30 jaar samen sleutelen aan de stad door SAAMO Antwerpen

30 jaar
samen sleutelen aan de stad

Rosa, Omar, Ludo, Francis, Laila, Ilham, Farchid, Lea, Hilda, Fasiha, Joop, Denise, Tom, Sheetal,
Mahjouba, Mamadou, Rahmouna, Lucas, Sabrina, Daniella, Theresa, Mimoun, Els, Roland, Suzy,
Armand, Gülay, Lut, Palmyre, Nabia, Jainaba, Mia, Ria, Marie-Claire, François, Orelie, Yolande, Dis,
Lies, Tobias, Luc, Maria, Evelyn, Renate, Mbarka, Ann, José, Bouchra, Maryama, Wahiba, Zebuillah,
Danielle, Youssef, Noura, Steven, Gie, Sheri Fo, Bauram, Rachid, Farida, Jos, Monique, Ouafila, Mekki,
Wilfried, Sobiha, Amal, Edith, Loretta, Ayten, Doreen, Bob, Ikram, Annie, Marina, Fatima, Mona,
Helga, Mimouna, Marita, Liane, Frie, Parveen, Ivon, Abdelkarim, Ron, Khadija, Marianne, Veerle,
Theo, Toucha, Konnie, Yamina, Eda, Marzouka, Griet, Lieve, Steve, Jamina, Wiske, John, Jesse, Rabia,
Diether, Ariyani, Azzedine, Jimmy, Imelda, Louis, Herman, Malika, Bas, Andrea, Marijke, Miriam, Basse,
Katleen, Gilbert, Chaemae, Viviane, Abdelwahid, Martine, Aynur, Abdelrachman, Abderahman, Pajo,
Gilberte, Carine, Abdelmajid, Joke, Patricia, Saidati, Conny, Henrik, Thierry, Tim, Miloud, Joske, Diane,
Evi, Jean, Fadila, Abdelhamid, Dominique, Guy, Fatiha, Hafida, Rita, Slisse, Alex, Latifa, Helena,
Josephine, Sahila, Patsy, Marie-France, Najiha, Mimoun, Guido, Minne, Fahima, Lydia, Mariette,
Merima, Rudi, Katelijn, Abdelhak, Jef, Rik, Greet, Saïda, Simonne, Etienne, Mohammed, Willy,
Marie-Flor, Sandy, Hugo, Geert, Erik, Remziye, Christine, Rachida, Ali, Ahmed, Johan, Mary, Farid,
Benedict, Soumia, Ange, Waltraud, August, Chris, Claire, Roeland, Michel, Fadumo, Phil, Michael,
Piet, Fatema, Karl, Amina, Said, Isa, Drita, Bruno, Ilse, Sanneh, Lidia, Mounia, Juan, Jo, Fien, William,
Dolf, Abas, Ingrid, Jean-Paul, Naima, Safete, Walter, Simone, Fernanda, Nora, Marie Louis, Farah,
Nancy, Angela, An, Reza, Boubnad, Suzanne, Inge, Boudewijn, Roger, Ahmed, Ali, Wouter, Paul, Luc,

