türk sağlık sistemi

1. MUġ ALPARSLAN ÜNĠVERSĠTESĠ
SAĞLIK YÜKSEK OKULU
SAĞLIK KURUMLARI YÖNETĠCĠLĠĞĠ BĠLĠM DALI
GEÇMĠġTEN GÜNÜMÜZE TÜRK SAĞLIK SĠSTEMĠ VE SAĞLIK REFORMLARI
HAZIRLAYANLAR
SELĠME ARIKAN
DANIġMAN
BÜġRANUR ÖZALPER
MUġ,2014

3. TÜRKĠYEDE SAĞLIK SEKTÖRÜ SAĞLIK SĠSTEMĠ VE MALĠ YAPILARI
Türkiye‟de, 224 sayılı Sağlık hizmetleri sosyalleĢtirilmesi ile ilgili kanun uyarınca
kurulmuĢ, yasal ve örgütsel olarak günümüzde de geçerli olan kapsayıcı/ bütüncül/ tekçil
hizmet tipi sayılabilecek bir sağlık sisteminden, 1980 sonrasında yöneldiği ekonomik ve
sosyal politikalar paralelinde, refah yönelimli tipindeki sağlık sistemi uygulamasına geçmek
amaçlı resmi çalıĢmalar yürütülmektedir.
ĠSLAMĠYETTEN ÖNCEKĠ TÜRK SAĞLIK TARĠHĠ
Orta Asya‟dan batıya göç eden Türkler, yerleĢtikleri üç kıtada(Asya, Avrupa, Afrika)
yüzyıllar boyu hüküm sürmüĢ ve değiĢik halk kitlelerini idare etmiĢ, bu sırada birçok sağlık
tesisi meydana getirmiĢlerdir.
Tıp konusunda Türklerin eski ve köklü bilgi ve tecrübelerinin bulunduğu
bilinmektedir. Bunun sebeplerinden biri, onların göçebe ve savaĢçı bir kavim olmaları ve
savaĢlarda yaralananları tedavi etmek amacıdır. Bunun yanında dini inanıĢlarının önemli bir
rolü olduğu söylenebilir. Eski Türklerin inandığı din olan ġamanizm‟de bazı hastalıkların
sebebinin kötü ruhlar olduğu kabul edilmekte, bu yüzden de ġamanlar, diğer iĢler yanında
tabiplik de yapmaktaydılar.
Türkler bir tür psikoterapi olan telkinle tedaviyi de ön planda tutmuĢtur. Uygurlarda,
dönemine göre oldukça ileri gitmiĢ pozitif bir tıp anlayıĢı vardı ki, bu alan mistik tıp
anlayıĢına göre daha fazla geliĢmiĢti. Tıp öğretimi o dönemin geleneğine uygun olarak usta-
çırak eğitimi Ģeklinde yapılmıĢtır.
ĠSLAMĠYETTEN SONRAKĠ TÜRK SAĞLIK TARĠHĠ
Ġslamiyet‟i kabul eden Türk kavimleri Ön Asya denilen ve Mısır‟ı da içine alan
bölgede yaptıkları camiler, türbeler, medreseler, yollar, köprüler ve kervansaraylarla birlikte,
medeniyetlerini sembolize eden çeĢme, imaret, hastaneler gibi birçok sağlık ve sosyal yardım
tesisleri de inĢa etmiĢlerdir.
11. yüzyılda el-Biruni, özellikle Oğuzların tıbbının, hekimlerinin ve ilaçlarının meĢhur
olduğunu bildirmektedir. Hastalıkların önemli bir kısmının ilaçla tedavi edildiği
anlaĢılmaktadır. Ġlaç anlamında genel olarak „ot‟ ve „em‟ kelimelerini kullanmıĢlardır. El-
Biruni‟ye göre Türkmenlerin (oğuzların) çeĢitli ot ve diğer maddeleri karıĢtırarak elde ettikleri
”mumya” ilacı pek meĢhur idi. KaĢgarlı Mahmud‟a göre, Türk tabipleri 11. Yüzyılda bazı
cerrahi giriĢimlerde bulunabiliyorlardı. Ancak bunun ayrıntısını tam olarak veren bilgi mevcut
değildir. Batı Karahanlılar‟ın ünlü hükümdarı Tabgaç Buğra Han Ġbrahim‟in 1065 yılında
Semerkend‟da yaptırdığı hastanenin vakfiyesi 11. Yüzyıl Türk Dünyasındaki sağlık
hizmetlerinin ne kadar geliĢmiĢ olduğunu göstermektedir.
Büyük Selçuklu Ġmparatorluğu ve sonra Anadolu Selçukluları, gerek Anadolu‟da ve
gerekse hâkimiyetleri altında bulunan diğer topraklarda hastane, düĢkün evleri, koruma
yurtları gibi tesisler inĢa etmiĢ, özellikle tababete çok önem vermiĢ, tıbbi konular ilmi esaslara
bağlanmıĢ, hekimler ve cerrahlar yetiĢmiĢ, tıp medreseleri açmıĢtır. Selçuklular Anadolu, Ġran,

4. Irak, Mısır, Filistin ve Suriye‟de hastaneler kurulmuĢtur. Musul‟da Atabey Muzaffereddin
Gökbörü zamanında hasta ve körler için sosyal yardım kurumları kurulmuĢ, yetim ve kimsesiz
çocuklar için sütannelerinin de görevlendirildiği yurtlar inĢa edilmiĢtir.
