Pb
- 1. การออกแบบสถานการณปญหา
รศ.ดร. สุมาลี ชัยเจริญ และ ดร.อิศรา กานจักร
สาขาวิชาเทคโนโลยีทางการศึกษา
คณะศึกษาศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน
การออกแบบสถานการณปญ หาเปนหลัก (Problem Base) มีพื้นฐานมาจากทฤษฎี Cognitive
Constructivism ที่มาจากแนวคิดของ Piaget แนวคิดของทฤษฎีนี้เนนผูเรียนเปนผูสรางความรู โดยการลงมือ
กระทํา Piaget เชื่อวาถาผูเรียนถูกกระตุนดวยปญ หา (Problem) ที่กอใหเ กิดความขัดแยง ทางปญ ญา
(Cognitive Conflict) หรือเรียกวาเกิดการเสียสมดุลยทางปญญา(Disequilibrium) ผูเรียนตองพยายามปรับ
โครงสรางทางปญ ญา(Cognitive Structuring) ใหเ ขาสู ภาวะสมดุล ย (Equilibrium) โดยวิธีการดูดซึม
(Assimilation) ไดแกการรับขอมูลใหมจากสิ่งแวดลอมเขาไปไวในโครงสรางทางปญญาและการปรับเปลี่ยน
โครงสรางทางปญญา(Accommodation) คือการเชื่อมโยงโครงสรางทางปญญาเดิม หรือความรูเดิมที่มีมา
กอนกับขอมูลขาวสารใหม จนกระทั่งผูเรียนสามารถปรับโครงสรางทางปญญาเขาสูสภาพสมดุลย หรือสามารถ
ที่จะสรางความรูใหมขึ้นมาได หรือเกิดการเรียนรูนั่นเอง
สถานการณปญหา
ขอมูลใหม ความขัดแยงทางปญญา
- ขอเท็จจริง (Cognitive conflict)
- ประสบการณ
- ความรูสึก
Accommodation
กระบวนการทางสติปญญา
(Cognitive Process)
Assimilation
โครงสร้ างทางป ั ญญาเข้ าสภาวะสมดุล
สู่
สรางความรูใหม/เกิดการเรียนรู
- 2. การเรียนรูจากปญหาเปนหลัก ซึ่งเปนรูปแบบของการสอนที่มีการเสนอปญหาใหแก ผูเรียนในการ
เรียนและการทํากิจกรรม ซึ่งเปนวิธีการที่ผูเรียนใหความสนใจ ใสใจเพื่อฝกใหไดคิด ไตรตรอง วิเคราะหถึง
ปญหาเพื่อนําไปสูการแกปญหาไดอยางมีประสิทธิภาพ รวมถึงมีทักษะกระบวนการคิดอยางเปนกระบวนการ
เปนขั้นเปนตอนและนําไปใชไดกับสถานการณการแกปญหาจริงที่เกิดขึ้นในชีวิตประจําวัน ผูเรียนจะเรียนรูวา
จะใชกระบวนการปฏิสัมพันธอยางไร เกี่ยวกับอะไรที่ผูเรียนตองการจะรูหรือเปนความทาทายสําหรับ ผูเรียน
เพื่อที่ผูเรียนจะไดไตถาม คนหา ตั้งสมมติฐาน และสรุปแนวความคิดใหมีความสัมพันธกับปญหาที่เกิดขึ้นใน
ชีวิตจริง และแวดลอมไปดวยผูเรียนคนอื่น
การเรียนรูจากปญหาเปนหลัก ผูเรียนจะพบกับโครงสรางของปญหาที่ไมสมบูรณกอนที่ผูเรียนจะไดรับ
การสอน ในการคนหาคําตอบของปญหาไดนั้นผูเรียนจะตองไตถาม คนหาความรูเพื่อเชื่อมตอกับคําตอบ ตอสู
กับอุปสรรคที่ซับซอนและใชความรูนั้นแกปญหาเหมือนกับการไดแกปญหาในชีวิตจริงซึ่งผูเรียนไมเคยรูมากอน
วาอะไรคือสิ่งที่ผูเรียนตองปฏิบัติ แตหลังจากการขบคิดปญหา และหลังจากเสนอทางออกในการแกปญหา
ผูเรียนก็จะไดรับประสบการณในการตัดสินใจที่เปนไปไดบนพื้นฐานความรูที่ผูเรียนมีอยู การเรียนรูจากปญหา
เปนหลัก เปนวิธีการนําเสนอสถานการณ เพื่อจะนําไปสูประเด็นปญหาที่นักเรียนตองหาทางแก แตมิใชมุง จะ
ใหผูเรียนแสวงหาคําตอบที่ถูกตองเพียงทางเดียว เพราะในความเปนจริงนั้นปญหาหลาย ๆ อยางมิไดมีคําตอบ
