Penglibatan keluarga dalam pendidikan prasekolah

PRA 3112 Penglibatan Keluarga Dalam Pendidikan Prasekolah
TAJUK 1 TEORITIKAL PERSPEKTIF MENGENAI KELUARGA (4 JAM)
1.1 SINOPSIS
Kursus ini meliputi teori-teori dan perspektif, matlamat, nilai dan
budaya kekeluargaan. Kursus ini juga menyentuh tentang
persekitaran keluarga,peningkatan kecemerlangan kekeluargaan,
hubungan keluarga, komuniti dan institusi pendidikan. Ia juga
menekankan tentang pembentukan disiplin kanak-kanak yang
meliputi pelayanan perasaan serta penyelesaian konflik tingkah
laku kanak-kanak.
HASIL PEMBELAJARAN
Di akhir topik ini, anda seharusnya dapat:
1. menyatakan tentang definisi sangkutan, kerenah dan kaitannya dengan
sangkutan serta ciri-ciri pembentukan sangkutan;
2. menyatakan autonomi serta menangani isu pengawalan dan
menangani pengekalan;
3. menerangkan tentang inisiatif, definisi inisiatif, perkembangan konflik,
peranan persekitaran dan aplikasi inisiatif kanak-kanak; dan
4. menghuraikan tentang kendiri, persekitaran peningkatan kendiri dan
aplikasi kendiri kanak-kanak.
KERANGKA TAJUK-TAJUK
1
Teoritikal Perspektif
Mengenai Keluarga
Teoritikal Perspektif
Mengenai Keluarga
Sangkutan
Sangkutan
Autonomi
Autonomi Inisiatif
Inisiatif
Kendiri
Kendiri

1.2 PENGENALAN
Murid-murid yang ditempatkan di kelas prasekolah/tadika, mempunyai
pelbagai ragam tingkah lakunya. Masalah ini perlu ditangani oleh pendidik
pendidikan awal kanak-kanak. Penguasaan ilmu pengetahuan dari aspek
perkembangan kanak-kanak dan latar belakang keluarga dapat membantu
masalah mendidik yang dihadapi oleh pendidik awal kanak-kanak.
Topik ini akan membincangkan perihal sangkutan yang meliputi definisi,
kerenah sangkutan, autonomi, isu menangani pengawalan dan pengekalan.
Topik ini juga akan membincangkan tentang inisiatif, perkembangan konflik,
peranan persekitaran dan aplikasi inisiatif murid-murid serta kendiri,
persekitaran peningkatan kendiri dan aplikasi kendiri murid-murid.
Jawab soalan-soalan berikut.
1. Hubungan sangkutan yang kuat pada zaman kanak-kanak akan
memberi kesan jika berlaku perpisahan secara tiba-tiba kerana
(A) menggalakkan mereka berdikari
(B) memupuk sikap suka memencilkan diri
(C) memupuk perkembangan penerimaan diri
(D) mengalami tekanan emosi dan bersikap pasif
2. Menurut Erikson, tahap autonomi kanak-kanak bermula dari umur 18
bulan hingga 3 tahun yang dialami oleh kanak-kanak ialah apabila
mereka
(A) suka melakukan sesuatu tugasan yang baru
(B) merasa sangsi sama ada boleh menangani situasi
(C) mempunyai kekuatan untuk bertindak dengan kekuatan sendiri
(D) memahami bahawa mereka boleh mengawal tindakan dan ingin
melakukan sesuatu sendirian dan sedikit bantuan daripada
orang dewasa
2

3. Berikut adalah ciri-ciri keluarga:
Penyataan di atas merujuk kepada kategori keluarga
(A) kembangan
(B) angkat
(C) nuklear
(D) kandung
1.3 SANGKUTAN (ATTACHMENT)
Colleague
1.3.1 Definisi Sangkutan
Terdapat beberapa definisi sangkutan atau perapatan berdasarkan beberapa
orang ahli teori ethologi. Kajian ethologi adalah kajian yang berhubung dengan
tingkah laku manusia dan haiwan dalam keadaan semulajadi. Berikut adalah
pandangan dan definisi sangkutan menurut tokoh-tokoh ahli ethologi.
(a) Lorenz melalui pemerhatiannya mengkaji ke atas corak tingkah laku
sekumpulan anak angsa. Beliau merumuskan bahawa kita tidak akan
memahami kanak-kanak kalau kita tidak memerhatikan tingkah lakunya
dalam persekitaran semula jadi mereka.
(b) John Bowlby telah meneruskan kajian Lorenz. Beliau menyatakan
bahawa kanak-kanak kecil membentuk sangkutan dan perapatan emosi
yang intim kepada ibu bapa atau orang dewasa yang menggantikan ibu
bapa sebenar.
Bowlby mendefinisikan tingkah laku sangkutan sebagai apa jua tingkah
laku yang menolong merapatkan hubungan bayi dengan individu
sangkutan tersebut. Sangkutan juga boleh dimaksudkan sebagai
3
• Mereka berkongsi tanggungjawab dalam hal keluarga
• Mereka berkongsi perasaan kekeluargaan
• Ibu bapa, datuk dan nenek, ibu saudara dan bapa saudara
serta adik beradik tinggal dalam satu rumah

hubungan rapat dan mesra yang mewujudkan kasih sayang yang kuat
dan mengikat seseorang dengan yang lain.
(c) Hubungan sangkutan yang kuat dan tinggi semasa kecil akan memberi
kesan sepanjang kehidupan individu berbanding dengan hubungan
sangkutan yang lemah. Kesannya adalah seperti berikut:
(i) Mempunyai harga diri yang tinggi
(ii) Merasa lebih diterima oleh keluarga
(iii) Merasa lebih diterima oleh rakan sebaya
(iv) Merasa lebih diterima oleh masyarakat
Contohnya seorang anak yang terlalu rapat dengan ibunya akan mengalami
kesukaran berpisah dengan ibu terutama apabila ingin dihantar ke
Prasekolah/ TADIKA.
1.3.2 Karenah dan Sangkutan
Sangkutan melibatkan hubungan anak dengan ibu bapa, ahli keluarga ,adik
beradik dan datuk nenek. Kanak-kanak yang terikat dengan sangkutan ibu
bapa yang kuat mengalami kesukaran untuk berjauhan buat beberapa ketika.
Mereka yang kuat sangkutan akan mengalami gangguan emosi tingkah laku
atau kerenah. Contohnya anak yang dipelihara oleh datuk dan nenek sejak
kecil kemudian diambil oleh ibu bapanya akan mengalami tekanan emosi.
Untuk mengatasi masalah ini, pertemuan yang kerap akan mengurangkan
kesunyian yang dialami oleh kedua pihak.
Peristiwa yang lain seperti masalah rumah tangga, perpisahan di kalangan ibu
bapa, kematian, tinggal berjauhan adalah gangguan yang sering terjadi dan
menimbulkan masalah dalam sangkutan. Sangkutan yang melampau
menyebabkan kanak-kanak suka merajuk, memencilkan diri atau mengheret
4

ibunya menemaninya ke sekolah. Ini meyebabkan sesetengah ibu bapa
terpaksa berhenti kerja demi menemankan anak-anak di sekolah.
1.3.3 Ciri-ciri Pembentukan Sangkutan
Pembentukan sangkutan adalah berpunca daripada pelbagai pihak.
Sangkutan mengikut keperluan masing-masing. Sangkutan sangat penting
untuk membina tingkah laku yang diingini. Pembentukan sangkutan kanak-
kanak perlu perhatian, tetapi perhatian berlebihan akan mendatangkan kesan
buruk iaitu kanak-kanak tidak dapat berdikari dan menyusahkan orang lain.
Antara pembentukan sangkutan yang positif adalah seperti berikut:
(a) Kanak-kanak perlu diberitahu tentang peranannya sebagai anak dan
apakah yang patut dilakukan. Contohnya tentang menguruskan diri dan
menjaga kebersihan. Kanak-kanak perlu makan sendiri kalau sudah
boleh berbuat demikian. Kanak-kanak hendaklah menepati waktu pergi
sekolah dan balik ke rumah apabila selesai hari persekolahan.
(b) Latihan modifikasi tingkah laku boleh menolong kanak-kanak
mengurangkan sangkutan yang keterlaluan agar kanak-kanak dapat
menyesuaikan diri di kalangan rakan-rakan sebaya di prasekolah atau di
persekitaran.
(a) Ciri-ciri pembentukan sangkutan
(i) Ibu kepada bayi yang membentuk sangkutan yang selamat akan
lebih responsif kepada keperluan bayi semasa 3 bulan pertama.
Contohnya: Ibu dengan cepat memujuk bayi apabila bayi menangis,
memberi makan kepada bayi bila menjangkakan bayi itu lapar.
(ii) Ibu bersikap konsisten dalam bertindak balas kepada keperluan
bayi.
(iii) Ibu bapa biasanya akan menyesuaikan tingkah laku mereka dengan
mengambil kira reaksi dan kerenah bayi.
(iv) Sangkutan yang tidak selamat timbul apabila ibu gagal menyediakan
keprihatinan yang sensitif dan responsif terhadap keperluan dan
harapan bayi.
5

Bolwlby berpendapat bahawa semua bayi telah bersedia secara biologi
untuk membentuk sangkutan yang selamat dengan ibu yang sensitif dan
responsif kepada keperluan mereka.
(b) Prinsip-prinsip Pembentukan Sangkutan
Teori Etologi sangkutan oleh Bowlby menggariskan prinsip-prinsip
sangkutan seperti berikut:
(i) Tingkah laku sangkutan di kalangan bayi adalah merupakan tingkah
laku yang berdasarkan kepada tingkah laku naluri dan evolusi manusia
yang telah diprogramkan secara semula jadi.
(ii) Sangkutan di kalangan manusia tidak hanya bergantung kepada
keperluan bayi untuk makan atau menyusu semata-mata.
(iii) Bayi membentuk sangkutan dengan orang-orang yang berinteraksi
dengan mereka secara kerap.
(iv) Di kalangan manusia kehidupan tahun pertama adalah masa yang
paling kritikal dalam pembentukan sangkutan.
(v) Bayi akan lebih membentuk tingkah laku sangkutan terhadap seorang
manusia iaitu ibu, kerana ibu lebih berpengaruh.
(vi) Semasa tiga tahun pertama seorang bayi sangkutan membina
hubungan dua hala antara ibu dengan anak.
(vii) Apabila anak membentuk sangkutan dengan ibu beliau akan
membentuk model bekerja dalaman mengikut ibu mereka.
(viii) Sangkutan anak-anak dengan ibu berbeza dari segi keselamatan Bayi
membentuk sangkutan yang selamat sekiranya ibu bertindak balas
kepada keperluan mereka.
(ix) Sangkutan yang selamat membentuk kesan yang positif terhadap
perkembangan hidup bayi.
6

1.4 AUTONOMI
1.4.1 Definisi Autonomi
Mengikut Teori Erikson, tahap perkembangan manusia bermula pada umur 18
bulan hingga 3 tahun. Perkembangan pada peringkat ini adalah berdasarkan
konflik yang wujud dalam diri kanak-kanak iaitu autonomi lawan rasa malu
atau sangsi. Pada peringkat ini kanak-kanak perlahan-lahan mula memahami
bahawa mereka boleh mengawal tindakannya. Ini bermakna kanak-kanak
sudah mempunyai autonomi ke atas diri mereka. Menerusi kefahaman ini,
autonomi bermaksud kanak-kanak pada peringkat usia 18 bulan hingga 3
tahun berusaha menunjukkan autonomi untuk berdikari daripada orang
dewasa atau orang lain yang sebaya dengannya. Walau bagaimanapun
semasa kanak-kanak hendak mendapatkan autonomi, mereka mengalami
perasaan sangsi sama ada boleh menangani situasi. Mereka rasa malu jika
gagal menangani sesuatu tindakan. Campuran autonomi, malu dan sangsi
memberikan satu kekuatan kepada kanak-kanak bahawa mereka boleh
bertindak ke atas dunia dengan kekuatan sendiri.
AKTIVITI 1.4
1.4.2 Menangani Isu Pengawalan
Konsep pengawalan adalah sistem kawalan yang digunakan oleh ibu bapa
dalam mengawal tingkah laku anak. Selalunya ibu bapa menggunakan
perkataan [jangan...jangan...] Ibu bapa kurang memberi alasan kenapa tidak
boleh melakukan sesuatu tindakan secara rasional. Alasan yang diberi lebih
7
Jika kanak-kanak terlalu bergantung kepada orang lain dalam
melakukan tugasan kehidupan seharian, apakah kesannya kepada diri
kanak-kanak itu dari segi psikologi, sosial dan emosi? Kaitkan dengan
sikap autonomi, malu dan sangsi. Bagaimana ibu boleh membantu
kanak-kanak untuk mencapai autonomi? Bincangkan.