1308‟de Anadolu Selçuklu Devletinin yıkılması üzerine kurulan Anadolu Beylikleri de
Selçuklu tesislerini devralıp yaĢattıkları gibi, bunlara cüzümhaneler ve körhaneler gibi sağlık
tesisileri ile kaplıcalar, imarethaneler (aĢevi), acizevleri Ģeklinde sosyal yardım müesseseleri
açmak suretiyle yenilerini eklemiĢlerdir.
Daha sonra Anadolu Türk Beyliklerini egemenliği altına alan ve Anadolu Türk
Beyliği‟ni yeniden kuran Osmanlı Türkleri, Selçukluların kurdukları vakıf hastanelerini
korumuĢlar ve bunlara yenilerini eklemiĢlerdir.
Osmanlı Devleti‟nde sağlık hizmetlerinin yönetimi hekimbaĢılık müessesesi tarafından
yerine getiriliyordu. 1469 yılında HekimbaĢılara bütün ülkenin sağlık hizmetlerini yürütme
görevi verilmiĢti.
19. yüzyılın ilk yarısında hekimbaĢıların yetkileri giderek sınırlanmıĢtı. Askeri alanda
yetkileri 1837 yılında Harbiye Nezareti‟nde kurulan “Sağlık Dairesi”ne; sivil alandaki
yetkileri ise 1839‟da kurulan Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i ġahane Nezateri‟ne devredilen
hekimbaĢılık, 1850‟de tamamen kaldırıldı Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i ġahane sadece hekim
yetiĢtiren bir kurum olmayıp halka sağlık hizmetleri de veriyordu. Bu okula bağlı olarak
Meclis-i Umum-u tıbbiye-i Mülkiye(Sivil Tıp ĠĢleri Kurulu) oluĢturuldu. Bu kurulun görevleri
arasında Osmanlı Devleti dâhilinde çalıĢan hekim, cerrah, eczacı ve diğer sağlık çalıĢanlarını
denetlemek, genel sağlık iĢleri ile ilgilenmek, bulaĢıcı hastalıkları önlemek, yoksullara yardım
etmek, hastaneleri denetlemek ve vilayetlere müfettiĢler göndermek gibi hususlar da
bulunuyordu.
1871‟de uygulamaya koyulan Ġdare-i Umumiye-i Tıbbiye-i Mülkiye
Nizamnamesi(Sivil Sağlık Hizmetleri Genel Yönetimi Tüzüğü), sağlık hizmetlerinin ülke
genelinde devlet eli ile yürütülmesi için örgütlenmeyi öngörüyordu. Her tıp fakültesi
mezununun iki yıl süreyle memleket tabibi olarak görev yapma zorunluluğu vardı. Memleket
tabiplerinin baĢlıca görevleri tedavi hizmetlerinin yanı sıra bulaĢıcı hastalıklarla savaĢ ve aĢı
uygulamaları gibi koruyucu sağlık hizmetleri, adli tıp hizmetleri, bölgelerindeki hastane ve
eczaneleri denetleme idi. Bu tabiplerin maaĢları önceleri belediye tarafından ödenirken, 1888
yılından itibaren doğrudan merkezi hükümet tarafından ödenmeye baĢlandı.
Sivil Tıp ĠĢleri Kurulu, 1906 yılına kadar görevini sürdürdü. Bu kurul 1906‟da Meclis-
i Maarif-i Tıp, 1908‟de Meclis-i Umum-u Tıbbiye-i Mülkiye ve Sıhhiye-i Umumiye adını
alarak benzer görevleri yürütmeye devam etmiĢtir. 1912 yılında “Sıhhiye Müdüriyet-i
Umumiyesi TeĢkilatına Dair Kanun-u Muvakkat” ile bu Kurul kaldırılarak, ülke genelindeki
sağlık hizmetleri Dahiliye Nezareti bünyesinde kurulan Sıhhiye Müdüriyet-i Umumiyesi
(Sağlık ĠĢleri Genel Müdürlüğü) tarafından yürütülmeye baĢlanmıĢtır.
Çıkarılan Vilayet-i Ġdare-i Sıhhiye Nizamnamesi (tüzük) ile illerdeki sağlık
müfettiĢleri Sağlık Müdürlüklerine, memleket tabipleri de Hükümet Tabipliklerine

5. dönüĢtürülmüĢtür. Sağlık Müdürlükleri ve Hükümet Tabipliklerinin görev alanı çevre sağlığı
ve iĢ sağlığı hizmetlerini de içerecek Ģekilde geniĢletilmiĢtir. Ayrıca il ve ilçelerde o bölgenin
en yüksek idari amiri baĢkanlığında çalıĢan Sıhhiye Meclisleri oluĢturulmuĢtur.
