Malacca, sang Bi n ông và t i ông
B c Á thu c lo i nh n nh p nh t th gi i v i 13 trong s 20 c ng container l n nh t th gi i
n m trên hành lang tàu bi n Singapo - Nh t B n. Tuy nhiên, c a ngõ hư ng bi n hoà nh p vào
“con ư ng tơ l a” bây gi không ph i là các c a sông châu th mi n Tây Nam B b sa b i mà
là vùng c a sông hình ph u ng Nai v i c m c ng nư c sâu Sài Gòn-Th V i. M t khác cũng
th y r ng bên c nh hi n tư ng “sa b i”còn có hi n tư ng ti n b c a k ngh óng t u bi n, v i

23. Tr n c Th nh (Ch biên)28
nh ng con t u công su t l n không c n i men theo b bi n n a, mà có h i trình m i ng n hơn,
b l i phía xa các thương c ng s m u t m t th i, như Vân n, Óc Eo, C a i, nói lên tính n
nh tương i c a d ng tài nguyên này.
Giá tr tài nguyên a-chính tr có tính n nh th p. Tài nguyên a-chính tr c a Vi t Nam
là m t t ng th h t s c a d ng và ph c t p, c u thành t r t nhi u y u t , trong ó y u t v th
bi n dư ng như có vai trò quan tr ng hàng u, nhưng giá tr c a chúng không b t bi n. Vi t
Nam là m t c a ngõ c a Lào và Campuchia ra bi n, nhưng m c quan tr ng c a c a ngõ còn
ph thu c vào kh năng phát tri n c a các nư c này. Tài nguyên a-chính tr , không ch là a
th , cũng không ch là c c di n, mà luôn là s k t h p c a c th v a lý t nhiên và nhân văn,
v i m t b i c nh chính tr và kinh t qu c t c th . S th nh vư ng v kinh t c a m t t
nư c, m t vùng lãnh th ph thu c r t nhi u vào vi c phát huy giá tr tài nguyên a-kinh t
trong m i quan h không gian kinh t trong ph m vi vùng mi n, qu c gia và khu v c, qu c t .
V n m nh c a m t dân t c, s th nh suy c a m t qu c gia ph thu c khá nhi u vào tài nguyên
a-chính tr c a qu c gia y và kh năng nh n th c nh y bén, khai thác, s d ng h p lý ngu n
tài nguyên này.
TNVT bi n Vi t Nam có ti m năng s d ng to l n cho các l i ích phát tri n kinh t -xã
h i như giao thông-c ng, du l ch và d ch v , ngh cá bi n, công nghi p, cơ s h t ng và ô
th hóa và các lĩnh v c kinh t khác. phát tri n, trư c h t là c n s d ng y u t v trí a
lý c thù c a không gian bi n o, sau ó là s d ng h p lý các y u t tài nguyên i kèm
sinh v t và phi sinh v t trong không gian n i t i và ngoài không gian phát tri n (s c hút).
Phát tri n các khu b o t n t nhiên bi n cũng là m t hình th c s d ng các giá tr s d ng
gián ti p ho c duy trì các giá tr dành, lưu t n c a TNVT bi n. TNVT có ý nghĩa c bi t
quan tr ng i v i m b o an ninh qu c phòng và ch quy n qu c gia trên bi n. Không
gian bi n và i b bi n Vi t Nam là m t d ng tài nguyên quân s , ư c khai thác và s
d ng tri t trong chi n tranh ch ng ngo i xâm. Vi c b trí phòng th cũng như l p các
phương án tác chi n trư c h t ph i d a vào các y u t c a v th như v trí a lý cùng v i
c i m t nhiên, c bi t là a hình. Các o, vùng c a sông, vùng th m l c a r t có
giá tr phân nh ranh gi i và ch quy n qu c gia trên bi n.
TNVT bi n cũng bao hàm các giá tr s d ng tr c ti p, s d ng gián ti p, giá tr
dành và các giá tr phi s d ng (Ebarvia, 1998; White & Cruz-Trinidad. 1998). n nay,
tài nguyên bi n nói chung, TNVT bi n nói riêng ch y u ư c quan tâm n các giá tr s
d ng tr c ti p, chưa chú ý n các giá tr gián ti p và giá tr lưu t n mà ôi khi l n hơn
nhi u các giá tr s d ng tr c ti p (b ng 1.2). phát huy ti m năng TNVT c n ph i hi u
rõ th m nh c a m t a phương, vùng lãnh th và c a c nư c v ti m năng và kh năng
phát huy giá tr c a tài nguyên thiên nhiên và nhân văn và các ngu n l c n i t i v v n,
l c lư ng lao ng và khoa h c - công ngh trong m i quan h v i các a phương, vùng
lãnh th và qu c gia khác. M t khác, ph i xác nh ư c v trí úng n c a th c th
không gian trong t ch c lãnh th và quy ho ch phát tri n t ng th c a không gian c p
cao hơn, c a c nư c và khu v c, qu c t . ng th i, hi u rõ ư c m t m nh, m t y u nói
chung, và v TNVT nói riêng c a các a phương, vùng lãnh th ho c qu c gia khác có
nh ng quy t sách phù h p cho liên k t, h p tác và c nh tranh. C n n m b t và g n k t
ư c v i xu th phát tri n chung c a vùng lãnh th , qu c gia, khu v c và qu c t xác
nh ư c nh ng l i th có th t n d ng, l i ích và trách nhi m tham gia và nh ng r i ro
có th tránh ư c.

