ਬੱਿਚਆਂ ਦਾ ਮੁਫਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਿਸੱਿਖਆ ਐਕਟ, 2009 ਦਾ ਅਿਧਕਾਰ
__________________
ਭਾਗਾਂ ਦੀ ਿਵਵਸਥਾ
__________________
ਅਿਧਆਇ I
ਪੀਿਰਲੀਿਮਨਰੀ
ਐੱਸਚੋਣ
1. ਛੋਟਾ ਿਸਰਲੇਖ, ਹੱਦ ਅਤੇ ਅਰੰਭ।
2. ਪਿਰਭਾਸ਼ਾਵਾਂ।
ਅਿਧਆਇ ਦੂਜਾ
ਆਰਮੁਫ਼ਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਿਸੱਿਖਆ ਲਈ ਆਈ
3. ਬੱਚੇ ਦਾ ਮੁਫਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਿਸੱਿਖਆ ਦਾ ਅਿਧਕਾਰ।
4. ਉਹਨਾਂ ਬੱਿਚਆਂ ਲਈ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਬੰਧ ਿਜਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਿਵੱਚ ਦਾਖਲਾ ਨਹੀਂ ਿਲਆ ਹੈ, ਜਾਂ ਿਜਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ
ਕੀਤੀ ਹੈ।
5. ਦੂਜੇ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ ਤਬਾਦਲੇ ਦਾ ਅਿਧਕਾਰ।
ਅਿਧਆਇ III
ਡੀਉਿਚਤ ਦੇ UTIESਜੀਓਵਰਨਮੈਂਟ, ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ-ਿਪਤਾ
6. ਸਕੂਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਦੀ ਿਡਊਟੀ।
7. ਿਵੱਤੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਿਜ਼ੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ।
8. ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕਰਤੱਵ।
9. ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਦੇ ਕਰਤੱਵ।
10. ਮਾਿਪਆਂ ਅਤੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਦਾ ਫਰਜ਼।
11. ਪ੍ਰੀ-ਸਕੂਲ ਿਸੱਿਖਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਢੁਕਵੀਂ ਸਰਕਾਰ।
ਅਿਧਆਇ IV
ਆਰਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਅਿਧਆਪਕਾਂ ਦੀਆਂ ਿਜ਼ੰਮੇਵਾਰੀਆਂ
12. ਮੁਫ਼ਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਿਸੱਿਖਆ ਲਈ ਸਕੂਲ ਦੀ ਿਜ਼ੰਮੇਵਾਰੀ ਦੀ ਹੱਦ।
13. ਦਾਖਲੇ ਲਈ ਕੋਈ ਕੈਪੀਟੇਸ਼ਨ ਫੀਸ ਅਤੇ ਸਕ੍ਰੀਿਨੰਗ ਪ੍ਰਿਕਿਰਆ ਨਹੀਂ।
14. ਦਾਖਲੇ ਲਈ ਉਮਰ ਦਾ ਸਬੂਤ।
15. ਦਾਖਲੇ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ।
16. ਿਪੱਛੇ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ।
17. ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਸਜ਼ਾ ਅਤੇ ਮਾਨਿਸਕ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦੀ ਮਨਾਹੀ।
18. ਮਾਨਤਾ ਸਰਟੀਿਫਕੇਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਿਬਨਾਂ ਕੋਈ ਸਕੂਲ ਸਥਾਿਪਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
19. ਸਕੂਲ ਲਈ ਮਾਪਦੰਡ ਅਤੇ ਮਾਪਦੰਡ।
20. ਅਨੁਸੂਚੀ ਿਵੱਚ ਸੋਧ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ।
21. ਸਕੂਲ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਮੇਟੀ।
22. ਸਕੂਲ ਿਵਕਾਸ ਯੋਜਨਾ।
23. ਅਿਧਆਪਕਾਂ ਦੀ ਿਨਯੁਕਤੀ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਲਈ ਯੋਗਤਾਵਾਂ।
1
Translated from English to Punjabi - www.onlinedoctranslator.com

ਐੱਸਚੋਣ
24. ਅਿਧਆਪਕਾਂ ਦੀਆਂ ਿਡਊਟੀਆਂ ਅਤੇ ਿਸ਼ਕਾਇਤਾਂ ਦਾ ਿਨਪਟਾਰਾ।
25. ਿਵਿਦਆਰਥੀ-ਅਿਧਆਪਕ ਅਨੁਪਾਤ।
26. ਅਿਧਆਪਕਾਂ ਦੀਆਂ ਖਾਲੀ ਅਸਾਮੀਆਂ ਨੂੰ ਭਰਨਾ।
27. ਗੈਰ-ਿਵਿਦਅਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਅਿਧਆਪਕਾਂ ਦੀ ਤਾਇਨਾਤੀ ਦੀ ਮਨਾਹੀ।
28. ਅਿਧਆਪਕ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਿਟਊਸ਼ਨ ਦੀ ਮਨਾਹੀ।
ਅਿਧਆਇ V
ਸੀਪਾਠਕ੍ਰਮ ਅਤੇ ਐਲੀਮੈਂਟਰੀ ਿਸੱਿਖਆ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨਤਾ
29. ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਅਤੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਪ੍ਰਿਕਿਰਆ।
30. ਇਮਿਤਹਾਨ ਅਤੇ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਸਰਟੀਿਫਕੇਟ।
ਅਿਧਆਇ VI
ਪੀਬੱਿਚਆਂ ਦੇ ਅਿਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ
31. ਬੱਚੇ ਦੇ ਿਸੱਿਖਆ ਦੇ ਅਿਧਕਾਰ ਦੀ ਿਨਗਰਾਨੀ।
32. ਿਸ਼ਕਾਇਤਾਂ ਦਾ ਿਨਪਟਾਰਾ।
33. ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਗਠਨ।
34. ਰਾਜ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਗਠਨ।
ਅਿਧਆਇ VII
ਐੱਮਆਈਸੈਲੇਨੀਅਸ
35. ਿਨਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ।
36. ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਿਪਛਲੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ।
37. ਨੇਕੀ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਸੁਰੱਿਖਆ।
38. ਿਨਯਮ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ।
39. ਮੁਸ਼ਿਕਲਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ।
ਅਨੁਸੂਚੀ।
2

ਬੱਿਚਆਂ ਦਾ ਮੁਫਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਿਸੱਿਖਆ ਐਕਟ, 2009 ਦਾ ਅਿਧਕਾਰ
ਏਸੀ.ਟੀਐਨ ਓ. 35ਦੇ2009
[26ਅਗਸਤ, 2009।]
ਛੇ ਤੋਂ ਚੌਦਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਬੱਿਚਆਂ ਨੂੰ ਮੁਫ਼ਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਿਸੱਿਖਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਐਕਟ
ਸਾਲ
ਬੀਈਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਗਣਤੰਤਰ ਦੇ ਸੱਠਵੇਂ ਸਾਲ ਿਵੱਚ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਹੇਠ ਿਲਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਸੀ:-
ਅਿਧਆਇ I
ਪੀਿਰਲੀਿਮਨਰੀ
1. ਛੋਟਾ ਿਸਰਲੇਖ, ਹੱਦ ਅਤੇ ਅਰੰਭ।-(1) ਇਸ ਐਕਟ ਨੂੰ ਬੱਿਚਆਂ ਦਾ ਮੁਫਤ ਅਿਧਕਾਰ ਿਕਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ
ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਿਸੱਿਖਆ ਐਕਟ, 2009।
(2) ਇਹ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਰਾਜ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਿਵੱਚ ਫੈਲੇਗਾ।
(3) ਇਹ ਅਿਜਹੀ ਿਮਤੀ ਤੋਂ ਲਾਗੂ ਹੋਵੇਗਾ1ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ, ਿਵੱਚ ਅਿਧਸੂਚਨਾ ਦੁਆਰਾ
ਸਰਕਾਰੀ ਗਜ਼ਟ, ਿਨਯੁਕਤ.
2[(4) ਸੰਿਵਧਾਨ ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ 29 ਅਤੇ 30 ਦੇ ਉਪਬੰਧਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਇਸ ਐਕਟ ਦੇ ਉਪਬੰਧ ਬੱਿਚਆਂ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਿਸੱਿਖਆ ਦੇ
ਅਿਧਕਾਰ ਦੇਣ ਲਈ ਲਾਗੂ ਹੋਣਗੇ।
(5) ਇਸ ਐਕਟ ਿਵੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੁਝ ਵੀ ਮਦਰੱਿਸਆਂ, ਵੈਿਦਕ ਪਾਠਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ਅਤੇ ਿਵੱਿਦਅਕਾਂ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ
ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਧਾਰਿਮਕ ਿਸੱਿਖਆ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ।]
2. ਪਿਰਭਾਸ਼ਾਵਾਂ।-ਇਸ ਐਕਟ ਿਵੱਚ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਿਕ ਸੰਦਰਭ ਿਵੱਚ ਹੋਰ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ,-
(a) “ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ” ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ-
(i) ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਿਪਤ, ਮਲਕੀਅਤ ਵਾਲੇ ਜਾਂ ਿਨਯੰਤਿਰਤ ਸਕੂਲ ਦੇ ਸਬੰਧ ਿਵੱਚ, ਜਾਂ
ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ, ਿਜਸ ਕੋਲ ਕੋਈ ਿਵਧਾਨ ਸਭਾ ਨਹੀਂ, ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ;
(iiਇੱਕ ਸਕੂਲ ਦੇ ਸਬੰਧ ਿਵੱਚ, ਉਪ-ਧਾਰਾ ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ (i), ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ
ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਅੰਦਰ-
(ਏ) ਇੱਕ ਰਾਜ, ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ;
(ਬੀ) ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਿਜਸ ਿਵੱਚ ਿਵਧਾਨ ਸਭਾ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਰਕਾਰ;
(ਬੀ) “ਕੈਪੀਟੇਸ਼ਨ ਫੀਸ” ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਿਕ ਫੀਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਿਕਸੇ ਵੀ ਿਕਸਮ ਦਾ ਦਾਨ ਜਾਂ ਯੋਗਦਾਨ ਜਾਂ ਭੁਗਤਾਨ
ਸਕੂਲ ਦੁਆਰਾ ਸੂਿਚਤ;
(c) “ਬੱਚੇ” ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਛੇ ਤੋਂ ਚੌਦਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਮਰਦ ਜਾਂ ਮਾਦਾ ਬੱਚਾ;
(d) “ਅਨੁਭਵ ਸਮੂਹ ਦਾ ਬੱਚਾ” ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ3[ਅਯੋਗਤਾ ਵਾਲਾ ਬੱਚਾ ਜਾਂ] ਸਬੰਧਤ ਬੱਚਾ
ਅਨੁਸੂਿਚਤ ਜਾਤੀ, ਅਨੁਸੂਿਚਤ ਜਨਜਾਤੀ, ਸਮਾਿਜਕ ਅਤੇ ਿਵਿਦਅਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਛੜੇ ਵਰਗ ਜਾਂ ਅਿਜਹੇ ਹੋਰ ਸਮੂਹ ਿਜਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਿਜਕ,
ਸੱਿਭਆਚਾਰਕ, ਆਰਿਥਕ, ਭੂਗੋਿਲਕ, ਭਾਸ਼ਾਈ, ਿਲੰਗ ਜਾਂ ਅਿਜਹੇ ਹੋਰ ਕਾਰਕ ਦੇ ਕਾਰਨ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਿਰਹਾ ਹੈ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ
ਦੁਆਰਾ ਨੋਟੀਿਫਕੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ;
(ਈ) “ਕਮਜ਼ੋਰ ਤਬਕੇ ਦਾ ਬੱਚਾ” ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਅਿਜਹੇ ਮਾਤਾ-ਿਪਤਾ ਜਾਂ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਦਾ ਬੱਚਾ ਿਜਸਦਾ
ਸਲਾਨਾ ਆਮਦਨ, ਨੋਟੀਿਫਕੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ, ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਿਨਰਧਾਿਰਤ ਿਨਊਨਤਮ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ;
3[(ee) “ਅਪੰਗਤਾ ਵਾਲੇ ਬੱਚੇ” ਿਵੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ,-
(ਏ) "ਅਯੋਗਤਾ" ਵਾਲਾ ਬੱਚਾ ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਧਾਰਾ ਿਵੱਚ ਪਿਰਭਾਿਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਹੈ (iਦੇ ਨਾਲ ਿਵਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਸੈਕਸ਼ਨ 2 ਦਾ )
ਅਪਾਹਜਤਾ (ਬਰਾਬਰ ਮੌਕੇ, ਅਿਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਿਖਆ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ) ਐਕਟ, 1995 (1996 ਦਾ 1);
1. 1 ਅਪ੍ਰੈਲ, 2010,ਵੀਿਡਓਨੋਟੀਿਫਕੇਸ਼ਨ ਨੰਬਰ SO 428 (E), ਿਮਤੀ 16 ਫਰਵਰੀ, 2010,ਦੇਖੋਭਾਰਤ ਦਾ ਗਜ਼ਟ, ਅਸਧਾਰਨ, ਭਾਗ II, ਸੈਕੰਡ. 3(ii).
2. ਇੰਸ. 2012 ਦੇ ਐਕਟ 30 ਦੁਆਰਾ, ਐੱਸ. 2 (1-8-2012 ਤੋਂ)।
3. ਇੰਸ. ਐੱਸ ਦੁਆਰਾ 3,ibid.(1-8-2012 ਤੋਂ)।
3