kepada ugutan dan menakut-nakutkan kanak-kanak. Ini menyebabkan kanak-
kanak kurang yakin kepada diri sendiri dan bergantung kepada orang lain dan
kurang berdikari. Ini bermakna kanak-kanak tidak mencapai autonomi. Isu
pengawalan adalah permulaan modifikasi tingkah laku terhadap kanak-kanak.
Bandura (1988) berpendapat kanak-kanak suka meniru perbuatan yang
dilakukan oleh orang dewasa. Kanak-kanak akan membuat pemerhatian yang
berulang-ulang dan memperoleh maklumat sama ada perbuatan yang ditiru
mendapat sambutan atau teguran dan tegahan daripada orang dewasa.
Contohnya perbuatan bersalaman akan menimbulkan keserasian dan
membentuk tabiat kepadanya, maka kanak-kanak akan bersalaman apabila
diminta berbuat demikian berbanding dengan kanak-kanak yang kurang
selesa untuk bersalaman.
1.4.3 Menangani Pengekalan
Dalam mengekalkan tingkah laku positif dan autonomi, beberapa langkah
boleh diambil oleh orang dewasa dalam membantu kanak-kanak mengekalkan
autonomi terhadap diri mereka.
(a) Terdapat ibu bapa yang memberi hadiah dan ganjaran yang setimpal
dengan tingkah laku anak dan ini adalah perbuatan yang menggalakkan.
Ini dapat menolong mereka mengekalkan tingkah laku positif. Konsep
kendiri banyak mempengaruhi tingkah laku kanak-kanak ke arah
penyesuaian diri. Ini termasuk penghargaan kendiri, penerimaan dan
penolakan diri. Jika seseorang kanak-kanak merasai kurang penerimaan
daripada orang yang berinteraksi dengannya, maka dia akan mengalami
perasaan penolakan diri. Perasaan ini akan membawa kesan negatif
dalam usahanya mengatasi masalah hidup yang dihadapinya.
(b) Kanak-kanak yang dapat mengekalkan penghargaan kendiri yang tinggi
mempunyai sikap yang positif, sanggup berusaha hingga dapat
menyempurnakan tugasannya, dapat menyerlahkan bakat dan
kebolehannya. Kanak-kanak yang mempunyai konsep kendiri yang
sederhana, mempunyai rasa curiga dan ragu-ragu dalam mengambil
keputusan yang tepat. Manakala kanak-kanak yang mempunyai konsep
8

kendiri yang rendah biasanya bersikap rendah diri, curiga, tidak mampu
membuat keputusan, tidak dapat berinteraksi dengan berkesan, dan
sering melepaskan diri dari bersikap kurang yakin kepada kebolehan diri
sendiri. Kanak-kanak yang memberi banyak alasan untuk menolak
tugasan telah mempamerkan tindakan atau taktik yang menunjukkan
mereka mempunyai konsep kendiri yang rendah dan banyak alasan.
(c) Dalam pengekalan tingkah laku yang positif guru perlu memberi perhatian
yang sewajarnya seperti dorongan dan sokongan dalam proses
pengajaran dan pembelajaran kanak-kanak. Terdapat banyak aktiviti
yang boleh mengekalkan tingkah laku positif. Perkara yang utama perlu
dilakukan oleh guru ialah memberi dan menikmati pengalaman kejayaan
bersama kanak-kanak. Guru memberi peluang kepada kanak-kanak
menjadi pemimpin atau mengambil bahagian dalam aktiviti seperti main
peranan, simulasi, permainan dalam kumpulan dan sebagainya.
(d) Semua kanak-kanak perlu merasa bangga terhadap diri mereka dan
keluarganya. Mereka perlu merasai dirinya dihargai dan merasa
berkebolehan dan dapat mencapai sesuatu. Mereka perlu merasa
selamat dan yakin kepada diri sendiri.
1.5 INISIATIF
1.5.1 Definisi Inisiatif
Perkataan inisiatif bermakna bercita-cita dan bersemangat. Ini menunjukkan
kanak-kanak mempunyai tujuan untuk hidup. Kanak-kanak tidak sabar
melakukan tugasan baru, menyertai aktiviti bersama rakan sebaya dan
menjumpai apa mereka boleh lakukan dengan pertolongan orang dewasa.
1.5.2 Perkembangan Konflik
Kanak-kanak selalu berada dalam suasana konflik. Contohnya berebut barang
mainan dan tidak mahu berkongsi dengan kawan. Suasana begini selalu
berlaku di prasekolah. Keadaan ini melahirkan konflik di kalangan kanak-
kanak. Apabila konflik berlaku guru perlu mengelakkan diri daripada terburu-
buru membuat keputusan dan menghukum dengan menjelaskan siapa yang
salah dan siapa yang benar atau menyalahkan sesiapa. Guru hanya perlu
mendengar keterangan yang mereka berikan. Mereka yang menyelesaikan
konflik dengan cara yang terbaik untuk menangani situasi konflik tersebut.
9

Panduan guru dalam menghadapi konflik adalah seperti berikut:
(a) Mendengar kanak-kanak bercerita
(b) Berterima kasih kerana memberitahu apa yang berlaku
(c) Jangan menyalahkan kanak-kanak
(d) Bertanyakan perasaan kanak-kanak sekiranya sesuatu perkara itu berlaku
pada dirinya sendiri
(e) Bertanyakan kepada kanak-kanak perkara yang patut dibuat supaya
kawannya rasa seronok.
(f) Ikut apa yang telah dipersetujui untuk menamatkan konflik.
Kanak-kanak akan belajar cara menghormati hak orang lain dan menjaga
maruah orang lain. Guru hendaklah memberi peluang kanak-kanak
menguruskan konflik dengan cara yang terbaik. Di samping itu guru hendaklah
menolong kanak-kanak mengurangkan konflik dan membina kemahiran
persahabatan.
Berikut adalah cara-cara membina persahabatan:
(a) Mengajak kawan-kawan bermain bersama
(b) Berkongsi alat permaian dan barang-barang
(c) Berbual-bual
(c) Menawarkan pertolongan
(d) Bertukar alat mainan
(e) Mendengar kawan membaca buku cerita
(f) Membuat apa yang dibuat oleh kawan
1.5.3 Peranan Persekitaran
Keluarga memainkan peranan penting dalam masyarakat. Setiap masyarakat
mengawal tingkah laku ahli-ahlinya. Di antara fungsi keluarga dalam
masyarakat adalah seperti berikut:
(a) kawalan tingkah laku seksual
10

(b) mensosialisasikan anak
(c) memberi sokongan emosi
(d) mengenakan kawalan sosial
(e) memberi jagaan terhadap anak
(f) memberi kerjasama ekonomi
Aktiviti 1.5
Kajian Murdock (1949) menyatakan ibu bapa sangat mementingkan
kawalan tingkah laku seksual. Kenapa?
Anak-anak bergantung sepenuhnya kepada kedua ibu bapa mereka untuk
mendapatkan makanan, minuman, perlindungan dan kasih sayang.
Mereka mudah dipengaruhi. Peranan keluarga adalah menyalurkan
budaya, seperti nilai, norma, kepercayaan, sikap dan juga bahasa.
Memang ada agen sosialisasi lain seperti rakan sebaya, sekolah, media
massa. Walau bagaimanapun keluarga adalah agen sosialisasi yang
pertama dan paling berpengaruh dalam pembentukan tingkah laku kanak-
kanak.
1.5.4 Aplikasi Inisiatif Kanak-kanak
Kanak-kanak mengaplikasi inisiatif dengan sokongan emosi daripada
orang-orang di persekitarannya seperti ibu bapa, adik beradik dan rakan
sebaya. Contohnya kanak-kanak menunjukkan inisiatif melalui aktiviti
bermain. Semasa bermain mereka mencuba kemahiran baru menerusi
kegagalan, teguran dan bimbingan orang di persekitarannya. Kanak-
kanak bukan sahaja memerlukan persahabatan, sangkutan tetapi juga
kasih sayang bagi perkembangan yang normal.
1.6 KENDIRI
1.6.1 Definisi Kendiri
Kendiri adalah konsep merujuk kepada fikiran, perasaan dan sikap terhadap
diri. Sukar untuk menentukan bila kanak-kanak mula memahami kewujudan
mereka. Mengukur kesedaran kanak-kanak pula bukan mudah.
11

Kita tidak dapat bertanya kanak-kanak berumur tiga tahun dengan menyoal,
“Bila kamu sedar yang kamu wujud di dunia ini?” Tentunya soalan sebegini
sukar dijawab oleh kanak-kanak. Kita memerlukan pendekatan secara tidak
langsung. Contohnya menyuruh kanak-kanak melihat cermin. Apabila ia
menyentuh hidungnya setelah melihat muka di cermin maka kita sedar
bahawa kanak-kanak tahu yang itu adalah rupanya. Ini menunjukkan kanak-
kanak mula membina konsep tentang diri mereka.
Seterusnya kanak-kanak mula membina kesedaran kendiri iaitu sedar tentang
kewujudan diri mereka. Apabila dia sedar tentang kewujudan mereka, kanak-
kanak mula memperoleh konsep kendiri dan mula bertanya siapa diri mereka
dan ingin mendefinisi diri mereka. Kanak-kanak yang mula menyedari konsep
diri mereka akan mengatakan “Ini saya punya”. Mereka juga boleh menjawab
soalan tentang nama mereka, siapa ibu dan bapa serta di mana mereka
tinggal.
1.6 SEMAK KENDIRI
1. Apakah kualiti kendiri?
2. Apakah kualiti kendiri yang perlu ditingkatkan?
3. Apakah aktiviti yang perlu dilakukan untuk meningkatkan kualiti
kendiri?
1.6.2 Konsep Kendiri Positif dan Negatif
Konsep kendiri yang positif adalah pandangan tentang diri yang positif.
Contohnya ‘saya rajin’, ‘saya pandai”, ‘Rambut saya cantik dan
seumpamanya. Konsep kendiri yang negatif ialah pandangan yang terlalu
kritikal terhadap diri hingga menyebabkan tidak yakin pada diri sendiri. Ini
menyebabkan kekecewaan dan kegagalan sebelum mencuba sesuatu.
Sifat gembira kalau orang lain ditimpa bencana dan suka memutuskan
silatulrahim adalah konsep kendiri yang akan menyebabkan kanak-kanak
itu tersingkir dan dipencilkan oleh rakan rakan sebayanya. Kesimpulannya
12

konsep kendiri positif dan negatif adalah sikap kanak-kanak terhadap diri
mereka sama ada positif atau negatif.
Jadual 1.1: Perbandingan
Konsep Kendiri Positif dan
Konsep Kendiri Negatif Konsep
Kendiri Positif
Aspek yang
Dilihat
Konsep Kendiri Negatif
1. Harmonis dan mementingkan
nilai murni contohnya menepati
masa bertanggungjawab
terhadap tugas yang diberikan
Sahsiah 1. Rasa rendah
diri,contohnya mudah
merajuk, merungut tentang
sesuatu, mengejek, tidak
peduli tentang diri sendiri,
lambat, tidak menepati
masa dan mengabaikan
tugas yang diberi
2. Bertimbang rasa, bertolak
ansur, fleksibel
Sikap 2. Tidak bertimbang rasa,
keras hati dan bertegas
tanpa budi bicara
3. Penuh keyakinan untuk
berjaya dan sedia untuk
mencuba
Keyakinan 3 Keyakinan kurang, tidak
mahu mencuba dan
mudah mengaku kalah
4. Pemikiran terbuka contoh
menerima teguran ibu bapa,
guru dan rakan
Kesediaan
pemikiran
4.Tidak mahu
menerima kritikan dan
teguran kerana
menganggap dirinya selalu
betul
5. Suka bergaul dengan rakan
sebaya dan orang dewasa
Komunikasi 5. Suka memencilkan diri dan
menganggap berkawan itu
menyusahkan.
6. Pandangan optimis dan
menganggap manusia
mempunyai keadilan
Pandangan 6. Pandangan pesimis dan
menganggap manusia
semuanya suka
menganiaya
7. Selalu bersyukur dan
menikmati kejayaan walaupun
sedikit dan kecil
Hati kecil 7. Selalu rasa tidak puas hati
dan masih selalu kecewa
dan tidak lagi mencuba
13

8. Selalu meminta pendapat
orang lain dan rasa seronok
Perasaan 8. Selalu ikut perasaan
dan rasa curiga
9. Wajah ceria dan senyum Wajah 9. Wajah muram dan
bengis (fierce)
10. Asertif-mementing kebaikan
diri sendiri dan tidak
mencederakan orang lain
Tingkah laku 10. Submisif (Selalu
mengalah dan merugikan
diri sendiri kerana
mementingkan kehendak
orang lain dan agresif
(mencederakan orang lain
dan menyusahkan diri
sendiri)
1.6.3 Persekitaran Peningkatan Kendiri
Persekitaran memainkan peranan penting dalam peningkatan kendiri.
Persekitaran seperti didikan agama, budaya keluarga, rumah, rakan sebaya,
sekolah, jiran tetangga, saudara mara dan harapan guru boleh memberi
implikasi kepada konsep kendiri. Kasih sayang dan penerimaan orang lain
daripada persekitaran boleh mengubah konsep kendiri seseorang kanak-
kanak. Kekuatan konsep kendiri bergantung kepada bagaimana seseorang
bertindak balas kepada elemen-elemen persekitaran. Kanak-kanak yang
dididik dengan kasih sayang yang sempurna akan membentuk pandangan
positif tentang diri, begitu juga sebaliknya.
1.6.4 Aplikasi Kendiri Kanak-kanak
Sungguhpun taraf mental kanak-kanak telah ditentukan semenjak di dalam
kandungan lagi kita tidak boleh berserah sahaja kepada takdir tanpa berusaha
untuk mempengaruhi konsep kendiri kanak-kanak. Kendiri kanak-kanak ibarat
pokok yang tumbuh perlu dibaja dan disirami air. Begitulah juga keadaannya
dengan konsep kendiri. Ini bermakna kita perlu menjalankan tanggungjawab
iaitu apakah langkah yang perlu diambil untuk meningkatkan konsep kendiri
kanak-kanak berdasarkan perkembangan kanak-kanak. Kanak-kanak
berkembang dari aspek fizikal, emosi, rohani, sosial dan kognitif. Kanak-kanak
adalah pelajar yang aktif, sentiasa ingin tahu dan ingin melakukan sesuatu
tanpa menyedari risiko. Menurut Froebel, kerja kanak-kanak adalah bermain.
14