24. CCCChhhhương 1.... T ng quan v tài nguyên v th , kỳ quan a ch t và sinh thái bi n o Vi t Nam 29
B ng 1.2. Giá tr TNVT bi n o Vi t Nam
Lo i giá tr S d ng tr c ti p S d ng gián ti p Chưa s d ng*
Tài nguyên
a-t nhiên
t ai và vùng nư c xây
d ng cơ s h t ng, d ch v
và phòng th , các c ng b n,
khu trung chuy n, d ch v và
phòng th ; không gian b ,
bi n và o phát tri n du l ch;
các hình th c khai thác tài
nguyên t i ch (năng lư ng,
khoáng s n, thu s n, lâm
s n), các khu neo trú, c u h .
Tác ng hai chi u n
các tuy n vành ai và các
hành lang kinh t , các
tuy n hàng h i và hàng
không; các vùng h p d n
và các khu kinh t tr ng
i m. Không gian vũ tr
và các ho t ng v tinh,
thám không.
L a ch n và d báo
theo chi n lư c phát
tri n và quy ho ch t
ch c không gian lãnh
th c p a phương,
vùng và qu c gia.
Tài nguyên
a-kinh t
Các trung tâm kinh t và ô
th ; các nút giao i m c a các
tuy n hành lang và vành ai
kinh t .
V tinh và vành ai m
r ng c a các siêu ô th ,
các trung tâm kinh t l n
trong nư c, khu v c.
L a ch n và d báo
theo xu th phát tri n
kinh t khu v c và
chi n lư c qu c gia.
Tài nguyên
a-chính tr
Vùng nư c n i thu và lãnh
h i, vùng c quy n kinh t ;
Các c a ngõ hư ng ra bi n
và các trung tâm văn hoá
Ph m vi quy n tài phán và
các vùng ch ng l n; các
vùng c m bay. Các v trí,
căn c phòng v t xa.
L a ch n và d báo
theo xu th phát tri n
kinh t và m i quan h
chính tr qu c t và khu
v c.
* Giá tr chưa s d ng là t ng giá tr l a ch n và giá tr phi s d ng
c. Giá tr kỳ quan a ch t và sinh thái
* Giá tr kinh t
- Giá tr a d ng: Giá tr a d ng a ch t ch m c a d ng các thu c tính, t h p, h
th ng và các quá trình a ch t, bao g m a d ng v v t ch t (th ch h c, khoáng v t, hoá th ch,
v.v.); a d ng v a hình- a m o và ki n trúc, c u t o; a d ng v môi trư ng a ch t (c và
hi n i); a d ng v quá trình và l ch s ti n hoá a ch t. Giá tr a d ng sinh h c ch a d ng
HST, a d ng loài, các loài quý hi m, c h u, v.v. t n t i quy mô duy trì s b n v ng
c a các HST, các qu n xã sinh v t.
- Giá tr m h c: ó là nh ng nét p v các c nh quan thiên nhiên p, v c cây, hoa, lá
nói chung ho c theo mùa; các giá tr th m m ph c v du l ch a ch t và sinh thái, ho t ng
gi i trí và các giá tr cho c m h ng ngh thu t (thơ ca, nh c, ho , v.v.).
- Giá tr c áo, c s c và kỳ vĩ: ó là các v t th ho c hi n tư ng a ch t hi m và c
áo; tiêu bi u và c s c; có quy mô không gian s và có t m c i di n cho a phương,
qu c gia, khu v c ho c qu c t . ó là nh ng loài, nhóm loài, các sinh c nh ho c các HST có
nh ng c i m n i b t, i di n v a d ng sinh h c và sinh thái h c c nh quan.
- Các giá tr i kèm: bao g m các giá tr kinh t t o ra các s n ph m v t ch t, hàng hoá
ho c d ch v ; các giá tr văn hoá (truy n thuy t dân gian, kh o c - l ch s , giá tr tinh th n,
tâm linh, c m xúc, v.v.); các giá tr môi trư ng (b o v tài nguyên t, nư c, i u hoà khí h u,
phân hu các ch t th i); các giá tr ti n ích môi trư ng, giá tr a d ng a ch t và giá tr a
d ng sinh h c, v.v.
Giá tr kinh t c a m i di s n, KQ C và KQST có nh ng c thù riêng, tuy nhiên có th t p
h p chung như th hi n trong b ng 1.3:
Giá tr s d ng cho tiêu th c a các KQST bao g m các s n ph m c a các HST ư c
con ngư i s d ng trong cu c s ng hàng ngày (g , c i, th c ph m, làm thu c, v.v.). Chúng
không tham gia vào quá trình mua-bán nên không óng góp cho GDP c a qu c gia. Giá tr
kinh t c a chúng ư c xác nh theo phương pháp quy i tương ương v i giá trên
th trư ng.

25. Tr n c Th nh (Ch biên)30
Giá tr s d ng cho s n xu t, d ch v là giá bán các s n ph m thu lư m ư c t thiên nhiên
trên th trư ng trong và ngoài nư c. Nhi u s n ph m c a các HST là nguyên li u s n xu t ra
nhi u m t hàng khác nhau cho giá tr cao hơn, c bi t là t các loài g quý, cây c nh, nguyên
li u cho y t , dư c li u, v.v. Nhi u loài sinh v t hoang dã còn là i tư ng nuôi, tr ng t o ra
nh ng thu nh p kinh t cao, là các ngu n gi ng cho lai t o c i t o ngu n gi ng ã thoái hoá,
cung c p nh ng gen quý hi m có kh năng kháng b nh, cho năng su t và ch t lư ng cao, v.v.
Giá tr l n nh t v kinh t c a các i tư ng di s n, kỳ quan là ph c v phát tri n du l ch a
ch t và du l ch sinh thái.
B ng 1.3. Giá tr di s n c a KQ C và KQST bi n o Vi t Nam
Lo i giá tr S d ng tr c ti p S d ng gián ti p Chưa s d ng*
a d ng Các s n ph m ho c
d ch v có th tiêu
dùng, s d ng tr c
ti p như khoáng s n,
th c ph m, dư c li u,
v t li u m ngh , v.v.