1914‟te Dâhiliye Nezaretinin ismi Dâhiliye ve Sıhhiye Nezareti olarak değiĢtirilmiĢ,
Sağlık Hizmetleri de, Bakanlık bünyesinde yer alan Sıhhiye Müdüriyet-i Umumiyesi,
Karantina Ġdaresi ve Hicaz Sıhhiye Ġdaresi olmak üzere üç birim tarafından yürütülmeye
baĢlanmıĢtır.
TÜRKĠYE CUMHURĠYETĠ’NĠN SAĞLIK POLĠTĠKALARI
1920-1923 KURTULUġ SAVAġI DÖNEMĠ TBMM HÜKÜMETĠ SAĞLIK
POLĠTĠKALARI
20 Nisan 1920‟de ilk defa toplanan TBMM‟nin çıkardığı 2 Mayıs 1920 tarih ve 3
numaralı “Büyük Millet Meclisi Ġcra Vekillerinin Sureti Ġntihabına Dair Kanun” ile
oluĢturulan 10 Bakanlık arasında Sıhhiye Ve Muavenet-Ġ Ġçtimaiye Vekâleti de bulunuyordu.
Ankara Vilayet Konağı‟nın bir odasında bir sağlık görevi ile bu görevi yürütmeye
baĢlayan Dr. Adnan Adıvar, öncelikle Ġstanbul Hükümeti Sağlık Örgütü‟nün bütün kanun ve
nizamnamelerini temin etmiĢ, görev yapan hekimlerin listesini oluĢturmuĢ, küçük bir merkez
örgütü kurarak taĢrada mevcut sağlık birimlerinin göreve devamını sağlamıĢtır.
Yeni hükümetçe, merkezde Hıfzıssıhha Dairesi, Sicil Dairesi, Muhasebe ve Evrak
Kalemi kurulmuĢ, taĢrada eski Sağlık Müdürleri, Hükümet, Belediye ve Karantina
Tabiplikleri ile küçük Sıhhiye Memurlukları aynen muhafaza edilmiĢtir. TeftiĢ kadrosu üçe
çıkarılmıĢ, Kuduz Tedavi Müessesesi, AĢıhane, Bakteriyolojihane kurulmuĢtur.
Dr. Adnan Adıvar‟ı takiben Dr. Refik Saydam ve Dr. Rıza Nur‟un Sağlık Bakanı
olarak görev yaptığı TBMM Hükümetleri döneminde Bakanlık, teĢkilatın yeniden
oluĢturulması, ilgili mevzuatın derlenmesi, savaĢ yaralılarının tedavisi, sayısı iki milyona
yakın iç ve dıĢ göçmenin iskânı ve savaĢ mağduru çocukların barındırılması konularıyla
ilgilenmiĢtir.
1923-1937 DÖNEMĠ SAĞLIK POLĠTĠKALARI
Cumhuriyet yönetimi, ağır ve yaygın sağlık sorunları ile yüklü bir nüfus devralmıĢtı.
BaĢta sıtma, verem, frengi, trahom, tifo ve dizanteri olmak üzere birçok bulaĢıcı hastalık son
derece yaygındı. Toplumun büyük bir kesiminde ve özellikle çocuklarda ölüm hızı son derece
yüksekti. Buna karĢı, bu ağır sorunlarla uğraĢması gereken sağlık hizmetleri örgütlenmesi,
gerek personel nitelik ve sayısı ile gerekse örgütlenme ve donanım yönünden son derece
yetersiz bir düzeyde idi.
Bu olumsuz Ģartlarda yeniden bakan olan Refik Saydam tarafından Bakanlık
çalıĢmalarının ana hatları Ģu Ģekilde saptanmıĢtı:
Devletin sağlık teĢkilatını kurmak,
Doktor sayısını artırmak,

6. Numune hastaneleri açmak,
Ebe ve sağlık memuru yetiĢtirmek,
Doğum ve çocuk bakım evleri açmak,
Verem sanatoryumları kurmak,
Sıtma, frengi, trahom ve diğer bulaĢıcı hastalıklarla mücadele,
Sağlık ve sosyal yardım örgütünü köylere kadar yaymak,
Sağlık ve sosyal yardım ile ilgili yasalar çıkarmak,
Merkez Hıfzıssıhha Müessesesini ve Hıfzıssıhha Mektebini kurmak
Bu dönemde Refik Saydam sivil yönetime yönelik bir sivil toplum örgütü kurmuĢtu.
Bu örgüt merkezde Sıhhiye ve Muavenet-i Ġçtimaiye Vekili (Bakanı) ve bakanlık ve ilçelerde
Kaymakama bağlı ve kaymakamın danıĢmanı olan Hükümet Tabibinden oluĢmaktadır.