(ਬੀ) ਇੱਕ ਬੱਚਾ, ਅਪਾਹਜ ਿਵਅਕਤੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਧਾਰਾ ਿਵੱਚ ਪਿਰਭਾਿਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਹੈ (ਜੇਨੈਸ਼ਨਲ ਦੇ ਸੈਕਸ਼ਨ 2 ਦਾ)
ਔਿਟਜ਼ਮ, ਸੇਰੇਬ੍ਰਲ ਪਾਲਸੀ, ਮਾਨਿਸਕ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਅਤੇ ਮਲਟੀਪਲ ਿਡਸਏਿਬਿਲਟੀਜ਼ ਐਕਟ, 1999 (1999 ਦਾ 44) ਵਾਲੇ
ਿਵਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਟਰੱਸਟ;
(ਸੀ) "ਗੰਭੀਰ ਅਪੰਗਤਾ" ਵਾਲਾ ਬੱਚਾ ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਧਾਰਾ ਿਵੱਚ ਪਿਰਭਾਿਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਹੈ (ਓਨੈਸ਼ਨਲ ਟਰੱਸਟ ਦੇ ਸੈਕਸ਼ਨ 2 ਦਾ)
ਔਿਟਜ਼ਮ, ਸੇਰੇਬ੍ਰਲ ਪਾਲਸੀ, ਮਾਨਿਸਕ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਅਤੇ ਮਲਟੀਪਲ ਅਪਾਹਜਤਾ ਐਕਟ, 1999 (1999 ਦਾ 44) ਵਾਲੇ ਿਵਅਕਤੀਆਂ
ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ।]
(f) “ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ” ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਪਿਹਲੀ ਜਮਾਤ ਤੋਂ ਅੱਠਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੱਕ ਦੀ ਿਸੱਿਖਆ;
(g) “ਸਰਪ੍ਰਸਤ”, ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਦੇ ਸਬੰਧ ਿਵੱਚ, ਉਸ ਿਵਅਕਤੀ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਿਜਸ ਕੋਲ ਉਸ ਬੱਚੇ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਅਤੇ ਸੁਰੱਿਖਆ ਹੈ ਅਤੇ
ਅਦਾਲਤ ਜਾਂ ਕਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਿਨਯੁਕਤ ਜਾਂ ਘੋਿਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਜਾਂ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ;
(h) “ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ” ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਨਗਰ ਿਨਗਮ ਜਾਂ ਨਗਰ ਕੌਂਸਲ ਜਾਂ ਿਜ਼ਲ੍ਹਾ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਜਾਂ
ਨਗਰ ਪੰਚਾਇਤ ਜਾਂ ਪੰਚਾਇਤ, ਿਜਸ ਵੀ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਿਵੱਚ ਸਕੂਲ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਿਨਯੰਤਰਣ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਜਾਂ
ਿਕਸੇ ਵੀ ਸ਼ਿਹਰ, ਕਸਬੇ ਜਾਂ ਿਪੰਡ ਿਵੱਚ ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਿਕਸੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਜਾਂ ਇਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਿਧਕਾਰਤ
ਅਿਜਹੀ ਹੋਰ ਅਥਾਰਟੀ ਜਾਂ ਸੰਸਥਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ;
(i) “ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਿਮਸ਼ਨ ਫਾਰ ਪ੍ਰੋਟੈਕਸ਼ਨ ਆਫ ਚਾਈਲਡ ਰਾਈਟਸ” ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਿਮਸ਼ਨ ਲਈ
ਕਿਮਸ਼ਨਜ਼ ਫਾਰ ਪ੍ਰੋਟੈਕਸ਼ਨ ਆਫ ਚਾਈਲਡ ਰਾਈਟਸ ਐਕਟ, 2005 (2006 ਦਾ 4) ਦੀ ਧਾਰਾ 3 ਦੇ ਅਧੀਨ ਗਿਠਤ ਬਾਲ ਅਿਧਕਾਰਾਂ
ਦੀ ਸੁਰੱਿਖਆ;
(ਜੇ) “ਸੂਚਨਾ” ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸਰਕਾਰੀ ਗਜ਼ਟ ਿਵੱਚ ਪ੍ਰਕਾਿਸ਼ਤ ਇੱਕ ਸੂਚਨਾ;
(k) “ਮਾਤਾ-ਿਪਤਾ” ਦਾ ਮਤਲਬ ਬੱਚੇ ਦਾ ਕੁਦਰਤੀ ਜਾਂ ਮਤਰੇਆ ਜਾਂ ਗੋਦ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਿਪਤਾ ਜਾਂ ਮਾਂ ਹੈ; (l)
“ਿਨਰਧਾਰਤ” ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਇਸ ਐਕਟ ਅਧੀਨ ਬਣਾਏ ਿਨਯਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਿਨਰਧਾਰਤ; (m) “ਅਨੁਸੂਚੀ” ਦਾ
ਅਰਥ ਹੈ ਇਸ ਐਕਟ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਅਨੁਸੂਚੀ;
(n) “ਸਕੂਲ” ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕੋਈ ਵੀ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਕੂਲ ਜੋ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਿਵੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ-
(i) ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਸਥਾਨਕ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਿਪਤ, ਮਲਕੀਅਤ ਜਾਂ ਿਨਯੰਤਿਰਤ ਸਕੂਲ
ਅਿਧਕਾਰ;
(ii) ਇੱਕ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਕੂਲ ਜੋ ਆਪਣੇ ਖਰਿਚਆਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਜਾਂ ਕੁਝ ਿਹੱਸਾ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਾਇਤਾ ਜਾਂ ਗ੍ਰਾਂਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ
ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ;
(iii) ਿਨਸ਼ਿਚਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਕੂਲ; ਅਤੇ
(iv) ਇੱਕ ਗੈਰ-ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਕੂਲ ਆਪਣੇ ਖਰਿਚਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਿਕਸੇ ਿਕਸਮ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਜਾਂ ਗ੍ਰਾਂਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਿਰਹਾ ਹੈ
ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ;
(ਓ) "ਸਕ੍ਰੀਿਨੰਗ ਿਵਧੀ" ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਤਰਜੀਹ ਿਵੱਚ, ਬੱਚੇ ਦੇ ਦਾਖਲੇ ਲਈ ਚੋਣ ਦੀ ਿਵਧੀ
ਦੂਜੇ ਉੱਤੇ, ਇੱਕ ਬੇਤਰਤੀਬ ਢੰਗ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ;
(ਪੀ) “ਿਨਿਸ਼ਸ਼ਟ ਸ਼੍ਰੇਣੀ”, ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਦੇ ਸਬੰਧ ਿਵੱਚ, ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕੇਂਦਰੀ ਿਵਿਦਆਿਲਆ ਵਜੋਂ ਜਾਿਣਆ ਜਾਂਦਾ ਸਕੂਲ,
ਨਵੋਿਦਆ ਿਵਿਦਆਿਲਆ, ਸੈਿਨਕ ਸਕੂਲ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਕੂਲ ਿਜਸ ਦਾ ਵੱਖਰਾ ਚਿਰੱਤਰ ਹੋਵੇ, ਜੋ ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ, ਅਿਧਸੂਚਨਾ
ਦੁਆਰਾ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ;
(q) “ਸਟੇਟ ਕਿਮਸ਼ਨ ਫਾਰ ਪ੍ਰੋਟੈਕਸ਼ਨ ਆਫ ਚਾਈਲਡ ਰਾਈਟਸ” ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਰਾਜ ਕਿਮਸ਼ਨ ਲਈ
ਬਾਲ ਅਿਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਿਖਆ ਲਈ ਕਿਮਸ਼ਨਜ਼ ਫਾਰ ਪ੍ਰੋਟੈਕਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਚਾਈਲਡ ਰਾਈਟਸ ਐਕਟ, 2005 (2006 ਦਾ 4) ਦੀ ਧਾਰਾ 3 ਦੇ ਅਧੀਨ
ਗਿਠਤ ਬਾਲ ਅਿਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਿਖਆ।
ਅਿਧਆਇ ਦੂਜਾ
ਆਰਮੁਫ਼ਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਿਸੱਿਖਆ ਲਈ ਆਈ
3. ਬੱਚੇ ਦਾ ਮੁਫਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਿਸੱਿਖਆ ਦਾ ਅਿਧਕਾਰ।-1[(1) ਛੇ ਤੋਂ ਚੌਦਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਹਰ ਬੱਚਾ
ਸਾਲ, ਧਾਰਾ ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਬੱਚੇ ਸਮੇਤ (d) ਜਾਂ ਧਾਰਾ (ਈਸੈਕਸ਼ਨ 2 ਦੇ) ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਤੱਕ ਗੁਆਂਢੀ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ ਮੁਫ਼ਤ
ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਿਸੱਿਖਆ ਦਾ ਅਿਧਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ।]
(2ਉਪ-ਧਾਰਾ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ (1), ਕੋਈ ਵੀ ਬੱਚਾ ਿਕਸੇ ਿਕਸਮ ਦੀ ਫੀਸ ਜਾਂ ਖਰਚੇ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਜਵਾਬਦੇਹ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਜਾਂ
ਖਰਚੇ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਅਤੇ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕ ਸਕਦੇ ਹਨ।
1. ਸਬਸ. 2012 ਦੇ ਐਕਟ 30 ਦੁਆਰਾ, ਐੱਸ. 4, ਉਪ-ਭਾਗ ਲਈ (1) (1-8-2012 ਤੋਂ)।
4