H tr sinh h c cho cá bi n,
chim bi n, rùa bi n và các
HST khác; làm nơi cư trú,
b o v t nhiên, làm s ch
môi trư ng, h n ch tai
bi n, h tr ngu n tài
nguyên ho c HST khác; lưu
tr cacbon; T o ra hư ng
d ng gián ti p t a d ng
sinh h c và a d ng a
ch t, ngu n gen quí hi m,
bãi gi ng, bãi ; b o tàng
thiên nhiên ngoài tr i.
- Gi s d ng trong tương
lai các i tư ng a d ng sinh
h c và a ch t vì th h mai
sau, vì công ngh và giá tr
cao hơn.
- dành và lưu t n tài
nguyên không có kh năng tái
t o, có th m t vĩnh vi n như
các HST, habitat b e do ,
các loài có nguy cơ tuy t
ch ng, các lo i á và khoáng
v t, các c u t o và hi n tư ng
a ch t hi m.
Th m m Ph c v du l ch a
ch t và sinh thái,
nghiên c u khoa h c
và giáo d c, nghiên
c u và ngh thu t.
Các l i ích có ư c t giá tr
th m m như văn hoá, ngh
thu t, tình c m và lòng t
hào v quê hương x s ,
lòng yêu nư c.
B o t n các loài h p d n, các
sinh c nh và v t th a ch t
p, các c nh quan t nhiên
có giá tr m h c.
Kỳ vĩ,
tiêu bi u
và c áo
Ph c v phát tri n du
l ch a ch t và sinh
thái, văn hóa, nghiên
c u khoa h c và giáo
d c.
Các l i ích cho tinh th n
như tình c m, tâm linh,
truy n thuy t, s g n bó v i
quê hương t nư c; nét
c thù v x s và b n s c
văn hoá a phương danh
hi u, thương hi u cho gi i
thư ng, s n ph m; b o tàng
thiên nhiên ngoài tr i v.v.
- l i cho th h mai sau
các loài, các habitat, các HST
c áo, tiêu bi u, các lo i á
và khoáng v t, c nh quan
thiên nhiên kỳ vĩ và c áo,
các c u t o a ch t tiêu bi u
v.v.
- B o t n các giá tr phi v t th
liên quan n i s ng văn
hóa, tinh th n (truy n th ng,
tôn giáo, tâm linh).
*Giá tr chưa s d ng là t ng giá tr l a ch n và giá tr phi s d ng
Du l ch a ch t (geotourism) là m t lo i hình du l ch cung c p cho khách du l ch, khách
tham quan nh ng thông tin, nh ng ki n th c v cơ ch hình thành, l ch s phát tri n c a các
th ng c nh, các c nh quan kỳ thú, nh ng s n ph m c a t nhiên ư c hình thành b i các quá
trình a ch t n i sinh và ngo i sinh. M t s hình th c du l ch a ch t mang tính m o hi m như
leo núi, thám hi m hang ng ang ư c m r ng. M c ích c a lo i hình du l ch này nh m
giúp cho khách du l ch c m th y h ng thú khi tham quan các kỳ quan, th ng c nh, m t khác
giúp h th y ư c m c kỳ vĩ v quy mô và th i gian mà thiên nhiên ã t o d ng nên nh ng
th ng c nh ó. CV C là m t hình th c ph i h p gi a b o t n và phát tri n kinh t thông qua
hình th c du l ch a ch t. Vi c nh t th hoá b o t n a ch t v i du l ch m b o b o t n ư c
các c tính di s n c áo cho nghiên c u khoa h c, giáo d c môi trư ng và tăng cư ng phát
tri n kinh t a phương d a trên du l ch a ch t. Nhi u khu DS C r t có giá tr cho du l ch,

26. CCCChhhhương 1.... T ng quan v tài nguyên v th , kỳ quan a ch t và sinh thái bi n o Vi t Nam 31
c bi t là du l ch k t h p giáo d c. M t s khu còn thích h p cho ho t ng gi i trí có th
mang l i l i ích kinh t cao, ng th i m b o tính b n v ng cho s nghi p b o t n.
Du l ch sinh thái là lo i hình du l ch d a vào thiên nhiên và văn hoá b n a g n v i giáo d c
môi trư ng, có óng góp cho n l c b o t n và phát tri n b n v ng v i s tham gia tích c c c a
c ng ng a phương. Du l ch sinh thái là lo i hình khai thác tìm hi u a d ng HST t nhiên và
nhân văn. Các di s n, KQST là các i tư ng ch o c a du l ch sinh thái.
Nh ng giá tr kinh t gián ti p là nh ng l i ích không o ư c, nhi u khi vô giá như duy trì
các quá trình vi khí h u, i u ti t lũ l t, ch ng xói mòn, v.v.