Veva, Gabrielle, Tine, Kim, Kristel, Patrick, Marjolein, Marleen, Jacques, Bart, Tamimount, Mostafa,
Mick, Abdelilah, Luk, Habiba, Jeanine, Birgit, Annick, Sofian, Messaoud, Abdoel, Frank, Stan, Sergio,
Vera, Ingeborg, Thijs, Erika, Manuela, Marie-Louise, Linda, Lutgart, Leo, Nini, Thérèse, Naziha, Mark,
Lieke, Mohamed, Souad, Rosina, Leen, Mattia, Carmen, Abdellah, Zhora, Samira, Ihsan, Hosnnia,
Kris, Ouarda, Sara, Btisam, Marc, Nicole, Driss, Abdeslam, Zhor, Oznur, Jamila, Julia, Jules, Sivarany,
Daisy, Kess, Billy, Annemie, Francine, Lief, Robert, Han, Asterie, Mohazmed, Frieda, Carlo, Julienne,
Allal, Sarah - Laila, Sevlija, Pierre, Christian, Elvire, Meryem, Gaby, Georges, Mieke, Heidi, Tamara,
Soulaiman, Karlen, Moira, Marcel, Betty, Djamel, Jan, Sian, André, Samba, Peter, Moustapha, Lieven,
Hilde, Olivia, Nienke, Kristien, Eddy, Djenabou, Sylvia, Lesley, Halima, Siska, Thierno, Fadoua, Nasira,
Zohra, Najat, Vic, Sohad, Koen, Ikhlas, Staf, Gerda 30 jaar samen sleutelen aan de stad Mimi, Tuur,
Hamid, Khalid, Sandra, Gina, Jasmina, Felly, Agnes, Louiza, Zlatu, Elazab, Josée, Hans, Sanaa, Paula,
Karima, Hüseyin, Louisa, Toria, El Hassan, Aïcha, Lia, Rahima, Corneel, Vichar, Najim, Roel, Sabine,
Khyber, Albert, Khaddouj, Akmaral, Gerd, Gifty, Azzadine, Goedele, Daan, Lud, Eric, Michèle, Christel,
Fadma, Jamal, Chantal, Loubna, Simon, Aouatif, Mon, Karim, Ellen, Krishna, Frans, Rosa, Omar, Ludo,
Francis, Laila, Ilham, Farchid, Lea, Hilda, Fasiha, Joop, Denise, Tom, Sheetal, Mahjouba, Mamadou,
Rahmouna, Lucas, Sabrina, Daniella, Theresa, Mimoun, Els, Roland, Suzy, Armand, Gülay, Lut, Palmyre,
Nabia, Jainaba, Mia, Ria, Marie-Claire, François, Orelie, Yolande, Dis, Lies, Tobias, Luc, Maria, Evelyn,
Renate, Mbarka, Ann, José, Bouchra, Maryama, Wahiba, Zebuillah, Danielle, Youssef, Noura, Steven,
Gie, Sheri Fo, Bauram, Rachid, Farida, Jos, Monique, Ouafila, Mekki, Wilfried, Sobiha, Amal ... en u!

We maakten een lijvig boekje vol stadsplannetjes. Dat doen
we al 30 jaar: plannen maken voor de stad. Omdat er altijd
zoveel te verbeteren valt: veiliger verkeer op straat, meer
speelruimte voor kinderen, betere huurwoningen, passend
werk voor iedereen, prettig contact tussen buren, minder
racisme en discriminatie, oplossingen voor mensen die het
moeilijk hebben. Duizenden keren staken we samen de
handen uit de mouwen. Als vrijwilliger, buurtbewoner of
bezorgde burger. Tijdens een buurtfeest, een verbouwing
of een cultuurproject. In de gezamenlijke moestuin, de
buurtkeuken of de computerklas. Om zelf werk te maken
van jobs, betere woningen of een betere buurt. We gingen
samen op weg met buurtbewoners, minderheden, mensen
in armoede, en iedereen van goede wil die er mee zijn
schouders wilde onderzetten. We engageerden ons, soms
voor korte, meestal voor lange tijd. Om van Antwerpen een
aangename stad te maken voor iedereen.
Wat ons inspireerde30 jaar samen
sleutelen aan de stad
Samenlevingsopbouw Antwerpen stad vzw
3

Altijd in actie
We sleutelen al 30 jaar aan de stad.
Dat deden we nooit alleen, maar altijd
samen met Gewone Antwerpenaars.
We brachten mensen samen,
startten verenigingen, verzamelden
handtekeningen, protesteerden,
zochten oplossingen, kwamen op voor
de rechten van mensen en wijken
die het moeilijk hebben. We trokken
samen naar diensten, beleidsmakers
en politici om actie te voeren, nieuwe
ideeën te lanceren, en nieuwe
projecten een kans te geven.
De stadsplannen in dit boekje vertellen
het verhaal van al die projecten en
plannen, en wat ervan terecht kwam.
De plekken waar mensen samen
kwamen, elkaar beter leerden kennen,
en nadachten over knelpunten en
uitwegen. Het verhaal van de mensen
achter die plannen, hoe ze aan de
slag gingen, met vallen en opstaan, al
doende lerend. Met mooie resultaten,
al lukte het vaak niet van de eerste
keer. Altijd met de voeten op de grond.
Van onderuit
In een ‘moeilijke’ wijk wonen, is niet
altijd gemakkelijk. Veel mensen zijn
er arm, hebben een slechte woning,
vinden moeilijk werk, gingen niet lang
naar school, kunnen niet in moeilijke
woorden spreken. En toch hebben ze
4

