Sirush

1. Մի արեք այն ինչը վնասում է ձեզ

2. Եվրամիության և Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության համապատասխան ստորաբաժանումները որոշում են կայացրել վարույթ սկսել Հայաստանի դեմ՝ ազատ առևտրի կանոնները խախտելու համար: Խոսքը ներմուծվող և Հայաստանում արտադրվող ծխախոտի և օղու հարկերի գործող տարբերության մասին է:

3. Հայաստանում ծխախոտ շատ են օգտագործում, քանի որ այն մատչելի է «Ծխախոտի օգտագործման ցուցանիշը Հայաստանում բավականին բարձր է` եթե համեմատում ենք հարևան երկրների և Բալթյան երկրների հետ»,- ասել է Առողջապահության փոխնախարար Թաթուլ Հակոբյանը և հավելել, որ ծխախոտի օգտագործման բարձր ցուցանիշը պետք է բոլորին հուշի, որ այս ուղղությամբ անհրաժեշտ է ակտիվ քայլեր իրականացնել:

4. Փոխնախարարը նշել է, որ Հայաստանը ունի Ծխախոտի դեմ պայքարի ազգային ծրագիր և այդ ծրագրի շրջանակներում իրականացվում են հանրային իրազեկման միջոցառումներ, սակայն, ըստ նրա, ծխախոտի օգտագործման մակարդակը դեռևս բարձր է:

5. Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը տարբեր երկրներում դիտարկումներ է իրականացրել և ծխախոտի օգտագործումը էականորեն կրճատելու համար կարևոր է համարել ծխախոտի բարձր գինը:

6. Չնայած ծխախոտը պարունակում է հազարավոր նյութեր, նիկոտինը կախվածության հետ ամենահաճախ ասոցիացվող նյութն է, քանի որ սա այն բաղադրիչն է, որն օժտված է հոգեներգործուն ազդեցությամբ եւ պատճառ է հանդիսանում վարքագծային փոփոխությունների, օրինակ` տրամադրության բարելավում, սթրեսի նվազեցում եւ աշխատունակության բարձրացում:

7. Ծխելու ընթացքում նիկոտինով պայմանավորված վարքագծային ազդեցությունները ներառում են` գրգռվածության, ուշադրության և կենտրոնացման բարձրացում, հիշողության բարելավում, տագնապի մարում և ախորժակի ընկճում: Նիկոտինի կիսահեռացման պարբերությունը կազմում է միջինը մոտավորապես 2 ժամ, բայց մարդկանց 35%-ի մոտ այն տեւում է ավելի երկար` կապված նիկոտինի առաջնային նյութափոխանակության ուղին ընկճող ֆերմենտի (CYP2A6) համար պատասխանատու գեների հազվադեպ հանդիպող տարբերակի առկայության հետ (օրինակ` ալելային), (Benowitz et al., 2002): Սկզբնական հետազոտություններով ենթադրվել է, որ CYP2A6 ալելի հանդիպման հաճախականությունն ավելի տարածված է ասիացիների, քան աֆրիկացիների և կովկասցիների շրջանում, և որ այս տարբերությամբ էլ մասամբ բացատրվում է ծխախոտի օրական գործածման մակարդակը և թոքերի քաղցկեղի առաջացման ավելի ցածր վտանգը` համեմատած աֆրիկացիների և կովկասցիների հետ (Ahijevych, 1999; Tyndale & Sellers, 2001; Be-nowitz et al., 2002): Սա հետագայում կքննարկվի 5-րդ Գլխում:

8. ՎԱՐՔԱԳԾԱՅԻՆ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

9. Ծխելու հետ ասոցիացվող կախվածության առաջացման ունակությունը ավելի բարձր է կամ հավասար այլ հոգեներգործուն նյութերի նույն ունակությանը: Կենդանական մոդելներում նիկոտինը հանդիսանում է ուժեղ և հզոր ամրապնդող ազդակ, որն առաջացնում է ներերակային ինքնուրույն ընդունում, նպաստում է ներգանգային ինքնախթանման ու տեղի նախապատվության դրսեւորմանը և օժտված է տարբերակիչ խթանող հատկությամբ (Goldberg et al., 1983; Goldberg & Henningfield, 1988; Corrigall, 1999; Di Chiara, 2000): Ինքնուրույն ընդունման մոդելներն ավելի նման են հոգեխթանիչների նույն մոդելներին (Griffiths, Bigelow & Henningfield, 1980):