* Giá tr văn hoá và tinh th n
- Giá tr m h c: Giá tr u tiên c a m i di s n, kỳ quan là v p c a chúng c v v p
t nhiên hay v p nhân t o con ngư i có th chiêm ngư ng, thư ng th c. V p c a c nh
quan t nhiên b t ngu n t các thu c tính a ch t c a m t khu v c nh t nh. Giá tr c nh quan
t nhiên b t ngu n t b n ch t a ch t h c (thành ph n th ch h c, c u t o) và s tham gia c a
các quá trình phong hoá do khí h u, sinh h c hi n i. C i ngu n c a giá tr th m m c a c nh
quan t nhiên là t các giá tr a d ng a ch t và cái p c a hình kh i á, ví d các n p u n,
c u t o ơn nghiêng, hay các qu n th hình kh i, hình chóp hay hình tháp, c t, tr , v.v. và kích
c , cách th c s p x p c a chúng trong không gian bi n, tr i, b và o, t o nên s hài hoà hay
tương ph n, d d ng. Giá tr th m m c s c c a các di s n, KQ C g n v i hình th sơn văn
ư c t o nên do b n ch t c u trúc, c i m th ch h c và các quá trình a ch t hi n i. Th
gi i màu s c c a á hay các th a ch t góp ph n quan tr ng t o nên c nh p thiên nhiên,
hùng vĩ hay huy n o. Cùng m t i tư ng a ch t nhưng giá tr m h c tăng cao h n trong
i u ki n môi trư ng bi n và i u ki n vi khí h u khu v c. Cái p c a m h c a ch t có
nhi u nét ti m n, c n hi u bi t và khám phá v i nh ng ki n th c a ch t và ph c v cho du
l ch khoa h c. V p và s c áo c a KQ C làm thêm yêu cu c s ng, cu n hút s am mê
c a các nh c s , ho s , ngh s nhi p nh và các nhà văn, nhà thơ.
V p này có th là c , cây, hoa, lá hay các loài sinh v t có hình thù kỳ l , có tu i th cao.
V p này cũng có th là nh ng c nh quan thiên nhiên hoang sơ chưa ho c ít b tác ng b i
con ngư i, hay m t công trình nhân t o kỳ vĩ, c áo c a nh ng cánh r ng tr ng, c a m t thu
cung v i quy mô r ng l n mô ph ng m t ki u HST c thù (r ng ng p m n, th m c bi n, r n
san hô, v.v.) và nhi u loài sinh v t c bi t hi n h u trong ó cho m i ngư i sau khi tham
quan s có ư c nh ng ki n th c cơ b n v thiên nhiên, môi trư ng, t ó khơi d y tình yêu i
v i thiên nhiên, trân tr ng nh ng s n ph m, ngu n l i mà thiên nhiên ban t ng.
- Các giá tr c m xúc, tâm linh: Văn hoá là m t ph m trù r t r ng liên quan n i s ng v t
ch t và tinh th n con ngư i. B n s c văn hoá c a m i c ng ng dân cư u có nh ng m i liên
h m t thi t v i i u ki n s ng và môi trư ng s ng bao quanh. Các di s n t nhiên, kỳ quan
thiên nhiên thư ng là nh ng khu v c, i tư ng n i b t trong thiên nhiên-môi trư ng s ng, n i
b t v v p ho c cái l , cái kỳ vĩ nên thư ng có tác ng sâu s c n tư duy con ngư i, v n
giàu c m xúc v i t nhiên, v i vùng t, x s mình sinh s ng. Ngư i Vi t có chi u sâu v i
s ng tâm linh, g n bó và hoà h p v i thiên nhiên, nên hay t o h n thiêng cho sông núi gi
c tin muôn i v hi u, nghĩa, dũng và lòng thu chung. Vì v y, các kỳ quan mang l i các giá
tr tinh th n cho cu c s ng, làm p cho cu c s ng và g i nên các c m xúc, c m nh n v quê
hương x s , t o nên s g n bó v i nh ng ngư i ang , t o nên n i nh cho ngư i xa quê. ó
cũng là ngu n g c c a tình yêu quê hương, t nư c.
* Giá tr khoa h c và giáo d c
Các di s n, KQ C có giá tr như các b o tàng a ch t và phòng thí nghi m ngoài tr i v a
d ng a ch t, ư c lưu gi tr ng thái t nhiên các th c th a ch t, bao g m các lo i hoá th ch,
á, khoáng v t và các h p ch t vô cơ t nhiên, các ki u c u t o và c u trúc a ch t, các ki u m t
c t a t ng và ranh gi i a ch t, các d ng a hình, các ki u b bi n, các ki u o và c các quá

27. Tr n c Th nh (Ch biên)32
trình a ch t hi n i vùng bi n và i b . Các thành t o và quá trình a ch t này có giá tr l n
ph c v lâu dài cho nghiên c u khoa h c a ch t, cho sinh viên và h c sinh th c t p, tham quan.
KQ C có giá tr giáo d c cho c c ng ng v ý nghĩa b o v t nhiên, b o v môi trư ng, giáo
d c lòng t hào và tình yêu thiên nhiên, quê hương và r ng hơn là tình yêu T qu c.
M i m t di s n, KQST u là s n ph m c a thiên nhiên và con ngư i, và t o ra ư c
nh ng s n ph m c áo như v y c n ph i có m t quá trình hình thành và phát tri n trong
nh ng i u ki n c a thiên nhiên và môi trư ng nh t nh. ây là nh ng hình m u tuy t v i
các nhà khoa h c nghiên c u, lý gi i các quá trình, các quy lu t c a t nhiên, c a th gi i sinh
v t, t ó có ư c nh ng công ngh t o nên nh ng s n ph m m i cho xã h i và nhân lo i.
* Giá tr b o t n t nhiên
Vi c b o v và b o t n m t di s n, KQ C còn em l i nhi u l i ích r t l n: bao g m c l i
ích kinh t tr c ti p (du l ch sinh thái, phát tri n ngu n l i vùng chuy n ti p), b o v c nh
quan thiên nhiên; môi trư ng và a d ng sinh h c; các giá tr lưu t n cho th h mai sau. ó là
b o v các giá tr dành cho nhu c u trong tương lai vì m c tiêu phát tri n kinh t - xã h i và
nh t là vì s nghi p khoa h c và giáo d c, b o v môi trư ng s ng; các giá tr quý hi m và c
áo, c bi t, các giá tr n u s d ng s m t vĩnh vi n và c bi t là các giá tr t n t i liên quan
n i s ng tinh th n, c tin, tâm linh và phong thu , v.v.
i v i m i di s n, KQST, giá tr v a d ng sinh h c luôn t n t i các c p khác nhau.
c p cá th , ó là s t bi n v gen t o ra s kỳ d c a sinh v t. c p qu n th , ó là
nh ng t p tính ư c xác nh b i nh ng gen nh t nh giúp cho các qu n th t n t i và phát
tri n theo nh ng t p tính nh t nh. c p HST ngoài s a d ng v ngu n gen còn là s a
d ng v loài. Tuy nhiên, cùng v i s phát tri n, con ngư i ã y t c tuy t ch ng c a các
loài lên hàng ngàn l n trong th k XX, thay th vào ó là các qu n th ơn loài c a v t nuôi,
cây tr ng có giá tr kinh t nhưng không làm tăng ch s a d ng sinh h c.