1* * * * *
2[(3) ਅਪੰਗਤਾ ਵਾਲਾ ਬੱਚਾ ਉਪ-ਧਾਰਾ ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਿਗਆ ਹੈ (ਏ) ਦੀ ਧਾਰਾ (eeਸੈਕਸ਼ਨ 2 ਦਾ ) ਅਪਾਹਜ ਿਵਅਕਤੀਆਂ (ਬਰਾਬਰ
ਮੌਕੇ, ਅਿਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਿਖਆ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ) ਐਕਟ, 1995 (1996 ਦਾ 1), ਅਤੇ ਉਪ-ਧਾਰਾਵਾਂ (1996 ਦਾ 1) ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਗਏ
ਬੱਚੇ ਦੇ ਉਪਬੰਧਾਂ ਦੇ ਪੱਖਪਾਤ ਤੋਂ ਿਬਨਾਂ ਕਰੇਗਾ।ਬੀ) ਅਤੇ (ਸੀ) ਦੀ ਧਾਰਾ (eeਸੈਕਸ਼ਨ 2 ਦੇ, ਮੁਫ਼ਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ
ਦੇ ਉਹੀ ਅਿਧਕਾਰ ਹਨ ਜੋ ਅਪਾਹਜ ਿਵਅਕਤੀਆਂ (ਬਰਾਬਰ ਮੌਕੇ, ਅਿਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਿਖਆ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ) ਐਕਟ, 1995 ਦੇ ਚੈਪਟਰ
V ਦੇ ਉਪਬੰਧਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਪਾਹਜ ਬੱਿਚਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਨ:
ਬਸ਼ਰਤੇ ਿਕ "ਕਈ ਅਪਾਹਜਤਾਵਾਂ" ਵਾਲੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਧਾਰਾ ਿਵੱਚ ਹਵਾਲਾ ਿਦੱਤਾ ਿਗਆ ਹੈ (h) ਅਤੇ "ਗੰਭੀਰ ਅਪੰਗਤਾ" ਵਾਲਾ ਬੱਚਾ ਧਾਰਾ (ਓ
ਨੈਸ਼ਨਲ ਟਰੱਸਟ ਫਾਰ ਵੈਲਫੇਅਰ ਆਫ ਪਰਸਨਜ਼ ਿਵਦ ਔਿਟਜ਼ਮ, ਸੇਰੇਬ੍ਰਲ ਪਾਲਸੀ, ਮੈਂਟਲ ਿਰਟਾਰਡੇਸ਼ਨ ਐਂਡ ਮਲਟੀਪਲ ਿਡਸਏਿਬਿਲਟੀਜ਼
ਐਕਟ, 1999 (1999 ਦਾ 44) ਦੇ ਸੈਕਸ਼ਨ 2 ਦੇ ਸੈਕਸ਼ਨ 2 ਨੂੰ ਵੀ ਘਰ-ਅਧਾਰਤ ਿਸੱਿਖਆ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨ ਦਾ ਅਿਧਕਾਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।]
4. ਉਹਨਾਂ ਬੱਿਚਆਂ ਲਈ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਬੰਧ ਜੋ ਐਲੀਮੈਂਟਰੀ ਿਵੱਚ ਦਾਖਲ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਜਾਂ ਿਜਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ
ਿਸੱਿਖਆ-ਿਜੱਥੇ ਛੇ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਿਕਸੇ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ ਦਾਖਲਾ ਨਹੀਂ ਿਦੱਤਾ ਿਗਆ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦਾਖਲ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਹੈ, ਉਹ
ਆਪਣੀ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਿਕਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਕਲਾਸ ਿਵੱਚ ਦਾਖਲਾ ਿਦੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ:
ਬਸ਼ਰਤੇ ਿਕ ਿਜੱਥੇ ਿਕਸੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਕਲਾਸ ਿਵੱਚ ਿਸੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਾਖਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ, ਉਸ ਨੂੰ, ਦੂਿਜਆਂ ਦੇ
ਬਰਾਬਰ ਹੋਣ ਲਈ, ਅਿਜਹੇ ਢੰਗ ਨਾਲ, ਅਤੇ ਅਿਜਹੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਿਸਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਅਿਧਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ। - ਸੀਮਾਵਾਂ, ਿਜਵੇਂ
ਿਕ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ:
ਬਸ਼ਰਤੇ ਿਕ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਲਈ ਦਾਖਲ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਬੱਚਾ ਚੌਦਾਂ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੱਕ ਮੁਫ਼ਤ
ਿਸੱਿਖਆ ਦਾ ਹੱਕਦਾਰ ਹੋਵੇਗਾ।
5. ਦੂਜੇ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ ਤਬਾਦਲੇ ਦਾ ਅਿਧਕਾਰ।-(1) ਿਜੱਥੇ ਿਕਸੇ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ, ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ, ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਉਪ-ਧਾਰਾਵਾਂ ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਿਕਸੇ ਹੋਰ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਦਾ
ਅਿਧਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ (iii) ਅਤੇ (iv) ਦੀ ਧਾਰਾ (nਆਪਣੀ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸੈਕਸ਼ਨ 2 ਦਾ)।
(2) ਿਜੱਥੇ ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਾਂ ਬਾਹਰ, ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ ਜਾਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ
ਜੋ ਵੀ ਕਾਰਨ ਹੋਵੇ, ਅਿਜਹੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਉਪ-ਧਾਰਾਵਾਂ ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਿਕਸੇ ਹੋਰ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ
ਦਾ ਅਿਧਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ (iii) ਅਤੇ (iv) ਦੀ ਧਾਰਾ (nਆਪਣੀ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸੈਕਸ਼ਨ 2 ਦਾ)।
(3) ਅਿਜਹੇ ਹੋਰ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈਣ ਲਈ, ਸਕੂਲ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅਿਧਆਪਕ ਜਾਂ ਇੰਚਾਰਜ ਿਜੱਥੇ
ਅਿਜਹੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਆਖਰੀ ਵਾਰ ਦਾਖਲ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਸੀ, ਤੁਰੰਤ ਤਬਾਦਲਾ ਸਰਟੀਿਫਕੇਟ ਜਾਰੀ ਕਰੇਗਾ:
ਬਸ਼ਰਤੇ ਿਕ ਤਬਾਦਲਾ ਸਰਟੀਿਫਕੇਟ ਿਤਆਰ ਕਰਨ ਿਵੱਚ ਦੇਰੀ ਅਿਜਹੇ ਹੋਰ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ ਦਾਖਲੇ ਿਵੱਚ ਦੇਰੀ ਜਾਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਆਧਾਰ
ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ:
ਬਸ਼ਰਤੇ ਅੱਗੇ ਿਕਹਾ ਿਗਆ ਹੈ ਿਕ ਤਬਾਦਲਾ ਸਰਟੀਿਫਕੇਟ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਿਵੱਚ ਦੇਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਕੂਲ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅਿਧਆਪਕ ਜਾਂ ਇੰਚਾਰਜ
ਉਸ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਸੇਵਾ ਿਨਯਮਾਂ ਤਿਹਤ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਿਜ਼ੰਮੇਵਾਰ ਹੋਵੇਗਾ।
ਅਿਧਆਇ III
ਡੀਉਿਚਤ ਦੇ UTIESਜੀਓਵਰਨਮੈਂਟ, ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ-ਿਪਤਾ
6. ਸਕੂਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਦੀ ਿਡਊਟੀ।-ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ
ਇਸ ਐਕਟ ਦੇ ਉਪਬੰਧਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ, ਇਸ ਐਕਟ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਿਤੰਨ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਿਮਆਦ ਦੇ ਅੰਦਰ,
ਆਂਢ-ਗੁਆਂਢ ਦੇ ਅਿਜਹੇ ਖੇਤਰ ਜਾਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਹੋਵੇ, ਇੱਕ ਸਕੂਲ, ਿਜੱਥੇ ਇਹ ਇੰਨਾ ਸਥਾਿਪਤ ਨਹੀਂ ਹੈ,
ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰੇਗਾ। .
7. ਿਵੱਤੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਿਜ਼ੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ।-(1) ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜ
ਇਸ ਐਕਟ ਦੇ ਉਪਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਫੰਡ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਮਕਾਲੀ ਿਜ਼ੰਮੇਵਾਰੀ ਹੋਵੇਗੀ।
(2) ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਪੂੰਜੀ ਅਤੇ ਆਵਰਤੀ ਖਰਚੇ ਦੇ ਅਨੁਮਾਨ ਿਤਆਰ ਕਰੇਗੀ
ਐਕਟ ਦੇ ਉਪਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ।
1. 2012 ਦੇ ਐਕਟ 30 ਦੁਆਰਾ ਛੱਿਡਆ ਿਗਆ ਪ੍ਰੋਵੀਸੋ, ਐੱਸ. 4 (1-8-2012 ਤੋਂ)।
2. ਇੰਸ. ਐੱਸ ਦੁਆਰਾ 4,ibid.(1-8-2012 ਤੋਂ)।
5

(3) ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ, ਮਾਲੀਏ ਦੀ ਗ੍ਰਾਂਟ-ਇਨ-ਏਡ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੇਗੀ,
ਉਪ-ਧਾਰਾ ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਖਰਚੇ ਦੀ ਅਿਜਹੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ (2) ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਇਹ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ, ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਲਾਹ-ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰਕੇ
ਿਨਰਧਾਰਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
(4) ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਿਵੱਤ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇਣ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ
ਉਪ ਧਾਰਾ ਅਧੀਨ ਕਿਮਸ਼ਨ (dਿਕਸੇ ਵੀ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਵਾਧੂ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਆਰਟੀਕਲ
280 ਦੀ ਧਾਰਾ (3) ਦੀ ਧਾਰਾ (3).
(5) ਉਪ-ਧਾਰਾ ਿਵੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਿਕਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ (4), ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ, ਇਸ ਿਵੱਚ ਿਲਆਵੇਗੀ
ਉਪ-ਧਾਰਾ ਦੇ ਤਿਹਤ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਰਕਮ 'ਤੇ ਿਵਚਾਰ ਕਰਨਾ (3), ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਹੋਰ ਸਰੋਤ, ਐਕਟ ਦੇ
ਉਪਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਫੰਡ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਿਜ਼ੰਮੇਵਾਰ ਹੋਣਗੇ।
(6) ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਕਰੇਗੀ-
(a) ਿਨਰਿਦਸ਼ਟ ਅਕਾਦਿਮਕ ਅਥਾਰਟੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਦਾ ਇੱਕ ਢਾਂਚਾ ਿਵਕਸਤ ਕਰਨਾ
ਧਾਰਾ 29 ਅਧੀਨ;
(ਬੀ) ਅਿਧਆਪਕਾਂ ਦੀ ਿਸਖਲਾਈ ਲਈ ਿਮਆਰਾਂ ਦਾ ਿਵਕਾਸ ਅਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ;
(c) ਨਵੀਨਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਿਹਤ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਤਕਨੀਕੀ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਸਰੋਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ,
ਖੋਜ, ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥਾ ਿਨਰਮਾਣ।
8. ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕਰਤੱਵ।-ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਕਰੇਗੀ-
(aਹਰ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਮੁਫ਼ਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ:
ਬਸ਼ਰਤੇ ਿਕ ਿਜੱਥੇ ਿਕਸੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ-ਿਪਤਾ ਜਾਂ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਦੁਆਰਾ ਦਾਖਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਮਾਮਲਾ ਹੋਵੇ, ਿਕਸੇ ਸਕੂਲ
ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸਥਾਿਪਤ, ਮਲਕੀਅਤ ਵਾਲੇ, ਿਨਯੰਤਿਰਤ ਜਾਂ ਉੱਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਦੁਆਰਾ ਿਸੱਧੇ ਜਾਂ ਅਿਸੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ
ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਫੰਡਾਂ ਦੁਆਰਾ ਿਵੱਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਿਕਸੇ ਹੋਰ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ , ਅਿਜਹਾ ਬੱਚਾ ਜਾਂ ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ-ਿਪਤਾ ਜਾਂ ਸਰਪ੍ਰਸਤ, ਿਜਵੇਂ ਵੀ ਮਾਮਲਾ
ਹੋਵੇ, ਅਿਜਹੇ ਦੂਜੇ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ 'ਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਖਰਚੇ ਦੀ ਭਰਪਾਈ ਲਈ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੱਕਦਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ।
ਿਵਆਿਖਆ।-"ਲਾਜ਼ਮੀ ਿਸੱਿਖਆ" ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਿਜ਼ੰਮੇਵਾਰੀ-
(i) ਛੇ ਤੋਂ ਚੌਦਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਹਰ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ; ਅਤੇ
(iiਦੁਆਰਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਦਾਖਲਾ, ਹਾਜ਼ਰੀ ਅਤੇ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ
ਛੇ ਤੋਂ ਚੌਦਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਹਰ ਬੱਚਾ;
(ਬੀ) ਸੈਕਸ਼ਨ 6 ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਆਂਢੀ ਸਕੂਲ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਓ;
(c) ਇਹ ਸੁਿਨਸ਼ਿਚਤ ਕਰਨਾ ਿਕ ਬੱਚਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਵਰਗ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਚਾ ਪਛੜੇ ਵਰਗ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ
ਸਮੂਹ ਨਾਲ ਿਵਤਕਰਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਿਕਸੇ ਵੀ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਿਕਆ ਨਹੀਂ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ;
(d) ਸਕੂਲ ਦੀ ਇਮਾਰਤ, ਅਿਧਆਪਨ ਸਟਾਫ ਅਤੇ ਿਸੱਖਣ ਦੇ ਉਪਕਰਨਾਂ ਸਮੇਤ ਬੁਿਨਆਦੀ ਢਾਂਚਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ; (ਈਸੈਕਸ਼ਨ
4 ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਿਸਖਲਾਈ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੋ;
(f) ਹਰੇਕ ਦੁਆਰਾ ਦਾਖਲਾ, ਹਾਜ਼ਰੀ ਅਤੇ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਿਨਗਰਾਨੀ ਕਰਨਾ
ਬੱਚਾ;
(g) ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਿਮਆਰਾਂ ਅਤੇ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਚੰਗੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੀ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ
ਅਨੁਸੂਚੀ;
(h) ਮੁੱਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਲਈ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਅਤੇ ਅਿਧਐਨ ਦੇ ਕੋਰਸਾਂ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਿਸਰ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕਰਨਾ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ; ਅਤੇ (i)
ਅਿਧਆਪਕਾਂ ਲਈ ਿਸਖਲਾਈ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੋ।
9. ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਦੇ ਕਰਤੱਵ।-ਹਰ ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਕਰੇਗੀ-
(aਹਰ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਮੁਫ਼ਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ:
ਬਸ਼ਰਤੇ ਿਕ ਿਜੱਥੇ ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ-ਿਪਤਾ ਜਾਂ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਦੁਆਰਾ ਦਾਖਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਮਾਮਲਾ ਹੋਵੇ, ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਫੰਡਾਂ
ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਿਪਤ, ਮਲਕੀਅਤ ਵਾਲੇ, ਿਨਯੰਤਿਰਤ ਜਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਿਵੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਿਕਸੇ ਹੋਰ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ
6

ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਦੁਆਰਾ ਿਸੱਧੇ ਜਾਂ ਅਿਸੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਅਿਜਹਾ ਬੱਚਾ ਜਾਂ ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ-ਿਪਤਾ ਜਾਂ ਸਰਪ੍ਰਸਤ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ
ਮਾਮਲਾ ਹੋਵੇ, ਅਿਜਹੇ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ 'ਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਖਰਚੇ ਦੀ ਭਰਪਾਈ ਲਈ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੱਕਦਾਰ ਨਹੀਂ
ਹੋਵੇਗਾ। ਿਵਿਦਆਲਾ;
(ਬੀ) ਸੈਕਸ਼ਨ 6 ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਆਂਢੀ ਸਕੂਲ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਓ;
(c) ਇਹ ਸੁਿਨਸ਼ਿਚਤ ਕਰਨਾ ਿਕ ਬੱਚਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਵਰਗ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਚਾ ਪਛੜੇ ਵਰਗ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ
ਸਮੂਹ ਨਾਲ ਿਵਤਕਰਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਿਕਸੇ ਵੀ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਿਕਆ ਨਹੀਂ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ;
(d) ਇਸ ਦੇ ਅਿਧਕਾਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਿਹ ਰਹੇ ਚੌਦਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਦੇ ਬੱਿਚਆਂ ਦੇ ਿਰਕਾਰਡ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣਾ, ਿਵੱਚ
ਅਿਜਹੇ ਢੰਗ ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ;
(ਈ) ਹਰੇਕ ਦੁਆਰਾ ਦਾਖਲਾ, ਹਾਜ਼ਰੀ ਅਤੇ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਿਨਗਰਾਨੀ ਕਰਨਾ
ਇਸ ਦੇ ਅਿਧਕਾਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਿਹ ਿਰਹਾ ਬੱਚਾ;
(f) ਸਕੂਲ ਦੀ ਇਮਾਰਤ, ਅਿਧਆਪਨ ਸਟਾਫ ਅਤੇ ਿਸੱਖਣ ਸਮੱਗਰੀ ਸਮੇਤ ਬੁਿਨਆਦੀ ਢਾਂਚਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ; (g
ਸੈਕਸ਼ਨ 4 ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਿਸਖਲਾਈ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੋ;
(h) ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਿਮਆਰਾਂ ਅਤੇ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਚੰਗੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੀ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ
ਅਨੁਸੂਚੀ;
(i) ਮੁੱਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਲਈ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਅਤੇ ਅਿਧਐਨ ਦੇ ਕੋਰਸਾਂ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਿਸਰ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕਰਨਾ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ; (ਜੇ) ਅਿਧਆਪਕਾਂ
ਲਈ ਿਸਖਲਾਈ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ;
(k) ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਪਿਰਵਾਰਾਂ ਦੇ ਬੱਿਚਆਂ ਦੇ ਦਾਖਲੇ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ;
(lਇਸ ਦੇ ਅਿਧਕਾਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਦੀ ਿਨਗਰਾਨੀ ਕਰਨਾ; ਅਤੇ (
m) ਅਕਾਦਿਮਕ ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰੋ।
10. ਮਾਿਪਆਂ ਅਤੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਦਾ ਫਰਜ਼।-ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹਰ ਮਾਤਾ-ਿਪਤਾ ਜਾਂ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਹੋਵੇਗਾ ਜਾਂ
ਉਸ ਦੇ ਬੱਚੇ ਜਾਂ ਵਾਰਡ ਨੂੰ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਕੇਸ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਗੁਆਂਢ ਦੇ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ ਇੱਕ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਿਵੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਨ।
11. ਪ੍ਰੀ-ਸਕੂਲ ਿਸੱਿਖਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਢੁਕਵੀਂ ਸਰਕਾਰ।-ਿਤਆਰ ਕਰਨ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨਾਲ
ਿਤੰਨ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਿਚਆਂ ਨੂੰ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਲਈ ਅਤੇ ਛੇ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਾਰੇ ਬੱਿਚਆਂ ਲਈ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬਚਪਨ ਦੀ
ਦੇਖਭਾਲ ਅਤੇ ਿਸੱਿਖਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ, ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਅਿਜਹੇ ਬੱਿਚਆਂ ਲਈ ਮੁਫ਼ਤ ਪ੍ਰੀ-ਸਕੂਲ ਿਸੱਿਖਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ
ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਅਿਧਆਇ IV
ਆਰਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਅਿਧਆਪਕਾਂ ਦੀਆਂ ਿਜ਼ੰਮੇਵਾਰੀਆਂ
12. ਮੁਫ਼ਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਿਸੱਿਖਆ ਲਈ ਸਕੂਲ ਦੀ ਿਜ਼ੰਮੇਵਾਰੀ ਦੀ ਹੱਦ।-(1) ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ
ਇਹ ਐਕਟ, ਇੱਕ ਸਕੂਲ,-
(aਉਪ-ਧਾਰਾ ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਗਏ (i) ਦੀ ਧਾਰਾ (n) ਦੀ ਧਾਰਾ 2 ਮੁਫ਼ਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੇਗੀ
ਇਸ ਿਵੱਚ ਦਾਖਲ ਸਾਰੇ ਬੱਿਚਆਂ ਨੂੰ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ;
(ਬੀਉਪ-ਧਾਰਾ ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਗਏ (ii) ਦੀ ਧਾਰਾ (n) ਦੀ ਧਾਰਾ 2 ਮੁਫ਼ਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੇਗੀ
ਇਸ ਿਵੱਚ ਦਾਖਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਬੱਿਚਆਂ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਲਈ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਇਸਦੀ ਸਲਾਨਾ ਆਵਰਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਜਾਂ ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰਾਪਤ
ਕੀਤੀ ਗ੍ਰਾਂਟ ਇਸਦੇ ਸਾਲਾਨਾ ਆਵਰਤੀ ਖਰਿਚਆਂ ਨੂੰ ਸਿਹਣ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਘੱਟੋ ਘੱਟ 25 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦੇ ਅਧੀਨ;
(cਉਪ-ਧਾਰਾਵਾਂ ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਗਏ (iii) ਅਤੇ (iv) ਦੀ ਧਾਰਾ (nਸੈਕਸ਼ਨ 2 ਦੇ ) ਕਲਾਸ I ਿਵੱਚ ਦਾਖਲਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਨੂੰ
ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 25 ਫੀਸਦੀ ਦੀ ਹੱਦ। ਉਸ ਜਮਾਤ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦੇ ਿਹਸਾਬ ਨਾਲ, ਗੁਆਂਢ ਿਵੱਚ ਕਮਜ਼ੋਰ ਤਬਕੇ ਅਤੇ ਵਾਂਝੇ ਸਮੂਹ ਦੇ ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਇਸ
ਦੇ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਣ ਤੱਕ ਮੁਫ਼ਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ:
ਅੱਗੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਹੈ ਿਕ ਿਜੱਥੇ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਧਾਰਾ ਿਵੱਚ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਹੈ (n) ਦੀ ਧਾਰਾ 2 ਪ੍ਰੀ-ਸਕੂਲ ਿਸੱਿਖਆ
ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਧਾਰਾਵਾਂ ਦੇ ਉਪਬੰਧ (a) ਤੋਂ (c) ਅਿਜਹੀ ਪ੍ਰੀ-ਸਕੂਲ ਿਸੱਿਖਆ ਿਵੱਚ ਦਾਖਲੇ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀ ਦੇਣਗੇ।
7

(2) ਉਪ-ਧਾਰਾ ਿਵੱਚ ਿਨਰਧਾਰਤ ਸਕੂਲ (iv) ਦੀ ਧਾਰਾ (n) ਦੀ ਧਾਰਾ 2 ਮੁਫ਼ਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ
ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਧਾਰਾ ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਹੈ (cਉਪ-ਧਾਰਾ (1) ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪ੍ਰਤੀ-ਬੱਚੇ-ਖਰਚੇ ਦੀ ਸੀਮਾ ਤੱਕ, ਜਾਂ ਬੱਚੇ
ਤੋਂ ਵਸੂਲੀ ਗਈ ਅਸਲ ਰਕਮ, ਜੋ ਵੀ ਘੱਟ ਹੋਵੇ, ਇਸ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਖਰਚੇ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾ
ਸਕਦਾ ਹੈ:
ਬਸ਼ਰਤੇ ਿਕ ਅਿਜਹੀ ਅਦਾਇਗੀ ਉਪ-ਧਾਰਾ ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਸਕੂਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਪ੍ਰਤੀ-ਬੱਚੇ-ਖਰਚੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ (i) ਦੀ ਧਾਰਾ (n
ਸੈਕਸ਼ਨ 2 ਦਾ )
ਬਸ਼ਰਤੇ ਅੱਗੇ ਇਹ ਵੀ ਿਕਹਾ ਿਗਆ ਹੈ ਿਕ ਿਜੱਥੇ ਅਿਜਹਾ ਸਕੂਲ ਪਿਹਲਾਂ ਹੀ ਿਕਸੇ ਵੀ ਜ਼ਮੀਨ, ਇਮਾਰਤ, ਸਾਜ਼ੋ-ਸਾਮਾਨ ਜਾਂ ਹੋਰ ਸਹੂਲਤਾਂ,
ਮੁਫਤ ਜਾਂ ਿਰਆਇਤੀ ਦਰਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਬੱਿਚਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਿਨਸ਼ਿਚਤ ਿਗਣਤੀ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ਿਸੱਿਖਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੈ,
ਅਿਜਹਾ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ। ਅਿਜਹੀ ਿਜ਼ੰਮੇਵਾਰੀ ਦੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਅਦਾਇਗੀ ਲਈ ਹੱਕਦਾਰ ਹੋਵੋ।
(3) ਹਰ ਸਕੂਲ ਅਿਜਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੇਗਾ ਜੋ ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ
ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਮਾਮਲਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
13. ਦਾਖਲੇ ਲਈ ਕੋਈ ਕੈਪੀਟੇਸ਼ਨ ਫੀਸ ਅਤੇ ਸਕ੍ਰੀਿਨੰਗ ਪ੍ਰਿਕਿਰਆ ਨਹੀਂ।-(1) ਕੋਈ ਸਕੂਲ ਜਾਂ ਿਵਅਕਤੀ,
ਿਕਸੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦਾਖਲ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ, ਕੋਈ ਕੈਪੀਟੇਸ਼ਨ ਫੀਸ ਇਕੱਠੀ ਕਰੋ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਜਾਂ ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ-ਿਪਤਾ ਜਾਂ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਨੂੰ ਿਕਸੇ ਵੀ ਸਕ੍ਰੀਿਨੰਗ
ਪ੍ਰਿਕਿਰਆ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕਰੋ।
(2) ਕੋਈ ਵੀ ਸਕੂਲ ਜਾਂ ਿਵਅਕਤੀ, ਜੇਕਰ ਉਪ-ਧਾਰਾ ਦੇ ਉਪਬੰਧਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ (1),-
(a) ਕੈਪੀਟੇਸ਼ਨ ਫੀਸ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੁਰਮਾਨੇ ਦੇ ਨਾਲ ਸਜ਼ਾਯੋਗ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਿਕ ਦਸ ਗੁਣਾ ਤੱਕ ਵਧ ਸਕਦਾ ਹੈ
ਕੈਪੀਟੇਸ਼ਨ ਫੀਸ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ;
(ਬੀ) ਬੱਚੇ ਦੀ ਸਕ੍ਰੀਿਨੰਗ ਪ੍ਰਿਕਿਰਆ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਜੁਰਮਾਨੇ ਦੇ ਨਾਲ ਸਜ਼ਾਯੋਗ ਹੋਵੇਗੀ ਜੋ ਿਕ ਵਧਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ
ਪਿਹਲੀ ਉਲੰਘਣਾ ਲਈ 25 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਹਰੇਕ ਉਲੰਘਣਾ ਲਈ 50 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ।
14. ਦਾਖਲੇ ਲਈ ਉਮਰ ਦਾ ਸਬੂਤ।-(1) ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਿਵੱਚ ਦਾਖਲੇ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ, ਉਮਰ
ਿਕਸੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਜਨਮ, ਮੌਤ ਅਤੇ ਿਵਆਹ ਰਿਜਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਐਕਟ, 1886 (6 ਦਾ 1886) ਦੇ ਉਪਬੰਧਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਜਨਮ ਸਰਟੀਿਫਕੇਟ
ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਜਾਂ ਅਿਜਹੇ ਹੋਰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
(2) ਿਕਸੇ ਵੀ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਉਮਰ ਦੇ ਸਬੂਤ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ ਦਾਖਲੇ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
15. ਦਾਖਲੇ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ।-ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ 'ਤੇ ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ ਦਾਖਲਾ ਿਦੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ
ਅਕਾਦਿਮਕ ਸਾਲ ਜਾਂ ਅਿਜਹੀ ਿਵਸਤ੍ਿਰਤ ਿਮਆਦ ਦੇ ਅੰਦਰ ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
ਬਸ਼ਰਤੇ ਿਕ ਿਕਸੇ ਵੀ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦਾਖਲੇ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਜੇਕਰ ਅਿਜਹੇ ਦਾਖਲੇ ਦੀ ਿਵਸਤ੍ਿਰਤ ਿਮਆਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੰਗ ਕੀਤੀ
ਜਾਂਦੀ ਹੈ:
ਬਸ਼ਰਤੇ ਅੱਗੇ ਇਹ ਹੈ ਿਕ ਵਧੀ ਹੋਈ ਿਮਆਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾਖਲਾ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਵੀ ਬੱਚਾ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਉਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੂਰੀ
ਕਰੇਗਾ ਜੋ ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਹੋਵੇ।
16. ਿਪੱਛੇ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ।-ਿਕਸੇ ਵੀ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ ਦਾਖਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ
ਕੋਈ ਵੀ ਕਲਾਸ ਜਾਂ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚੋਂ ਕੱਢ ਿਦੱਤਾ ਿਗਆ।
17. ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਸਜ਼ਾ ਅਤੇ ਮਾਨਿਸਕ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦੀ ਮਨਾਹੀ।-(1) ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ
ਸਰੀਰਕ ਸਜ਼ਾ ਜਾਂ ਮਾਨਿਸਕ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦੇ ਅਧੀਨ।
(2) ਜੋ ਵੀ ਉਪ-ਧਾਰਾ ਦੇ ਉਪਬੰਧਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ (1ਦੇ ਤਿਹਤ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਜਵਾਬਦੇਹ ਹੋਵੇਗਾ
ਅਿਜਹੇ ਿਵਅਕਤੀ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਸੇਵਾ ਿਨਯਮ।
18. ਮਾਨਤਾ ਸਰਟੀਿਫਕੇਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਿਬਨਾਂ ਕੋਈ ਸਕੂਲ ਸਥਾਿਪਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।-(1) ਕੋਈ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ, ਹੋਰ
ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਿਪਤ, ਮਲਕੀਅਤ ਜਾਂ ਿਨਯੰਤਿਰਤ ਸਕੂਲ ਨਾਲੋਂ, ਇਸ ਐਕਟ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਿਜਹੇ
ਫਾਰਮ ਅਤੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਰਜ਼ੀ ਦੇ ਕੇ, ਅਿਜਹੇ ਅਥਾਰਟੀ ਤੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਾ ਸਰਟੀਿਫਕੇਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਿਬਨਾਂ, ਸਥਾਿਪਤ ਜਾਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ,
ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
(2) ਉਪ-ਧਾਰਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਿਨਰਧਾਰਤ ਅਥਾਰਟੀ (1) ਅਿਜਹੇ ਿਵੱਚ ਮਾਨਤਾ ਦਾ ਸਰਟੀਿਫਕੇਟ ਜਾਰੀ ਕਰੇਗਾ
ਫਾਰਮ, ਅਿਜਹੀ ਿਮਆਦ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਅਿਜਹੇ ਢੰਗ ਨਾਲ, ਅਤੇ ਅਿਜਹੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
8