Dalam membina strategi dan langkah-langkah untuk meningkatkan konsep
kendiri kanak-kanak perlu berdasarkan perkembangan bermain tersebut.
Hasil kajian menunjukkan terdapat perkaitan sikap ibu terhadap anak dalam
menerima kehadiran anak, maka anak lebih cenderung untuk mesra dengan
keluarga dan orang lain.
Kanak-kanak yang suka menangis dan susah diberi makan ada kaitannya
dengan ibu yang risau dan runsing ketika mengandung.
Penghargaan terhadap anak seperti memberi kata manis dan kata pujian
boleh meningkatkan rasa senang dan keriangan kepada kanak-kanak.
Keluarga yang stabil memberi ruang kepada kanak-kanak untuk membesar
dan mengenali kehidupan yang lebih bermakna daripada kanak-kanak yang
tinggal dengan ibu tunggal dan hidup yang kekurangan.
Peranan ibu bapa dan guru sangat penting dalam aplikasi kendiri kanak-
kanak. Penerimaan orang dewasa terhadap kanak-kanak adalah aplikasi
kendiri kanak-kanak yang utama. Ibu bapa perlu menerima kehadiran kanak-
kanak dalam keluarganya.
Guru perlu menerima kanak-kanak yang berada dalam kelasnya. Guru sendiri
menerima dirinya sebagai seorang guru prasekolah yang mempunyai kualiti
untuk membantu kanak-kanak memperkembangkan potensinya ke tahap
maksimum
Senarai kualiti konsep kendiri yang positif yang perlu ada pada seorang guru
yang boleh diaplikasi kepada kanak-kanak adalah seperti berikut:
• Kasih sayang untuk kanak-kanak
• Dedikasi untuk mengajar
• Kebolehan menyempurnakan tugas hingga selesai
• Kebolehan menjalin hubungan yang rapat dengan kanak-kanak
• Menguruskan unsur jenaka dengan baik dan sopan.
Senarai kualiti yang hendak dipertingkatkan oleh guru terhadap kanak-kanak
adalah seperti berikut:
• Mempunyai keyakinan yang tinggi dan percaya yang anda boleh
15

menyempurnakan tanggungjawab dalam kerjaya dengan betul
• Mempunyai kemahiran mengurus kanak-kanak
• Boleh mengawal perasaan marah
• Mengeluarkan bunyi suara yang lunak dan mesra
• Keupayaan menyanyi dengan selesa di hadapan kanak-kanak.
Anda hendaklah menerima kanak-kanak yang ada dalam kelas anda tanpa
syarat sama ada kanak-kanak itu comot, gemuk, atau agresif. Anda perlu
buang jauh-jauh perasaan ‘bias’ itu.
(a) Harapan Guru
Carta Harapan guru terhadap konsep kendiri kanak-kanak.
Rajah 1.1: Carta harapan guru
(i) Ini bermakna guru memainkan peranan penting dalam memupuk
kendiri kanak-kanak. Guru berinteraksi dengan kanak-kanak
16

setiap hari. Guru yang membentuk kumpulan kecil dan memberi
arahan yang jelas, menyatakan peraturan kumpulan ketika
bermain, guru
yang mendemonstrasi adab-adab yang perlu dikuasai oleh kanak-
kanak dalam interaksi dan cara-cara bertegur sapa dengan kanak-
kanak lain dan orang dewasa. Guru memberi ruang untuk kanak-
kanak mencetuskan idea dan mengutamakan pengalaman mereka
seharian.
(ii) Strategi berpusatkan pelajar perlu diutamakan. Pendekatan guru
kepada pendekatan konstruktif, kontekstual dan projek dari
ekposisi. Guru memberi galakan kepada kanak-kanak mencuba
dan meneroka dunia mereka dengan aktiviti yang sesuai dengan
minat dan perkembangan mereka.
(iii) Guru perlu memberi penghargaan kendiri, meningkatkan
penerimaan dan mengurangkan penolakan diri.
(iv) Guru menyediakan aktiviti seperti berikut:
1
• Menyediakan alat permainan yang boleh dikongsi dan
bermain bersama-sama.
• Alat bermain yang mudah tetapi menarik dan seronok.
• Galakkan kanak-kanak menyesuaikan diri dalam situasi
0 harian seperti main pondok-pondok, jual beli, jamuan
majlis hari jadi, hari perayaan dan lain-lain.
(v) Kanak-kanak memerlukan ibu bapa, rakan sebaya dan orang
dewasa untuk berkomunikasi. Kanak-kanak akan membentuk
kebolehan untuk lebih memahami dunia di sekeliling mereka
secara menyeluruh. Kanak-kanak belajar daripada orang lain dan
bagaimana bertindak mengikut keperluan dan kefahaman secara
berterusan. Kanak-kanak selalu bertanya dan menyelesaikan
tugasan yang mudah seperti mengurus diri, adab makan, adab
bertemu orang tua, cara bercakap, cara bermain dan belajar
tentang menulis, membaca dan mengira.
(vi) Rajah 1.2 menggambarkan kanak-kanak sebagai pelajar aktif dan
17

secara tidak langsung belajar tentang konsep kendiri melalui
perkembangan pemikiran, fizikal, emosi dan sosial.
Rajah 1.2: Kanak-kanak sebagai pelajar aktif berdasarkan perkembangan
kanak-kanak
b) Untuk memudahkan guru membantu kendiri kanak-kanak, guru perlu
membuat perhatian yang teliti terhadap tingkah laku kanak-kanak
dengan menggunakan senarai semak kendiri berkualiti (rujuk Rajah
1.3).
18

Rajah 1.3 Contoh Senarai Semak Kendiri
Ini dapat dijalankan dari masa ke semasa supaya aspek yang lemah
boleh ditingkatkan melalui aktiviti dalam kelas. Banyak aktiviti yang boleh
dilaksanakan dan selalunya kanak-kanak membuat apa yang diminta
oleh guru.
Berikut adalah aktiviti yang boleh dilaksanakan dalam kelas:
i) Membacakan buku cerita untuk kanak-kanak.
Cerita dalam buku itu menceritakan watak-watak yang mempunyai
tindakan dan nilai murni seperti hubungan ibu dan anak, yang menolong
ibunya membersihkan rumah, memasak, mengikut ibu ke pasar membeli
barang-barang - sesuai untuk kanak-kanak meneliti ke dalam diri mereka
sama ada mereka dapat menolong dan menyumbang kepada ibu dan
bapa.
• Cerita Si Tenggang dan cerita Batu Belah, Batu Bertangkup yang
anak yang derhaka dan ibu yang merajuk tidak sesuai diceritakan
kepada
kanak-kanak kerana ini memberi gambaran sikap ibu yang tidak
pemaaf.
19
Nama pelajar:____________________________
Tarikh:____________
Bi
l
Tingkah Laku Kanak-kanak Tandakan
( / )
1 Melihat wajah anda semasa bercakap dengan anda
2 Boleh memperkenalkan nama sendiri
3 Boleh melihat rakan bermain dan main bersama
4 Jarang menunjukkan ketakutan untuk mencuba perkara
baru
5 Jarang mempamerkan disruptif dalam aktiviti
6 Selalu senyum dan gembira semasa di sekolah
7 Rasa bangga terhadap pencapaian diri
(accomplishments)
8 Berani membetulkan sesuatu yang salah

(c) Tingkah Laku Bukan Lisan
Guru hendaklah menunjukkan penerimaan terhadap kanak-kanak
melalui tingkah laku bukan lisan. Kanak-kanak lebih memahami
mengenai perasaan anda terhadap mereka dengan cara anda bertindak
dan apa yang anda katakan. Bagaimana nada suara anda dalam
menenangkan perasaan mereka daripada apa yang anda katakan.
Rakamkan suara anda ketika memberi semangat kepada kanak-kanak.
Seterusnya anda dengar semula suara anda supaya anda dapat
menyesuaikan semula tindakan anda dalam menguruskan kanak-kanak
yang mempunyai tingkah laku bermasalah di dalam bilik darjah. Tingkah
laku bukan lisan adalah termasuk ekspresi muka anda. Adakah anda
selalu senyum apabila bersama kanak-kanak? Orang dewasa di
prasekolah adalah sangat mustahak bertingkah laku dengan tekal, stabil
dan mengawal perasaan secara berterusan terhadap kanak-kanak.
Bilik darjah prasekolah perlu ada cermin supaya mereka sentiasa melihat
aksi mereka di prasekolah. Kanak-kanak perlu menggunakan cermin
bukan sahaja untuk bermain drama tetapi mereka akan melihat diri dan
kebolehan mereka di sepanjang aktiviti tersebut. Guru perlu mengambil
gambar ketika kanak-kanak membuat akltiviti membina blok, projek
sains, aktiviti rombongan, memelihara haiwan kesayangan. Pamerkan
gambar tersebut dalam buku skrap peribadi kanak-kanak.
(d) Buku bergambar
Kanak-kanak di bawah jagaan anda datang daripada pelbagai latar
belakang seperti pelbagai budaya, status sosio ekonomi, cacat anggota,
pintar cerdas, tingkah laku bermasalah dan lain-lain.
Contohnya cerita anak badak air. Guru menggunakan gambar anak
badak air yang bertanya kepada ibunya, kenapa haiwan lain cantik tetapi
dia hodoh, maka ibu badak pun memberi tahu bahawa badak air ada
keistimewaan yang tidak terdapat pada haiwan lain. Dalam erti kata
dalam menangani kendiri, kanak-kanak selesa menerima sifat-sifat yang
ada pada dirinya dan menerima dirinya seadanya dan tidak merungut
kekurangan yang ada pada dirinya.
(e) Membina Kekuatan Kanak-kanak
20

Guru membantu kanak-kanak mengenali kekuatan yang ada pada diri
mereka. Kanak-kanak yang langsang dibenarkan memanjat tetapi perlu
kawalan. Kanak-kanak yang pemalu boleh memegang sudu untuk makan
bersama kawan-kawan yang sudah dikira mempunyai kekuatan bergaul
dengan kawan-kawan.
Beri peluang kepada kanak-kanak membuat sandwich dengan menyapu
mentega pada roti. Ini adalah satu percubaan membina kekuatan kanak-
kanak yang patut dibanggkan. Ini akan membawa implikasi yang sangat
besar untuk mereka meneruskan kehidupan berdikari tanpa meminta
bantuan orang lain menyediakan makanan untuk sarapan pagi. Kanak-
kanak diajar mengikat kasut, menulis nama, mengenakan butang pada
baju dan menyapu lantai tadika.
Terdapat kanak-kanak yang pemalu, terlalu pasif, merosakkan rasa ingin
berjaya dalam apa�apa aktiviti yang dijalankan dalam bilik darjah.
Banyak aktiviti yang boleh dilaksanakan secara menyeluruh yang boleh
membina rasa berjaya dalam pengalaman seharian mereka.
Antara aktiviti tersebut adalah seperti berikut:
(i) Menanam bunga
(ii) Beri ikan makan
(iii) Beri arnab makan
(iv) Set meja untuk makan tengah hari
(v) Mengambil surat di pejabat
(vi) Menyusun alat permainan
(vii) Bermain doh
(viii) Operasi komputer
(ix) Menggunakan gergaji dan mengetuk paku (mainan)
(x) Membersihkan lantai
(xi) Menuangkan air ke dalam cawan
(xii) Menghidangkan makanan serat untuk kawan-kawan.
21

(f) Pilihan Aktiviti Kanak-kanak
Perkara penting dalam diri kanak-kanak ialah memperoleh pengalaman
berjaya dengan membiarkan kanak-kanak memilih permainan yang
mereka minati. Bahan�bahan permainan disusun dengan baik dan
menarik supaya dapat menarik perhatian kanak-kanak untuk bermain.
Sekiranya permainan itu menjadi tumpuan, maka sediakan kertas giliran
untuk digunakan secara bergilir-gilir. Kadang-kadang kanak-kanak
datang berulang kali ke tempat permainan yang sama, kita perlu ingat
bahawa dalam pembelajaran kanak-kanak melibatkan manipulasi dan
masteri yang sangat bermakna kepada kanak-kanak. Hanya kanak-
kanak yang tahu bagaimana masa peribadi yang mereka perlukan untuk
menyiapkan sesuatu tugasan dalam permainan itu.
1.6 Kanak-kanak bermain menggunakan permainan.
LATIHAN
1. Apakah konsep inisiatif di kalangan kanak-kanak?
2. Apakah konsep autonomi kanak-kanak?
3. Bagaimanakah guru dapat membina kekuatan kendiri kanak-
kanak?
4. Bandingan konsep kendiri positif dan konsep kendiri negatif.
5. Berikan maksud kendiri .
6. Bagaimana konsep kendiri kanak-kanak terbentuk.
7. Huraikan persekitaran yang menyumbang kepada peningkatan
kendiri.
22

TAJUK 2 MATLAMAT, NILAI DAN BUDAYA (4 JAM)
2.1 SINOPSIS
Tajuk ini meliputi definisi, fungsi utama keluarga dan perubahan
bentuk keluarga masa kini. Ia juga menyentuh tentang hubungan
matlamat dan nilai budaya mendidik anak dengan mengambilkira
perbezaan budaya dan nilai, konflik matlamat dan nilai dan aplikasi
penyelesaian konflik. Tajuk ini juga menekankan tentang pendidikan
nilai, moral dan agama serta proses membuat keputusan dan
perkembangan prososial.
HASIL PEMBELAJARAN
1. menyatakan tentang definisi, fungsi utama keluarga dan perubahan
bentuk keluarga masa kini;
2. menerangkan hubungan matlamat dan budaya mendidik anak;
3. menerangkan tentang perbezaan budaya dan nilai, konflik matlamat
dan
nilai serta aplikasi penyelesaian konflik; dan
4. menghuraikan tentang pendidikan nilai, moral dan agama, proses
membuat keputusan dan perkembangan prososial.
23
Matlamat, nilai dan
budaya
Matlamat, nilai dan
budaya
Keluarga
Keluarga
Hubungan
matlamat dan
budaya mendidik
anak
Hubungan
matlamat dan
budaya mendidik
anak
Pembentuk
nilai budaya
Pembentuk
nilai budaya

2.2 KELUARGA
2.2.1 Pengenalan
Keluarga adalah merupakan unit asas institusi sosial di dalam
sesebuah masyarakat. Setiap bayi dilahirkan ke dunia ini berada di
dalam sebuah keluarga. Sekolah juga merupakan salah sebuah
institusi sosial penting di dalam masyarakat dan tidak terkecuali
daripada terlibat dengan perdebatan isu keluarga.Ini adalah kerana
kanak-kanak disosialisasikan di dalam kedua-dua institusi sosial iaitu
keluarga dan sekolah. Kanak-kanak dan keluarga perlu
mengadaptasikan diri dengan persekitaran sekolah yang berbeza, dan
sekolah pula perlu menyesuaikan diri dengan pelbagai jenis latar
belakang dan kanak-kanak.
2.2.2 Definisi Keluarga
Didefinasikan sebagai satu penyatuan manusia dalam satu kumpulan
yang bekerjasama dikalangan ahlinya atau cooperative group, dalam
tujuannya untuk menjaga dan membesarkan anak-anak (Macionis
2001). Keluarga dikatakan sebagai satu unit yang dibentuk dua individu
atau lebih yang dikaitkan dengan pertalian darah, perkahwinan atau
pengambilan anak angkat yang hidup bersama.
Keluarga dalam hubungannya dengan anak ditakrifkan sebagai tempat
pengasuhan yang dapat memenuhi keperluan hidup seperti makan,
minum, dan bergerak. Kanak-kanak bukan sahaja memerlukan
keluarga bahkan juga komuniti. Begitu juga sebaliknya keluarga dan
komuniti memerlukan kanak-kanak untuk melengkapkan kehidupan
seseorang manusia.
Essa (2003) pula menyatakan bahawa keluarga adalah teras dalam
pendidikan awal kanak-kanak. Keluarga merupakan salah satu
penghubung yang paling intim dan penting dalam setiap kehidupan
setiap manusia termasuklah dalam diri kanak-kanak itu sendiri.
Keluarga boleh dimaksudkan kepada “dua atau lebih perhubungan
antara manusia yang tinggal dalam satu penempatan” (Driscoll &
Nagel, 2002).
24

