1. WELKOM BIJ DE LECTORALE REDE
HANDEN EN VOETEN GEVEN
AAN DUURZAAM ORGANISEREN
Vanuit een groeiend bewustzijn hoe we willen leven
Dr. Tonnie van der Zouwen MCM
Lectoraat Sustainable Working
and Organising
17 april 2015

2. Expertisecentrum Sustainable Business
Nieuw expertisecentrum met 6 lectoraten:
1. Improving Business
2. International Business
3. New Marketing
4. Sustainable Finance and Accounting
5. Sustainable Strategy and Innovation
6. Sustainable Working and Organising:
De organisatorische kanten van duurzame
ontwikkeling

3. Duurzaamheid?
Duurzame
ontwikkeling?
Duurzaam
organiseren?

4. 1. Duurzaamheid begint met toename in bewustwording
2. Van jezelf, van anderen en van het grotere geheel
3. Van hoe we willen leven, nu en in de toekomst
4. Daarop kan je anticiperen door meer mogelijkheden
te leren zien
5. En het handen en voeten geven door ander manieren
van organiseren
6. Plannen van het lectoraat om hieraan bij te dragen
door onderzoek, onderwijs en praktijk

6. “Scientific understanding and
practical experience are like
two legs without which we
cannot walk”
Francisco Varela.

7. Niets zo praktisch als een goede theorie
De Logica van het Gevoel (Arnold Cornelis)

8. Waarom deze theorie?
• Tijd komt in beeld
• Gevoel speelt een belangrijk rol
• De gelaagdheid van onze werkelijkheid: zowel
formele als informele kanten
• Onbewuste en lichamelijke aspecten van mens
zijn worden meegenomen
• Op alle niveaus van organiseren toe te passen
• Kapstok voor duurzame ontwikkeling

9. De gelaagdheid van onze werkelijkheid
Tijd
Ontwikkeling
capaciteiten
natuurlijk systeem
interne sturing:
lef
sociaal regelsysteem
externe sturing:
discipline
communicatief
zelfsturings-
systeem
Zelfsturing:
communicatie
Gebaseerd op “De Logica van het gevoel” van
Arnold Cornelis, 1996

10. structuren, regels,
procedures, functies,
managementsystemen
formele
eigenschappen
Concept voor organisatieontwikkeling
Tijd
Ontwikkeling
capaciteiten
natuurlijk systeem
interne sturing:
lef
sociaal regelsysteem
externe sturing:
discipline
communicatief
zelfsturings-
systeem
Zelfsturing:
communicatie
Ons gevoel geeft aan of en waar nieuwe
waarnemingen passen
angst
zich thuis voelen
boosheid
rechtvaardigheid
verdriet
erkenning
symbolen, tradities,
verhalen, rituelen,
huisstijl
informele
eigenschappen
beelden voor
de toekomst
communicatieve
eigenschappen
Gebaseerd op “De Logica van het gevoel” van
Arnold Cornelis, 1996

11. Rol gevoel
• Basis van ons geheugen
• Gids voor het plaatsen van
nieuwe waarnemingen
• Behartiger van onze belangen
(stuurdoelen)
• Leidraad voor keuze ontwikkel-
aanpak

12. Wat is duurzame ontwikkeling?
• Duurzame ontwikkeling is tot bloei komen
• Volgens de Logica van het Gevoel:
ontwikkelen van communicatieve
zelfsturing, van stuurvermogen in relatie
tot anderen
• Een groeiend bewustzijn en meer
mogelijkheden kunnen zien
• Collectief verandervermogen ontwikkelen,
om te kunnen sturen op wat zinvol is.

13. Wat is dan duurzaamheid?

14. Positieve duurzaamheid
• Duurzaamheid is iets dat voortduurt, dat is
niet per definitie iets goeds
• Negatieve duurzaamheid is gericht op
reduceren van negatieve effecten van de
huidige gang van zaken
• Positieve duurzaamheid is gericht op hoe
we willen leven, nu en in de toekomst
(Paul James)