ਬਸ਼ਰਤੇ ਿਕ ਿਕਸੇ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਅਿਜਹੀ ਕੋਈ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਿਦੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਸੈਕਸ਼ਨ 19 ਅਧੀਨ ਿਨਰਧਾਿਰਤ ਿਨਯਮਾਂ ਅਤੇ
ਿਮਆਰਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।
(3) ਮਾਨਤਾ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ 'ਤੇ, ਿਨਰਧਾਰਤ ਅਥਾਰਟੀ, ਇੱਕ ਆਦੇਸ਼ ਦੁਆਰਾ
ਿਲਖਤੀ ਰੂਪ ਿਵੱਚ, ਮਾਨਤਾ ਵਾਪਸ ਲਓ:
ਬਸ਼ਰਤੇ ਿਕ ਅਿਜਹੇ ਹੁਕਮ ਿਵੱਚ ਇਹ ਿਨਰਦੇਸ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਵੇ ਿਕ ਗੁਆਂਢੀ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚੋਂ, ਿਜਸ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਬੱਚੇ, ਨੂੰ ਦਾਖਲ ਕੀਤਾ
ਜਾਵੇ:
ਬਸ਼ਰਤੇ ਅੱਗੇ ਿਕ ਕੋਈ ਮਾਨਤਾ ਅਿਜਹੇ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਿਦੱਤੇ ਿਬਨਾਂ, ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਹੋਵੇ,
ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਿਲਆ ਜਾਵੇਗਾ।
(4) ਉਪ-ਧਾਰਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮਾਨਤਾ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦੀ ਿਮਤੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ (3), ਅਿਜਹਾ ਕੋਈ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇਗਾ।
(5) ਕੋਈ ਵੀ ਿਵਅਕਤੀ ਜੋ ਮਾਨਤਾ ਸਰਟੀਿਫਕੇਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਿਬਨਾਂ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਚਲਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ
ਮਾਨਤਾ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇਗਾ, ਜੁਰਮਾਨੇ ਲਈ ਜਵਾਬਦੇਹ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਇੱਕ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ
ਉਲੰਘਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦੀ ਸਿਥਤੀ ਿਵੱਚ, ਹਰ ਿਦਨ ਲਈ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੇ ਜੁਰਮਾਨੇ ਲਈ ਜਵਾਬਦੇਹ ਹੋਵੇਗਾ ਿਜਸ ਦੌਰਾਨ ਅਿਜਹੀ ਉਲੰਘਣਾ
ਜਾਰੀ ਹੈ।
19. ਸਕੂਲ ਲਈ ਮਾਪਦੰਡ ਅਤੇ ਮਾਪਦੰਡ।-(1) ਅਧੀਨ ਕੋਈ ਸਕੂਲ ਸਥਾਿਪਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਾਂ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ
ਸੈਕਸ਼ਨ 18, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਹ ਅਨੁਸੂਚੀ ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਿਨਯਮਾਂ ਅਤੇ ਿਮਆਰਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।
(2) ਿਜੱਥੇ ਇਸ ਐਕਟ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਿਹਲਾਂ ਸਥਾਿਪਤ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਸਕੂਲ ਿਨਯਮਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਅਤੇ
ਅਨੁਸੂਚੀ ਿਵੱਚ ਿਨਰਿਦਸ਼ਟ ਮਾਪਦੰਡ, ਇਹ ਅਿਜਹੇ ਿਨਯਮਾਂ ਅਤੇ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖਰਚੇ 'ਤੇ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇਗਾ, ਅਿਜਹੇ ਸ਼ੁਰੂ
ਹੋਣ ਦੀ ਿਮਤੀ ਤੋਂ ਿਤੰਨ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਿਮਆਦ ਦੇ ਅੰਦਰ।
(3) ਿਜੱਥੇ ਸਕੂਲ ਉਪ-ਅਧੀਨ ਿਨਰਧਾਿਰਤ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਿਨਯਮਾਂ ਅਤੇ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਿਵੱਚ ਅਸਫਲ ਰਿਹੰਦਾ ਹੈ।
ਅਨੁਭਾਗ (2), ਉਪ-ਧਾਰਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਿਨਰਧਾਰਤ ਅਥਾਰਟੀ (1ਦੀ ਧਾਰਾ 18 ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਿਜਹੇ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਿਦੱਤੀ ਗਈ ਮਾਨਤਾ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਵੇਗੀ
ਉਪ-ਧਾਰਾ (3) ਇਸ ਦਾ।
(4) ਉਪ-ਧਾਰਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮਾਨਤਾ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦੀ ਿਮਤੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ (3), ਕੋਈ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ
ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖੋ।
(5) ਕੋਈ ਵੀ ਿਵਅਕਤੀ ਜੋ ਮਾਨਤਾ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਕੂਲ ਚਲਾਉਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਲਈ ਜਵਾਬਦੇਹ ਹੋਵੇਗਾ
ਜੁਰਮਾਨਾ ਜੋ ਇੱਕ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸੂਰਤ ਿਵੱਚ, ਹਰ ਿਦਨ ਲਈ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ
ਿਜਸ ਦੌਰਾਨ ਅਿਜਹੀ ਉਲੰਘਣਾ ਜਾਰੀ ਰਿਹੰਦੀ ਹੈ।
20. ਅਨੁਸੂਚੀ ਿਵੱਚ ਸੋਧ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ।-ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ, ਅਿਧਸੂਚਨਾ ਦੁਆਰਾ, ਅਨੁਸੂਚੀ ਿਵੱਚ ਸੋਧ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ
ਿਕਸੇ ਵੀ ਮਾਪਦੰਡ ਅਤੇ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਜਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ।
21. ਸਕੂਲ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਮੇਟੀ।-(1) ਇੱਕ ਸਕੂਲ, ਉਪ-ਧਾਰਾ ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ (iv)
ਦੀ ਧਾਰਾ (nਸੈਕਸ਼ਨ 2 ਦੀ) ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰੇਗੀ ਿਜਸ ਿਵੱਚ ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਦੇ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਤੀਿਨਧ, ਅਿਜਹੇ
ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ ਦਾਖਲ ਬੱਿਚਆਂ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਿਪਤਾ ਜਾਂ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਅਤੇ ਅਿਧਆਪਕ ਹੋਣਗੇ:
ਬਸ਼ਰਤੇ ਅਿਜਹੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਿਤੰਨ-ਚੌਥਾਈ ਮੈਂਬਰ ਮਾਪੇ ਜਾਂ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਹੋਣਗੇ:
ਅੱਗੇ ਬਸ਼ਰਤੇ ਿਕ ਅਨੁਪਾਤਕ ਪ੍ਰਤੀਿਨਧਤਾ ਵਾਂਝੇ ਸਮੂਹ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਵਰਗ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਬੱਿਚਆਂ ਦੇ ਮਾਿਪਆਂ ਜਾਂ ਸਰਪ੍ਰਸਤਾਂ ਨੂੰ ਿਦੱਤੀ
ਜਾਵੇਗੀ:
ਇਹ ਵੀ ਬਸ਼ਰਤੇ ਿਕ ਪੰਜਾਹ ਫੀਸਦੀ। ਅਿਜਹੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਔਰਤਾਂ ਹੋਣਗੀਆਂ।
(2) ਸਕੂਲ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਕਮੇਟੀ ਹੇਠ ਿਲਖੇ ਕੰਮ ਕਰੇਗੀ, ਅਰਥਾਤ:-
(a) ਸਕੂਲ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਿਨਗਰਾਨੀ;
(ਬੀ) ਸਕੂਲ ਿਵਕਾਸ ਯੋਜਨਾ ਿਤਆਰ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਿਸਫਾਰਸ਼ ਕਰਨਾ;
(c) ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਸਥਾਨਕ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਗ੍ਰਾਂਟਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਿਨਗਰਾਨੀ ਕਰੋ
ਅਥਾਰਟੀ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਰੋਤ; ਅਤੇ
(d) ਅਿਜਹੇ ਹੋਰ ਫੰਕਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
9

1[ਬਸ਼ਰਤੇ ਿਕ ਉਪ-ਧਾਰਾ ਅਧੀਨ ਗਿਠਤ ਸਕੂਲ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਮੇਟੀ (1) ਦੇ ਸਬੰਧ ਿਵੱਚ,-
(a) ਘੱਟ-ਿਗਣਤੀ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਿਪਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਿਧਤ ਸਕੂਲ ਭਾਵੇਂ ਧਰਮ ਜਾਂ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਆਧਾਿਰਤ ਹੋਵੇ; ਅਤੇ (ਬੀਉਪ-ਧਾਰਾ ਿਵੱਚ
ਪਿਰਭਾਿਸ਼ਤ ਕੀਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਕੂਲ (ii) ਦੀ ਧਾਰਾ (nਸੈਕਸ਼ਨ 2 ਦਾ)
ਿਸਰਫ਼ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕੰਮ ਕਰੇਗਾ।]
22. ਸਕੂਲ ਿਵਕਾਸ ਯੋਜਨਾ।-(1) ਹਰ2[ਸਕੂਲ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਕਮੇਟੀ, ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ
ਘੱਟ-ਿਗਣਤੀ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਿਪਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਿਧਤ ਸਕੂਲ ਦੇ ਸਬੰਧ ਿਵੱਚ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਮੇਟੀ, ਭਾਵੇਂ ਧਰਮ ਜਾਂ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਆਧਾਿਰਤ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਪ-
ਧਾਰਾ ਿਵੱਚ ਪਿਰਭਾਿਸ਼ਤ ਇੱਕ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਕੂਲ (ii) ਦੀ ਧਾਰਾ (nਦੀ ਧਾਰਾ 2, ਗਿਠਤ] ਉਪ-ਧਾਰਾ ਅਧੀਨ (1ਸੈਕਸ਼ਨ 21 ਦਾ) ਸਕੂਲ
ਿਡਵੈਲਪਮੈਂਟ ਪਲਾਨ ਿਤਆਰ ਕਰੇਗਾ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
(2) ਉਪ-ਧਾਰਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਿਤਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸਕੂਲ ਿਵਕਾਸ ਯੋਜਨਾ (1) ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੋਵੇਗਾ
ਅਤੇ ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਦੁਆਰਾ ਿਦੱਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗ੍ਰਾਂਟਾਂ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਮਾਮਲਾ ਹੋਵੇ।
23. ਅਿਧਆਪਕਾਂ ਦੀ ਿਨਯੁਕਤੀ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਲਈ ਯੋਗਤਾਵਾਂ।-(1) ਕੋਈ ਵੀ
ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਿਧਸੂਚਨਾ ਦੁਆਰਾ ਅਿਧਕ੍ਿਰਤ ਅਕਾਦਿਮਕ ਅਥਾਰਟੀ ਦੁਆਰਾ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਰੱਖਣ
ਵਾਲਾ ਿਵਅਕਤੀ, ਅਿਧਆਪਕ ਵਜੋਂ ਿਨਯੁਕਤੀ ਲਈ ਯੋਗ ਹੋਵੇਗਾ।
(2) ਿਜੱਥੇ ਿਕਸੇ ਰਾਜ ਕੋਲ ਅਿਧਆਪਕ ਦੇ ਕੋਰਸ ਜਾਂ ਿਸਖਲਾਈ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਢੁਕਵੀਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹਨ
ਿਸੱਿਖਆ, ਜਾਂ ਉਪ-ਧਾਰਾ ਅਧੀਨ ਿਨਰਧਾਰਤ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਵਾਲੇ ਅਿਧਆਪਕ (1) ਲੋੜੀਂਦੀ ਸੰਿਖਆ ਿਵੱਚ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਕੇਂਦਰ
ਸਰਕਾਰ, ਜੇ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝੇ, ਅਿਧਸੂਚਨਾ ਦੁਆਰਾ, ਅਿਧਆਪਕ ਵਜੋਂ ਿਨਯੁਕਤੀ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਿਵੱਚ ਿਢੱਲ ਦੇ ਸਕਦੀ
ਹੈ, ਅਿਜਹੀ ਿਮਆਦ ਲਈ, ਪੰਜ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਉਸ ਨੋਟੀਿਫਕੇਸ਼ਨ ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਹਨ:
ਬਸ਼ਰਤੇ ਿਕ ਇੱਕ ਅਿਧਆਪਕ, ਜੋ ਇਸ ਐਕਟ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਸਮੇਂ, ਉਪ-ਧਾਰਾ (ਉਪ-ਧਾਰਾ) ਦੇ ਅਧੀਨ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ
ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਨਾ ਰੱਖਦਾ ਹੋਵੇ।1), ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਿਮਆਦ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਿਜਹੀਆਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲੈਣਗੀਆਂ।
(3) ਅਿਧਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਿਮਲਣ ਯੋਗ ਤਨਖਾਹ ਅਤੇ ਭੱਤੇ, ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦੇ ਿਨਯਮ ਅਤੇ ਸ਼ਰਤਾਂ ਹੋਣਗੀਆਂ
ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਤਜਵੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
24. ਅਿਧਆਪਕਾਂ ਦੀਆਂ ਿਡਊਟੀਆਂ ਅਤੇ ਿਸ਼ਕਾਇਤਾਂ ਦਾ ਿਨਪਟਾਰਾ।-(1) ਉਪ-ਧਾਰਾ ਅਧੀਨ ਿਨਯੁਕਤ ਅਿਧਆਪਕ (1)
ਸੈਕਸ਼ਨ 23 ਦੇ ਹੇਠ ਿਲਖੇ ਫਰਜ਼ ਿਨਭਾਉਣਗੇ, ਅਰਥਾਤ:-
(a) ਸਕੂਲ ਜਾਣ ਿਵੱਚ ਿਨਯਮਤਤਾ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪਾਬੰਦਤਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣਾ;
(ਬੀਉਪ-ਧਾਰਾ ਦੇ ਉਪਬੰਧਾਂ (2) ਦਾ
ਸੈਕਸ਼ਨ 29;
(c) ਿਨਰਧਾਰਤ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪੂਰਾ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਪੂਰਾ ਕਰੋ;
(d) ਹਰੇਕ ਬੱਚੇ ਦੀ ਿਸੱਖਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰੋ ਅਤੇ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਵਾਧੂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰੋ, ਜੇ
ਕੋਈ ਵੀ, ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ;
(ਈ) ਮਾਿਪਆਂ ਅਤੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤਾਂ ਨਾਲ ਿਨਯਮਤ ਮੀਿਟੰਗਾਂ ਕਰੋ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਿਨਯਮਤਤਾ ਬਾਰੇ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਓ
ਹਾਜ਼ਰੀ, ਿਸੱਖਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ, ਿਸੱਖਣ ਿਵੱਚ ਹੋਈ ਤਰੱਕੀ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸੰਬੰਿਧਤ ਜਾਣਕਾਰੀ; ਅਤੇ
(f) ਅਿਜਹੇ ਹੋਰ ਕਰਤੱਵਾਂ ਨੂੰ ਿਨਭਾਉਣਗੇ ਜੋ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
(2(1), ਜਵਾਬਦੇਹ ਹੋਵੇਗਾ
ਉਸ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਸੇਵਾ ਿਨਯਮਾਂ ਦੇ ਤਿਹਤ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ:
ਬਸ਼ਰਤੇ ਿਕ ਅਿਜਹੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਿਹਲਾਂ, ਅਿਜਹੇ ਅਿਧਆਪਕ ਨੂੰ ਸੁਣਵਾਈ ਦਾ ਵਾਜਬ ਮੌਕਾ ਿਦੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
(3) ਅਿਧਆਪਕ ਦੀਆਂ ਿਸ਼ਕਾਇਤਾਂ, ਜੇ ਕੋਈ ਹਨ, ਦਾ ਿਨਪਟਾਰਾ ਉਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
1. ਇੰਸ. 2012 ਦੇ ਐਕਟ 30 ਦੁਆਰਾ, ਐੱਸ. 5 (1-8-2012 ਤੋਂ)।
2. ਸਬਸ. ਐੱਸ ਦੁਆਰਾ 6,ibid.,"ਸਕੂਲ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਮੇਟੀ, ਗਿਠਤ" ਲਈ (1-8-2012 ਤੋਂ)।
10