ġema 1: 1923 Yılında Sağlık Bakanlığı Organizasyon ġeması
Kaynak: Sargutan E., Türkiye Sağlık Sektörü, Sağlık Sistemi ve Mali Yapıları,
sayfa 2896
Cumhuriyet‟in ilk yıllarında sağlık insan gücü sayısı çok kısıtlıydı. 1923 yılı itibariyle
554 hekim, 136 ebe, 69 hemĢire ve 560 sağlık memuru bulunmaktaydı.
Bu dönemde, koruyucu sağlık hizmetlerine ve bulaĢıcı hastalıklarla savaĢa büyük
önem verilmiĢ, hasta tedavi hizmetleri öncelikli ve asli hükümet görevi olarak kabul
edilmemiĢ, bu konuda daha çok yerel (belediye) yönetimlere görev verilmiĢtir.
Ayrıca Merkezi Hükümet bu çalıĢmalarda yol gösterici olmak üzere Ankara, Ġstanbul,
Sivas, Erzurum ve Diyarbakır‟da Numune hastaneleri kurulmuĢtur.
Sağlık Hizmetlerinde örnek teĢkil eden bir diğer uygulama, Ankara iline bağlı
Etimesgut belediyesinde Numune Dispanser‟inin kurulmasıdır. Dispanserin BaĢhekimi Dr.
Cemalettin Or, ABD‟de 1 yıl süre ile köy sağlığı hijyeni eğitimi aldıktan sonra dönüĢünde,
edindiği bilgi ve gözlemlerini hayata geçirmeye çalıĢmıĢ, böylece Türkiye‟de taĢra-kırsal
kesim sağlık örgütlenmesinde önce “sağlık merkezi” sonra “sağlık ocağı” adı altında
günümüze dek süren hizmet birimlerinin temelini atmıĢtır.
Bakanlar Kurulu
Sıhhiye Ve Muavenet-İ İçtimaiye Vekaleti
Vali
Kaymakam
Sağlık Müdürü
Hükümet Tabibi

7. Ebe okulları açılmıĢ, birçok ilde doğum ve çocuk bakım evleri kurulmuĢtur. Koruyucu
sağlık hizmetlerinde önemli bir yeri olan Merkez Hıfzıssıhha Enstitüsü ve Hıfzıssıhha Okulu,
Refik Saydam‟ın bir ideali olarak 1928 yılında gerçekleĢtirilmiĢtir.
1938-1960 DÖNEMĠ SAĞLIK POLĠTĠKALARI
Refik Saydam döneminde temeli atılan sağlık hizmetlerinin geliĢtirildiği ve yeni
politika ve uygulamaların yürürlüğe koyulduğu bir dönemdir.
Bu dönemdeki en önemli olay Ġkinci Dünya SavaĢı‟nın baĢlamasıdır. Türkiye bu
savaĢa girmemekle birlikte savaĢtan olumsuz etkilenmiĢtir.
Bu dönemdeki önemli olaylardan biri, 1945 yılında ĠĢçi Sigortaları Kurumu‟nun
kurulmasıdır. Bu kurumun 1952 yılında, kendine bağlı olarak kurduğu sağlık birimleri ve
hastanelerde iĢçilere sağlık hizmeti vermeye baĢlaması ile Refik Saydam dönemindeki
“ülkedeki sağlık hizmeti ve sağlık personeli istihdamının sağlıkla ilgili bakanlıkça yerine
getirilmesi” anlayıĢının dıĢına çıkılmıĢ oldu.
1937 yılında Sağlık Merkezine dönüĢtürülen Etimesgut Dispanseri örneğinden
hareketle, ülkenin değiĢik yerlerinde 5-25 yataklı yeni sağlık merkezleri kurulmaya baĢlandı.
Bu dönemde Bakan Dr. Behçet Uz‟dur. Ġlki 1940-1948 yıllarında, ikincisi 1954-1955
yıllarında iki defa bakanlık yapmıĢtır.
Bakanlığın ilk döneminde “Birinci 10 Yıllık Milli Sağlık Planı” adlı bir programı
kamuya duyurdu. Bu planın ana hatları Ģunlardı:
Koruyucu hekimlik örgütü kurmak,
Köylerde sağlık örgütü kurmak,
Ġhtiyaca uygun sağlık personeli yetiĢtirmek,
Hastane ve sağlık kuruluĢlarını çağdaĢ hale getirmek,
Tüm ülkede yeni sağlık tesisleri kurmak,
Sağlık harcamalarının finansmanı için Milli Sağlık Bankası ve Sağlık Sandıkları
kurmak.
Planın tüm ülke düzeyinde gerçekleĢmesi 10 yıllık bir süreyi kapsayacaktı. Bunun
nedeni, planın mali boyutu ve personel yetersizliği idi.
Bu plana göre, sağlık hizmetinin finansmanı için yalnızca devlet bütçesinden
yararlanılmayacak, çeĢitli kaynaklar yaratılarak “Sağlık Sendikaları” biçiminde örgütlenecek
bir milli sağlık sigortası birliği oluĢturulacak, Sağlık Bankası da sağlık hizmetleri
finansmanında kullanılacaktı.