15. Het ijsbergmodel van duurzaamheid
Uit het boek Leiden vanuit de Toekomst,
van Otto Scharmer en Katrin Kaufer

16. Positieve duurzaamheid:
ontwikkeling naar eco-systeem bewustzijn
Stadium Gezondheidzorg Scholen Bedrijven
1.0 Traditioneel
Bewustzijn
Hiërarchie
Autoritair:
Instelling centraal
Autoritair:
Leraar centraal
Gecentraliseerd:
Eigenaar centraal
2.0 Ego-Systeem
Bewustzijn:
Markten en
concurrentie
Resultaatgericht:
Bestuurde zorg
centraal
Resultaatgericht:
Testen centraal
Gedecentraliseerd:
Productiecijfers
centraal
3.0 Belanghebben-
den bewustzijn:
Netwerken en
onderhandeling
Patiëntgericht:
Aandoeningen
centraal
Studentgericht:
Leren centraal
Matrix of netwerk:
Belanghebbenden
centraal
4.0 Eco-Systeem
Bewustzijn
Awareness-Based
Collectieve Actie
(ABC)
Burgergericht:
Welzijn van de
hele mens in zijn
omgeving centraal
Ondernemings-
gericht:
Co-creatie
centraal
Co-creatief eco-
systeem:
Intentie centraal

17. Duurzaam organiseren =
co-creatie van een gewenste toekomst
Het proces om te komen
van
2.0 ego-systeem
bewustzijn
naar
4.0 eco-systeem
bewustzijn

18. Ontwikkeling bewustzijn en
rollen begeleiders van studenten

19. Duurzame organiseren vraagt:
• Toename van bewustzijn
• Loslaten van oude organiseer-patronen
• Samenwerken over grenzen heen
• Andere vormen van leiderschap
• Het vermogen om vol te houden

20. Misverstand van top-down aanpak
“I have shared my vision, so now we have a shared vision”
Cartoon van Mark de Koning

21. Hoe dan wel? Participatieve aanpak
Interactief werken aan een gedeeld beeld en gezamenlijke basis voor actie
Cartoon van Mark de Koning

22. Handen en voeten geven aan co-creatie
Een manier die zich heeft bewezen:
Large Scale Interventions (LSI), een participatieve
manier van ontwikkelen en onderzoeken met het
hele systeem van belanghebbenden van een
vraagstuk.
Levert principes voor duurzaam organiseren

23. Hoofdlijn van een LSI traject

24. Deelnemers: docenten, studenten, onderwijs-
ondersteuners, bestuurders, directeuren
Werkbijeenkomst met een grote
groep over vakmanschap in het hbo

25. LSI proces wordt op maat gemaakt door
een begeleidings-/onderzoeksgroep

26. “De beste koks koken met principes en doen
hun voordeel met recepten”
(Topkok Escoffier)

27. Basisprincipes voor LSI
• Systeemdenken:
Gebeurtenissen zijn met elkaar verbonden in tijd en
ruimte
• Participatie van belanghebbenden:
Actieve participatie en zelfmanagement van
stakeholders bevordert eigenaarschap voor actie en
leren
• Action learning/research: Denken en doen niet
scheiden bevordert reflectievermogen en effectiviteit
van handelen
• Sensemaking: Het delen van perspectieven en
ervaringen met hoofd, hart en handen, draagt bij aan
het vinden van een gezamenlijke basis voor acties om
een gewenste en haalbare toekomst te realiseren.

28. Samenhang van de principes
principes voor
duurzaam organiseren
iedere deelnemer in staat
stellen om zijn bijdrage te
leveren
uitdagende
kwestie
veel aandacht voor
wijze van uitnodigen
methoden die
hiërarchie reduceren
methoden die een stem
geven aan alle
deelnemers
gezamenlijk zoeken
naar betekenissen
interactieve verkenning van de
werking van het systeem en de
dynamiek van het vraagstuk
uitnodigen van
verschillende
perspectieven
verkenning van verleden,
heden en toekomst van het
systeem
face to face
communicatie
aanwezigheid van
diversiteit in de ruimte
denken en doen
worden niet gescheiden
action
learning/research
een diversiteit aan
capaciteiten van
deelnemers aanspreken
diversiteit aan
werkvormen
een setting scheppen waarin
deelnemers zich vrij voelen om
hun bijdrage te leveren
actieve
participatie
systeemdenken sensemaking
ontwerp en
implementatie worden
niet gescheiden
stakeholders
betrokken in elke fase
1 of meer bijeenkomsten met het
hele systeem in de ruimte (kleine
en/of grote
onderzoeks-werkplaatsen)
betrokkenheid
leiders is nodig
werken met
emergente processen
facilitators/onderzoekers zijn
vaardig in deze manier van
onderzoek doen
zelf management en
leiderschap als rol
hands-off
faciliteren

29. Het hele systeem betrekken,
ook externen
“Kids behave better when we have
strangers to dinner. So do adults”
Marvin Weisbord .