25. ਿਵਿਦਆਰਥੀ-ਅਿਧਆਪਕ ਅਨੁਪਾਤ।-(1)1ਇਸ ਐਕਟ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਦੀ ਿਮਤੀ ਤੋਂ [ਿਤੰਨ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ],
ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਗੇ ਿਕ ਿਵਿਦਆਰਥੀ-ਅਿਧਆਪਕ ਅਨੁਪਾਤ, ਅਨੁਸੂਚੀ ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ
ਅਨੁਸਾਰ, ਹਰੇਕ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ ਬਣਾਈ ਰੱਿਖਆ ਜਾਵੇ।
(2ਉਪ-ਧਾਰਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਿਵਿਦਆਰਥੀ-ਅਿਧਆਪਕ ਅਨੁਪਾਤ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ (1ਿਵੱਚ ਕੋਈ ਅਿਧਆਪਕ ਤਾਇਨਾਤ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਿਕਸੇ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਸੈਕਸ਼ਨ 27 ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਕੰਮਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਿਕਸੇ ਹੋਰ ਸਕੂਲ ਜਾਂ ਦਫ਼ਤਰ ਿਵੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ ਜਾਂ ਿਕਸੇ
ਗੈਰ-ਿਵਿਦਅਕ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
26. ਅਿਧਆਪਕਾਂ ਦੀਆਂ ਖਾਲੀ ਅਸਾਮੀਆਂ ਨੂੰ ਭਰਨਾ।-ਿਨਯੁਕਤੀ ਅਥਾਰਟੀ, ਸਥਾਿਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਕੂਲ ਦੇ ਸਬੰਧ ਿਵੱਚ,
ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਦੁਆਰਾ ਿਸੱਧੇ ਜਾਂ ਅਿਸੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਫੰਡਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਲਕੀਅਤ, ਿਨਯੰਤਿਰਤ ਜਾਂ
ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਿਵੱਤ, ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਏਗਾ ਿਕ ਇਸ ਦੇ ਿਨਯੰਤਰਣ ਅਧੀਨ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ ਅਿਧਆਪਕ ਦੀ ਖਾਲੀ ਅਸਾਮੀ ਕੁੱਲ
ਮਨਜ਼ੂਰਸ਼ੁਦਾ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਦਸ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ/ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ।
27. ਗੈਰ-ਿਵਿਦਅਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਅਿਧਆਪਕਾਂ ਦੀ ਤਾਇਨਾਤੀ ਦੀ ਮਨਾਹੀ।-ਕੋਈ ਅਿਧਆਪਕ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ
ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ, ਆਫ਼ਤ ਰਾਹਤ ਕਰਤੱਵਾਂ ਜਾਂ ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਜਾਂ ਰਾਜ ਿਵਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਜਾਂ ਸੰਸਦ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ
ਕਰਤੱਵਾਂ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਕੇਸ ਹੋਵੇ, ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਿਕਸੇ ਵੀ ਗੈਰ-ਿਵਿਦਅਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਹੈ।
28. ਅਿਧਆਪਕ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਿਟਊਸ਼ਨ ਦੀ ਮਨਾਹੀ।-ਕੋਈ ਵੀ ਅਿਧਆਪਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਿਨੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ
ਿਟਊਸ਼ਨ ਜਾਂ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਅਿਧਆਪਨ ਗਤੀਿਵਧੀ।
ਅਿਧਆਇ V
ਸੀਪਾਠਕ੍ਰਮ ਅਤੇ ਐਲੀਮੈਂਟਰੀ ਿਸੱਿਖਆ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨਤਾ
29. ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਅਤੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਪ੍ਰਿਕਿਰਆ।-(1) ਲਈ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਅਤੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਪ੍ਰਿਕਿਰਆ
ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਇੱਕ ਅਕਾਦਿਮਕ ਅਥਾਰਟੀ ਦੁਆਰਾ ਿਨਰਧਾਿਰਤ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਜੋ ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਨੋਟੀਿਫਕੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ
ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।
(2) ਅਕਾਦਿਮਕ ਅਥਾਰਟੀ, ਅਧੀਨ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਅਤੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਪ੍ਰਿਕਿਰਆ ਨੂੰ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ
ਉਪ-ਭਾਗ (1), ਹੇਠ ਿਲਿਖਆਂ ਨੂੰ ਿਧਆਨ ਿਵੱਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ:-
(a) ਸੰਿਵਧਾਨ ਿਵੱਚ ਦਰਜ ਮੁੱਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਨੁਕੂਲਤਾ; (ਬੀ) ਬੱਚੇ ਦਾ ਸਰਵਪੱਖੀ
ਿਵਕਾਸ;
(c) ਬੱਚੇ ਦੇ ਿਗਆਨ, ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿਤਭਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਾ;
(d) ਪੂਰੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਿਸਕ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਦਾ ਿਵਕਾਸ;
(ਈ) ਬੱਿਚਆਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਅਤੇ ਬਾਲ-ਕੇਂਦਿਰਤ ਿਵੱਚ ਗਤੀਿਵਧੀਆਂ, ਖੋਜ ਅਤੇ ਖੋਜ ਦੁਆਰਾ ਿਸੱਖਣਾ
ਢੰਗ
(f) ਹਦਾਇਤਾਂ ਦਾ ਮਾਿਧਅਮ, ਿਜੱਥੋਂ ਤੱਕ ਸੰਭਵ ਹੋਵੇ, ਬੱਚੇ ਦੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਿਵੱਚ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ;
(gਬੱਚੇ ਨੂੰ ਡਰ, ਸਦਮੇ ਅਤੇ ਿਚੰਤਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਿਵਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਿਵੱਚ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨਾ
ਆਜ਼ਾਦ ਤੌਰ 'ਤੇ;
(h) ਬੱਚੇ ਦੀ ਿਗਆਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸਮਝ ਦਾ ਿਵਆਪਕ ਅਤੇ ਿਨਰੰਤਰ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਉਸੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੀ ਉਸਦੀ ਯੋਗਤਾ।
30. ਇਮਿਤਹਾਨ ਅਤੇ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਸਰਟੀਿਫਕੇਟ।-(1) ਿਕਸੇ ਵੀ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਬੋਰਡ ਪਾਸ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ
ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਤੱਕ ਪ੍ਰੀਿਖਆ।
(2) ਆਪਣੀ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਰ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਅਿਜਹੇ ਰੂਪ ਿਵੱਚ ਇੱਕ ਸਰਟੀਿਫਕੇਟ ਿਦੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ
ਅਿਜਹੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਅਿਧਆਇ VI
ਪੀਬੱਿਚਆਂ ਦੇ ਅਿਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ
31. ਬੱਚੇ ਦੇ ਿਸੱਿਖਆ ਦੇ ਅਿਧਕਾਰ ਦੀ ਿਨਗਰਾਨੀ।-(1) ਬਾਲ ਸੁਰੱਿਖਆ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਿਮਸ਼ਨ
ਸੈਕਸ਼ਨ 3 ਦੇ ਅਧੀਨ ਗਿਠਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਿਧਕਾਰ, ਜਾਂ, ਿਜਵੇਂ ਵੀ ਮਾਮਲਾ ਹੋਵੇ, ਬਾਲ ਅਿਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਿਖਆ ਲਈ ਕਿਮਸ਼ਨ, 2005 ਦੀ ਧਾਰਾ
17 ਦੇ ਅਧੀਨ ਗਿਠਤ ਰਾਜ ਬਾਲ ਅਿਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਿਖਆ ਲਈ ਕਿਮਸ਼ਨ
1. ਸਬਸ. 2012 ਦੇ ਐਕਟ 30 ਦੁਆਰਾ, ਐੱਸ. 7, “ਛੇ ਮਹੀਿਨਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ” (1-8-2012 ਤੋਂ)।
11