veel te vertellen. Beter dan welke
schepen of minister ook, weten zij hoe
het is om niet uit de miserie te geraken,
om Nederlands te leren als je niet kan
lezen of schrijven, om kinderen groot
te brengen in een huis met schimmel
op de muren, om telkens te horen dat
er geen werk is voor jou maar dat je
ook niet mag profiteren van sociale
voorzieningen.
Antwerpen is niet alleen ontworpen
door stedenbouwkundigen, project
ontwikkelaars, bedrijven, universitaire
deskundigen of politici. De stad
vandaag is ook het werk van al die
duizenden Gewone Antwerpenaars.
Zij engageerden zich, lieten hun stem
horen, en speelden elk hun rol, groot
of klein. Dit boekje vertelt het verhaal
van de Gewone Antwerpenaars die al 30 jaar mee zorgen voor
de groei en de bloei van de stad. Dank zij hen ziet de stad er
vandaag helemaal anders uit.
Altijd samen
Telkens weer willen wij de Gewone Antwerpenaar op de kaart
zetten. Dat is onze rol. Samenlevingsopbouw Antwerpen stad
vzw – voorheen RISO-Antwerpen – brengt altijd mensen
bij elkaar, steunt initiatieven van bewoners, denkt mee na
over oplossingen, zoekt mee naar mensen of diensten die
kunnen helpen, en houdt telkens weer de vinger aan de
pols van de samenleving. De bijna honderd projecten in dit
boekje zijn nooit bedacht door buurtbewoners alleen, of door
Samenlevingsopbouw alleen. Het is altijd een wisselwerking
geweest, samen zoeken, er samen voor gaan.
Op sommige plaatsen was er al iets begonnen en liepen
we even mee. Op andere plaatsen probeerden we iets uit
en namen anderen het over. Veel van de dingen die nu
nog bestaan, zijn het resultaat van de inspanningen van
5

anderen. Iedereen vermelden die ooit
betrokken was, is onmogelijk. Het gaat om
duizenden mensen en talloze organisaties,
diensten, politici, bedrijven en stichtingen.
Het is niet omdat we ze niet in kaart
brengen, dat ze niet belangrijk zijn. Zonder
hen zouden veel plaatsen en initiatieven
niet bestaan.
Een terugblik
Dit boekje is geen volledig overzicht van
de voorbije 30 jaar. Het is eerder een
impressie, een verzameling herinneringen,
een optelsom van anekdotes, met
interviews en foto’s van vroeger, een
selectie van dingen die ons opvielen en
inspireerden. We zochten in archieven
en oude jaarverslagen, we gingen
praten met anciens en doorploegden
ons geheugen. Maar het blijft een
onvolledige geschiedenis. Toch geeft dit
6

boekje een getrouw beeld. Dit is wat
we gedaan hebben. Dit is wat we
betekend hebben. Dit is hoe we het
hebben aangepakt. Dit is hoe we de
stad veranderd hebben, samen met de
bewoners, minderheden en mensen
in armoede van toen en nu. Sommige
initiatieven bestaan niet meer – zij
hebben hun rol gespeeld. Andere
projecten zijn nog volop aan de gang
en blijven zorgen voor dynamiek in de
stad. Wij hopen dat het ook andere
mensen inspireert om vandaag en
morgen verder aan de slag te gaan.
Ieders stem telt
Antwerpen staat voor immense
uitdagingen: het aantal inwoners
neemt toe, de bevolking wordt jonger
en meer gekleurd, de armoede en de
werkloosheid stijgen, er is een tekort
aan betaalbare woningen, het sociale weefsel van de stad staat
onder druk. Hoe pak je die problemen aan? Enkel van achter
computers, aan vergadertafels en in conferentiecentra? Of ga je
ook de straat op? Ga je luisteren en iets doen met wat mensen
in ‘moeilijke’ wijken te vertellen en te bieden hebben?
Wij kiezen voor de aanpak van onderuit. We willen naar
mensen hun verhaal luisteren. Ingaan op bezorgdheden.
Ideeën met elkaar confronteren. Samen nieuwe voorstellen
bedenken en steunen. Oplossingen mee waarmaken.
Beleidsvoorstellen steunen die onrecht bestrijden en zorgen
voor herverdeling.
Wij nodigen politici, ambtenaren en het OCMW uit om
samen met ons en met al die Gewone Antwerpenaars –
ongeacht van waar ze komen – op weg te gaan. Vandaag
meer dan ooit.
Mattia, Ilse, Chris, Koen, Erik, Joke en Heidi
namens Samenlevingsopbouw Antwerpen stad vzw
Antwerpen, 5 oktober 2013
7

• organiseert maatschappelijk kwetsbare groepen
in Antwerpen. Samen met hen pakken we hun
gemeenschappelijke problemen aan die te
maken hebben met sociale grondrechten en
samenleven in verscheidenheid.
• werkt aan de verbetering van de kwaliteit van
het leven en het samenleven in de stad, en aan
een beleid dat afgestemd is op de noden en
behoeften van maatschappelijk kwetsbare
groepen.
• is erkend als regionaal instituut voor samen
levingsopbouw. Als autonome organisatie
coördineren en voeren we het buurten
opbouwwerk in de stad Antwerpen uit.
• maakt deel uit van de sector Samenlevings
opbouw, die in Vlaanderen acht regionale
instituten en Samenlevingsopbouw Vlaanderen
groepeert.
8