Olson & Defrain (1994) mentakrifkan keluarga sebagai satu atau lebih
daripada seorang individu yang komited antara satu sama lain untuk
berkongsi kasih sayang, sumber, keputusan dan nilai-nilai.
Manakala Babolz & Sontag (1993) memberi definisi keluarga secara
menyeluruh di mana keluarga tidak terhad kepada orang yang
mempunyai hubungan darah (nasab), perkahwinan atau pengangkatan.
Keluarga adalah kumpulan orang-orang yang memerlukan antara satu
sama lain kerana mereka berkongsi matlamat, sumber dan komited
untuk jangka panjang.
2.2.3 Fungsi Utama Keluarga
Fungsi keluarga adalah bertanggungjawab dalam menjaga dan
mengembangkan anggota-anggotanya (Suprihatin, G, dkk., 1992).
Antara fungsi utama keluarga ialah seperti berikut:
• Fungsi Reproduksi
• Fungsi Keagamaan
• Fungsi Sosial Budaya
• Fungsi Kasih Sayang
• Fungsi Perlindungan
• Fungsi Pendidikan
• Fungsi Ekonomi
• Fungsi Rekreasi
• Fungsi Status Dan Kedudukan
Fungsi Reproduksi
• Fungsi yang merupakan mekanisme untuk melanjutkan keturunan yang
direncanakan dapat menunjang terciptanya kesejahteraan manusia di
dunia yang penuh iman dan takwa.
Fungsi Keagamaan
• Didorong dan dikembangkan agar kehidupan keluarga sebagai tempat
persemaian nilai-nilai luhur budaya bangsa untuk menjadi insan
beragama yang penuh keimanan dan ketakwaan kepada Tuhan Yang
Maha Esa.
25

Fungsi Kasih Sayang
• Memberikan landasan yang kukuh terhadap hubungan anak dengan
anak, ibu dengan bapa, ibu bapa dengan anaknya serta hubungan
kekerabatan antara generasi. Ini penting untuk perkembangan psikologi
sihat kepada anak-anak.
Fungsi Sosial Budaya
• Anak-anak dibesarkan di dalam keluarga dengan nilai dan budaya yang
dianuti di dalam keluarga tertentu. Oleh itu, anak-anak mendapat
pembudayaan di dalam keluarga.
Fungsi Perlindungan
• Menambahkan rasa aman dan keakraban pada setiap ahli keluarga.
Keluarga memberi perlindungan kepada anak-anak dari segi tempat
tinggal yang sempurna serta memberi perlindungan kepada
perkembangan emosi anak-anak.
Fungsi Pendidikan
• Keluarga mendidik anak-anak kemahiran kerja-kerja di dalam rumah,
kemahiran kerjaya warisan keluarga seperti kemahiran berniaga, nilai
murni dan moral dan spiritual.
Fungsi Ekonomi
• Di dalam hal ini keluarga akan menyediakan semua keperluan
kehidupan seperti makan, minum, barangan dan perkhidmatan kepada
anak-anak serta merupakan unsur ketahanan keluarga.
Fungsi Rekreasi
• Keluarga menyediakan aktiviti rekreasi bersama ahli keluarga seperti
berkelah, bersukan, bermain, beriadah dan sebagainya.
Fungsi Status Dan Kedudukan
• Keluarga memberikan status kepada anak-anak melalui nama
keluarga, kedudukan keluarga dari segi ekonomi dan sosial di dalam
komuniti.
2.2.4 Perubahan Bentuk Keluarga Masa Kini
26

Perubahan dari segi ekonomi keluarga yang memerlukan pendapatan
lebih seiring dengan pembangunan dunia moden. Jika dahulu kaum ibu
hanya duduk di rumah menjaga dan mengasuh anak terutama anak
kecil telah beralih kepada bekerja. Masa dahulu segala keperluan,
kemudahan, bahan dan perkhidmatan semuanya akan disediakan oleh
keluarga. Pada hari ini, perkara sebegini tidak lagi dilakukan di mana
segalanya diperolehi dengan cara pembelian. Masa dahulu segala
keperluan, kemudahan, bahan dan perkhidmatan semuanya akan
disediakan oleh keluarga. Pada hari ini, perkara sebegini tidak lagi
dilakukan di mana segalanya diperolehi dengan cara pembelian.
Masa lalu keluarga lebih mengamalkan kerja-kerja beribadat di rumah
tetapi pada hari ini segala tugas tersebut banyak diberikan oleh
sekolah, guru-guru, para alim ulama dan institusi agama.Perubahan
yang berlaku kepada sistem kekeluargaan pada masa kini disebabkan
pengaruh daripada bentuk perhubungan keluarga yang kompleks serta
respon daripada pihak lain pada komuniti di dalam masyarakat itu
sendiri.Pada masa ini kasih sayang yang diberikan oleh keluarga
kepada anak-anak mereka lebih kepada aspek material bagi
menunjukkan kasih sayang mereka berbanding pada masa lalu kasih
sayang diberikan dengan sepenuhnya kepada anak-anak dalam apa
jua keadaan.
Pada masa ini di Malaysia, sebahagian besar daripada keluarga
dibentuk oleh pasangan yang matang dan atau oleh pasangan yang
telah berumur. Ini kerana faktor pendidikan dan tuntutan pekerjaan
menyebabkan pasangan muda-mudi lewat berkahwin. Dari satu segi,
ia merupakan sesuatu yang baik kerana pasangan itu dapat
menghadapi alam rumah tangga dengan lebih bersedia untuk menjaga
rumah tangga dan anak-anak sama ada dari segi material mahupun
dari segi emosi. Akan tetapi, dari sudut yang lain, didapati keluarga
yang dibentuk oleh pasangan yang telah "berumur" ini tidak dapat
menjalankan fungsi pembiakan (procreative function) dengan berkesan.
Tetapi ada juga sebilangan daripada mereka yang berkahwin pada usia
muda disebabkan faktor-faktor desakan hidup, berpendidikan rendah,
dan sebagainya.
Latar belakang alam perkahwinan yang pelbagai ini sedikit sebanyak
mempengaruhi caragaya keibubapaan masyarakat kita dalam
27

menyediakan keperluan yang terbaik kepada perkembangan
pendidikan awal kanak-kanak.
2.2.5. Jenis-jenis Keluarga
Keluarga boleh dibahagikan kepada beberapa jenis iaitu Keluarga
Nuklear, Keluarga Kembangan, Keluarga Tiri, Keluarga Angkat,
Keluarga Ibu/Bapa Tunggal, Keluarga Nenek/Datuk, Keluarga Kali
Kedua,
• Keluarga Nuklear
Terdiri daripada ibubapa dan seorang anak atau lebih.
• Keluarga kembangan
Terdiri daripada nenek,datuk,makcik, pakcik serta adik-beradik
yang lain yang tinggal bersama dalam satu kediaman. Mereka
berkongsi satu kefahaman dan tanggungjawab dalam urusan
keluarga. Dalam keluarga ini anak-anak boleh dibimbing atau
dididik oleh ahli keluarga yang lain seperti datuk atau nenek.
• Keluarga penjaga tunggal
Keluarga penjaga tunggal berlaku akibat daripada perceraian
atau salah seorang daripada ibubapa telah meninggal dunia.
Keluarga ini mempunyai hanya seorang ibu atau ayah yang
bertanggungjawab dalam urusan keluarga.
• Keluarga Campuran
Keluarga tiri digambarkan sebagai keluarga campuran. Seorang
daripada ibu atau bapa berkahwin semula dan membawa anak-
anak daripada perkahwinan lama ke dalam keluarga baru.
Keluarga ini menghasilkan suatu keluarga yang besar.
• Keluarga angkat
Keluarga yang menjaga dan mendidik anak-anak yang bukan
daripada keturunan mereka sendiri tetapi diambil daripada
individu lain dan dipelihara seperti anak sendiri.
28

• Keluarga Nenek/datuk
Keluarga yang terdiri daripada nenek dan datuk yang mendidik
serta menjaga cucu.
• Keluarga Kali Kedua
Keluarga ini terdiri daripada satu atau lebih anak-anak yang
telah membesar, iaitu anak-anak mereka sendiri atau anak
angkat, mendapat anak semula selepas tempoh masa yang
lama. Ini bermakna selepas anak yang pertama dilahirkan,
keluarga ini tidak mempunyai anak-anak lain untuk sepanjang
tempoh yang lama sehingga mereka membuat keputusan untuk
mempunyai anak lagi.
2.3 Hubungan,matlamat dan budaya mendidik anak
2.3.1 Perbezaan budaya dan nilai
Setiap individu perlu dan ingin menjadikan budaya masyarakat
sebahagian daripada kehidupan mereka, terutama dalam kehidupan
keluarga. Terdapat pelbagai budaya dan nilai-nilai tertentu yang
diamalkan oleh setiap keluarga di Malaysia. Keluarga merupakan
wadah yang sesuai untuk menerapkan budaya dan nilai-nilai tertentu
kepada anak-anak. Setiap keluarga berusaha untuk menerapkan
budaya dan nilai-nilai tersendiri dalam kehidupan seharian anak-anak
mereka. Budaya dan nilai –nilai yang diterapkan dalam sesebuah
keluarga bergantung kepada tahap pendidikan ibu bapa, tempat tinggal
dan jenis keluarga.
2.3.1.1 Tahap pendidikan ibu bapa
Tahap pendidikan ibu bapa juga telah meningkat. Jika dahulu,
tanggungjawab untuk menyara keluarga terletak pada bahu bapa yang
mencari nafkah, tetapi pada masa kini, ibu dan bapa telah bersama-
sama mencari rezeki. Tugas menjaga anak telah diserahkan kepada
pusat asuhan mahupun pembantu rumah. jika pembantu rumah
tersebut adalah warga asing, maka secara tidak langsung anak
tersebut akan belajar nilai dan budaya warga asing itu sendiri.
29

Tahap pendidikan ibu bapa juga telah meningkat. Jika dahulu,
tanggungjawab untuk menyara keluarga terletak pada bahu bapa yang
mencari nafkah, tetapi pada masa kini, ibu dan bapa telah bersama-
sama mencari rezeki. Tugas menjaga anak telah diserahkan kepada
pusat asuhan mahupun pembantu rumah. jika pembantu rumah
tersebut adalah warga asing, maka secara tidak langsung anak
tersebut akan belajar nilai dan budaya warga asing itu sendiri.
2.3.1.2 Perubahan tempat tinggal
Ibubapa muda telah mula berhijrah dari kampong ke bandar. Ini
mungkin kerana di bandar mempunyai lebih pekerjaan dan kemudahan
yang lebih selesa. Namun demikian, suasana perumahan di bandar
lebih kepada konsep “tidak menjaga tepi kain orang” oleh yang
demikian, apa yang berlaku jika anak-anak melakukan kesilapan di luar
pengetahuan ibu bapa, maka, tiada siapa yang akan menegur.
2.3.1.3 Keluarga nucleus
Ibubapa muda yang berpisah akan meminta ibubapa mereka untuk
menjaga anak-anak. Namun jika di bandar , tiada siapa yang akan
menjaga mereka dan menyebabkan anak-anak mereka terbiar.
2.3.2 Konflik, Matlamat Dan Nilai
Ibubapa dan keluarga bertanggungjawab menjadikan anak-anak
mereka berakhlak mulia, beragama matang berfikir serta menghayati
nilai-nilai murni tradisi yang diwarisi keluarga. Oleh yang demikian,
ibubapa bertanggungjawab mengeluarkan perbelanjaan kesihatan,
perubatan, pakaian untuk anak-anak.
2.3.2.1 Budaya Keluarga
Sebuah keluarga yang baik mempunyai sokongan emosi, menghormati
orang lain, bertanggungjawab terhadap segala tindakan. Perbezaan
budaya adalah dari segi ekspektasi kanak-kanak , cara menjaga
mereka, corak mendewasakan mereka dan juga tahap kepentingan
ibubapa terhadap pelajaran.
30

2.3.3 Aplikasi Penyelesaian Konflik
Guru harus memainkan peranan yang penting dalam mengurangkan
konflik didikan dan nilai berkeluarga. Guru perlu memberi peneguhan
dan sokongan kepada setiap tingkahlaku kanak-kanak sejajar dengan
matlamat dan hasrat pendidikan. Guru memerlukan sokongan dari
keluarga dan komuniti dalam menjalankan peranan ini.
2.4 Pembentuk nilai budaya
2.4.1 Pendidikan nilai, moral dan agama
Kanak-kanak perlu didedahkan dengan nilai-nilai murni seperti
bekerjasama, tolong menolong, hormat menghormati dan sebagainya
selaras dengan falsafah pendidikan negara yang mahukan
perkembangan secara menyeluruh (JERIS). Nilai-nilai murni perlu
diterapkan sejak mereka masih kecil lagi kerana dapat membentuk
moral yang baik dalam diri kanak-kanak tersebut. Nilai agama juga
perlu diajar kepada kanak-kanak dari kecil lagi. Amalan baik yang
diajarkan oleh sesebuah agama hendaklah dilaksanakan oleh keluarga
mereka agar dapat menjadi tauladan dan ikutan kepada kanak-kanak.
2.4.2 Proses membuat keputusan
Definisi Keputusan adalah pilihan yang dibuat antara alternatif yang
ada. Manakala Proses Pembuatan Keputusan pula ialah proses
membuat pilihan alternatif yang terbaik untuk mencapai sesuatu
objektif.
2.4.3 Jenis-Jenis Keputusan
Keputusan Berprogram adalah: berulang dan rutin; mengikut
prosedur atau garis panduan yang telah disediakan. Contohnya
pendaftaran kursus setiap semester.
Keputusan Tidak Berprogram pula berlaku secara tidak rutin dan
keadaan yang tidak biasa. Contohnya: hendak melabur dalam syarikat
baru tersenarai di BSKL.
2.4.4 Aplikasi Penyelesaian Konflik
31

Langkah Pertama :
Kenalpasti masalah dan peluang :
- Menganalisa punca atau penyebab
- Mengenalpasti kesukaran yang menghalanG pencapaian
matlamat
-Mengenalpasti situasi yang menunjukkan peluang- peluang
untuk melepasi matlamat yang sedia ada
Langkah Kedua :
Memikirkan alternatif penyelesaian :
- Untuk keputusan berprogram : alternatif hendaklah mudah dan
ketara
- Untuk keputusan tidak berprogram : alternatif yang lebih kreatif
dan inovatif
Langkah Ketiga :
Pilih alternatif paling sesuai
Perlaksanaan yang berjaya : Berhati-hati ketika merancang;
Sensitif terhadap mereka yang menerima kesan
Langkah Keempat :
Melaksanakan alternatif yang dipilih
Langkah lima:
Dapatkan maklumbalas
Membuat tindakan susulan dan menilai hasil daripada keputusan
2.5 Perkembangan Prososial
Wrightsman dan Deaux (1981) mendefinisikan perilaku prososial
sebagai perilaku seseorang yang mempunyai konsekuensi sosial positif
yang ditujukan bagi kesejahteraan orang lain secara fisikal mahupun
psikologi.
Perkembangan prososial ialah perkembangan seseorang dari segi
tingkahlaku yang dapat diterima sosial umum. Kanak-kanak perlu diberi
bimbingan tingkahlaku seperti berikut.
• Membimbing kanak-kanak ke arah membina kawalan diri
32