(2006 ਦਾ 4), ਉਸ ਐਕਟ ਅਧੀਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪੇ ਗਏ ਕਾਰਜਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਹੇਠਾਂ ਿਦੱਤੇ ਕਾਰਜ ਵੀ ਕਰਨਗੇ, ਅਰਥਾਤ:-
(aਇਸ ਐਕਟ ਦੁਆਰਾ ਜਾਂ ਇਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਿਧਕਾਰਾਂ ਲਈ ਸੁਰੱਿਖਆ ਉਪਾਵਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਅਤੇ ਸਮੀਿਖਆ ਕਰੋ ਅਤੇ ਿਸਫਾਰਸ਼ ਕਰੋ
ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਅਮਲ ਲਈ ਉਪਾਅ;
(ਬੀ) ਬੱਚੇ ਦੇ ਮੁਫਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਿਸੱਿਖਆ ਦੇ ਅਿਧਕਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਿਸ਼ਕਾਇਤਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰੋ; ਅਤੇ
(cਲਈ ਉਕਤ ਕਿਮਸ਼ਨਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਾਵਾਂ 15 ਅਤੇ 24 ਦੇ ਤਿਹਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਲੋੜੀਂਦੇ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣੇ
ਬਾਲ ਅਿਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਿਖਆ ਐਕਟ
(2) ਉਕਤ ਕਿਮਸ਼ਨ, ਬੱਚੇ ਦੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਅਿਧਕਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਿਕਸੇ ਵੀ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਅਤੇ
ਧਾਰਾ ਅਧੀਨ ਲਾਜ਼ਮੀ ਿਸੱਿਖਆ (cਉਪ-ਧਾਰਾ (1) ਦੇ ਕੋਲ ਉਹੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਲ ਅਿਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਿਖਆ ਲਈ ਉਕਤ
ਕਿਮਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਧਾਰਾ 14 ਅਤੇ 24 ਅਧੀਨ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।
(3) ਿਜੱਥੇ ਿਕਸੇ ਰਾਜ ਿਵੱਚ ਬਾਲ ਅਿਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਿਖਆ ਲਈ ਰਾਜ ਕਿਮਸ਼ਨ ਦਾ ਗਠਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਹੈ,
ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ, ਧਾਰਾਵਾਂ ਿਵੱਚ ਦਰਸਾਏ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ (a) ਤੋਂ (cਉਪ-ਧਾਰਾ (1), ਅਿਜਹੀ ਅਥਾਰਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਨਾ,
ਅਿਜਹੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਤੇ ਅਿਜਹੇ ਿਨਯਮਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
32. ਿਸ਼ਕਾਇਤਾਂ ਦਾ ਿਨਪਟਾਰਾ।-(1) ਧਾਰਾ 31 ਿਵੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਿਕਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਕੋਈ ਵੀ ਿਵਅਕਤੀ
ਇਸ ਐਕਟ ਦੇ ਅਧੀਨ ਿਕਸੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਅਿਧਕਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕੋਈ ਿਸ਼ਕਾਇਤ ਹੋਣ 'ਤੇ ਅਿਧਕਾਰ ਖੇਤਰ ਵਾਲੀ ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਨੂੰ ਿਲਖਤੀ
ਿਸ਼ਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
(2ਉਪ-ਧਾਰਾ ਅਧੀਨ ਿਸ਼ਕਾਇਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ (1), ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰੇਗੀ
ਸਬੰਧਤ ਿਧਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਦਾ ਵਾਜਬ ਮੌਕਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਿਤੰਨ ਮਹੀਿਨਆਂ ਦੀ ਿਮਆਦ ਦੇ ਅੰਦਰ।
(3) ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਕੋਈ ਵੀ ਿਵਅਕਤੀ ਰਾਜ ਕੋਲ ਅਪੀਲ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ
ਬਾਲ ਅਿਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਿਖਆ ਲਈ ਕਿਮਸ਼ਨ ਜਾਂ ਉਪ-ਧਾਰਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਿਨਰਧਾਰਤ ਅਥਾਰਟੀ (3ਦੀ ਧਾਰਾ 31, ਿਜਵੇਂ ਵੀ ਮਾਮਲਾ ਹੋਵੇ।
(4) ਉਪ-ਧਾਰਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਤਰਜੀਹੀ ਅਪੀਲ (3ਦੀ ਸੁਰੱਿਖਆ ਲਈ ਰਾਜ ਕਿਮਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ
ਬਾਲ ਅਿਧਕਾਰ ਜਾਂ ਉਪ-ਧਾਰਾ ਅਧੀਨ ਿਨਰਧਾਰਤ ਅਥਾਰਟੀ (3ਧਾਰਾ 31 ਦੀ, ਿਜਵੇਂ ਵੀ ਕੇਸ ਹੋਵੇ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਧਾਰਾ ਅਧੀਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਿਗਆ
ਹੈ (cਉਪ-ਧਾਰਾ (1ਧਾਰਾ 31 ਦੇ)।
33. ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਗਠਨ।-(1) ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ
ਅਿਧਸੂਚਨਾ, ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕੌਂਸਲ, ਿਜਸ ਿਵੱਚ ਅਿਜਹੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਹੋਵੇ, ਿਜਸ ਿਵੱਚ ਪੰਦਰਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾ ਹੋਣ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਕੇਂਦਰ
ਸਰਕਾਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝੇ, ਮੁੱਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਅਤੇ ਬਾਲ ਿਵਕਾਸ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਿਗਆਨ ਅਤੇ ਿਵਹਾਰਕ ਅਨੁਭਵ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਿਵਅਕਤੀਆਂ ਿਵੱਚੋਂ
ਿਨਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
(2) ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਕੰਮ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦੇਣਾ ਹੋਵੇਗਾ
ਐਕਟ ਦੇ ਉਪਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ।
(3) ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਿਨਯੁਕਤੀ ਦੇ ਭੱਤੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਿਨਯਮ ਅਤੇ ਸ਼ਰਤਾਂ
ਸਲਾਹਕਾਰ ਕੌਂਸਲ ਅਿਜਹੀ ਹੋਵੇਗੀ ਜੋ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
34. ਰਾਜ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਗਠਨ।-(1) ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ
ਅਿਧਸੂਚਨਾ, ਇੱਕ ਰਾਜ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕੌਂਸਲ ਿਜਸ ਿਵੱਚ ਅਿਜਹੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ ਹੋਵੇ, ਿਜਸ ਿਵੱਚ ਪੰਦਰਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾ ਹੋਣ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਰਾਜ
ਸਰਕਾਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝੇ, ਮੁੱਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਅਤੇ ਬਾਲ ਿਵਕਾਸ ਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਿਗਆਨ ਅਤੇ ਿਵਹਾਰਕ ਅਨੁਭਵ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਿਵਅਕਤੀਆਂ ਿਵੱਚੋਂ
ਿਨਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
(2) ਰਾਜ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਕੰਮ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦੇਣਾ ਹੋਵੇਗਾ
ਐਕਟ ਦੇ ਉਪਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ।
(3) ਰਾਜ ਸਲਾਹਕਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਿਨਯੁਕਤੀ ਦੇ ਭੱਤੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਿਨਯਮ ਅਤੇ ਸ਼ਰਤਾਂ
ਕਾਉਂਿਸਲ ਅਿਜਹੀ ਹੋਵੇਗੀ ਿਜਵੇਂ ਿਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
12

ਅਿਧਆਇ VII
ਐੱਮਆਈਸੈਲੇਨੀਅਸ
35. ਿਨਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ।-(1) ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਅਿਜਹੇ ਿਦਸ਼ਾ-ਿਨਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ
ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਮਾਮਲਾ ਹੋਵੇ, ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਇਹ ਇਸ ਐਕਟ ਦੇ ਉਪਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਉਿਚਤ
ਸਮਝੇ।
(2) ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਿਦਸ਼ਾ-ਿਨਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਿਜਹੇ ਿਨਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਇਹ ਉਿਚਤ ਸਮਝੇ, ਨੂੰ
ਇਸ ਐਕਟ ਦੇ ਉਪਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਜਾਂ ਸਕੂਲ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਮੇਟੀ।
(3) ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਿਦਸ਼ਾ-ਿਨਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਿਜਹੀਆਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਇਹ ਉਿਚਤ ਸਮਝੇ
ਇਸ ਐਕਟ ਦੇ ਉਪਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਸਬੰਧੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਕਮੇਟੀ।
36. ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਿਪਛਲੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ।-ਉਪ-ਧਾਰਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਜ਼ਾ ਯੋਗ ਅਪਰਾਧਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਮੁਕੱਦਮਾ ਨਹੀਂ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
(2ਦੀ ਧਾਰਾ 13, ਉਪ-ਧਾਰਾ (5ਦੀ ਧਾਰਾ 18 ਅਤੇ ਉਪ-ਧਾਰਾ (5ਦੀ ਧਾਰਾ 19 ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਿਸਵਾਏ ਇਸ ਲਈ ਅਿਧਕਾਰਤ
ਅਿਧਕਾਰੀ ਦੀ ਿਪਛਲੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ, ਨੋਟੀਿਫਕੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ।
37. ਨੇਕੀ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਸੁਰੱਿਖਆ।-ਦੇ ਿਖਲਾਫ ਕੋਈ ਮੁਕੱਦਮਾ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ
ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ, ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ, ਬਾਲ ਅਿਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਿਖਆ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਿਮਸ਼ਨ, ਬਾਲ ਅਿਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਿਖਆ ਲਈ ਰਾਜ ਕਿਮਸ਼ਨ,
ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ, ਸਕੂਲ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਮੇਟੀ ਜਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਿਵਅਕਤੀ, ਿਕਸੇ ਵੀ ਅਿਜਹੀ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਸਬੰਧ ਿਵੱਚ ਜੋ ਚੰਗੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਿਗਆ
ਹੈ ਜਾਂ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਐਕਟ, ਜਾਂ ਇਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਬਣਾਏ ਗਏ ਿਕਸੇ ਿਨਯਮ ਜਾਂ ਆਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।
38. ਿਨਯਮ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਿਚਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ।-(1) ਢੁਕਵੀਂ ਸਰਕਾਰ, ਦੁਆਰਾ
ਇਸ ਐਕਟ ਦੇ ਉਪਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅਿਧਸੂਚਨਾ, ਿਨਯਮ ਬਣਾਉਣਾ।
(2) ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਅਤੇ ਪੂਰਵਗਾਮੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀ ਸਾਧਾਰਨਤਾ ਪ੍ਰਤੀ ਪੱਖਪਾਤ ਕੀਤੇ ਿਬਨਾਂ, ਅਿਜਹੇ ਿਨਯਮ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ
ਹੇਠਾਂ ਿਦੱਤੇ ਸਾਰੇ ਜਾਂ ਿਕਸੇ ਵੀ ਮਾਮਲੇ ਲਈ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੋ, ਅਰਥਾਤ:-
(a) ਿਵਸ਼ੇਸ਼ ਿਸਖਲਾਈ ਦੇਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸਮਾਂ-ਸੀਮਾ, ਪਿਹਲੀ ਿਵਵਸਥਾ ਦੇ ਤਿਹਤ
ਸੈਕਸ਼ਨ 4;
(ਬੀ) ਸੈਕਸ਼ਨ 6 ਦੇ ਅਧੀਨ, ਗੁਆਂਢੀ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਖੇਤਰ ਜਾਂ ਸੀਮਾਵਾਂ;
(c) ਚੌਦਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਦੇ ਬੱਿਚਆਂ ਦੇ ਿਰਕਾਰਡ ਦੇ ਰੱਖ-ਰਖਾਅ ਦਾ ਤਰੀਕਾ, ਅਧੀਨ
ਧਾਰਾ (dਸੈਕਸ਼ਨ 9 ਦਾ )
(dਉਪ-ਧਾਰਾ ਦੇ ਤਿਹਤ ਖਰਚੇ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ ਦਾ ਢੰਗ ਅਤੇ ਹੱਦ (2ਸੈਕਸ਼ਨ 12 ਦਾ; (ਈ) ਉਪ-ਧਾਰਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਬੱਚੇ ਦੀ ਉਮਰ
ਿਨਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਹੋਰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ (1ਧਾਰਾ 14 ਦੇ );
(f) ਦਾਖਲੇ ਲਈ ਿਵਸਤ੍ਿਰਤ ਿਮਆਦ ਅਤੇ ਅਿਧਐਨ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਜੇ ਦਾਖਲਾ ਬਾਅਦ ਿਵੱਚ ਦਾਖਲਾ ਹੋਵੇ
ਸੈਕਸ਼ਨ 15 ਦੇ ਤਿਹਤ ਵਧੀ ਹੋਈ ਿਮਆਦ;
(g) ਅਥਾਰਟੀ, ਮਾਨਤਾ ਦੇ ਸਰਟੀਿਫਕੇਟ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀ ਦੇਣ ਦਾ ਫਾਰਮ ਅਤੇ ਢੰਗ, ਅਧੀਨ
ਉਪ-ਭਾਗ (1ਧਾਰਾ 18 ਦੇ );
(h) ਮਾਨਤਾ ਸਰਟੀਿਫਕੇਟ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਫਾਰਮ, ਿਮਆਦ, ਢੰਗ ਅਤੇ ਸ਼ਰਤਾਂ,
ਉਪ-ਧਾਰਾ ਅਧੀਨ (2ਧਾਰਾ 18 ਦੇ );
(i) ਉਪ-ਧਾਰਾ (3) ਦਾ
ਸੈਕਸ਼ਨ 18;
(ਜੇ) ਧਾਰਾ ਅਧੀਨ ਸਕੂਲ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਹੋਰ ਕਾਰਜ (d) ਦਾ
ਉਪ-ਭਾਗ (2ਧਾਰਾ 21 ਦੇ );
(kਉਪ-ਧਾਰਾ ਅਧੀਨ ਸਕੂਲ ਿਵਕਾਸ ਯੋਜਨਾ ਿਤਆਰ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ (1ਧਾਰਾ 22 ਦੇ );
(l) ਦੇ ਅਧੀਨ, ਅਿਧਆਪਕ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਅਤੇ ਭੱਤੇ, ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦੇ ਿਨਯਮ ਅਤੇ ਸ਼ਰਤਾਂ
ਉਪ-ਭਾਗ (3ਧਾਰਾ 23 ਦੇ );
(m) ਧਾਰਾ ਅਧੀਨ ਅਿਧਆਪਕ ਦੁਆਰਾ ਿਨਭਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਫਰਜ਼ (fਉਪ-ਧਾਰਾ (1ਧਾਰਾ 24 ਦੇ );
13