30. Niet praten over samenwerken maar
real time samen werken

31. Holistische kijk op organiseren nodig,
mensen ≠ human resources

32. Ook kijken naar wat er wel is

33. Bewezen effecten van LSI op korte termijn
Meer en beter werk gedaan krijgen
(Ontwikkelen Natuurlijk Systeem en Sociaal Regelsysteem)
1. Betere besluiten en actieplannen
2. Commitment en energie voor implementatie
3. Nieuwe relaties, meer potentieel voor innovatie en leren
4. Meer vertrouwen

34. Bewezen effecten van LSI op langere termijn
Duurzame ontwikkeling:
(Ontwikkelen Communicatief
Zelfsturingssysteem)
1. Doorgaand collectief leren en
toenemend verandervermogen
(meer reflectie- en stuurvermogen)
2. Schotten tussen onderdelen en
functies in het systeem worden
meer doorlaatbaar
(meer eenheid in verscheidenheid)

35. Voorwaarden voor LSI
• Leiders zijn bereid om leiderschap te delen
• Vraagstuk is van wezenlijk belang en heeft co-
creatie nodig
• Voldoende tijd, middelen en invloed
• Koken met de principes: Zonder de set van
principes zijn de werkvormen een lege huls
• Volhouden: Follow-up organiseren

36. Opdracht voor het lectoraat
Praktijkonderzoek doen als bijdrage aan
duurzaam werken en organiseren. Met en voor
studenten, docenten, onderzoekers en
werkveld.
Actieonderzoek is een onderzoeksstrategie die
nieuwe kennis oplevert en tegelijkertijd iets
teweeg brengt.

37. Actieonderzoek betekent leren op 3
niveaus:
1. Individuen leren over
onderzoeken en over
zichzelf
2. Ontwikkeling van de
praktijk van betrokkenen
3. Nieuwe kennis voor
soortgelijke vraagstukken
in andere contexten, via
publicaties

38. Actieonderzoek met belanghebbenden
Deelnemers: Onderzoekers, consultants,
cliënten/opdrachtgevers, studenten

39. De 3 poten onder het krukje van
de onderzoeksstrategie
Bewerking van een figuur van Joseph E. McGrath door Tonnie van der Zouwen

40. Plannen voor het lectoraat

41. Werkplaats als bijdrage aan het ontwikkelen
van een kwaliteitscultuur, voorbeeld HAN
Deelnemers: docenten, studenten, onderwijs-
ondersteuners, managers, beroepenveld, bestuur

42. Kenniskring Sustainable Working and
Organising
Onderzoekers die de verbinding vormen tussen
onderzoek, onderwijs en werkveld. Vaste kern vanuit
5 academies:
1. Naïm Asbaa (AHB)
2. Herman van Blitterswijk (AAFM)
3. Erik Blokland (ACUE)
4. Sophia van Hattum (AHB)
5. Ineke van Kruining (AAFM)
6. Mariëlle van der Leeuw (AHB)
7. Koos van Overdijk (AI&I)
8. Wendy Stubbe (AFM)

43. Enkele thema’s voor actieonderzoek
door het lectoraat SWO
• Nieuwe samenwerkingsrelaties; vraagstuk-
gericht organiseren
• Leiderschap bij co-creatie, combineren van
top-down kaderstelling en gezamenlijke
invulling
• Rol HR adviseurs in duurzaam organiseren

44. • Samenwerken aan vraagstukken voor een
circulaire economie
• Implementatie technologische innovaties
• Ontwikkeling van sustainable business in
de regio
• Werken met krachtige zelfstandige teams
Evaluatie transitieprocessen in
multi-client onderzoek

45. • Duurzaam organiseren is co-creatie van een
gewenste en haalbare toekomst
• Dit omvat een transitie van 2.0 ego- naar
4.0 eco-systeem bewustzijn
• Dat kan je handen en voeten geven met een
participatieve aanpak zoals LSI
• Het lectoraat SWO wil actieonderzoek doen
naar wat bijdraagt aan succesvolle co-
creatie
• Dat willen we doen lopend op twee benen
van theoretische kennis en praktijkervaring
Samenvattend:

46. BEDANKT!