• Menggalakkan kanak-kanak berdikari
• Membimbing kanak-kanak untuk memenuhi keperluan emosi dan
intelek mereka
• Membina ekspektasi untuk kanak-kanak
• Merancang tingkahlaku yang sesuai dengan menyusun persekitaran
supaya disiplin kendiri dapat dilakukan kanak-kanak
• Mengubah tingkahlaku kanak-kanak sekiranya perlu
Seorang kanak-kanak akan meningkat dalam pelbagai perkara seperti
perkembangan kognitif, perkembangan bahasa, perkembangan sosial
dan lain-lain lagi. Menurut Moss dan Page (dalam Baron & Byrne,
1991), seseorang yang mendapatkan pengukuhan positif pada saat
melakukan suatu perilaku prososial maka ia cenderung akan
melakukan perilaku itu lagi pada saat yang lain, sedangkan seseorang
yang mendapatkan pengukuhan negatif pada saat melakukan suatu
perilaku prososial maka akan cenderung menghindari perilaku tersebut
pada saat yang lain.
Elemen penting dalam pendidikan awal kanak-kanak adalah
memberikan bimbingan yang berkesan kepada kanak-kanak seperti
berikut.
• Mengenali diri
• Mengetahui perkembangan kanak-kanak
• Memenuhi keperluan kanak-kanak dengan cara sesuai dari segi
berdikari dan bertanggungjawab
• Menetapkan ekspektasi yang sesuai
• Menyusun dan memodifikasi persekitaran supaya tingkahlaku dan
kawalan kendiri yang diharapkan dapat dibina
• Menunjukkan model tingkahlaku yang sesuai kepada kanak-kanak
• Mengelakkan daripada membina atau menggalakkan tingkahlaku
bermasalah
Latihan
Buatkan satu temubual bersama beberapa ibubapa dan guru mengenai
kepentingan kerjasama antara pihak ibubapa dan guru terhadap
perkembangan pendidikan awal kanak-kanak? Bincangkan dan nyatakan
33

cadangan ibubapa dan guru untuk menarik mereka untuk melibatkan diri
dengan aktiviti prasekolah.
1
TAJUK 3 PERSEKITARAN KELUARGA (6 JAM)
SINOPSIS :
Topik ini akan membincangkan perubahan pendidikan kanak-kanak
dari institusi keluarga ke institusi pengasuhan iaitu di tadika atau
prasekolah. Antara aspek yang mempengaruhi perkembangan
pembelajaran kanak-kanak seperti persekitaran pengasuhan dari segi
institusi taman asuhan, ruang dalam dan luar.
HASIL PEMBELAJARAN :
1. Menjelaskan persekitaran pengasuhan;
2. Menghuraikan institusi taman asuhan;
3. Menjelaskan peranan ruang dalam dan luar, peralatan dan
keselamatan;
4. Menjelaskan kualiti pengasuhan dari aspek saiz kumpulan, nisbah
kanak-kanak dan orang dewasa serta kelayakkan;
5. Menjelaskan keluarga sebagai sumber sokongan dan hubungan
kakitangan dan keluarga serta penglibatan keluarga.
34
PERSEKITARAN
KELUARGA

3.1 PERSEKITARAN PENGASUHAN
Persekitaran pengasuhan adalah situasi fizikal yang disediakan untuk program
pendidikan awal kanak-kanak. Ini termasuk menyediakan ruang aktiviti dan
bahan pembelajaran.
3.1.1 Institusi Taman Asuhan
Institusi taman asuhan dimaksudkan sebagai tempat pembelajaran awal
kanak-kanak. Biasanya institusi taman asuhan adalah merujuk kepada taska.
Walau bagaimanapun topik ini akan menyentuh tentang taska dan tadika
kerana kedua-duanya mempunyai kesinambungan perubahan pendidikan dari
keluarga ke institusi. Ibu bapa menghantar anak-anak untuk mendapatkan
perkhidmatan yang berkualiti dan berkesan. Pihak pengurusan taska dan
tadika perlu secara profesional menyediakan perkhidmatan seperti yang
diharapkan oleh ibu bapa dan keluarga kanak-kanak. Secara profesional pihak
pengurusan perlu menjelaskan program yang disediakan. Hal ini penting untuk
memberi kefahaman kepada Ibu bapa dan keluarga.
Apabila berkomunikasi dengan ibu bapa, pihak pengurusan hendaklah
bersedia mendengar cadangan yang dikemukakan oleh ibu bapa. Di samping
itu cuba jelaskan program yang akan dilaksanakan. Komunikasi yang baik
dapat memberi keyakinan ibu bapa terhadap program yang akan
dilaksanakan. Ibu bapa perlu mendapatkan maklumat dan gambaran sebenar
untuk memastikan kesinambungan pendidikan anak-anak mereka
bersesuaian dengan yang mereka ingini.
35
KELUARGA
SEBAGAI
SUMBER
SOKONGAN
PERSEKITARA
N
PENGASUHAN
KUALITI
PENGASUHAN

3.1.2 Ruang Dalam dan Luar
Situasi yang kondusif hendaklah disediakan supaya kanak-kanak merasa
selesa semasa berada di premis prasekolah. Di prasekolah atau tadika kanak-
kanak berada dalam satu keluarga yang besar. Guru hendaklah
menyesuaikan kanak-kanak dengan perubahan suasana yang berbeza
dengan suasana di rumah mereka sendiri. Ruang dalam dan luar bangunan
tadika disediakan untuk tujuan pembelajaran kanak-kanak. Di rumah mereka
belajar menerusi ibu bapa dan keluarga. Mereka bebas tanpa mengikut jadual
untuk melakukan aktiviti yang digemari. Di tadika mereka belajar secara
terancang untuk memenuhi keperluan perkembangan kognitif, fizikal, sosial
dan emosi.
3.1.2.1 Ruang Dalam
Susun atur ruang dalam yang dibahagikan kepada beberapa sudut
pembelajaran dirancang untuk menggalakkan kanak-kanak belajar. Guru perlu
dapat menyesuaikan sudut-sudut pembelajaran dengan mesra pengguna.
Setiap bahan dan peralatan mudah diambil dan digunakan oleh kanak-kanak.
Secara tidak langsung dengan situasi yang memudahkan ini kanak-kanak
akan merasakan tiada jauh perbezaan dengan keadaan di rumah mereka.
Kemungkinan berlaku konflik kepada kanak-kanak di peringkat permulaan
untuk menyesuaikan dengan keadaan di kelas prasekolah. Di rumah mereka
bebas mengguna dan meletakkan peralatan mainan mereka. Di kelas
prasekolah mereka perlu diperkenalkan dengan peraturan yang mudah untuk
mendidik menggunakan peralatan dan menyimpan peralatan yang telah
digunakan. Secara tidak langsung mereka dididik untuk mempunyai sikap
bertanggungjawab terhadap barangan yang digunakan.
Aktiviti ruang dalam memberi peluang kanak-kanak berinteraksi untuk
meningkatkan perkembangan kognitif, sosial, emosi dan kreativiti. Aktiviti
berkumpulan di sudut pembelajaran mendidik mereka bersosial dan
berinteraksi dengan rakan sebaya. Di sudut senyap mereka boleh
menjalankan aktiviti sendirian seperti membaca buku bergambar. Di sudut
pembelajaran kognitif mereka dapat berbincang dengan rakan sebaya tentang
apa yang telah dipelajari. Manakala di sudut kreativiti mereka dapat
meluahkan perasaan dan menghasilkan idea kreatif. Peranan guru
36

membimbing dan menggalakkan perkembangan tingkah laku positif di
kalangan kanak-kanak.
Guru perlu bersikap profesional untuk menangani masalah pembentukan
tingkah laku kanak-kanak dalam melaksanakan aktiviti di dalam bangunan.
Peranan guru semasa mengendalikan aktiviti di ruang dalam antaranya
(a) Sedia membimbing dan memberi tunjuk ajar kepada kanak-kanak.
(b) Bersikap sabar setiap kali kesilapan yang dilakukan oleh kanak-kanak.
(c) Peka dan perihatin terhadap masalah yang dihadapi oleh kanak-kanak.
(d) Memberi arahan yang mudah difahami oleh kanak-kanak.
(e) Menyediakan peraturan yang mudah difahami oleh kanak-kanak.
(f) Mendidik kanak-kanak berinteraksi positif dengan rakan sebaya.
(g) Mendidik kanak-kanak sikap bertimbang rasa di antara rakan sebaya.
(h) Mendidik kanak-kanak menghormati hak orang lain.
(i) Mendidik kanak-kanak bertanggungjawab dengan peralatan yang
digunakan.
(j) Mendidik kanak-kanak mengikut peraturan.
(k) Mendidik kanak-kanak menjaga kebersihan dan persekitaran.
(l) Mematuhi giliran yang ditetapkan semasa menjalankan aktiviti.
Susunatur kelas prasekolah/tadika.
3.1.2.2 Ruang Luar
Pihak pengurusan prasekolah atau tadika perlu memberi peluang kanak-
kanak untuk menjalankan aktiviti di luar kelas tadika atau prasekolah.
37

Keadaan ini dapat memberi peluang di kalangan kanak-kanak yang
keluarganya tidak berkesempatan kerana kekangan kerjaya keluarga. Situasi
ruang di luar rumah juga berbeza dengan situasi ruang luar di prasekolah.
Keadaan ruang luar di prasekolah dilengkapi dengan peralatan mainan dan
direka khusus untuk perkembangan kanak-kanak. Ruang luar di premis
prasekolah atau tadika memberi peluang kanak-kanak meningkatkan
perkembangan fizikal, kognitif, sosial dan emosi.
Guru hendaklah merancang sebelum mengadakan aktiviti di ruang luar.
Jangan terlalu mengambil mudah terhadap aktiviti luar dengan menumpukan
main sahaja. Aktiviti perkembangan kognitif dapat dijalankan di ruang luar
kelas. Guru boleh memikirkan untuk aktiviti perkembangan kognitif selain
bermain pasir dan air. Umpamanya menanam bunga dan mengenal tumbuh-
tumbuhan di sekitar kawasan ruang luar.
Guru juga boleh merancang aktiviti perkembangan fizikal dengan menjalankan
aktiviti permainan secara kumpulan atau individu. Semasa kanak-kanak
menjalankan aktiviti, guru menjadi pemerhati dan pembimbing untuk
memperbetulkan keadaan dan menjaga keselamatan kanak-kanak semasa
menjalankan aktiviti. Di antaranya adalah seperti berikut:
(a) Berada dalam keadaan berhadapan dengan kanak-kanak yang dikawal.
(b) Kedudukan berdekatan dengan peralatan demi keselamatan.
(c) Mengagihkan nisbah kanak-kanak dengan orang dewasa.
(d)Menunjukkan cara yang betul membengkok lutut bila melompat dan
merangkak.
(e) Mengujudkan suasana kreatif untuk menggunakan bahan disamping
menekankan ciri keselamatan.
(f ) Galakkan kanak-kanak untuk memegang tempat bergantung bila
memanjat atau berbuai.
(g) Hadkan masa untuk alat permainan yang menjadi kegemaran.
(h) Galakkan trafik satu hala.
3.1.3 Peralatan Dan Keselamatan
38

Konsep keselamatan merujuk kepada langkah-langkah yang
dilaksanakan oleh individu atau kumpulan untuk mengelakkan
kemudaratan seperti kemalangan, kecederaan atau
kematian.Keselamatan termasuk dalam teori hieraki Maslow.
Prinsip keselamatan
• Bahan permainan dan perabot besar dan berbucu bulat.
• Soket elektrik tidak dapat dijangkau atau ditutup.
• Pastikan lantai tidak licin.
• Ruang dapur adalah tempat larangan.
• Di ruang luar, longkang perlu bertutup, alat permainan perlu dipastikan
keselamatannya.
• Kawasan perlu berpagar.
• Latihan kecemasan sekurang-kurangnya dua kali setahun.
• Prosedur latihan kebakaran
 pastikan satu kawasan lapang yang agak jauh di luar bangunan
untuk kanak-kanak berkumpul.
 Sediakan pelan arah laluan.
 Kanak-kanak dilatih mengikut laluan dan bergerak secara tenang
apabila berlaku kecemasan.
Fikirkan.
Lihat gambar di bawah. Bincang dan kaitkan dengan apa yang telah
anda pelajari.
3.2 Kualiti Pengasuhan
39

Pengurusan berkualiti akan menghasilkan perkembangan kanak- kanak yang
positif. Oleh itu, kKualiti pengasuhan berkait rapat dengan :
- Kelayakan guru
- Latihan guru
- Pengalaman guru
Maka guru perlu mendapat latihan khusus menerusi institusi yang diiktiraf.
Kementerian Pelajaran Malaysia berperanan dalam meningkatkan kualiti ini
dengan :
i. Menaikkan taraf guru-guru ke peringkat ijazah, termasuk guru-
guru yang mengajar di prasekolah di sekolah bantuan kerajaan.
ii. Latihan jangka panjang dan jangka pendek.
iii. Mengadakan bengkel dan seminar kepada guru-guru
3.2.1 Saiz Kumpulan Dan Nisbah Kanak-Kanak
Kementerian Pelajaran Malaysia telah menentapkan bahawa setiap satu
kelas di prasekolah perlulah mempunyai seorang guru dan seorang
pembantu pengurusan murid. Nisbah murid ialah maksimum seramai 25
orang bagi satu kelas. Nisbah ini amat penting bagi menjamin kualiti
pendidikan di prasekolah. Pembantu pengurusan murid ditugaskan
membantu guru untuk menjalankan aktiviti disamping menyediakan makanan
dan menjaga kebersihan prasekolah.
Pembantu pengurusan murid juga perlu membantu guru ketika menjalankan
aktiviti kumpulan bersama para pelajar. Aktiviti kumpulan kebiasaannya
adalah tiga kumpulan dimana setiap satu kumpulan terdiri daripada 7 atau 8
orang kanak- kanak.
3.2.2 Kelayakan Guru
Di Malaysia, kelayakan guru prasekolah boleh diperolehi daripada kursus
yang ditawarkan oleh KPM seperti :
i. Sijil Perguruan dan Pengkhususan Prasekolah (1993)
ii. Diploma Pendidikan Pengkhususan Prasekolah (1996)
iii. Kursus Perguruan Lepasan Ijazah (KPLI)
iv. Sijil KSPK Pengkhususan Prasekolah.
v. Program Ijazah Sarjana Muda Pendidikan (PISMP)
Setiap pengurus premis swasta, perlu mendaftarkan guru masing-masing di
Jabatan Pendidikan Negeri. Mereka diwajibkan mengikuti khusus ketika cuti
40

sekolah. Sebagai penghargaan KPM kepada guru-guru prasekolah,
kementerian telah menganegerahkan “ Anugerah Guru Inovatif” kepada guru
prasekolah di Malaysia. Mereka bertanding di peringkat daeah, negeri dan
kebangsaan. BPG, KPM juga turut menobatkan Anugerah Pensyarah Pakar
Bidang Prasekolah pada pensyarah terlibat di IPGM.
3.3 Keluarga Sebagai Sumber Sokongan
3.3.1 Hubungan kakitangan dan keluarga
Ibu bapa adalah sekolah utama dan pertama dalam pendidikan kanak-kanak.
Berpegang kepada pesanan Rasulullah ‘tuntutlah ilmu sejak dari dalam buaian
hingga ke liang lahad’, wajarlah ibu bapa dan guru prasekolah bekerjasama
demi mewujudkan generasi berkualiti dan bertakwa. Dalam konteks
prasekolah, guru dan ibu bapa adalah rakan.
Komunikasi yang baik antara guru dan ibu bapa merupakan faktor
persekitaran yang penting. Ikatan hubungan yang baik memerlukan rasa
hormat-menghormati, persefahaman, perkongsian maklumat, pengetahuan
dan kemahiran secara dua hala.
3.3.2 Penglibatan Keluarga
Kajian di dalam dan di luar negara menunjukkan bahawa faktor
persekitaran seperti penglibatan ibu bapa secara aktif mempunyai
kesan langsung ke atas semua aspek perkembangan kanak-kanak
(Mac Naughtori, 2005). Dapatan kajian oleh penulis (Mariani et al.,
2006) mengenai faktor persekitaran seperti ibu bapa yang
mempengaruhi penyesuaian kanak-kanak di bilik darjah prasekolah
a) Bahan Pembelajaran
- membantu kanak-kanak mendapatkan buku yang sesuai,
menyediakan bahan bantu belajar elektronik seperti CD Pendidikan
b) Persekitaran Kondusif
- menyediakan alat tulis yang sesuai untuk
kanak-kanak. Sebilangan besar juga peka terhadap keperluan
ruang dan kemudahan lain untuk anak-anak mereka belajar.
c) Komitmen Ibu Bapa
- menyemak kerja rumah anak-anak mereka
41