Leeswijzer
U vindt in dit boekje acht plannetjes om een
wandeling te maken door de stad. Elk plannetje
geeft een beeld van 30 jaar samenlevingsopbouw in
een Antwerpse buurt.
Eerst krijgt u een kaartje uit 1983, toen er 19
buurtwerken in Antwerpen waren. De volgende
acht stadsplannetjes zijn niet chronologisch. Ze
vertellen het verhaal per wijk, met telkens tien tot
vijftien projecten die elk hun rol speelden in het
‘werken aan de samenleving’. Van elk project komt
u iets te weten over hun doel, of wat ze deden, in
welke periode het ongeveer plaatsvond, hoe het
evolueerde en of het nu nog bestaat en actief is.
Onze geschiedenis is een verhaal van duizenden
mensen en honderden organisaties waar we mee
samenwerkten. Dit boekje is ook hun verhaal.
Iedereen vermelden is onmogelijk. Toch hopen we
dat alle mensen waar we ooit mee samenwerkten,
het gevoel hebben dat dit boekje ook een beetje
van hen is.
Vanaf vandaag is dit boekje vooral van u. Om op
wandel te gaan in onze geschiedenis, om na te
denken over onze stad vandaag, en hopelijk om
inspiratie op te doen voor de komende dertig jaar.
Oude stad, Linkeroever, Zuid
p.12-22
Kiel, Hoboken
p. 24-33
Antwerpen-Noord
p. 34-56
Borgerhout-Noord
p. 58-71
Borgerhout-Zuid
p. 72-81
Berchem, Nieuw Borgerhout
p. 82-89
Deurne-Zuid
Deurne-Centrum
p. 90-102
Deurne-Noord, Merksem
p. 104-116
9

1
2
3
4
5
6
7
8
9
11
12
15
14
17 16
13
18
10
19
Buurtwerkingen in
Antwerpen in 1983
1. BW De Vest
2. BW ’t Zuid
3. BW St. Andries
4. OW Oude Stad
5. BW Schipperskwartier
6. BW Kauwenberg
7. BW Seefhoek
8. BW Stuivenberg
9. BW Schijnpoort
10. BW Dam
11. BW ’t Dokske
12. BW Kerkeveld
13. BW ’t Pleintje
14. SABO
15. BW De Drei Pleintjes
16. BW Den Oosthoek
17. BW Den Bleek
18. BW Posthof
19. BW Den Tir
1
10

Van vele markten thuis
De voorgeschiedenis van het buurten opbouwwerk
Het buurten opbouwwerk
vandaag heeft een lange voor
geschiedenis. De eerste wortels
zijn terug te vinden in de jaren 60
toen vzw Gezinszorg Villers “op
verschillende plaatsen in de stad
wijkhuizen opricht die dicht bij de
bevolking staan, flexibel inspelen
op de lokale noden én die voor
de helpsters een plaats zijn voor
overleg, vorming, ondersteuning
en verpozing. Om de wijkhuizen in
stand te houden wordt regelmatig
een vlaaienkermis en een wafelen
bak georganiseerd.”
Dit citaat geldt ook voor de buurt
werken Oude Stad, Kauwenberg,
Schipperskwartier en Sint-Andries
in Antwerpen, Kerkeveld in Deurne
en ’t Dokske in Merksem.
Een andere groep buurthuizen
ontstond in dezelfde periode uit
acties van het bisdom “teneinde
de kerk dichter bij de mensen
te brengen.” In de Mechelse
volksbuurten bracht pater Bellens
randkerkelijken in contact met de
sociale opdracht van de kerk. Dit
inspireerde vicaris Robert Raes om
aan de slag te gaan in de Sint-
Rochusparochie te Deurne waar
hij buurtwerk ’t Pleintje oprichtte.
Later volgden buurtwerk ’t Zuid,
Den Dam, Onze Dokken, Schijnpoort
en Stuyvenberg in Antwerpen,
buurtwerk ’t Kiel in Hoboken en
Fortje in Wilrijk. Deze buurtwerken
verenigden zich in vzw De Bron.
Buurtwerk Posthof in Berchem werd
opgericht vanuit de protestantse
gemeenschap. Den Tir op ’t Kiel,
Zuid in Antwerpen en buurtwerk
Seefhoek-Leefhoek waren dan weer
een socialistische reactie op de
overwegend katholieke gezindheid
van de bestaande buurthuizen. En
in de maatschappelijke beweging
die na mei 68 ontstond, zochten
Buurthuis Den Bleek in Borgerhout
en Inloopcentrum ’t Vlietje in
Antwerpen aansluiting bij de
bewoners van achtergestelde
buurten.
➢➢ Vanaf 1978 werd de eerste
aanzet gegeven voor een
regionale samenwerking tussen
alle buurthuizen. Vanaf 1979
werd Antwerpse Buurtwerken
als experimenteel project erkend
door het Ministerie van Cultuur.
1
11