ที่ถูกตองเพียง คําตอบเดียว แตการที่ผูเรียนไดมีโอกาสแกปญหาโดยตรงจะทําใหตัวผูเรียนเกิดการเรียนรูจาก
กระบวนการแกปญหานั้นเองซึ่งกระบวนการนี้คือการเริ่มตั้งแตขบคิดถึงปญหาที่เผชิญอยูใหกระจาง การเก็บ
รวบรวมขอมูลขาวสารสารสนเทศเพิ่มเติม การแสวงหาทางแกปญหาหลายๆ ทาง การประเมินทางแกไขปญหา
เหลานั้นวา แนวทางใดที่จะดีหรือเหมาะสมที่สุด และนําเสนอขอสรุปที่ไดจากกระบวนการแกปญหานั้นๆ
ในการจัดสิ่งแวดลอมจากการเรียนรูจากปญหาเปนหลัก จึงเริ่มตนการสอนดวยการกลาวถึงปญหาใน
ชีวิตจริงตอนักเรียน หรือจัดเตรียมสถานการณจําลอง เตรียมคําแนะนําของผูสอน และทรัพยากรการเรียนการ
สอนเพื่อกระตุนใหนักเรียนเขาถึงปญหา สรางความเขาใจของแตละบุคคล และคนหาคําตอบของปญหานั้น
ยุทธศาสตรที่สนับสนุนการใชปญหา
5 ยุทธศาสตรที่สนับสนุนการใชปญหาเปนสิ่งสะทอนใหเห็นสมมติฐานที่แตกตางกันเกี่ยวกับทั้งสิ่งที่
เรียนรูหรือการเรียนรูเกิดขึ้นไดอยางไร (สุมาลี ชัยเจริญ, 2545)
1) ปญหาเปนเหมือนสิ่งนําทาง (The Problem as a Guide) ในที่นี้ใชปญหาสําหรับการอางอิงจาก
รูปธรรมเพื่อมุงเปาหมายไปที่ความใสใจของผูเรียน การกําหนดใหอานงานที่ไดรับมอบหมายเกี่ยวกับปญหานั้น
ๆ และใหผูอานซึ่งก็คือนักเรียนบอกสิ่งที่ไตรตรองและคิดไดจากการอานในกรณีปญหานั้น ๆ การใชปญหาใน
กรณีนี้เปนการใชปญหาเปนตัวกําหนดการอานอยางมี ความหมาย กรณีนี้คลายกับยุทธศาสตรการเรียนที่ใช
คําถามเปนตัวเริ่มตนบทเรียนเพื่อนําไปสูการอาน
2) ปญหาเปนเครื่องมือเก็บคะแนนหรือแบบทดสอบ (The Problem as an Integrator or Test)ใน
ที่นี่ปญหาจะเกิดขึ้นหลัง จากที่นักเรียนไดอานงานที่ไดรับมอบหมายเรียบรอยแลวหรือหลังจากที่พวกเขา
อภิปรายกันเสร็จสิ้นแลว เปาหมายคือเพื่อประยุกตความรูจากการอานไปสูก รณีที่วาการอานนั้นเกิดความ
- 3. เขาใจมากนอยอยางไรและเพื่อเปนตัวแทนกระบวนการถายโยงการเรียนรูไปสูการนําไปใชประโยชน กรณีนี้
คลายกับการนําเสนอสิ่งที่ไดเรียนรูและตอบคําถามเมื่อเรียนจบในแตละเรื่อง
3) การใชปญหาเปนตัวอยาง (The Problem as an Example) การใชปญหาเปนตัวอยาง ในที่นี้
ปญหาเปนวัตถุดิบของการสอนเทานั้นเอง และจะรวมเขากับการอาน ในที่นี้ใชปญหาเพื่อยกตัวอยางประกอบ
อยางเฉพาะเจาะจงซึ่งวิธีการนี้เหมือนการกระทําผานการบรรยายหรือการสอน เปนการใหนักเรียนไดอภิปราย
รวมกัน จุดมุงหมายของวิธีนี้อยูบนหลักการ ความคิด หรือการมีตัวอยางในปญหานั้น ๆ
4) การใชปญหาเปรียบเสมือนเครื่องนําไปสูกระบวนการ (The Problem as a vehicle for
Process) ในที่นี้ปญหาจะมุงไปยังการคิดอยางมีวิจารณญาณ (Critical Thinking) ซึ่งมีความสัมพันธกับปญหา
หรือใชปญหาเปนศูนยกลาง ปญหาเปนสิ่งเริ่มตนสําหรับการฝกฝน ความคิด ความชํานาญ ดังนั้นแนวทางการ
แกปญหาคราว ๆ ที่มีเหตุผลอธิบายไดสําหรับการวิเคราะหปญหา คือ การสอนที่มีความสัมพันธกับปญหา