Aspek Membaca
Terdapat hubungan yang rapat antara penglibatan keluarga dengan
pemerolehan kemahiran membaca di kalangan kanak-kanak. Kajian
Durkin (1966) tentang kanak-kanak yang didapati sudah cekap
membaca walaupun masih di dalam kelas-kelas tadika mendapati
bahawa faktor utama yang mendorong mereka cepat dan lancar
membaca ialah jumlah bahan bacaan yang mencukupi yang disediakan
oleh ibu bapa . Trelease (1989) berpendapat membaca kuat kepada
anak-anak boleh mendatangkan banyak faedah. Ibu bapa mahupun
ahli keluarga yang membaca kuat kepada murid prasekolah bukan
sahaja dapat meningkatkan kemahiran membaca murid tersebut tetapi
kemahiran-kemahiran lain yang berkaitan dengan kemahiran
membaca. Misalnya ibu bapa dapat meningkatkan daya mental anak-
anak mereka dengan meluaskan konsep, perbendaharaan kata serta
meluaskan alam pengetahuan dan pemikiran.
Berbincang mengenai perkara yang sama, Safiah (1990) berpendapat
bahawa kanak-kanak yang dalam lingkungan umur 5 atau 6 tahun yang
kerap dibacakan cerita akan mempunyai satu tanggapan yang agak
jelas tentang apa yang dikatakan sebuah cerita.Misalnya, mereka tahu
bahawa setiap cerita ada bahagian permulaan , ada peristiwa-peristiwa
yang terjalin antara satu dengan lain dan ada pula bahagian
penutupnya. Lebih banyak mendengar cerita, lebih kukuh pemahaman
mereka tentang bagaimana cerita diolah. Ringkasnya, pengetahuan
latar tentang cerita atau skema cerita sangat penting kerana akan
membantunya memahami cerita-cerita lain.
Dalam kajiannya, Hansen (1969) telah menggabungkan 4 faktor yang
berkaitan dengan persekitaran rumah. Faktor-faktor itu ialah:-
– terdapat atau tidak bahan bacaan yang sesuai di rumah.
– masa yang diuntukkan bagi membaca kepada kanak-kanak.
– masa yang diuntukkan bagi membimbing dan menggalakkan
kanak-kanak membaca.
– sama ada ibu bapa menjadi contoh atau model yang baik
kepada kanak-kanak.
Keempat-empat faktor itu secara bergabung didapati lebih
mempengaruhi sikap kanak-kanak membaca daripada secara
berasingan.
Sebagai kesimpulan, faktor peranan ibu bapa dan persekitaran rumah
merupakan faktor utama dalam mempengaruhi sikap kanak-kanak
42

membaca. Ia merupakan faktor penentu sama ada seseorang kanak-
kanak akan menjadi pembaca yang berjaya atau sebaliknya.
3.3.3 Sumbangan Keluarga
Guru hendaklah menggalakkan penglibatan ibu bapa dalam aktiviti
yang dianjurkan oleh prasekolah. Ibu bapa dan keluarga boleh
menyumbangkan kepakaran atau sebagai rujukan, memberi
sumbangan tenaga dan bahan serta memberi khidmat kebajikan.
Keluarga juga boleh
menyumbangkan kepakaran atau sebagai rujukan seperti:
• Memberi penerangan tentang pekerjaan
• Membuat demonstrasi serta memberi latihan dalam kraf
• Membantu dalam aktiviti pembelajaran seperti bercerita, menyanyi atau
menggunakan komputer
• Memberi khidmat nasihat dan runding cara
Selain daripada itu, keluarga boleh memberi sumbangan tenaga dan
bahan seperti:
• Menyediakan alat bantu penagajaran dan pembelajaran
• Membaiki alat permainan luar
• Membina taman sains
• Menderma alat permainan terpakai
• Mengadakan lawatan atau berkelah
• Menyediakan props
Akhir sekali keluarga turut boleh memberi khidmat kebajikan seperti:
• Memberi sumbangan untuk aktiviti sukaneka atau persembahan
tahunan
• Menjadi ahli Jawatankuasa Prasekolah
• Bergotong royong membersihkan sekolah
Fikirkan.
Hubungan antara institusi pendidikan awal kanak-kanak dengan
komuniti memangkinkan kebaikan bukan sahaja kepada institusi
itu sendiri, bahkan kepada kanak-kanak. Bincangkan.
Latihan.
43

1. Mengapa kepakaran diperlukan untuk program awal kanak-
kanak?
2. Bagaimana kolaborasi dapat membantu kanak-kanak?
TAJUK 4 PEMBENTUKAN DISPLIN KANAK-KANAK (4 JAM)
SINOPSIS :
Topik ini akan membincangkan mengenai pembentukan disiplin kanak-
kanak. Antara aspek yang berkaitan dengan pembentukan disiplin
adalah jenis-jenis tingkah laku yang tidak diterima dan langkah-
langkah yang boleh dilaksanakan bagi mengatasi tingkah laku
tersebut. Langkah-langkah mengatasi tingkah laku yang tidak diterima
melalui peneguhan dan dendaan.
1. Menjelaskan mengenai panduan disiplin kanak-kanak
2. Menghuraikan jenis-jenis tingkah laku yang tidak diterima
3. Menghuraikan langkah-langkah yang boleh dilaksanakan bagi
mengatasi
tingkah laku yang tidak diterima dalam kalangan kanak-kanak.
1
44
PEMBENTUKAN
DISIPLIN KANAK-
KANAK
PANDUAN
DISIPLIN
JENIS –JENIS
TINGKAH LAKU
YANG TIDAK
LANGKAH-
LANGKAH UNTUK
MENGATASI

4.2. Disiplin dan Kanak-kanak
4.2.1. Panduan Disiplin
Mendisiplinkan kanak-kanak merupakan satu perkara yang penting tetapi
satu proses yang amat menyukarkan terutama kepada ibu bapa. Tidak ramai
ibu bapa mendapat pendedahan mengenai cara mendisiplinkan kanak-kanak
secara formal. Usaha mendisiplinkan kanak-kanak adalah bertujuan untuk
mengajar mereka bertingkah laku yang boleh diterima oleh masyarakat.
Apakah disiplin ?
• Dari segi bahasa, disiplin adalah kawalan yang diperoleh daripada
penguatkuasaan peraturan .
• Disiplin adalah mengajar dan bukannya bermaksud menghukum. Ianya perlu
dilakukan dengan penuh kasih sayang.
• Menurut Laporan Jawatankuasa Kabinet (1979)- disiplin merupakan
kesanggupan seseorang individu menghormati dan mematuhi undang-
undang sama ada disiplin dikenakan dari luar atau kerelaan sendiri.
• Satu peraturan yang dikenakan kepada murid-murid untuk mengawal
dan mendapatkan tingkah laku yang diingini,
Kanak-kanak belajar berdidsiplin dan bertingkah laku positif, jika diajar dan
diberi tunjuk cara bertingkah laku yang sesuai. Kanak-kanak akan lebih
bertingkah laku positif hasil daripasa motivasi dan peneguhan yang diterima
berbanding hukuman atau dendaan.
Masalah tingkahlaku yang tidak boleh diterima atau negatif dalam kalangan
kanak-kanak perlu diambil perhatian dengan serius oleh semua pihak
terutama ibu bapa, para guru dan pentadbir sekolah. Oleh yang demikian para
ibu bapa dan para guru perlu memainkan peranan yang proaktif untuk
mendidik dan mebimbing kanak-kanak agar dapat bertingkah laku positif
seterusnya mengurangkan masalah tingkahlaku negatif dalam kalangan
mereka. Tingkah laku yang tidak diterima ini membawa kesan yang hebat
45

dalam proses pembelajaran dan sosialisasi kanak-kanak. Pendidikan dan
bimbingan ke atas kanak-kanak bertingkah laku positif perlu bermula dari
peringkat usia yang muda bagi melahirkan masyarakat yang berbudaya,
berakhlak mulia dan mempunyai jati diri tinggi. Sebagaimana kata pepatah
“melentur buluh biarlah dari rebungnya, iaitu mendidik anak-anak biarlah
bermula dari usia muda.
4.2.2. Jenis-jenis Tingkah laku yang tidak diterima
Kanak-kanak secara semula jadinya suka bergerak bebas dan
bertingkah laku di luar jangkaan. Kanak-kanak juga berkebolehan
menunjukkan pelbagai tingkah laku bergantung kepada tahap perkembangan
dan situasi. Tingkah laku yang tidak boleh diterima atau tingkah laku negatif .
Tingkah laku negatif adalah tingkah laku yang tidak normal dan terkeluar dari
nilai dan norma sosial masyarakat,tidak kira di dalam kehidupan
bermasyarakat atau termasuk sekolah. Secara konsepnya, ia bertentangan
dengan tingkah laku yang lazimnya dianggap sebagai persepsi, perasaan, dan
perlakuan yang pada kebiasaanya dialami oleh banyak orang dalam sesebuah
masyarakat sama ada di kawasan pedalaman mahupun bandar.
Tingkah laku negatif boleh dibahagikan kepada empat jenis iaitu:
• tingkah laku destruktif
• tingkah laku disruptif
• tingkah laku pergantungan berlebihan dan
• tingkah laku pengunduran diri.
• Tingkah laku desruktif
Tingkah laku destruktif merupakan tingkah laku merosak dan anti sosial
yang sangat bahaya kerana disamping melakukan kerosakan dan
mengancam keselamatan orang lain dan kemudahan sekolah,
pelakunya juga terlibat melakukan aktiviti jenayah. Tingkah laku
agresif ini dapat dikenalpasti melalui perbuatan, tindakan merosakkan
atau perkataan melalui sindiran atau perbuatan fizikal seperti tumbuk-
menumbuk, bergaduh,melukai atau menyakiti seseorang yang lain dan
hal ini boleh membawa kepada permusuhan nyata, gengtarisme dan
vandalisme. Pelaku juga mungkin bertindak agresif kepada pihak lawan
akibat rasa tidak puas hati, benci, marah atau dendam. Pelaku ini
seronok melihat kesusahan atau penderitaan orang lain.
46

• Tingkah laku disruptif
Tingkah laku disruptif adalah tingkah laku melampau yang
mengganggu aktiviti dan ketenteraman orang lain atau pengajaran
seperti membuat bising, bercakap pada waktu yang tidak sesuai,
pergerakan yang berlebihan atau tidak perlu, mengganggu rakan,
menolak-nolak, bertumbuk dan lain-lain.
Hamzah (1996) menggariskan beberapa tingkah laku kacau bagi
kanak-kanak. Istilah ‘kacau laku’ dicipta untuk mewakili pelbagai bentuk
tingkah laku yang tidak sesuai, Antara tingkah disruptif yang tidak
sesuai dan tidak diterima adalah:
- Bertindak agresif tanpa provokasi
- Mengacau rakan yang sedang belajar
- Bercakap pada masa yang tidak sesuai
- Bergerak dengan kerap tanpa perlu
- Ketawa dengan kuat untuk menarik perhatian
- Tidak mahu bekerjasama dan degil
• Tingkah laku pergantungan berlebihan
Tingkah laku penggantungan berlebihan adalah merujuk kepada kanak-
kanak yang menghadapi masalah untuk berdikari, kebimbangan dan
kurang keyakinan diri dalam melaksanakan aktiviti-aktiviti pembelajaran
dan aktiviti sosial. Kanak-kanak yang bertingkah laku enggantungan
berlebihan ini sentiasa mengahrapkan bantuan dan pertolongan otrang
lain seperti ibu bapa , guru dan rakan sebaya untuk menyiapkan
tugasan, membuat keputusan atau menyelesaikan masalah. Sekiranya
orang yang diharapkan tiada, kanak-kanak tersebut akan berasa
bimbang, takut dan cemas. Antara punca yang menyebabkan kanak-
kanak bertingkah laku begini adalah kerana ibu bapa memberi
perlindungan terlampau, suasana rumah tangga yang tegang,
autokratik dan tidak mempercayai kanak-kanak.
47