* Giá tr góp ph n m b o an ninh qu c phòng và ch quy n, l i ích qu c gia
Các di s n t nhiên, KQTN vùng bi n o Vi t Nam, thông qua vi c ư c i u tra, nghiên
c u, x p h ng và công nh n chính th c v m t nhà nư c có ý nghĩa l n trư c m t và lâu dài
kh ng nh ch quy n và l i ích qu c gia trên các vùng bi n o c a T qu c. Các hành ng t
ch c và tri n khai b o v - b o t n s ư c ph i h p và góp ph n m b o an ninh, qu c phòng
cho các vùng bi n o.
1.3.3. Tiêu chí ánh giá và phân lo i tài nguyên v th , kỳ quan a ch t và sinh thái
a. Tiêu chí ánh giá, phân c p và phân lo i tài nguyên v th
* Tiêu chí ánh giá
Tiêu chí ánh giá TNVT là m t v n r t m i m , ư c sơ b xác nh như sau: m t khu
v c hay m t i tư ng vùng bi n o Vi t Nam ư c coi là có giá tr TNVT c n t ư c m t
trong ba giá tr sau:
- Giá tr tài nguyên a-t nhiên: là các giá tr và l i ích có ư c t t ng th các y u t v
trí, hình th , c u trúc không gian c a m t khu v c nào ó, ch y u v môi trư ng và tài nguyên
thiên nhiên;
- Giá tr tài nguyên a-kinh t : là các giá tr và l i ích có ư c t các c i m a lý nh
hư ng n ti n trình phát tri n kinh t c a m t vùng, m t qu c gia, th m chí m t khu v c;
- Giá tr tài nguyên a-chính tr : là s k t h p c a l i th v a lý t nhiên và nhân văn,
v i m t b i c nh chính tr và kinh t qu c t nào ó (VH Lâm, 2008).
ng th i cũng xét n các giá tr i kèm: tài nguyên sinh v t, phi sinh v t và nhân văn.
* Phân c p và phân lo i
TNVT vùng bi n o Vi t Nam có th ư c phân c p và phân lo i theo m t s cách khác

28. CCCChhhhương 1.... T ng quan v tài nguyên v th , kỳ quan a ch t và sinh thái bi n o Vi t Nam 33
nhau, trong công trình này v i m c ích g n v i th c ti n, chúng tôi ti n hành phân c p và phân
lo i theo ch th c a TNVT, bao g m các h th ng thu h ho c a h v i c ba h p ph n n n
t (ho c áy), nư c và không khí, n m trong ph m vi ch quy n qu c gia, bao g m các vùng
b , các o và qu n o, các thu v c ven b (vũng v nh, c a sông, m phá) và các vùng nư c
ngoài khơi, v.v. (T Th nh, 2008; T Th nh và nnk, 2008). Vi c phân c p và phân lo i các ch
th (cũng là các i tư ng) c a TNVT bi n o Vi t Nam ư c xác nh như sau:
C p 1: Bi n Vi t Nam, bao g m toàn b vùng bi n ch quy n qu c gia (theo UNCLOS, 1982)
C p 2: Các vùng bi n c a bi n Vi t Nam
Theo các thu c tính không gian và quy n tài phán, các vùng bi n c a Vi t Nam có th phân
lo i thành: vùng nư c trong các v nh bi n (Gulf – vùng nư c V nh B c B thu c Vi t Nam và
vùng nư c V nh Thái Lan thu c Vi t Nam), vùng bi n h ven b (vùng bi n ven b Nam Trung
B và vùng bi n ven b phía ông Nam B ) và vùng bi n ngoài khơi (vùng bi n o Hoàng Sa
và Trư ng Sa). Các vùng bi n c a bi n Vi t Nam có th ư c chia theo các h th ng khác nhau:
- Theo hư ng b c-nam: vùng bi n ven b g m vùng bi n V nh B c B thu c Vi t Nam,
vùng bi n Nam Trung B , vùng bi n phía ông Nam B và vùng bi n V nh Thái Lan thu c Vi t
Nam; vùng bi n khơi g m vùng bi n Hoàng Sa và Trư ng Sa;
- Theo hư ng t b ra khơi: vùng ven b , vùng th m l c a ( a ch t) và vùng bi n sâu
( ng v i sư n l c a và lòng ch o nư c sâu);
- Theo các vùng pháp lý: n i thu , lãnh h i, ti p giáp lãnh h i, vùng c quy n kinh t và
th m l c a (Ngh quy t ngày 23/06/1994 c a Qu c h i nư c CHXHCN Vi t Nam phê chu n
Công ư c c a Liên hi p qu c v Lu t bi n năm 1982)
C p 3: Các th y h , a h n m trong các vùng bi n Vi t Nam; chúng t o thành các h th ng
riêng, ư c phân lo i thành: c a sông, vũng v nh, m phá và h i o.