(nਉਪ-ਧਾਰਾ ਅਧੀਨ ਅਿਧਆਪਕਾਂ ਦੀਆਂ ਿਸ਼ਕਾਇਤਾਂ ਦਾ ਿਨਪਟਾਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ (3ਧਾਰਾ 24 ਦੇ );
(ਓ) ਅਧੀਨ ਮੁਢਲੀ ਿਸੱਿਖਆ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਟੀਿਫਕੇਟ ਦੇਣ ਦਾ ਫਾਰਮ ਅਤੇ ਢੰਗ
ਉਪ-ਭਾਗ (2ਧਾਰਾ 30 ਦੀ )
(ਪੀ) ਅਥਾਰਟੀ, ਇਸਦੇ ਸੰਿਵਧਾਨ ਦਾ ਢੰਗ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਿਨਯਮ ਅਤੇ ਸ਼ਰਤਾਂ, ਅਧੀਨ
ਉਪ-ਭਾਗ (3ਧਾਰਾ 31 ਦੀ )
(q) ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਿਨਯੁਕਤੀ ਦੇ ਭੱਤੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਿਨਯਮ ਅਤੇ ਸ਼ਰਤਾਂ
ਉਪ-ਧਾਰਾ ਅਧੀਨ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕੌਂਸਲ (3ਧਾਰਾ 33 ਦੇ );
(ਆਰ) ਰਾਜ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਿਨਯੁਕਤੀ ਦੇ ਭੱਤੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਿਨਯਮ ਅਤੇ ਸ਼ਰਤਾਂ
ਉਪ-ਧਾਰਾ ਅਧੀਨ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕੌਂਸਲ (3ਧਾਰਾ 34 ਦੇ)
(3) ਇਸ ਐਕਟ ਦੇ ਅਧੀਨ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਰ ਿਨਯਮ ਅਤੇ ਧਾਰਾ 20 ਅਤੇ 23 ਦੇ ਅਧੀਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਰੇਕ ਨੋਟੀਿਫਕੇਸ਼ਨ
ਕੇਂਦਰੀ ਸਰਕਾਰ, ਇਸ ਦੇ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਿਜੰਨੀ ਜਲਦੀ ਹੋ ਸਕੇ, ਸੰਸਦ ਦੇ ਹਰੇਕ ਸਦਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਜਦੋਂ ਇਹ ਸੈਸ਼ਨ ਚੱਲ
ਿਰਹਾ ਹੈ, ਕੁੱਲ ਤੀਹ ਿਦਨਾਂ ਦੀ ਿਮਆਦ ਲਈ, ਜੋ ਇੱਕ ਸੈਸ਼ਨ ਜਾਂ ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਗਾਤਾਰ ਸੈਸ਼ਨਾਂ ਿਵੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਜੇਕਰ, ਸੈਸ਼ਨ
ਦੇ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਸੈਸ਼ਨ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੋਂ ਪਿਹਲਾਂ ਜਾਂ ਉਪਰੋਕਤ ਸੈਸ਼ਨ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਦੋਵੇਂ ਸਦਨ ਿਨਯਮ ਜਾਂ ਨੋਟੀਿਫਕੇਸ਼ਨ ਿਵੱਚ ਕੋਈ ਸੋਧ ਕਰਨ
ਲਈ ਸਿਹਮਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਦੋਵੇਂ ਸਦਨ ਸਿਹਮਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਿਕ ਿਨਯਮ ਜਾਂ ਅਿਧਸੂਚਨਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ, ਿਨਯਮ ਜਾਂ ਅਿਧਸੂਚਨਾ ਇਸ
ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੇਵਲ ਅਿਜਹੇ ਸੋਧੇ ਹੋਏ ਰੂਪ ਿਵੱਚ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਹੋਵੇਗਾ ਜਾਂ ਕੋਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਮਾਮਲਾ ਹੋਵੇ; ਇਸ ਲਈ, ਹਾਲਾਂਿਕ,
ਅਿਜਹੀ ਕੋਈ ਵੀ ਸੋਧ ਜਾਂ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਉਸ ਿਨਯਮ ਜਾਂ ਨੋਟੀਿਫਕੇਸ਼ਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਪਿਹਲਾਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਿਕਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਵੈਧਤਾ ਲਈ ਪੱਖਪਾਤ ਤੋਂ
ਿਬਨਾਂ ਹੋਵੇਗਾ।
(4) ਇਸ ਐਕਟ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਰ ਿਨਯਮ ਜਾਂ ਨੋਟੀਿਫਕੇਸ਼ਨ ਨੂੰ, ਿਜਵੇਂ ਹੀ ਰੱਿਖਆ ਜਾਵੇਗਾ
ਇਸ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ; ਰਾਜ ਿਵਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ.
1[39. ਮੁਸ਼ਿਕਲਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ।-(1) ਜੇਕਰ ਇਸ ਐਕਟ ਦੇ ਉਪਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਿਵੱਚ ਕੋਈ
ਮੁਸ਼ਕਲ ਪੇਸ਼ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ, ਸਰਕਾਰੀ ਗਜ਼ਟ ਿਵੱਚ ਪ੍ਰਕਾਿਸ਼ਤ ਹੁਕਮ ਦੁਆਰਾ, ਅਿਜਹੇ ਉਪਬੰਧ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਐਕਟ
ਦੇ ਉਪਬੰਧਾਂ ਨਾਲ ਅਸੰਗਤ ਨਾ ਹੋਣ, ਿਜਵੇਂ ਿਕ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਜਾਪੇ। ਮੁਸ਼ਕਲ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ:
ਬਸ਼ਰਤੇ ਿਕ ਬੱਿਚਆਂ ਦੇ ਮੁਫਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਿਸੱਿਖਆ ਦੇ ਅਿਧਕਾਰ (ਸੋਧ) ਐਕਟ, 2012 (2012 ਦਾ 30) ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਿਤੰਨ ਸਾਲਾਂ ਦੀ
ਿਮਆਦ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਧਾਰਾ ਅਧੀਨ ਕੋਈ ਆਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਿਦੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
(2) ਇਸ ਧਾਰਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਹਰ ਆਦੇਸ਼, ਹਰ ਇੱਕ ਦੇ ਅੱਗੇ, ਇਸ ਦੇ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਿਜੰਨੀ ਜਲਦੀ ਹੋ ਸਕੇ, ਰੱਿਖਆ ਜਾਵੇਗਾ
ਸੰਸਦ ਦਾ ਸਦਨ।]
1. ਇੰਸ. 2012 ਦੇ ਐਕਟ 30 ਦੁਆਰਾ, ਐੱਸ. 8 (1-8-2012 ਤੋਂ)।
14

ਅਨੁਸੂਚੀ
(ਦੇਖੋਸੈਕਸ਼ਨ 19 ਅਤੇ 25)
ਐਨORMS ਅਤੇਐੱਸਟੈਂਡਰਡਸ ਫਾਰ ਏਐੱਸCHOOL
ਸ. ਨੰ.
1.
ਆਈਟਮ
ਅਿਧਆਪਕਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ:
(a) ਪਿਹਲੀ ਜਮਾਤ ਤੋਂ ਪੰਜਵੀਂ ਜਮਾਤ ਲਈ
ਿਨਯਮ ਅਤੇ ਿਮਆਰ
ਬੱਿਚਆਂ ਨੂੰ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਇਆ
ਸੱਠ ਤੱਕ
ਅਿਧਆਪਕਾਂ ਦੀ ਿਗਣਤੀ
ਦੋ
ਿਤੰਨ
ਸੱਠ-ਇਕ ਦੇ ਿਵਚਕਾਰ
ਨੱਬੇ
ਨੱਬੇ-ਇੱਕ ਦੇ ਿਵਚਕਾਰ
ਇੱਕ ਸੌ ਅਤੇ ਵੀਹ
ਚਾਰ
ਇੱਕ ਸੌ ਦੇ ਿਵਚਕਾਰ
ਅਤੇ 21 ਤੋਂ ਦੋ ਸੌ
ਪੰਜ
ਡੇਢ ਸੌ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਬੱਚੇ ਪੰਜ ਪਲੱਸ ਇੱਕ ਹੈੱਡ
ਟੀਚਰ
ਦੋ ਸੌ ਤੋਂ ਉਪਰ
ਬੱਚੇ
ਿਵਿਦਆਰਥੀ-ਅਿਧਆਪਕ ਅਨੁਪਾਤ
(ਮੁੱਖ ਅਿਧਆਪਕ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ)
ਚਾਲੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ।
(ਬੀ) ਛੇਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੋਂ ਅੱਠਵੀਂ ਜਮਾਤ ਲਈ (1) ਪ੍ਰਤੀ ਕਲਾਸ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇੱਕ ਅਿਧਆਪਕ ਤਾਂ ਜੋ ਹਰੇਕ ਲਈ ਘੱਟੋ-
ਘੱਟ ਇੱਕ ਅਿਧਆਪਕ ਹੋਵੇ-
(i) ਿਵਿਗਆਨ ਅਤੇ ਗਿਣਤ; (ii)
ਸਾਮਾਜਕ ਪੜ੍ਹਾਈ; (iii) ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ।
(2) ਹਰ ਪੈਂਤੀ ਬੱਿਚਆਂ ਲਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇੱਕ ਅਿਧਆਪਕ।
(3) ਿਜੱਥੇ ਬੱਿਚਆਂ ਦਾ ਦਾਖਲਾ ਸੌ ਤੋਂ ਉਪਰ ਹੈ-
(i) ਇੱਕ ਪੂਰੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅਿਧਆਪਕ; (
ii) ਲਈ ਪਾਰਟ ਟਾਈਮ ਇੰਸਟ੍ਰਕਟਰ- (
ਏ) ਕਲਾ ਿਸੱਿਖਆ;
(ਬੀ) ਿਸਹਤ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਿਸੱਿਖਆ; (ਸੀ) ਕੰਮ
ਦੀ ਿਸੱਿਖਆ।
ਆਲ-ਮੌਸਮ ਇਮਾਰਤ ਿਜਸ ਿਵੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ-
2. ਇਮਾਰਤ
(i) ਹਰੇਕ ਅਿਧਆਪਕ ਲਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇੱਕ ਕਲਾਸ-ਰੂਮ ਅਤੇ ਇੱਕ
ਦਫ਼ਤਰ-ਕਮ-ਸਟੋਰ-ਕਮ-ਮੁੱਖ ਅਿਧਆਪਕ ਦਾ ਕਮਰਾ;
(ii) ਰੁਕਾਵਟ-ਮੁਕਤ ਪਹੁੰਚ;
(iii) ਲੜਿਕਆਂ ਅਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਲਈ ਵੱਖਰੇ ਪਖਾਨੇ;
(iv) ਸਾਰੇ ਬੱਿਚਆਂ ਲਈ ਸੁਰੱਿਖਅਤ ਅਤੇ ਉਿਚਤ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ
ਸਹੂਲਤ;
15

ਸ. ਨੰ. ਆਈਟਮ ਿਨਯਮ ਅਤੇ ਿਮਆਰ
(v) ਇੱਕ ਰਸੋਈ ਿਜੱਥੇ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ ਿਮਡ-ਡੇ-ਮੀਲ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ;
(vi) ਖੇਡ ਦਾ ਮੈਦਾਨ;
(viiਸਕੂਲ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਚਾਰਦੀਵਾਰੀ ਜਾਂ ਕੰਿਡਆਲੀ ਤਾਰ ਦੁਆਰਾ
ਸੁਰੱਿਖਅਤ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ।
3. ਇੱਕ ਅਕਾਦਿਮਕ ਸਾਲ ਿਵੱਚ ਕੰਮਕਾਜੀ
ਿਦਨਾਂ/ਿਸੱਿਖਆ ਦੇ ਘੰਿਟਆਂ ਦੀ ਘੱਟੋ-
ਘੱਟ ਸੰਿਖਆ
(iਪਿਹਲੀ ਜਮਾਤ ਤੋਂ ਪੰਜਵੀਂ ਜਮਾਤ ਲਈ ਦੋ ਸੌ ਕੰਮਕਾਜੀ ਿਦਨ;
(iiਛੇਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੋਂ ਅੱਠਵੀਂ ਜਮਾਤ ਲਈ ਦੋ ਸੌ ਵੀਹ ਕੰਮਕਾਜੀ ਿਦਨ;
(iii) ਪਿਹਲੀ ਜਮਾਤ ਤੋਂ ਪੰਜਵੀਂ ਜਮਾਤ ਲਈ ਪ੍ਰਤੀ ਅਕਾਦਿਮਕ ਸਾਲ
ਅੱਠ ਸੌ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਘੰਟੇ;
(iv) ਛੇਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੋਂ ਅੱਠਵੀਂ ਜਮਾਤ ਲਈ ਪ੍ਰਤੀ ਅਕਾਦਿਮਕ ਸਾਲ ਇੱਕ
ਹਜ਼ਾਰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਘੰਟੇ।
4. ਅਿਧਆਪਕ ਲਈ ਪ੍ਰਤੀ ਹਫ਼ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ
ਘੰਿਟਆਂ ਦੀ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸੰਿਖਆ
ਿਤਆਰੀ ਦੇ ਘੰਟੇ ਸਮੇਤ ਪੰਤਾਲੀ ਅਿਧਆਪਨ।
5.
6.
ਿਸੱਖਣ ਦੇ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰੇਕ ਵਰਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
ਹਰੇਕ ਸਕੂਲ ਿਵੱਚ ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਹੋਵੇਗੀ ਜੋ ਕਹਾਣੀ-ਪੁਸਤਕਾਂ
ਸਮੇਤ ਸਾਰੇ ਿਵਿਸ਼ਆਂ 'ਤੇ ਅਖਬਾਰ, ਰਸਾਲੇ ਅਤੇ ਿਕਤਾਬਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ
ਕਰੇਗੀ।
7. ਖੇਡ ਸਮੱਗਰੀ, ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਖੇਡਾਂ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰੇਕ ਵਰਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
16