Türkiye yedi sağlık bölgesine ayrılacak, bunların her birinde 21 farklı sağlık ve sosyal
yardım kuruluĢu oluĢturulacaktı. Bunlar arasında 500 yataklı tam teĢekküllü hastane, 200
yataklı bir doğumevi, çocuk hastanesi, akıl ve sinir hastalıkları hastanesi, verem hastanesi,
yaĢlılar ve düĢkünler yurdu, hemĢire ve ebe okulları bulunuyordu.

8. Bunların yanında özel idare ve belediye hastaneleri ile Savunma Bakanlığına bağlı
hastaneler dâhil tüm kamu sağlık tesisleri Sıhhat ve Ġçtimai Muavenet Vekaleti‟ne (Sağlık ve
Sosyal Yardım Bakanlığı) devredilecek, böylece hem hizmet bütünlüğü hem de kaynakların
iyi kullanımı sağlanacaktı.
Plan, kırsal alan sağlık örgütlenmesini de yeniden düzenliyordu. Buna göre her 40 köy
için 10 yataklı sağlık merkezi kurulacak, her 10 köye de bir sağlık memuru ve ebe
görevlendirilecekti.
1950 yılında iktidara gelen Demokrat Parti döneminde Muayene ve Tedavi Evleri adlı
birimler yerine “Sağlık Merkezleri” yaygınlaĢtırılması benimsenmiĢtir. Dr. Behçet Uz, 1954
yılında ikinci kez Bakan olduğunda “Milli Sağlık Programı” denilen yeni bir programı
gündeme getirmiĢtir. Bu program “Milli Sağlık Planı”na göre daha dar kapsamlı idi.
Programda sadece “Sağlık Merkezleri”ne yer veriliyordu. Ülke 16 sağlık bölgesine ayrılıyor,
köy gruplarında ebe ve sağlık memuru görevlendirilmesinden vazgeçiliyordu. Finansman
konusunun “Milli Sağlık Bankası” modeliyle çözülmesi planlanıyordu.
Sonraki dönemlerde Sağlık Merkezlerinin sayısı giderek artmıĢtır. DP iktidarı
döneminde yerel yönetim (özel idare) hastaneleri Bakanlığa bağlı devlet hastaneleri haline
getirilmiĢtir, koruyucu sağlık hizmetleri ikinci planda kalmıĢtır.
1961-1983 DÖNEMĠ SAĞLIK POLĠTĠKALARI: SAĞLIK HĠZMETLERĠNĠN
SOSYALLEġTĠRĠLMESĠ
1960‟lı yıllarda sağlık politikasına ve örgütlenmesine damgasını vuran geliĢme, 1961
yılında 224 sayılı “Sağlık Hizmetlerinin SosyalleĢtirilmesine Dair Kanun”un yürürlüğe
girmesi ve 1963 yılında uygulanmaya baĢlamasıdır.
27 Mayıs 1960‟da yönetimi ele alan Ordu, sağlık alanında “sağlık örgütlenmesinin
yeniden yapılanması, milli ilaç sanayisi, tıp araç ve gereçleri sanayisinin kurulması, yeterli
sağlık personelinin yetiĢtirilmesi” gibi ilkeleri hayata geçirmek ve o zaman kullanılan terimle
sağlık hizmetlerini “devletleĢtirmek” istemekteydi.
Dr. Nusret FiĢek‟in Sağlık Bakanlığı MüsteĢarı olmasına takiben “Türkiye‟de Sağlık
Hizmetlerinin GeliĢtirilmesi” konusunda görüĢ metni (rapor) hazırlandı.
Raporda, “Türkiye‟de yürürlükte olan mevzuata göre sağlık hizmetlerinin geniĢ ölçüde
sosyalleĢtirildiği, bazı alanlarda uygulamanın kısmen baĢarılı olduğu, ancak gerekli Ģartlar
sağlanamadığından dolayı kurulu sistemin tatmin edici Ģekilde iĢletilmediği” belirtilir. Bunun
üç sebebi vardır:
1. Devlette görev alan hekimlere özel olarak mesleklerini icra etme ve para kazanma
hakkının tanınması
2. Türkiye‟de halk sağlığının bir ilim olarak tanınmaması ve sağlık yönetimi
hizmetleri ile kolektif sağlık tedbirlerini alacak personelin yetiĢtirilmemesi,
3. Mali imkansızlıklar.

9. Bu üç neden incelendikten sonra “tababetin sosyalize edildiği bir devirde,
memleketimiz için de gerek hizmet ve gerekse tıp ahlakı bakımından ideal olan, tababetin
sosyalize edilmesidir” sonucuna varılır.
Hareket planının dayanağı ana prensip bu Ģekilde ortaya koyulduktan sonra, tababetin
sosyalizasyonunda alınması gereken tedbirler sıralanır:
1. Halk sağlığı uzmanları yetiĢtirerek ve bu sahada ilmi araĢtırmalar yapacak bir
müessese kurulması,
2. Köy ve mahalle sağlık bölgelerinin oluĢturulması,
3. Tıp fakülteleri öğretim üyelerinin muayenehanelerini kapatmaları,
4. Hastane hizmetlerinin sosyalizasyonu,
5. Sağlık personeline ödenecek tazminat, prim, ek ödenek ve mukavele ücretleri,
6. Diğer hususlar.
Raporda son olarak, eğer sağlık hizmetlerinin sosyalleĢmesine karar verilirse ayrıntılı
bir hareket planının hazırlanması gerektiği belirtilir.