Các ch th TNVT c p 3 t o ra nh ng hư ng c thù trong s d ng theo h th ng c a mình,
nhưng l i t h p theo vùng bi n t o các giá tr t ng th c trưng cho m i vùng. Ch ng h n,
vũng v nh d c b bi n Vi t Nam t o nên m t h th ng tài nguyên v i giá tr ưu th khác v i h
th ng c a sông, hay m phá. Trong khi, giá tr TNVT c a d i ven b V nh B c B là t h p
giá tr c a các c a sông, vũng v nh, m phá và h i o n m trong ph m v c a mình.
Các vùng c a sông. H th ng sông ngòi Vi t Nam phát tri n khá dày, hàng năm ưa ra bi n
kho ng 847 t m3
nư c và 250 tri u t n bùn cát, phân b trên 10 lưu v c sông chính là các sông
Qu ng Ninh, H ng - Thái Bình, Mã, C , Gianh - Qu ng Tr - Hương, Thu B n, Trà Khúc, Ba,
ng Nai và Mê Công. Chúng vào bi n qua 114 c a. Các vùng c a sông g m hai ki u chính
là châu th và vùng c a hình ph u. Vi t Nam có hai châu th l n là sông H ng phía B c và
Mê Công phía Nam. Vùng c a sông hình ph u là m t vùng h lưu sông, thư ng có d ng hình
ph u, b ng p chìm không n bù tr m tích. Chúng thư ng n m các vùng b có thu tri u biên
l n, i n hình là vùng c a sông ng Nai n m rìa B c châu th Mê Công và vùng c a
sông B ch ng n m rìa ông B c châu th sông H ng.
m phá là m t lo i hình th y v c ven bi n, nư c l , m n ho c siêu m n, thư ng có hình
dáng kéo dài, ư c ngăn cách v i bi n b i h th ng ê cát và có c a thông n i v i bi n. C a
m phá có th m t ho c nhi u, m thư ng xuyên ho c b óng kín nh kỳ. Vi t Nam có 12
m phá tiêu bi u, t ng di n tích ch kho ng 438km2
, phân b trên kho ng 21% chi u dài
ư ng b bi n Vi t Nam, t p trung mi n Trung, t Th a Thiên-Hu t i Ninh Thu n, nơi giàu
ngu n b i tích cát ven b và ng l c sóng m nh và thu tri u thư ng không l n. H m phá
Tam Giang - C u Hai Th a Thiên-Hu thu c lo i l n c a th gi i và l n nh t ông Nam Á.
Vũng v nh ven b Vi t Nam là ph n c a bi n lõm vào l c a ho c do o ch n t o thành
m t vùng nư c khép kín m c nh t nh mà trong ó ng l c bi n th ng tr . Chúng ư c
chia thành 3 c p cơ b n: C p 1: v nh bi n (gulf - V nh B c B và V nh Thái Lan); C p 2: v nh

29. Tr n c Th nh (Ch biên)34
ven b (bay - V nh H Long, V nh à N ng v.v.); C p 3: vũng ven b (bight và shelter - Vũng
Rô, Vũng Xuân ài, v.v). Không k các v nh bi n (gulf), Vi t Nam có t ng s 48 vũng v nh ven
b v i t ng di n tích kho ng 4.000km2
, có sâu không quá 30m. Các vũng ven b có di n tích
dư i 50km2
, các v nh ven b có di n tích t 50 km2
tr lên. Các vũng v nh ven b phân b theo
4 vùng a lý: vùng b B c B , B c Trung B , Nam Trung B và vùng các o phía Nam.
H th ng o. Vi t Nam có 2.773 o ven b v i di n tích 1.720km2
, trong ó trên 70 o
có kho ng 260 nghìn dân sinh s ng, t p trung ch y u vùng ven b ông B c (L An, 2008).
Tr các qu n o san hô Trư ng Sa, Hoàng Sa gi a Bi n ông, t t c các o ven b , k c
B ch Long Vĩ, Phú Quý, Côn o và Phú Qu c u n m trong ph m vi th m l c a ( a ch t).
Vùng áy bi n quanh các o thư ng l á g c, là n n móng phát tri n các r n san hô vi n b .
o có nhi u giá tr quý như t sinh cư, du l ch sinh thái, xây d ng k t c u h t ng khai thác
bi n. M t s o như Th Chu, C n C , v.v. có giá tr là i m n i ư ng cơ s o n th ng m
r ng n i th y.
* ánh giá, phân nh giá tr TNVT
Sau khi phân tích và ánh giá các giá tr tài nguyên h p ph n, ti n hành t ng h p giá tr c a
các ch th ( i tư ng) TNVT. i m s giá tr ư c xác nh theo ma tr n so sánh theo t ng
h p ph n và tương ng v i ba nhóm giá tr th p, trung bình và cao, như trình bày trên b ng 1.4.
Cũng c n nói r ng, vi c cho i m ánh giá như gi i thi u ây còn mang nhi u y u t ch
quan, tuy nhiên giá tr so sánh tương i c a chúng là hi n th c; hư ng ti p t c là c n nghiên
c u xác nh chi ti t hơn các ch tiêu c th cho t ng lo i tài nguyên h p ph n.