จุดมุงหมายเพื่อพัฒนาความคิด ความชํานาญ ไมใชเพียงแตเพื่อแกปญหา เทานั้น
5) การใชปญหาเปนตัวกระตุนสําหรับกิจกรรมตามสภาพจริง (The Problem as a Stimulus for
Authentic Activity)ในที่นี้มีจุดมุงหมายเพื่อการพัฒนาทักษะการ แกปญหาเพื่อใหนําไปใชแก ปญหาอื่นที่
คลายกันได ซึ่งเปนสิ่งที่ดีกวาการสอนเพื่อใหเกิดทักษะความชํานาญเพียงอยางเดียว ทักษะจะถูกพัฒนาผาน
การทํางานผานปญหา ผานกิจกรรมตามสภาพจริง ทักษะในที่นี้รวมถึงทักษะทางกายภาพ การเพิ่มพูนความรู
และนําไปสูความรูหลักในการแกปญหาอื่น และสัมพันธกับทักษะทางปญญาทั้งหมดในกระบวนการแกปญหา
ตัวอยางเนื้อหา
อาหารหลัก 5 หมู
อาหาร คือสิ่งที่เรารับประทานเขาไปแลวเปนประโยชนตอ รางกาย ชวยทําใหรางกายเจริญเติบโต
สรางพลังงานและความ ตานทานโรค และชวยซอมแซมสวนที่สึกหรอของรางกาย ใหอยูในสภาพปกติ อาหาร
มีอยูดวยกันมากมายหลายชนิด แตละชนิดใหคุณประโยชนแกรางกายแตกตางกันไป ดังนั้น การกินอาหารจึง
ควรเลือกกิน
อาหารชนิดตางๆใหครบทั้งคุณคา และปริมาณ เพื่อใหเกิดประโยชนตอรางกายมากที่สุด กระทรวง
สาธารณสุขไดตระหนักถึงความสําคัญในเรื่องนี้ จึงไดจัดแบงอาหารออกเปนหมู เรียกวา อาหารหลัก 5 หมู
โดยพิจารณาถึงคุณคาและปริมาณของสารอาหารที่มอยูในอาหาร ตางๆ ดังนี้
ี
หมูที่ ๑ โปรตีน เปนสารอาหารที่มากในเนื้อสัตวตาง ๆ ไดแก เนื้อวัว เนื้อหมู ไก เปด ปลา กุง และ
นม ไข และถั่วตางๆ เปนตน
- 4. ประโยชน ชวยในการเสริมสรางและซอมแซมสวนที่สึกหรอ ของ
รางกายเด็กในวัยเจริญเติบโตตองการสารอาหาร ประเภทนี้มาก ถา
ผูใหญขาดสารอาหารประเภทนี้จะทํา ใหเหนื่อยงาย ไมแข็งแรง
หมูที่ ๒ คารโ บไฮเดรต เปนสารอาหารที่มีม ากใน ขาวทุก
ชนิด ขาวโพด เผือก มัน มันเทศ มันสําปะหลัง แปง และยังมีน้ําตาลตางๆ เชน น้ําตาลทราย น้ําออย และ
น้ําตาลมะพราว ฯลฯ
ประโยชน ใหพลั ง งานและความอบอุนแกรางกาย ทําใหเ ราสามารถ
เคลื่อนไหวทํางานไดอยางปกติ ความตองการของรางกายในอาหารประเภท
นี้ขึ้นอยูกับ กิจกรรมของแตละบุคคล เชน ถาทํางานมาก รางกายก็ตองการ
อาหารประเภทนี้มาก
หมูที่ ๓ ไขมัน เปนสารอาหารที่มีมากใน ไขมันจากสัตว เชน น้ํามันหมู น้ํามันวัว น้ํามันปลาปลา
น้ํามันหอย เปนตน และไขมันพืช เชน น้ํามันงา น้ํามันถั่ว น้ํามันมะพราว น้ํามันรํา เปนตน
ประโยชน อาหารประเภทไขมันใหพลังงานและความอบอุน แกรางกาย ชวย
ใหเราเคลื่อนไหวและมีกําลังทํางาน แตถาบริโภคไขมันมากเกินไปจะทําให
เปนโรคอวน
หมูที่ ๔ เกลือแร เปนสารอาหารที่มีมากในผักใบสีเขียว เชน ผักบุง
ตําลึง ผักกระถิน ผักคะนา ผักกาด เปนตน ผักอื่นๆ เชน แตงกวา บวบ มะเขือเทศ
กะหล่ําปลี ฟกทอง เปนตน
ประโยชน อาหารในหมูนี้ชวยบํารุงสุขภาพทั่วไปให แข็งแรง บํารุง
สุขภาพของผิวหนัง นัยนตา เหงือก และฟน สรางและบํารุงเลือด ชวยให
รางกายใชประโยชนจาก อาหารอื่นไดอยางเต็มที่ และยังชวยทําใหขับถาย