• Tingkah Laku pengunduran diri
Tingkah laku pengunduran diri atau pengasingan diri merupakan
penarikan diri daripada situasi yang mengancam atau tidak selamat.
Tingkah laku ini merupakan mekanisme helah bela diri berkaitan
dengan pengalaman pahit di masa lalu. Tingkah laku kanak-kanak
yang menarik diri daripada sesuatu situasi atau aktiviti berpunca dari
rasa rendah diri, rasa tidak selamat, rasa terancam, kurang kemahiran
atau perasaan malu.
Tingkah pengunduran diri ini akan mengakibatkan kanak-kanak
menyimpan perasaan, tidak mahir berkomunikasi, bersosialiasi dan
seterusnya membentuk konsep kendiri yang negatif.
4.3. Langkah Mengatasi tingkah laku yang tidak boleh diterima
4.3.1. Peneguhan positif
Tingkah laku yang positif atau yang diingini perlu dikukuh dan
dipertingkatkan untuk mengekalkan tingkah laku tersebut. Antara
kaedah atau langkah yang boleh dilaksanakan oleh guru dan ibu bapa
adalah peneguhan positif. B.F. Skinner mengemukakan kaedah
peneguhan positif dan peneguhan negatif bagi menggalakkan kanak-
kanak mengulangi sesuatu perbuatan yang diingini. Peneguhan positif
diberikan kepada kanak-kanak yang menunjukkan tingkah laku positif.
Peneguhan positif yang diberikan oleh ibu bapa atau guru dapat
mendorong dan menggalakkan kanak-kanak mengulangi dan
mengekalkan tingkah laku yang diingini tersebut.
Di antara contoh peneguhan positif yang boleh dilaksanakan oleh guru
seperti memberi pujian, senyuman yang ikhlas, ganjaran, hadiah atau
sesuatu yang menyenang dan menyeronokkan kanak-kanak. Menurut
Brophy (1981) pujian yang diberikan kepada kanak-kanak yang
menunjukkan tingkah positif perlu ikhlas ,spontan dan segera, tidak pilih
kasih, spesifik dan berterusan.
4.3.2. Peneguhan negatif
Peneguhan negatif merupakan tindak balas yang tidak menyenangkan
atau menyakitkan dilaksanakan jika kanak-kanak menunjukkan tingkah
48

laku yang tidak diterima atau negatif. Peneguhan negatif berbeza
dengan hukuman atau dendaan. Bagi melaksanakan peneguhan
negatif, guru atau ibu bapa boleh menarik keistimewaan atau
keseronokan dengan tujuan untuk menghapuskan tingkah yang tidak
diingini.
4.3.3. Dendaan dan Hukuman
Dendaan atau hukuman bertujuan untuk menghapuskan tingkah laku
yang tidak diingini.
4.3.4. Panduan menghadapi disiplin kanak-kanak:
i. Guru perlu realistik terhadap tingkah laku kanak-kanak.
Jangkaan yang diberikan harus sesuai dengan perkembangan
dan pertumbuhan kanak-kanak.
ii. Melihat kesalahan yang dilakukan oleh kanak-kanak merupakan
satu pembelajaran daripada kesilapan. Guru perlu memberi
bimbingan untuk membetulkan kesalahan yang dilakukan oleh
kanak-kanak.
iii. Guru menunjukkan contoh yang bertingkah laku yang baik dan
sesuai. Contoh bagaimana guru mengawal kemarahan dan
kekecewaan perlu dilakukan secara eksplisit.
iv. Kanak-kanak yang berumur tiga tahun atau lebih, boleh diberi
peluang untuk memilih melakukan sesuatu tindakan. Peluang
yang diberikan hendaklah selamat dan memberi peluang untuk
meneroka pengalaman baru.
v. Perlu menggunakan perkataan yang sesuai bagi menegur
kesalahan dan bukannya memukul kanak-kanak tersebut.
Memukul tidak memberi kesan yang positif. Kanak-kanak belajar
melayan orang lain sebagaimana mereka dilayan. Jika kanak-
kanak dipukul, mereka belajar menyelesaikan masalah dengan
keganasan.
vi. Jika hukuman perlu dilaksanakan, alasan yang logik perlu
dimaklumkan kepada kanak-kanak.
49

TAJUK 5 MELAYANI PERASAAN (6 JAM)
SINOPSIS:
Topik ini membincangkan tentang definisi perasaaan, memahami perasaan ,
perasaan yang positif serta ekspresi perasaan dan adaptasi perasaan. Turut
didedahkan ialah bagaimana kanak-kanak belajar memahami perasaan
mereka dan membuat perkaitan diantara perasaan dan tingkah laku mereka.
Selain daripada itu adaptasi perasaan diri sendiri, berpasangan dan
berkumpulan turut dibincangkan.
1. Menjelaskan konsep perasaan;
2. Mengenal pasti perasaan yang positif;
3. Menjelaskan konsep ekspresi perasaan;
4. Mengenal pasti ekspresi diri sendiri;
5. Mengenal pasti ekspresi orang lain; dan
6. Mengenal pasti adaptasi perasaan
KERANGKA TAJUK-TAJUK:
50
MELAYANI PERASAANMELAYANI PERASAAN
EKSPERASI
PERASAAN
EKSPERASI
PERASAAN
ADAPTASI
PERASAAN
ADAPTASI
PERASAAN
PERASAANPERASAAN

5.1 PERASAAN
5.1.1 Definisi Perasaan
Menurut Chaplin (1972) perasaan adalah keadaan (state) individu
berdasarkan persepsi mereka sendiri akibat daripada ransangan secara
dalaman mahupun luaran. Chaplin berpendapat bahawa terdapat berbagai
definisi mengenai perasan yang dikemukakan oleh para ahli psikologi dari
berbagai aspek yang melibatkan emosi.
Perasaan adalah sesuatu yang melibatkan emosi yang terdapat dalam diri
Kanak-kanak yang membesar dengan perasaan positif yang jauh lebih
cenderung untuk mencari kebahagiaan berbanding dengan mereka yang
dihimpit oleh konflik dan emosi.
Sebagai seorang guru dan juga ibu bapa, kita bertanggungjawab untuk
mencipta seberapa banyak perasaan positif yang mungkin dalam diri kanak-
kanak. Semua ini memang perlu dimulakan oleh orang dewasa.
Apabila kanak-kanak dapat berinteraksi yang baik sesama rakan di
prasekolah dan juga keluarga di rumah, mereka akan pergi ke sekolah
dengan penuh keyakinanseseorang individu. Ia adalah berbentuk fisiologi dan
psikologi yang merupakan tindak balas manusia kepada peristiwa yang sesuai
dengan keperluan dan matlamat peribadi seseorang. Perasaan adalah
subjektif. Keadaan emosi ini menggerakkan pemikiran dan tindakan luaran
yang biasanya sesuai dengan sesuatu situasi.
5.1.2 Perasaan yang positif
Kanak-kanak yang membesar dengan perasaan positif yang jauh lebih
cenderung untuk mencari kebahagiaan berbanding dengan mereka yang
dihimpit oleh konflik dan emosi. Sebagai seorang guru,kita bertanggungjawab
untuk mencipta seberapa banyak perasaan positif yang mungkin dalam diri
kanak-kanak. Semua ini memang perlu dimulakan oleh orang dewasa. Apabila
kanak-kanak dapat berinteraksi yang baik sesama rakan di prasekolah dan
51

juga dengan keluarga di rumah, perasaan yang positif akan turut terpancar
diwajah mereka.
Untuk membentuk perasaan yang positif dalam diri kanak-kanak, guru perlu
menyediakan suasana yang kondusif dan selesa di dalam bilik darjah. Guru
perlu cuba mengelakkan emosi yang negetif seperti marah, benci, dendam
dan sebagainya.
Secara amnya, emosi adalah perasaan atau komponen kesan daripada
tingkah laku seseorang manusia (Lefrancois,2001) Santock ( 1998 ), seorang
ahli psikologi perkembangan mendefinasikan emosi sebagai perasaan kesan
yang melibatkan satu gabungan rangsangan fisiologi ( physiological arousal )
seperti degupan jantung yang laju dengan tingkah laku yang nyata seperti
senyum. Emosi atau perasaan boleh diklasifikasikan kepada dua kategori iaitu
perasaan yang positif dan perasaan yang negatif. Manakala yang tergolong
dalam kategori emosi yang positif adalah seperti rasa gembira, seronok,
ghairah, dan bersemangat. Emosi yang negatif pula adalah terdiri daripada
emosi yang mempunyai nada yang negatif seperti cemas,marah,sedih,rasa
bersalah,dan sebagainya.Kanak-kanak dikatakan boleh mengalami kedua-dua
jenis emosi ini serentak.
Pensyarah Psikologi Perkembangan Dan Pendidikan Awal Kanak-kanak
Institut Pendidikan Universiti Islam Antarabangsa Malaysia Dr Mastura Badriz,
berkata bahawa ilustrasi emosi yang terlihat dalam kehidupan harian kanak-
kanak berfungsi sebagai satu cara bagi komunikasi untuk memberitahu dan
menyatakan keperluan mereka.
Perasaan dan implikasinya pada kanak-kanak:
Gembira - Membantu kanak-kanak atau remaja berfikir bagaimana
melahirkan rasa seronok dan menggalakkan mereka bercakap mengenai
sesuatu yang mereka sukai.
Marah - Membantu mencari jalan bagaimana menghadapi halangan untuk
mendapat sesuatu yang dicitakan dan mengenal erti kesabaran, belajar
melahirkan perasaan geram dalam bentuk yang bersesuaian dan mencari
jalan penyelesaian.
52

Takut - Rasa terancam, suatu motivasi ingin memastikan keselamatan diri
dari aspek fizikal dan psikologi. Merangsang kanak-kanak melahirkan fikiran
dan perasaan takutnya, mencari jaminan mendapat ketenangan dan
ketenteraman.
Sedih - Kehilangan, tidak mendapat apa yang dikehendaki menjadikan kanak-
kanak berusaha lebih mendapat apa yang dicita, mencurah perasaan dan
berfikir bagaimana mengatasi rasa sedih.
Geli - Selalunya dikaitkan dengan makanan, bau dan pandangan, suatu yang
semula jadi menjadikan seseorang kanak-kanak berhati-hati agar tidak
‘terkena’ apa yang yang beliau geli. Perasaan ini perlu dihormati dan bantu
mereka mencari sebab mengapa mereka berperasaan begitu.
Cemas - Asalkan tidak keterlaluan, sebenarnya ia membantu kanak-kanak
berusaha mengambil langkah mengelak diri dari menghadapi masalah, belajar
menahan perasaan bimbang dan bertindak proaktif untuk menunjukkan
sesuatu yang terbaik.
Malu - Menjadikan kanak-kanak menyedari kepentingan perilaku yang baik
dan mengelak daripada melakukan sesuatu yang dikatakan memalukan. Ini
membantu mereka mengawal tingkah laku mereka sendiri.
Rasa bersalah - Wujud bila kanak-kanak melakukan sesuatu yang dianggap
‘keluar’ dari ’standard’ tingkah laku yang baik. Si kecil akan berusaha untuk
tidak dianggap bersalah dengan berakhlak sebaik mungkin dan sekiranya
kesalahan tetap atau sudah dilakukan, perasaan ini merangsang kanak-kanak
meluahkan perasaan dan menyedari agar berusaha untuk tidak mengulangi
pada waktu yang lain.
Rasa bangga - Tercetus bila seseorang kanak-kanak terasa
dihormati/dihargai oleh orang lain atau bila ia mencapai apa yang diharapkan
seperti merangsang mereka meluahkan apa yang membuatkan mereka
merasa bangga dan memberi peluang berkongsi rasa bangga, puas dan
gembira.
53

5.1.3 Memahami Perasaan
Menurut Teori Perkembangan Kanak-kanak , emosi asas telah terbentuk
beberapa bulan setelah kanak-kanak dilahirkan. Ekspresi muka dapat
menunjukkan sama ada kanak-kanak itu gembira, marah, takut, benci, sedih
atau terperanjat. Kanak-kanak memulakan hidup dengan perasaan yang asas.
Perasaan terbentuk secara perlahan-lahan. Emosi baru terbentuk disebabkan
peluasan pengalaman sosial dan interaksi dengan orang-orang di
persekitaran. Perasaan lain yang terbentuk semasa awal kanak-kanak ini ialah
perasaan bimbang, malu, bangga, rasa bersalah, minat dan perasaan puas
hati.
Diantara cara yang dapat membantu mewujudkan perasaan positif kanak-
kanak :
• Menyediakan bahan sokongan yang berkesan bagi perkembangan
emosi kanak-kanak bermula dengan memberi perhatian kepada
perasaan kanak-kanak dan bagaimana mereka menguruskannya.
Dengan menyedari perkembangan emosi kanak-kanak, guru dapat
dan kakitangan sekolah boleh membantu kanak-kanak memahami dan
menerima perasaan mereka dan juga orang lain. Guru juga boleh
merancang strategi yang berkesan untuk menguruskan emosi.
• Beri fokus kepada perasaan dan emosi kanak-kanak.
Emosi yang mudah dikenal pasti , manakala yang lain adalah kurang
jelas. Emosi kanak-kanak boleh dilihat melalui bahasa tubuh kanak-
kanak , mendengar apa dan bagaimana mereka menyatakan sesuatu
perkara dan memerhatikan tingkah laku kanak-kanak. Kemahiran
memahami bahasa tubuh kanak-kanak ini akan dapat membantu anda
memberi respon yang lebih berkesan sesuai dengan keperluan kanak-
kanak. Anda juga dapat memberi panduan yang lebih khusus kepada
ibubapa mereka tentang bagaimana cara yang sesuai untuk membantu
kanak-kanak menguruskan emosi mereka.
54

• Membantu kanak-kanak mengenali dan memahami emosi.
Guru mengambil peluang untuk bercakap dengan kanak-kanak dan
mengajar mereka tentang emosi. Ini dapat membantu kanak-kanak
menjadi lebih sedar tentang emosi mereka sendiri serta orang lain.
Kanak-kanak perlu digalakkan untuk berasa selesa dengan emosi
mereka dan melatih mereka menjadikan amalan untuk meluahkan
perasaan kepada ibubapa atau orang yang dipercayai. Cara ini juga
dapat membantu kanak-kanak menguruskan emosi mereka.
• Menetapkan had ke atas ungkapan emosi yang sesuai.
Ia adalah sangat penting untuk kanak-kanak untuk memahami bahawa
ia adalah normal untuk mempunyai pelbagai emosi dan perasaan ,
tetapi perlu dihadkan kepada cara-cara tertentu. Mereka perlu
dijelaskan tentang batasan terhadap tingkah laku agresif atau tingkah
laku lain yang tidak sesuai. Kanak-kanak juga perlu dilatih untuk
menguruskan kemarahan.
• Menjadi contoh atau role model
Kanak-kanak belajar tentang emosi dan bagaimana menyatakan
perasaan yang sesuai terhadap diri dengan melihat orang lain -
terutama ibu bapa , penjaga dan guru.
5.2 EKSPRESI PERASAAN
55