Üstesinden gelinmesi gereken ana sağlık sorunlarını ortaya koyan bir baĢka rapor da
Bakanlar Kuruluna sunulur. Bu raporda halledilmesi gereken bazı sağlık sorunları:
1. Köylerde sağlık hizmeti
2. Halk sağlığı hizmetleri
3. Sağlık laboratuarları
4. Hastane hizmetleri
5. Büyük Ģehirlere hasta akımı
6. Personel ihtiyacı
7. Bakanlık teĢkilatı
8. Ġlaç
9. Sosyal hizmetler
Bu hususlara dayalı olarak hazırlanan “sağlık planı”nın kapsadığı sorunların önem
sırasına göre sıralanıĢı:
Bakanlık merkez teĢkilatının kuvvetlendirilmesi
Sağlık personelinin memleket çapında iyi bir Ģekilde dağılımı
Kalifiye sağlık personeli yetiĢtirilmesi
Tıp fakültesi öğretim üyelerinin serbest meslek icrasını yapamaması
Halk sağlığı akademisinin kurulması
Sağlık laboratuarlarının geliĢtirilmesi
Sağlık hizmetleri sosyalleĢtirilmesi için örnek bölge kurulması
Köylere kadar ulaĢan sağlık teĢkilatlanması
TeĢkilatların malzeme, ilaç, binaları için depo ve tamirhaneler kurulması
Hastane yatak sayılarının 10 binden 30-40 bine çıkarılması
Ayakta tedavi giderlerinin ücretsiz hale getirilmesi

10. Sağlık Planını yürütmek için kurulacak teĢkilat 12 program halinde ele alınır:
1. Sağlık evi
2. Sağlık ocağı
3. Sağlık merkezi
4. Sağlık müdürlüğü
5. Bölge hastaneleri
6. Bölge laboratuarları
7. Bölge müdürlükleri
8. Depo ve tamirhaneler
9. Yardımcı sağlık personeli yetiĢtiren okullar
10. DeğiĢim projeleri
11. Bakanlık merkez teĢkilatı
12. MaaĢ ve ücretler
“Sağlık Hizmetlerinin SosyalleĢtirilmesi Hakkında Kanun Tasarısı” hakkında
hususlar:
Kamu sektöründe çalıĢan sağlık personeli ücret karĢılığında serbest meslek icra
edemeyecekler
ĠĢçi sigortalarına ait sağlık hizmetleri Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı
tarafından yürütülecek
Sağlık ve Sosyal Yardım Müdürlükleri teĢkilat yapısı benimsenecek
Kademeli sevk zinciri kurulacak
Parasız verilecek ilaç, tedavi ve rehabilitasyon cihazları SSYB tarafından
belirlenecek
SosyalleĢtirme, önce pilot bölgelerde uygulanacak, 15 yıl içinde kademeli
olarak bütün ülkeye yayılacak
224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin SosyalleĢtirilmesine Dair Kanun‟un temel ilkeleri:
EĢit
Sürekli
Entegre
Kademeli
Öncelikli
Ekip yaklaĢımlı
Denetlenen
Uygun
Kabul edilebilir
Nüfus özelliklerine göre sağlık hizmeti vermek.

11. 1983 SONRASI SAĞLIK REFORMU GĠRĠġĠMLERĠ
13 Aralık 1983 tarihinde kurulan birinci Anavatan Partisi(ANAP) Hükümeti programında
iddialı reform vaatleri bulunmaktaydı. 1984 yılında Genel Sağlık Sigortası (GSS) tasarısı
hazırlanmasına karĢın hükümete sunulmadı.1986 yılında Sosyal YardımlaĢma ve
DayanıĢmayı TeĢvik Kanunu kapsamında, sigortasız yoksulların sağlık hizmetlerinden
ücretsiz yararlanmaları olanağı sağlandı.
A.Türkiye Sağlık Reformu Modeli
“Health Sector Reforms in Turkey 1997”raporuna göre; Türkiye‟deki yeni sağlık reformları,
Sağlık Sektörü Master Plan Etüdüne dayandırılmaktadır. ”Ulusal Sağlık Politikası”
belirlenmesine yönelik 1992 Birinci VE 1993 Ġkinci Ulusal Sağlık Kongrelerinden sonra
Sağlık Bakanlığı‟nca oluĢturulan “Ulusal Sağlık Politikası” kitapçığı, bazı baĢlıklar altında
hedef, ilke ve stratejileri belirtmekte, ancak ayrıntılı bir yapı ve plan önermemektedir.