ทํางานไดดีอีกดวย
หมูที่ ๕ วิตามิน เปนสารอาหารที่มีมากในผลไมตางๆ เชน สม กลวย มะละกอ มะมวง ฝรั่ง
มะขามปอม เปนตน
- 5. ประโยชน อาหารหมูนี้จะชวยบํารุง สุขภาพชวยใหรางกายสดชื่น
บํารุงสภาพของผิวหนังนัยนตา เหงือ กและฟน แรธาตุและ
วิตามินชวยบํารุงเลือด และปองกันโรคเลือดออกตามไรฟน
อาหารแตละหมู มีความสําคัญตอรางกายเรา ทุกคนตอง
รับประทานอาหารอยางนอยวันละ 3 มื้อ ไดแก มื้อ เชา มื้อกลางวัน และมื้อเย็น อยางไรก็ตามรางกาย
ตองการอาหารหลายประเภท และตองการในปริมาณที่พอดี ดังนั้นเราควรจะรับประทานอาหารไมมากและ
นอยเกินไป และที่สําคัญตองรับประทานอาหารใหครบทั้ง 5 หมูดวย
หลักการสําคัญในการออกแบบสถานการณปญหา
ในการออกแบบสถานการณที่เปนปญหาผูเขียนไดวิเคราะหจากหลักการตามแนวทฤษฎีคอนสตรัคติ
วิสต มาเปนหลักการสําคัญที่ใชในการสรางสถานการณปญหาไดดังนี้
1. วิเคราะห Key Concept ของเนื้อหาที่จะเรียน
จากเนื้อขางตน Key Concept ของเนื้อหาก็คือสารอาหารทั้ง 5 ไดแก 1.โปรตีน 2.ไขมัน
3.คารโบไฮเดรต 4.เกลือแร 5.วิตามิน
2. นํา Key Concept ดังกลาวมาสรางเปนสถานการณที่เปนปญหา
ในที่นี้จะยกตัวอยางสารอาหารประเภทโปรตีน
Key Concept ในเนือหา เป็ นสารอาหารทีมากในเนื อสัตว์และถั วช่วย
(อาหารหมู่ที 1 โปรตีน) ในการเสริ มสร้างและซ่ อมแซมส่ วนทีสึ กหรอ
ของกล้ ามเนื อ
ดังตัวอยาง
• สมมติวาตอนนี้ทานเปนนักโภชนาการ ประจําศูนยสุขภาพซึ่งมีหนาที่ในการใหคําแนะนําเกี่ยวกับการ
ดูแลสุขอนามัยของประชาชน ในวันนี้มีผูปวยรายหนึ่ง ชื่อ นายสมชาย เปนคนที่มีกลามเนื้อไมแข็งแรง
ผอมแหง แรงนอย แคระแกรน เหนื่อยงาย เขาเปนคนที่ชอบกินผักและผลไม แตไมชอบกินเนื้อสัตว
ในฐานะที่ทานเปนนักโภชนาการจะมีวิธีการชวยเหลือนายสมชายอยางไร เพื่อใหกลับมามีสุขภาพที่
แข็งแรงและมีรูปรางที่สงางามสมชายเหมือนชื่อ
- 6. 3. ผูกปมปญหา ใหผูเรียนตองลงไปแกปญหา มุงเนนปญหาที่ตองกระตุนใหผูเรียนเกิดการคิดในระดับสูง
(Higher -order thinking)
การคิดในระดับสูง(Higher-order thinking)
ลักษณะที่สําคัญของการคิดระดับสูงจะรวมถึง นามธรรม (Abstract) ตรรกะ (Logical) การควบคุม
การเรียนรูดวยตนเอง (Self-regulated) การรูตัว (Conscious) สัญลักษณ (Symbolic) ทฤษฎีเหลานี้ได
เสนอแนะวาการคิ ดในระดับ สูง เปนเหตุก ารณ เ มื่อผูเ รีย นเขาสูก ระบวนการทางพุท ธิปญ ญา (Cognitive
process) เชน การจําแนก (Classification) การทดสอบสมมติฐาน (Hypothesis-testing) การวิเคราะห
(Analysis) การสังเคราะห (Synthesis) การประเมินผล (Evaluation) และสูงสุดคือการแกปญหา (Problem-
solving)
ภารกิจ
• ทําการวิเคราะหวานายสมชาย มีปญหาเรื่องสุขภาพเนื่องมาจากสาเหตุใดพรอมใหเหตุผล
• อธิบายแนวทางในการแกปญหาสุขภาพของนายสมชายพรอมใหเหตุผล
• บอกวิธีการปฏิบัติตนเพื่อปองกันการเกิดปญหาดังกลาว