4
5
10
7
32
6
9
8
11
OUDE STAD, LINKEROEVER, ZUID
2 Europark
E. Claesstraat 14
3 Witte Mars
Falconrui
4 coSTA
Sint-Andriesplaats 4
5 Stadsappartementen
Gerlache-, Cockerill-, St. Michielskaai
6 Zuiderpershuis
Waalse Kaai 14
7 Doorgangshuizen
Kronenburgstraat
8 Werkatelier Binnenstad
Schoytestraat 35
9 Elzenveld
Lange Gasthuisstraat 45
10 Buurtwerk Brederode
Brederodestraat 143
11 Antwerpse Buurtwerken
Lange Leemstraat 126
12

Sociaal huren, goede buren
Europark Linkeroever
Vanop de Scheldekaaien valt de hoogbouw op Linkeroever meteen op.
In 1998 duiken de woonblokken plots ook op in de media, met verhalen
over hoe verschrikkelijk het er wel niet is. De sociale appartementen
zijn niet aangepast aan het nieuwe systeem om afval te sorteren: het
afval stapelt zich op in liften en gangen, er vliegt een pot choco door
het raam, er zijn conflicten tussen bewoners. Maar de realiteit is veel
genuanceerder. Voor elk schandalig verhaal dat in de media komt, zijn
er ook twintig positieve verhalen. Buren die elkaar spontaan helpen,
poetsende bewoners, een verdeelpunt voor meubels, mensen die van
alles organiseren voor de vele kinderen en nog veel meer. De bewoners
zijn bereid om mee hun schouders te zetten onder hun woonblokken en
onder hun wijk. Ze krijgen steun van het opbouwwerk, het jeugdwerk,
en het buurtbeheer van de stad. Huurders verenigen zich. Groepen zoals
Euroteam en ‘Onze stad, ons huis’ brengen bewoners van Europark samen
om mee na te denken en dingen te doen.
➢ In 2013 is er in de Ernest Claesstraat een buurtsecretariaat van de
stad. Bewonersgroepen kunnen er terecht voor hun secretariaatswerk:
bellen, op de computer werken, vergaderen. Er zijn op Linkeroever
verschillende erg actieve sociale huurdersgroepen.
2
©CONCENTRA-GVAMETROPOOLSTAD
13

Ter ere van Oulemata, Luna en Songül
Witte Mars in Antwerpen
Luk Groffy, toenmalig coördinator
Samenlevingsopbouw: “De ochtend van
11 mei 2006 kwam het bericht binnen dat
iemand in Antwerpen op mensen aan het
schieten was. Later bleek dat er twee men-
sen dood waren en iemand in levensgevaar.
De slachtoffers waren een klein kindje, haar
Malinese oppas en een Turkse dame. De
dader Hans Van Themsche verklaarde dat hij
racistische motieven had en zoveel mogelijk
doden wou maken. De burgemeester vond
het niet opportuun om over racisme te
spreken zolang het onderzoek lopende was.
De allochtone gemeenschap stond op zijn
kop. Zeker omdat net daarvoor ook een
jonge Marokkaanse man in de Schelde ver-
dronk na een racistisch conflict. Samenle-
vingsopbouw, De 8, KIDS, de federaties van
allochtone verenigingen en ook de Dienst
Integratie Antwerpen en de cel diversiteit
van de politie bezochten kort na de gebeur-
tenis de getroffen families en de moskeeën.
Op het stadhuis was er een bespreking met
de families en organisaties over de begrafe-
nis en de opvolging. Burgemeester Janssens
wou een serene herdenking ‘in het wit’,
zonder slogans en spandoeken. Terwijl de
ouders en de federaties een manifestatie
tegen het racisme wensten. De boosheid
was zeer groot. Er was een groot risico op
rellen. Met de hulp van enkele schepenen
werd uiteindelijk het licht op groen gezet
voor een Witte Mars op 26 mei 2006 met
twee spandoeken: ‘Het verdriet is van A’ en
‘Stop racisme. Diversiteit is realiteit’.”
3
Samenlevingsopbouw ondersteunde
de organisatie van de Witte Mars en de
bijeenkomsten van vrijwilligers. De mars
startte aan de Falconrui. Er waren 18.000
mensen.
©PIETERBAERT
14