Ġkinci Ulusal Sağlık Kongresi ve sonrasında uzmanlarca reddedilmesine karĢın sağlık reformu
ilkelerinin kamuya ve politikacılara benimsetilmesi için büyük çaba sarf edilmiĢ, sağlık
reformu ilkesi ve stratejileri bazı ufak değiĢikliklere hükümet programlarında ve önemli resmi
belgelerde yer almaya baĢlanmıĢtır. VII. BYKP‟nin Temel Yapısal DeğiĢim Projeleri
bölümünde Sağlık Reformları baĢlığı altında “ sistem finansman, yönetim ve organizasyon,
insan gücü, hizmet sunumu, mevzuat ve enformasyon boyutları itibarıyla yeniden
yapılandırılacağı” ifade edilerek reform çalıĢmalarının esasları sıralanmıĢtır.
B.Reformun Amaçları
Toplumun tamamını kapsayacak bir sağlık sigortası sistemi kurulaması,
Toplumun sağlık seviyesinin iyileĢtirilmesi,
Sağlık hizmetlerinde hakkaniyetin sağlanması,
Koruyucu sağlık hizmetlerine, sağlığın geliĢtirilmesine ve birincil tedavi hizmetlerine
önem verilmesi,
Hizmet sunumunda verimliliğin sağlanması,
Hizmet arz ve talep kurumlarının ayrılması,
Uygun teknoloji kullanımı,
Ġnsan kaynaklarının uygun kullanımı,
Sağlık hizmetlerinde sektörler arası iĢbirliğinin güçlendirilmesi,
Sağlık birimlerinde, personel ve kurum dıĢı kiĢilerinde karar süreçlerinde temsili.
C.Stratejiler
Temel sağlık hizmetlerinde eriĢiminde ve sağlık seviyelerinde eĢitsizlikleri azaltmayı
amaçlayan sağlık reformlarının ana stratejileri Ģunlardır:
Sağlık sigorta sisteminden yararlanamayan 21 milyon nüfusu da kapsayacak bir
sigorta sisteminin oluĢturulması ve ücretsiz hizmet yerine hizmet paketi anlaĢmalarıyla
hizmet verilmesi,

12. Hizmet eriĢimi ve kalitesini artırmak amacıyla, aile hekimliği sistemini kurulmasını da
içeren birincil basamak sağlık hizmetleri reformu,
Ġkinci ve üçüncü kademe tedavi hizmetlerinin etkililik ve verimliliğini artırmak için
özerk sağlık iĢletmeleri oluĢturulması yoluyla hastane reformu,
Karar verme, sorumluluk ve etkililiği hızlandıracak ve artıracak bir sağlık
enformasyon sistemi de dâhil olmak üzere alt yapıyı geliĢtirmek,
Öncelikleri belirleyecek, koruyucu sağlık hizmetlerine öncelik verecek ve Sağlık
Bakanlığının rolüne izleme ve denetim ağırlıklı olarak yeniden belirleyecek yeni
mevzuatı hazırlamak.
D.Reformun BileĢenleri
Tasarlanan sağlık reformlarının, sorun merkezli bir yaklaĢımı benimsediği belirtilmektedir.
Reform programı altı bileĢenden oluĢmaktadır:
Aile hekimliği ve birinci basamak sağlık hizmetleri reformu,
Hastane ve sağlık iĢletmeleri reformu (hastanelerin desentralizasyonu),
Sağlık bilgi sistemleri (sağlık enformasyon sistemi) reformu,
Sağlık hizmetleri finansman reformu,
Ġnsan kaynakları reformu,
Örgüt ve yönetim reformu.
Aile hekimliği ve birinci basamak sağlık hizmetleri reformu, aile hekimliği sistemini kurarak
birinci basamak sağlık hizmetlerini yeniden yapılandırmak, böylece hizmet sunumunda
kaliteyi ve verimliliği artırmak olarak belirtilmektedir. Ayrıca yeni bir birim olan kamu
sağlığı merkezlerinin her ilçede kurulması amaçlanmıĢtır. KiĢiye yönelik koruyucu sağlık
hizmetleri ile birinci kademe tedavi hizmetleri, aile hekimleri tarafından yürütülecektir. Sevk
zinciri iĢletilecek hastalar aile hekimlerine baĢvuracak onun gerek görmesi üzerine uzman
veya hastaneye sevk edilecektir.
Avrupa Birliğine Uyum Süreci
Türkiye ile Avrupa Birliği (AB) arasındaki iliĢkiler, Avrupa Topluluğu ile 12 Eylül 1963
tarihinde imzalanan Ankara AnlaĢmasının temel oluĢturduğu ortaklık rejimi çerçevesinde
geliĢmektedir.