10. ԱԶԴԵՑՈՒԹՅԱՆ ՄԵԽԱՆԻԶՄ Բջջային մակարդակում նիկոտինը կապում է ացետիլխոլինի նիկոտինային ընկալիչները (nAChRs): Գոյություն ունեն նեյրոնային nAChRs-ի տարբեր ենթատեսակներ: Կլոնավորող տեխնիկաներով կաթնասունների մոտ հայտնաբերվել են նեյրոնային nAChRs-ի տարբեր ենթամիավորներ (Lukas et al., 1999): Ընկալիչները կազմված են իոնային կանալը շրջապատող հինգ ենթամիավորներից: Ընկալիչի կապումն ագոնիստով (օրինակ` նիկոտին) առաջացնում է ենթամիավորների սկզբնական կառուցվածքի փոփոխություն` այսպես կոչված բացված կառուցվածք, որը եւ թույլ է տալիս նատրիումի իոններին հոսել դեպի ներս եւ առաջացնել բջջի ապաբեւեռացում (Miya-zawa et al., 1999; Corringer, Le Novere & Changeux, 2000):

11. Ուղեղում նիկոտինային ընկալիչներն ունեն նախասինապտիկ տեղադրություն և կարգավորում են մի շարք նեյրոմեդիատորների ազատումը: Այսինքն, նիկոտինի ազդեցությունները կարող են կապված լինել տարբեր նեյրոմեդիատորային համակարգերի հետ (զեկուցել են` Dani & De Biasi, 2001; Kenny & Markou, 2001; Malin, 2001): Հայտնի է, որ նիկոտինը նպաստում է թիրոզին հիդրօքսիլազայի միջոցով դոպամինի սինթեզի խթանմանը եւ սոմատոդենդրիտիկ nAChRs խթանման միջոցով դրա ազատմանը թե՛ նիգրոստրիատալ, թե՛ մեզոլիմբիկ դոպամինային ուղիներում (Clarke & Pert , 1985; Panagis et al., 2000):

12. Նիկոտինը բարձրացնում է դոպամինի արտադրությունը խորանարդաձեւ կորիզում եւ , արգելակելով դոպամինի ազատումը, առնետների մոտ նվազեցնում է նիկոտինի ինքնուրույն ընդունումը (Schilstrom et al., 1998; Dani & De Biasi, 2001): Նիկոտինը խթանում է դոպամինի տրանսմիսիան դեպի ուղեղի յուրահատուկ շրջաններ, այդ թվում` խորանարդաձեւ կորիզի խեցի և նշաձեւ կորիզը ձգվող դաշտեր, որոնք կապված են տարբեր թմրամիջոցներից կախվածության հետ (տե՛ս 3-րդ Գլուխ): Հետևաբար, նիկոտինի ամրապնդող հատկությունների համար էական դեր խաղացող վարքագծային ազդեցությունների դրսևորումը պայմանավորված է դոպամինով: Հավանաբար, սա էլ ընկած է ծխախոտի կախվածություն առաջացնող ունակության հիմքում: Այնուամենայնիվ, հոգեներգործուն նյութերից կախվածության հետ կապված այլ նեյրոնային համակարգերը (օփիոիդային, գլյուտամատային, սերոտոնինային եւ գլյուկոկորտիկոիդային) նույնպես կարող են կարգավորվել նիկոտինով (Dani & De Biasi, 2001; Kenny & Markou, 2001; Malin, 2001), հետեւաբար կարևոր նշանակություն ունեն կախվածության ձեւավորման համար:

13. Ծխախոտի գործածման դադարեցումը կարող է զուգակցվել զրկանքի այնպիսի ախտանշաններով, ինչպիսիք են` գերգրգռվածություն, տագնապ, դիսֆորիկ եւ ընկճված տրամադրություն, բրադիկարդիա եւ ախորժակի բարձրացում: Ծխելու ցանկությունը կորելյացվում է արյան մեջ նիկոտինի ցածր մակարդակի հետ (Russell, 1987), ըստ որի կարելի է ենթադրել, որ անհատը ծխում է, որպեսզի նրա արյան մեջ պահպանվի նիկոտինի որոշակի մակարդակ եւ կանխարգելվեն զրկանքի ախտանշանները: Այսպիսով, ծխախոտի գործածման շարունակականությունը պետք է բացատրվի նիկոտինի թե՛ դրական, թե՛ բացասական ամրապնդող հատկություններով: Կենդանիների մոտ նիկոտինի երկարատեւ ընդունման կտրուկ դադարեցումն առաջացնում է այնպիսի վարքագծեր, որոնք ենթադրում են ընկճվածություն եւ անհանգստություն, ընտելացված վարքագծերի փոփոխություններ, ինչպես նաեւ մարմնի քաշի ավելացում: Կենդանական մոդելներում նկարագրվել են լոկոմոտոր ֆունկցիաների թուլացում, ինչպես նաեւ խորանարդաձեւ կորիզը եւ զոլավոր մարմինը ներկայացնող լիմբիկ կառուցվածքներում պարունակվող եւ ազատվող դոպամինի նվազեցում:

14. Երկու տարեկան ինդոնեզացի Արդի Ռիզալը, ով օրական 40 ծխախոտ էր ծխում, ծխախոտի օգտագործումը կրճատել է ավելի քան երկու անգամ։ Ինչպես տեղեկացնում է AFP-ն, այժմ տղան սահմանափակվում է օրական 15 ծխախոտով։ Սումաթրա կղզու երկու տարեկան ծխող բնակչի մասին թերթերն առաջին անգամ գրել էին 2010թ. մայիսի վերջերին։ Հաղորդվում էր, որ տղային ծխել սովորեցրել է հայրը, ով համարում է, որ ծխախոտը վնասակար չէ իր տղայի առողջության համար։

15. Մի քանի օր առաջ տղային այցելել են մանկական հոգեբույժը և մանկաբույժը։ Մասնագետները նշել են, որ իրենց հեշտությամբ կհաջողվի հետ սովորեցնել երեխային ծխելուց. «Նա կախվածություն ունի ծխախոտից, քանի որ անելու ոչինչ չունի. նրա հետ ոչ ոք չի խաղում և չի զբաղվում»: Երկու տարեկան երեխան չի կարողանում թողնել ծխելը Ինդոնեզիացի երկու տարեկան Արդի Ռիզալը, ով օրական 2 տուփ ծխախոտ է ծխում, պետք է բուժվի նիկոտինային կախվածությունից։ Դրանում երեխային պետք է օգնի փորձառու մանկական հոգեբույժը։ Սումատրացի երկու տարեկան ծխող տղայի մասին հայտնի դարձավ 2010թ. մայիսի վերջին, երբ թերթերը տպագրել էին փոքրիկ Արդիի լուսանկարը՝ ծխելիս։ Երեխայի հայրը խոստովանել է, որ առաջինն ինքն է իր երկամյա որդուն ծխախոտ հյուրասիրել։ Արդեն վեց ամիս անց երեխան օրեկան սկսել է 40 ծխախոտ ծխել։ Մասնագետները նշում են, որ երեխան պարզապես որևէ զբաղմունք չունի, այդ պատճառով էլ ծխում է։

17. Կին և ծխախոտ Ծխելը վնասակար է: Դա գիտեն համարյա բոլորը:Այն, որ տեսնում ենք տղաներին փողոցում ծխելուց, սրճարաններում կամ էլ զբոսնելուց ընկերուհու կամ կնոջ հետ, դա սովորական է մեզ համար: Բազմիցս նկատած կլինեք աղջիկների, ովքեր նույնպես ծխում են թե սրճարաններում, թե այգիներում: Կարելի է հանգել այն եզրակացության, որ աղջիկները փորձում են նմանվել տղաներին: Իսկ միգուցե ժամանակներն են փոխվել, կամ թե դարձել ենք ավելի աչքաբաց: Այս հարցին կպատասխանեք հենց դուք` հարգելի www.inmirage.com-ի այցելուներ:Հարցման նպատակն է իմանալ մեր հասարակության կարծիքը ծխող ՀԱՅ կանանց մասին, ընդունում եք այդ փաստը, թե ոչ:

18. Ղեկավար` ՍուսաննաՍահակյան Պատրաստեցին ՂարիբյանՍիրանուշը ՀարությունյանՆաիրան և ՄովսիսյանՆելլին 11-2 դասարան