Sint-Andries kiest voor cultuur
Van De Pacht tot coStA
In 1993 kreeg het opbouwwerk de
vraag om het oude gebouw van
de reinigingsdienst op de Sint-
Andriesplaats om te vormen tot
een buurthuis. Een buurtonderzoek
maakte al snel duidelijk dat er niet
meteen nood was aan een buurt-
huis, gezien de beperkte kans-
armoede in de wijk. Er waren in
Sint-Andries echter wel veel orga-
nisaties die geschikte lokalen nodig
hadden: de turnkring, de fanfare,
de nieuwe middenklasse … ieder-
een was op zoek.
Een aanpassing van het decreet op
de culturele centra maakte het in
1996 mogelijk om van De Pacht een
cultureel wijkcentrum te maken.
Verschillende verenigingen zetten
er samen hun schouders onder.
Bij de inhuldiging van het Cultureel
ontmoetingscentrum Sint-Andries
(coStA) liepen de harmonie, de
turnkring, de Socialistische Vooruit-
ziende Vrouwen en vele buurtbe-
woners trots voorop in de stoet.
➢➢ Van in het begin was duidelijk
dat het opbouwwerk slechts
tijdelijk betrokken zou blijven
bij dit project. Het speelde zijn
rol om het oude gebouw om te
vormen tot een cultuurcentrum.
Samen met de bewoners werd
toen ook een huishoudelijk
reglement gemaakt om de
verenigingen in de wijk
zeggenschap te geven in de
programmatie en het gebruik
van de lokalen. Die lokale
verankering toen was redelijk
uniek.
4
15

Sociale verdringing op ’t Zuid
Betaalbaar wonen op de Kaaien
5
“Voor de bewoners is de toekomst
van de Kaaien duidelijk: laat hier
goeie architectuur groeien, maak van
de open vlakte een promenade, laat
het Zuid maar herleven. Maar geef
de stadsblokken een plaats in die
revival: als betaalbare woonvorm,
als getuigenis van een stuk volks-
huisvesting, als ervaring van 70 jaar
stadsgeschiedenis. En vooral, als enig
betaalbaar alternatief voor wie elders
in de wijk wordt verdrongen.”
➢ Pleidooi van de huurders van
de stadsappartementen op de
Gerlache, Cockerill en Sint
Michielskaai, in 1991 genoteerd
door Opbouwwerk Zuid.
16

Talentendag
Kansen voor Afrikaanse jongeren
6
Op 29 juli 2001 verdrinken twee
Antwerpse kinderen van Afrikaanse
afkomst in de Schelde. Merveille
Antonio is 7 jaar en Vedrine Vambanu
is 10 jaar. De Afrikaanse gemeenschap
is geschokt. Ze denken na over de
vele dingen die er voor kinderen en
jongeren in Antwerpen te doen zijn,
maar die weinig Afrikaanse families
kennen. Om jongeren te stimuleren
nieuwe dingen bij te leren en zich
te organiseren, start de Antwerps-
Afrikaanse vereniging Mwinda Kitoko
met de wedstrijd Talentendag. Die
gaat elk jaar door in het Zuiderpers-
huis en geeft Afrikaanse jongeren de
kans te laten zien wie ze zijn en wat
ze kunnen.
Antonio is 7 jaar en Vedrine Vambanu
is 10 jaar. De Afrikaanse gemeenschap
17

Malinese champignonkwekers
Nieuwkomers op ’t Zuid
7
In de Kronenburgstraat op Sint-Andries zijn verschillende
doorgangshuizen. Elk huis is opgedeeld in kamers die worden
verhuurd aan nieuwkomers. In 1994 duiken daar de eerste
zwartafrikanen op, asielzoekers uit Mali. Zij wonen in Antwerpen
en werken in een champignonkwekerij in Stekene. Al snel wordt
duidelijk dat deze Malinezen slechts de voorbode zijn van een
nieuwe groep Antwerpenaars waar toen niemand naar omkeek.
Het opbouwwerk probeert de Malinese asielzoekers te betrekken in
De Pacht, waar ze bijvoorbeeld djembé sessies geven.
➢➢ Weinig organisaties in Antwerpen zijn vertrouwd met de
opvang van zo’n grote stroom inwijkelingen. Daarom startte
het opbouwwerk in 1996 het pilootproject Asielzoekers, waaruit
een werking groeide met de Assyrische gemeenschap en met de
Afrikaanse gemeenschap rond het De Coninckplein.
18