Sağlık Politikaları
AB‟de sağlıkla ilgili doğrudan düzenlemeler, genelde ortak sağlık konularında (enfeksiyon ve
bulaĢıcı hastalıklar, kanser, AIDS, alkol ve ilaç bağımlılığı vb.)ve zamanın getirdiği önemli
sorunlarla ilgili olarak yapılmaktaydı.(15:1392,1393)
AB, yaĢam kalitesini yükseltmeyi hedef aldığı halde, bu hedefe ulaĢmada en önemli unsur
olan insan sağlığına yönelik sağlık politikası oluĢturmayı ve hizmetleri birleĢtirmesine yönelik
doğrudan düzenlemeleri 1990 yılına kadar gerçekleĢmemiĢtir. 1993 yılında yürürlüğe giren ve
Roma AnlaĢması‟nda önemli değiĢiklikler yapan Maastricht AnlaĢması ile sağlık politikasının

13. resmi hedefleri belirlenmiĢ, sağlık politikası birliği diğer politikaları arasında yer almıĢ, bu
konularda çeĢitli faaliyet programlarının belirlenmesi ve yürütülmesi karara bağlanmıĢtır.
Maastricht ve Amsterdam AnlaĢmaları ile özellikle kamu sağlığı alanında yeni bir bakıĢ açısı
yaratılmıĢ, kiĢilerin (sağlık çalıĢanı ve hasta dâhil), hizmetlerin(sağlık sektörü dahil)ve
malların(tıbbi cihazlar, gıda, farmasötik ürünler dahil) AB içinde serbest dolaĢımlarını
sağlamak için çalıĢmalar baĢlamıĢtır.
TÜRKĠYE’DE SAĞLIK SEKTÖRÜNDE MEVCUT DURUM
Genel Değerlendirmeler
Türkiye‟nin ve Türkiye Sağlık Sektörü ile Sağlık Sisteminin mevcut durum profili
incelendiğinde ortaya çıkan hususlar Ģöyle sıralanabilir:
Milli gelir ve fert baĢına milli gelir ortalaması oldukça düĢüktür.
Gelir dağılımı bozuktur.
Nüfus artıĢ hızı kalkınma hızını etkisizleĢtirecek kadar yüksektir.
Bebek ölüm hızı,20 yıl kadar önceki binde 150‟lerden,2000 yılına kadar binde 35.3‟e,
2001 yılında binde 33.9‟a düĢtüğü, doğuĢta beklenen ortalama ömrün 2000‟de 70 yıla
yükseldiği görülmüĢtür.
Tüberkülozla mücadele programına devam edilmektedir.
Ana ve Çocuk Sağlığı‟nın iyileĢtirilmesi, ishal zatürree, iyot yetersizliği ve flor
konularında gebe, anne, bebek ve çocukların takibinin iyileĢtirilmesi gerekmektedir.
Aile planlaması ve üreme sağlığı hizmetlerinin geliĢtirilmesi ihtiyacı sürmektedir.
Sağlık hizmetlerinin planlaması yetersiz etkisiz ve ilkesizdir.
Sağlık insan gücü sayısı, baĢta tabip ve daha sonra da hemĢire-ebe ve sağlık
teknisyeni olmak üzere çok yetersiz, yurt çapında dağılımı çok dengesiz, niteliği
geliĢme ihtiyacındandır.
Özellikle belli bölgelerde ve birimlerde uzman hekim, hekim, hemĢire, ebe, yardımcı
personel açığı önemini korumakta, yeterli kadro tahsisi yapılamamaktadır.
YaklaĢık olarak 750 kiĢiye bir hekim düĢmektedir. Mevcut hekimlerin yaklaĢık %50
si üç büyük ilimizde toplanmıĢtır.
Toplam sağlık harcamalarından çok pahalı olan yataklı tedavi hizmetlerine ancak %37
harcama yapılıyor olması insanların hastanelerde yeterince yararlanamadıklarını
ellerindeki imkanın %60‟ını ayakta tedavi ve ilaç için harcadıklarını çoğu zaman
bununla yetindiklerini ve sağlık sistemindeki aksaklıkların nasıl istismar edildiğini
ortaya koymakta bozukluğun nasıl yapısal bir nitelik kazandığını, iyileĢtirme
çalıĢmalarına engelin nereden geldiğini açıkça göstermektedir.
Koruyucu sağlık hizmetleri ile evde ve ayakta tedavi hizmetleri sunan birimler esas
itibariyle; Sağlık Bakanlığı‟na bağlı 6000 kadar Sağlık Ocağı, 12.000 kadar Sağlık
Evi, 300 kadar Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezi, 300 kadar Verem
SavaĢı Dispanseri, kamu hastanesi poliklinikleri, belediyeler, iĢyeri hekimleri, özel
teĢhis ve tedavi poliklinikleri, muayenehaneler vasıtasıyla ülke genelinde
verilmektedir.

14. Çizelge 1: Türkiye’de Bir Sağlık
Personeline Düşen Kişi Sayısının Yıllara
Göre Dağılımı (1930-2000) YIL
HEKİM HEMŞİRE ECZACI
1930 12217 71485 113701
1940 11819 43773 137426
1950 6890 28859 160054
1960 2799 11366 19563
1970 2228 4016 11731
1980 1631 1653 3685
1990 1109 1248 3556
2000 792 942 2898
Kaynak: Akdur R., CUMHURĠYETTEN GÜNÜMÜZE TÜRKĠYE‟DE SAĞLIK, sayfa 7