B ng 1.4. Ma tr n xác nh giá tr tài nguyên v th theo i m s
Giá tr th p Giá tr trung bình Giá tr caoNhóm
Tài nguyên
(TN) h p ph n A1 A2 B1 B2 C1 C2
TN a-t nhiên 1 2 3 4 5 6
TN a-kinh t 1 2 3 4 5 6
TN a-chính tr 1 2 3 4 5 6
TN i kèm 1 2 3 4 5 6
T ng giá tr
b. Tiêu chí ánh giá và phân lo i kỳ quan a ch t vùng bi n o Vi t Nam
* Tiêu chí
Theo NOW (2007), các tiêu chí ánh giá m t KQTN, nhóm a ch t ơn gi n ch là: m t khu
v c t nhiên; m t danh th ng t nhiên hay m t c nh quan. Chúng tôi ã sơ b xác nh, tr
thành m t KQ C ch c n t ư c m t trong ba tiêu chí u sau ây (T Th nh và nnk, 2008,
2009; LV K n và nnk, 2009):
- a d ng a ch t: ch m c a d ng các thu c tính, t h p, h th ng và các quá trình a
ch t, bao g m a d ng v v t ch t (th ch h c, khoáng v t, hoá th ch, v.v.); a d ng v a hình -
a m o và ki n trúc, c u t o; a d ng v môi trư ng a ch t (c và hi n i); a d ng v quá
trình và l ch s ti n hoá a ch t (Gray Murray, 2004).
- M h c: bao g m các c nh quan thiên nhiên p; các giá tr th m m ph c cho du l ch a
ch t và gi i trí; các giá tr cho c m h ng ngh thu t (thơ ca, nh c, ho , v.v.) (UNESCO, 2005).
- c áo, c s c và kỳ vĩ: bao g m các v t th và hi n tư ng hi m và c áo; tiêu bi u
và c s c; có quy mô không gian s và có t m c i di n cho a phương, qu c gia, khu
v c ho c qu c t (NOWF, 2008).

30. CCCChhhhương 1.... T ng quan v tài nguyên v th , kỳ quan a ch t và sinh thái bi n o Vi t Nam 35
- Các giá tr i kèm, bao g m các giá tr văn hoá (truy n thuy t dân gian, kh o c - l ch s ,
giá tr tinh th n, tâm linh, c m xúc, v.v.); giá tr a d ng sinh h c.
* Phân lo i
Theo NOWF (2007) các KQ C g m các ki u lo i như sau: h m núi; hang ng; b bi n,
vách á; khu v c a ch t; sông băng; núi, núi l a, á; thu v c, bi n, h , sông; thác nư c và
lo i khác. Bư c u, ã xác nh các i tư ng kỳ quan tiêu bi u vùng bi n o Vi t Nam
g m 3 nhóm, 10 d ng như sau (T Th nh và nnk, 2008, 2009; LV K n và nnk, 2009):
+ Nhóm 1 - Thu v c: 1- V nh ven b : v nh H Long (bao g m c hang ng và a hình
karst), v nh Nha Trang, v.v.; 2- Vùng c a sông: vùng c a sông châu th Sông H ng; C u Long;
vùng c a sông hình ph u B ch ng, ng Nai và các c a sông khác; 3- m phá: Tam Giang-
C u Hai, Ô Loan, Lăng Cô, v.v.; 4- H nư c m n: các tùng áng khu v c Cát Bà - H Long, v.v.
+ Nhóm 2 - o và bán o: 5- Qu n o: Bái T Long, Nam Du và Côn Sơn, qu n o san
hô Trư ng Sa và Hoàng Sa (còn có th x p vào nhóm KQST r n san hô); 6- o: o á vôi
Cát Bà (bao g m c hang ng và a hình karst), o á l c nguyên Phú Qu c, o núi l a Lý
Sơn, v.v.; 7-Bán o- o: Sơn, H i Vân-Sơn Chà, v.v.
+ Nhóm 3 – Các thành t o b bi n: 8- Thành t o á ven bi n (vách á, bãi á, hòn á): Hòn
Ph T (Kiên Giang), t h p á basalt d ng c t Bình Sơn (Qu ng Ngãi) và Gh nh á ĩa Tuy
An (Phú Yên), v.v.; 9- Bãi bi n: ví d , Bãi Dài (Phú Qu c), Lăng Cô (Th a Thiên-Hu ), Trà C
(Qu ng Ninh), v.v.; 10- C n, th m cát ven bi n: Bình Tr Thiên, Phan Thi t, v.v.
* Phân nh giá tr
Sau khi phân tích và ánh giá các giá tr c a di s n, kỳ quan, ti n hành phân lo i giá tr c a
di s n, kỳ quan. i m s giá tr ư c xác nh theo ma tr n so sánh theo t ng giá tr h p ph n,
tương ng v i ba nhóm giá tr th p, trung bình và cao, như trình bày trên b ng 1.5.
B ng 1.5. Ma tr n xác nh giá tr di s n, kỳ quan theo i m s
Giá tr th p Giá tr trung bình Giá tr caoNhóm
Giá tr
h p ph n A1 A2 B1 B2 C1 C2
Giá tr a d ng 1 2 3 4 5 6
Giá tr m h c 1 2 3 4 5 6
Giá tr c áo, c s c, kỳ vĩ 1 2 3 4 5 6
Giá tr i kèm 1 2 3 4 5 6
T ng giá tr
c. Tiêu chí ánh giá và phân lo i kỳ quan sinh thái vùng bi n o Vi t Nam
* Tiêu chí
Theo NOWF (2007), các tiêu chí (criteria) ánh giá m t KQTN, nhóm sinh thái ơn gi n ch
là: m t khu v c t nhiên; m t danh th ng t nhiên hay m t c nh quan. Cũng như i v i
KQ C, chúng tôi ã xác nh m t khu v c hay m t i tư ng có giá tr KQST c n t ư c
m t trong ba tiêu chí u tiên (T Th nh và nnk, 2008, 209b; LV K n và nnk, 2009):
- a d ng sinh h c: a d ng loài, a d ng HST, các loài quý hi m, c h u, v.v.
(UNESCO, 2005).
- M h c: c cây, hoa, lá p nói chung, theo mùa nói riêng (UNESCO, 2005).