Werkatelier Binnenstad
Langdurig werklozen aan het werk
8
Onder impuls van het buurtopbouwwerk Sint-Andries werd in 1983
Werkatelier Binnenstad opgericht. Het is een van de pioniers in
Vlaanderen bij de uitbouw van de sociale economie. Samen met
het OCMW zoeken zij uit wat langdurig werklozen nodig hebben om
werk te vinden en het te kunnen houden. In Werkatelier Binnenstad
kunnen ze een opleiding volgen, stage doen in een karweiploeg en
doorgroeien naar sociale tewerkstelling in diensten van het OCMW of
in de eigen verhuisploeg en onderhoudsploeg.
➢ Werkatelier Binnenstad is sinds 2008 de sociale werkplaats
Levanto Fixit vzw. Zij hebben in 2013 nog altijd een verhuisploeg
en een karweiploeg.
In 1989 schreven Danny Lescrauwaet en Stef
Vissers het rapport ‘Armoedebestrijding via
arbeidsbegeleiding. Een ervaringsverslag
vanuit het werkatelier Binnenstad.’
➢ Samenlevingsopbouw ondersteunt nog steeds
verschillende groepen van Marokkaanse
en Afrikaanse afkomst. Zij steunen elkaar
om werk te vinden, verkennen samen
de arbeidsmarkt en geven van daaruit
beleidsadviezen.
19
In 1989 schreven Danny Lescrauwaet en Stef
Vissers het rapport ‘Armoedebestrijding via
arbeidsbegeleiding. Een ervaringsverslag
vanuit het werkatelier Binnenstad.’
➢

Willen is kunnen?
Nederlands leren als tweede taal
9
Nederlands leren, is niet zo eenvoudig.
“Een kwestie van willen”, vinden veel
beleidsmakers. Volgens sommigen zelfs
een voorwaarde voor een uitkering of
voor toegang tot een sociale woning. Voor
etnisch-culturele minderheden, die vaak in
armoede leven, is het nog maar eens een
extra drempel waar ze over moeten. Want
zelfs al doe je je best om Nederlands te
leren, wil dat niet zeggen dat het lukt.
Samenlevingsopbouw bracht alle betrokken
organisaties en lokale overheidsdiensten
samen voor overleg en beraad. Dit leidde in
2012 tot de gezamenlijke studiedag
‘Willen is kunnen? Als het Nederlands
vastloopt’. Deze studiedag vond plaats
in het congrescentrum Elzenveld van het
OCMW en kende een grote opkomst.
➢➢ Verschillende sprekers toonden aan dat
Nederlands leren meer is dan een kwestie
van willen. Sindsdien experimenteren een
aantal organisaties, zowel professionele als
met vrijwilligers, met aangepaste vormen
van Nederlands leren.
20

Konijnenwei en Betonnen Jungle
Buurtwerk Brederode
10
Hier was buurtwerk Brederode
Zicht op de Konijnenwei in 2013
Het buurtwerk op het Zuid heeft een lange geschiedenis, van liefda-
digheidswerk door de zusters tot maatschappijkritisch theater in de
Betonnen Jungle. Sinds 2002 bestaat het buurtwerk op het Zuid niet
meer. Vanuit de ervaring van 30 jaar buurtwerk in Antwerpen-Zuid
hield opbouwwerkster Leona Maes in juni 2006 een vurig pleidooi
voor een buurtwerk.
“Tot in de jaren 90 waren er opbouwwerkprojecten in Antwerpen
Zuid. Via deze projecten werden sterkere groepen in de wijk bereikt.
Het is in dit kader dat de werkgroep Konijnenwei actief was in het
buurtwerk. De werkgroep koos toneel als actievorm om het behoud
van de Konijnenwei (waar nu het nieuwe justitiepaleis staat) te
bepleiten. Hieruit ontstond het project Betonnen Jungle, dat er
vooral op gericht was te werken aan de vaardigheden van kans en
generatiearmen.”
➢ ‘Betonnen Jungle’ maakt nog steeds toneelstukken. ‘Betonne
Jeugd’ is een werking met maatschappelijk kwetsbare jongeren en
kreeg in 2012 nieuwe lokalen in SintAndries.
21