Rajah 5.1 : Wajah emosi yang berbeza
Ibu bapa dan keluarga perlu membantu kanak-kanak memahami perbezaan
antara perasaan dan tindakan. Sejak kecil kanak-kanak perlu difahamkan
tentang perasaan yang positif dan negetif. Bagaimana memberi maklum
balas terhadap perasaan mereka juga perlu diberi perhatian. Contohnya jika
kanak-kanak berkata, "Saya lapar." Jangan berkata, "Tidak . Sepatutnya awak
tidak lapar. Awak baru saja makan makan dua puluh minit yang lalu."
Respon yang sepatutnya ialah , " Oh begitu, kasihannya kamu. Saya baru
sahaja mengemaskan dapur dan tidak ada makanan lain selain daripada
roti. Bolehkah awak makan roti dahulu sementara menunggu makan malam
disediakan.” Respon seperti ini adalah menunjukkan anda lebih
menghormati perasaan dan keperluan kanak-kanak tersebut.
Ekspresi emosi melibatkan pengurusan emosi kendiri dan kecerdasan kendiri
membawa kepada perhatian dan keinginan melakukan sesuatu. Guru perlu
membina keyakinan dan penghargaan kendiri kanak-kanak. Berikut adalah
aktiviti untuk meningkatkan ekspresi emosi kanak-kanak.
(a) Membina hubungan kanak-kanak dengan rakan sebaya dan orang
dewasa, berkongsi pendapat dan mengambil giliran untuk
bercakap, menghormati perbezaanbudaya, agama dan bahasa.
(b) Keupayaan mengatasi emosi bimbang contohnya, ibu bapa
lambat datang mengambil mereka di sekolah.
(c) Berdikari mengurus diri ke tandas, adab makan, mengenakan
pakaian, mengurus masa bermain, bertanggungjawab untuk
menyimpan barang sendiri.
(d) Peraturan bercakap iaitu bercakap dan mendengar. Bercakap
bermakna berkongsi dan dalam berkomunikasi adalah mustahil
untuk memisahkan pemikiran dan bahasa. Guru menyediakan
persekitaran di mana kanak-kanak bebas bercakap dan
mengekspresikan emosi mereka dengan menggunakan bahasa.
(e) Peraturan bermain dan bercakap. Kanak-kanak perlu diberi
peluang bersoal jawab, bukan mendengar penerangan guru
semata-mata. Pengalaman kanak-kanak perlu didengar supaya
56

mereka dapat melahirkan emosi kepada rakan sebaya dan orang
dewasa.
5.2.1 Diri Sendiri
Kanak-kanak lebih mudah memahami perasaan mereka dengan berkesan
sekiranya ibu bapa atau keluarga memandang serius terhadap perasaan
mereka sewaktu berurusan dengan mereka. Ini sesuai dilakukan dengan
sokongan ibubapa dan keluarga di dalam suasana yang mesra.
Perasaan kanak-kanak berkembang mengikut peredaran masa dan usia
mereka.
Perkembangan emosi kanak-kanak usia pertengahan adalah seperti
berikut:
o Sudah mula memahami dan menghurai emosi yang kompleks :
perasaan malu, rasa bersalah, rasa bangga dan cemburu.
o Sudah pandai menyembunyikan emosi yang negatif dengan
berpura-pura menunjukkan keseronokan.
o Perasaan takut mula berkembang kepada yang lebih realistik -
takut sekolah, takut berkomunikasi, takut kejadian jenayah.
o Mahu disayangi tetapi bukan ditonjolkan depan ramai.
o Amat memerlukan bantuan mengenalpasti emosi marah agar tidak
‘out of control’ belajar mengawal perasaan.
o Perlu perhatian dan dorongan mengatasi rasa takut.
o Mula memahami keperluan kumpulan.
57

Rajah 5.2
5 .2.2 Orang lain
Kanak-kanak mempunyai motivasi untuk melakukan komitmen dengan baik di
prasekolah. Kanak-kanak juga responsif, memberi perhatian dan aktif dalam
pembelajaran. Kanak-kanak suka buat kerja rumah dan teliti dengan tugasan
yang diberikan. Mereka gembira membaca iaitu orang dewasa atau ibu bapa
membacakan untuk mereka selama 30 minit untuk setiap hari. Kanak-kanak
juga suka membaca tanpa penglibatan orang dewasa.
Diri kanak-kanak adalah unik dan berbeza. Sebagai individu kanak-kanak
dapat mengekspresikan emosi dengan cara yang tersendiri. Walau
bagaimanapun guru harus menyediakan ruang supaya kanak dapat
mengekspresikan diri meneka dengan cara yang selesa. Berikut adalah aktiviti
untuk kanak-kanak mengekspresikan diri sendiri:
(a) Permainan fantasi: permainan pakaian dan membekalkan prop.
58

(b) Permainan cat dan bermain warna dan menghasilkan lukisan sendiri.
(c) Bermain alat muzik mengikut keupayaan masing-masing.
(d) Melibatkan kanak-kanak dalam permainan kumpulan.
(e) Bertanya konsep, contohnya, nombor dan huruf serta perkataan.
(f) Sediakan tempat khas dinding, meja atau papan pameran untuk
mempamerkan bahan-bahan yang kanak-kanak hasilkan seperti lukisan,
papet supaya mereka dapat merasai hasil kerja mereka dihargai oleh
guru dan kawan-kawan.
(g) Namakan sesuatu konsep dengan betul seperti menamakan dan
melabelkan perkataan dengan betul, kerana kalau sudah biasa membuat
kesilapan kanak-kanak sukar untuk berubah.
(h) Kanak-kanak dibenarkan memilih kawasan atau pusat belajar yang mereka
minati dan bergerak daripada satu pusat ke satu pusat dengan selesa.
Kanak-kanak mempelajari tingkah laku positif dan boleh berinteraksi dengan
orang disekeliling mereka. Peringkat awal mereka mungkin memerlukan
orang lain khas ibu bapa dan guru untuk mengenalkan orang lain kepadanya.
Pada peringkat awal kanak-kanak memang kekok untuk berkomunikasi
dengan orang lain. Kanak-kanak perlu dibimbing tentang nilai positif apabila
berhubung dengan orang lain.
Berikut adalah nilai positif yang perlu dipupuk kepada kanak-kanak adalah :
(a) Penyayang: kanak-kanak digalakkan menolong orang lain dan berkongsi
barang kepunyaan.
(b) Justifikasi sosial: kanak-kanak menunjukkan minat dalam aktiviti komuniti.
(c) Integriti: kanak-kanak mula membina kepercayaan iaitu berbuat baik
kepada orang lain.
(d) Jujur: kanak-kanak mempamerkan kejujuran.
(e) Bertanggungjawab: kanak-kanak menunjukkan tanggungjawab terhadap
tugasan yang diberikan kepadanya.
(f) Gaya hidup yang sihat bersama orang lain: menghormati hak orang lain .
5.2.3 Berkongsi
59

Kanak-kanak mempunyai kebolehan emosi berkongsi. Berikut adalah contoh
kanak-kanak boleh berkongsi emosi dalam perkara berikut:
(a) Bermain dengan rakan sebaya sesuai dengan perkembangannya
(b) Berinteraksi dengan orang dewasa.
(c) Mengekspresi emosi dan empati dengan orang lain.
(d) Mempelajari berbagai budaya, bangsa dan etnik.
Kanak-kanak perlu dibimbing untuk menilai tingkah laku yang positif dan
tingkah laku yang negetif. Guru perlu menyedarkan mereka tentang risiko atau
akibat yang akan dihadapi sekiranya mereka melakukan sesuatu tindakan
yang negetif atau positif.
5.3 ADAPTASI PERASAAN
Adaptasi adalah menyesuaikan fakta yang terkini dan fakta yang terbaru untuk
membentuk fakta yang baharu dan lebih seimbang. Contohnya, kanak-kanak
tidak pernah nampak kelawar terbang, mereka mengatakannya burung.
Apabila diberi tahu bahawa kelawar itu sejenis mamalia maka kanak-kanak
akan menukar struktur kognitif iaitu kelawar bukan burung. Kelawar adalah
mamalia yang boleh terbang. Kanak memerlukan orang dewasa untuk
mengadaptasi sesuatu.
Terdapat kanak-kanak yang suka belajar di tadika dan sebaliknya. Mereka
merasa cemas dan tidak tahu apa yang berlaku di sekeliling mereka. Apabila
guru memperkenalkan satu demi satu konsep, lama-kelamaan skemata
mereka akan bertambah dan perkembangan kognitif akan bertambah. Justeru
itu keyakinan diri akan bertambah maka emosi takut dan cemas, bimbang
semakin berkurangan. Kanak-kanak memerlukan bantuan untuk adaptasi
supaya mereka boleh berkembang dan memahami apa yang berlaku di
sekeliling mereka. Kanak-kanak yang dapat mengadaptasikan kognitif mereka
biasanya akan dapat meningkatkan kecerdasan intrapersonal. Mereka dapat
menyesuaikan kehendak persekitaran dengan bantuan orang sekeliling
mereka seperti ibu bapa, ahli keluarga, kawan-kawan dan guru.
Berikut adalah proses adaptasi kanak-kanak di prasekolah:
(a) Memberi perhatian kepada penerangan guru.
(b) Membezakan warna.
(c) Membuat yang disuruh oleh ibu bapa dan guru.
(d )Menggunakan perkataan untuk melahirkan emosi.
60

(e) Memberi respons untuk membuktikan sesuatu perkara.
(f) Bertanya dan bersoal jawab.
(g) Menonjolkan diri dalam permainan dan main drama.
(h) Kanak-kanak suka memulakan sesuatu kerja daripada menamatkan kerja.
(i) Mengulang tugasan dan rutin seperti bermain di taman permainan.
(j) Menyatakan apa yang disukai dan yang tidak disukai secara terbuka.
(k) Menunjukkan keyakinan diri dan percaya kepada guru di sekolah.
(l) Membezakan baik dan buruk berdasarkan model peranan (role model)
yang berada
5.3.1 Sendirian
Berikut contoh kanak-kanak mengekpresi emosi dengan caranya tersendiri:
(a) Terdapat kanak-kanak yang bercakap sendirian apabila bersendirian.
Contohnya semasa bermain dengan alat permainannya. Mereka akan
bercakap-cakap sendiri berkenaan barang mainannya.
(b) Boleh mengintegrasikan antara emosi dan pemikiran serta
menggunakan bahasa yang diajar kepada mereka.
(c) Boleh menggantikan emosi dan pemikiran dengan menunjukkan
tindakan, imej dan sikapnya, dan melahirkannya perasaan gembira atau
sedih atau takut.
(d) Boleh membezakan emosi, keperluan emosi berdasarkan konteks orang
yang berlainan. Walaupun tidak secara spontan tetapi kanak-kanak boleh
memberi respons kepada orang dewasa, ibu atau bapa atau ahli keluarga
sama ada suka atau tidak suka.
(e) Boleh mengesan konsep membuat janji dengannya, harapan, keadilan,
percaya, dan empati di kalangan orang dewasa, sebab itu kalau kita berjanji
dengan kanak-kanak prasekolah, mereka akan ingat dan menyebut dan
menuntut dengan segera terutamanya hadiah dan dia akan menuduh
menipu kalau mungkir janji.
(f) Boleh merasa takut, marah, teruja, kecewa apabila barang yang
dikehendaki tidak dapat diperolehi terutama sekali bila bersendirian.
Contohnya kalau mereka berminat kepada barang permainan tetapi tidak
diberikan kepadanya atau disorokkan, mereka akan meminta dengan
pelbagai cara.
61

(g) Boleh melabelkan emosi yang positif dan emosi yang negatif, contohnya
kanak-kanak boleh mengesan ibunya gembira atau ibunya sedang
bersedih.
(h) Boleh meningkatkan toleransi terhadap kekecewaan contohnya kanak-
kanak hendakkan anak patung besar tetapi apabila dipujuk oleh ibu bapa
dia bersetuju untuk tidak membelinya.
5.3.2 Berpasangan
Kanak-kanak belajar dengan berkesan secara berpasangan. Kanak-kanak
sangat suka bermain secara berpasangan kerana mereka akan berkongsi
pengalaman dan saling berkomunikasi. Mereka merasa lebih gembira bermain
berpasangan berbanding dengan bermain berseorangan.
Apabila seseorang itu bermain dengan gembira dan bersungguh-sungguh, ini
mencetuskan campuran hormon endorfin yang menaikkan semangat dan
gangguan yang menjauhkan diri dari sakit, ketakutan, dan lain-lain bebanan.
Secara tidak langsung apabila kanak-kanak bermain dengan orang lain, sama
ada mereka rakan-rakan atau orang asing, mereka akan menyedari bahawa
mereka tidak bersendirian di dunia ini. Kanak-kanak akan merasa gembira
boleh berhubung dengan orang lain dengan cara yang menarik dan
bermakna serta tidak merasa kesepian.
5.3.3 Berkumpulan
Kanak suka bermain dalam berkumpulan. Semasa bermain dalam kumpulan
selalunya kanak-kanak gembira dan dapat melahirkan emosi masing-masing.
Guru boleh merancang aktiviti kanak-kanak bermain mengikut tempat dan
kawasan tertentu seperti di padang, taman permainan, kebun bunga, zoo dan
sebagainya.
Kanak-kanak belajar mengikut peraturan apabila bermain secara
berkumpulan. Mereka akan mula memahami tanggungjawab untuk sesuatu
peranan, dapat mengawal diri, belajar menerima kritikan, yang bermaksud
bahawa mereka boleh melihat tingkah laku mereka sendiri dan memahami jika
mereka melakukan perkara yang betul atau tidak. Mereka akan mula
memahami persahabatan dan bijak dalam membuat pilihan yang baik serta
62

belajar mengikuti peraturan. Jika dia membuat pilihan yang salah terangkan
dan ingatkan bahawa dia boleh membuat pilihan yang lebih baik esok.
Latihan.
3. Huraikan bagaimana guru dapat memupuk perasaan yang
positif dalam diri kanak-kanak ?
4. Cadangkan dan berikan contoh situasi di mana orang
dewasa dapat membantu kanak-kanak mengadaptasikan
perasaan mereka.
TAJUK 6 PENYELESAIAN KONFLIK (6 JAM)
SINOPSIS:
Topik ini membincangkan tentang penyelesaian konflik, pendekatan ibubapa,
dan penyelesaian konflik kanak-kanak. Selain daripada itu proses
penyelesaian masalah dan perkembagan kognitif turut diberikan perhatian..
63

Penglibatan keluarga dalam pendidikan prasekolah

Penglibatan keluarga dalam pendidikan prasekolah

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Was ist angesagt? (20)

Ähnlich wie Penglibatan keluarga dalam pendidikan prasekolah

Ähnlich wie Penglibatan keluarga dalam pendidikan prasekolah (20)

Mehr von Hon Shan Shan

Mehr von Hon Shan Shan (16)

Kürzlich hochgeladen

Kürzlich hochgeladen (11)

Penglibatan keluarga dalam pendidikan prasekolah