- c áo, c s c, kỳ vĩ: i di n cho m t vùng, cho c nư c v i nh ng c i m n i b t v
a d ng sinh h c, sinh thái h c c nh quan, v.v. Khu v c có quy mô r ng l n, t i thi u quy mô
ph i duy trì s b n v ng c a các HST, các qu n xã sinh v t i n hình (NOWF, 2008).

31. Tr n c Th nh (Ch biên)36
- Các giá tr i kèm: giá tr kinh t (giá tr óng góp tr c ti p cho kinh t a phương); giá tr
văn hoá (truy n thuy t dân gian, l ch s , kh o c , v.v.); giá tr môi trư ng (b o v tài nguyên
t, nư c; i u hoà khí h u, phân hu các ch t th i; các giá tr ti n ích, v.v.)
* Phân lo i
Theo NOWF (2007), KQST g m các ki u lo i như sau: khu d tr ng v t; r ng, cây; công
viên b o t n t nhiên; c o; th gi i dư i nư c, r n; di ch th i ti n s và các lo i khác.
Tuy nhiên, i tư ng thư ng g p nh t là: 1- Các khu r ng ng p m n; 2- Các vùng r n san hô;
3- Các th m c bi n; 4- Các khu r ng trên o, bán o và ven bi n và 5- T h p c a hai, ba
ho c c b n trư ng h p nêu trên.
KQST tiêu bi u vùng bi n o Vi t Nam có th ư c phân lo i ánh giá theo 2 nhóm khác
nhau v i 8 d ng cơ b n như sau:
Nhóm 1 - Các h sinh thái: 1-r n san hô; 2- r ng ng p m n; 3- th m c bi n; 4- m phá ven
bi n; 5- h nư c m n.
Nhóm 2- Các khu v c sinh thái: 6- o - bi n; 7- vùng tri u - c a sông; 8- bán o - b bi n.
Trên th c t các khu v c, i tư ng có giá tr KQST thư ng ư c tôn vinh b o t n và b o
v dư i d ng các khu b o t n thiên nhiên thu c các lo i cơ b n: 1- KDTSQ; 2- Khu b o v
NN; 3- KBTB; 4- VQG trên bi n và ven bi n; 5- Các danh th ng v c nh quan sinh thái. Vì
v y, khi i u tra và ánh giá các KQST, nên phân lo i theo h th ng b o t n t nhiên bi n ã
ư c ch p nh n ó d th ng nh t v m t qu n lý, trong khi phân lo i theo 2 nhóm nêu trên
v n có giá tr ng d ng c l p.

32. 37
Chương 2
T NG QUAN TI M NĂNG H TH NG
TÀI NGUYÊN V TH CÁC VÙNG BI N O VI T NAM
Trong chương này, tài nguyên v th (TNVT) ư c trình bày chung cho các a h và các
vùng bi n c a Vi t Nam, và trư c h t là cho toàn Bi n ông.
2.1. KHÁI QUÁT V V TH VÀ TÀI NGUYÊN V TH BI N O VI T NAM
2.1.1. V th và tài nguyên v th Bi n ông
a. Thông tin chung
Bi n Vi t Nam chi m kho ng 1/3 di n tích và là m t b ph n quan tr ng c a Bi n
ông nên trư c h t c n xét qua v th và TNVT chung c a c bi n này (L An, T
Th nh, 2011).
V th Bi n ông ư c hi u ơn gi n là “ch ng” c a Bi n ông trên bình châu
Á và th gi i v các m t t nhiên, KT-XH, cũng như chính tr -quân s . Nghiên c u và
ánh giá các l i ích mà v th ó có th mang l i chính là nghiên c u v TNVT c a Bi n
ông và trong trư ng h p ó toàn Bi n ông s ư c coi là m t ơn v lãnh th th ng
nh t và ư c ánh giá các giá tr v th trong m i tương quan v i khu v c và th gi i.
Bi n ông n m phía ông Nam l c a châu Á, thu c h th ng bi n rìa Tây Thái
Bình Dương (Ôkh t, Nh t B n, Hoa ông, Xulu...), là m t bi n n a/g n kín, ư c bao
quanh v phía ông và Nam b i các qu n o Philippin, In ônêxia và qua các eo bi n
n i v i Thái Bình Dương phía B c và ông và v i n Dương phía Nam. Bi n
ông có di n tích 3.537.000km2
, sâu trung bình 1.140m, thu c khí h u nhi t i và
xích o, phía B c ư c gi i h n b i vĩ tuy n 230
30’
B, n i o ài Loan v i l c a,
còn ranh gi i phía c c Nam c a bi n là vùng áy nông gi a o Xumatra và Calimantan
(Borneo), vĩ tuy n 20
03’
N (Nam) và m r ng n phía Tây c a kinh tuy n 1000
và n
phía ông c a kinh tuy n 1200
. Bao quanh Bi n ông có 10 nư c và vùng lãnh th là
Trung Qu c, Vi t Nam, Campuchia, Thái Lan, Malaixia, In ônêxia, Singapo, Brunây,
Philippin và ài Loan.
th y ư c t m c c a Bi n ông trong h th ng các bi n rìa và n a kín c a th gi i
có th ưa ra m t s s li u so sánh trên b ng 2.1.
V di n tích, n u không k các bi n h , như bi n Philippin (5,7 tr.km2
) và bi n R p
(4,8 tr.km2
), thì Bi n ông là bi n n a/g n kín có di n tích l n nh t và qua b ng 2.1 có
th th y ph n nào vai trò c bi t c a Bi n ông so v i các bi n quan tr ng nh t c a th
gi i, như a Trung H i và Caribê. V th và TNVT Bi n ông ư c ánh giá theo 3 h p
ph n: v th và tài nguyên a-t nhiên, v th và tài nguyên a-kinh t và v th và tài
nguyên a-chính tr .