Samen wegen op het beleid
Antwerpse Buurtwerken
11
“Antwerpse Buurtwerken is een samenwerkingsverband tussen
buurtwerken die actief zijn in kansarme of achtergestelde
buurten van de agglomeratie Antwerpen. Naast coördinatie,
concrete samenwerkingsprojecten, en service aan afzonderlijke
buurtwerkinitiatieven wil Antwerpse Buurtwerken ook overleg met
verantwoordelijke beleidsinstanties stimuleren. Sinds 1 januari 1983
valt het werkterrein van Antwerpse Buurtwerken samen met de
fusiestad Groot-Antwerpen.”
Dit citaat komt uit het jaarverslag Antwerpse Buurtwerken 1982.
Het secretariaat van deze voorloper van Samenlevingsopbouw lag
eerst in de Baron d’Hanislaan, daarna in de Lange Leemstraat 126.
22

Vertel uw verhaal
Kent u zelf nog meer verhalen over hoe mensen sleutelden aan onze
stad? Over projecten van vroeger, verhalen van nu, of dromen voor de
toekomst? Schrijf ze hier op, vertel ze verder en doe er iets mee!
23
Wil u zelf aan de slag in uw buurt?
Stuur uw verhaal naar info.antwerpenstad@samenlevingsopbouw.be
Op www.samenlevingsopbouw.be/antwerpenstad vindt u
alles over de werking, de actuele
projecten en de nieuwe plannen van

13
14
15
12
19
20
17
16
18
KIEL, HOBOKEN
12 Silvertop
Jan Denucéstraat 1
13 Het Nest
F. Hensstraat
14 en 15 CO Nova
Schijfstraat 105
16 Buurthuis De Tiret
Sint-Bernardsesteenweg 320
17 Den Tir
Sint-Bernardsesteenweg 314
18 Beerschot stadion
Parking Julius De Geyterstraat
19 Wilrijkse pleinen
Vogelzanglaan
20 Moskee El Ouahda
Lelieplaats 25
24

De konijnen van ’t Kiel
Bewonerswerking Silvertop
“In sommige sociale woningen zou ik zelfs geen konijnen weg
stoppen”, zei de toenmalige Vlaamse minister voor Huisvesting
in 2002. Daarbij gaf hij als voorbeeld de Silvertop-torens op het
Kiel. Toen een maand later de commissie Huisvesting van het
Vlaams parlement op bezoek kwam, verkleedden de bewoners
zich als konijnen. Zij pleitten voor de renovatie van de drie
torens. In een stad met vijfduizend mensen op de wachtlijst
voor een sociale woning, konden geen zeshonderd woningen
verdwijnen.
12
➢➢ In 2004 startte de renovatie van de
woontorens. De rode en de blauwe toren
zijn inmiddels gerenoveerd, de derde is
vermoedelijk klaar in 2015. Zij zijn samen
goed voor 525 sociale woningen.
➢➢ In 2011 stonden er in Antwerpen
12.130 gezinnen op de wachtlijst
van Woonhaven, de grootste sociale
huisvestingsmaatschappij in Antwerpen.
Dat aantal blijft stijgen.
Er zijn nog altijd
verschillende
bewonersgroepen
actief in de Silvertop.
Sinds de renovatie
is er in de nieuwe
blauwe toren ook een
ontmoetingscentrum
voor bewoners.
©KRISVANDEVIJVER
25

Mohamed, burgemeester van het Nest
Het nest van NOVA op het Kiel
“Mogen wij hier ook komen?”, vroeg Mohamed. Natuurlijk mocht
dat. Ze kwamen na het voetbal samen naar cultureel ontmoe-
tingscentrum Nova. Artiesten Andreas en Suus gaven hen wilgen-
takken om nesten te bouwen. Ze weefden takken en vlochten
ook nieuwe relaties tussen mensen. Mohamed, Herman, Hilde,
Aziz en vele anderen boorden scheuten in de grond. School-
kinderen vlochten twijgjes. Weken later waren de wilgentenen
uitgegroeid tot een groen levend kunstwerk. Het nest betoverde
jong en oud, bron van grote verbondenheid op het Kiel.
➢➢ Het Nest werd gebouwd in 2008 en leeft nog altijd. Tijdens
het jaarlijkse NOVA Nestfeest wordt het verbond tussen de
bewoners telkens vernieuwd. Met steun van Recht-Op,
Buurtsport, NOVA-Cultuur en het Middelheimmuseum.
13
26

Computer voor beginners
Digipunten in 10 wijken
14
Annemie Wuyts van Recht-Op en Chris
Haesendonckx van Samenlevingsopbouw:
“Al ons materiaal zat veilig opgeborgen in
een kluis in cultureel ontmoetingscentrum
Nova. Als we dan bijvoorbeeld les hadden in
Dienstencentrum De Fontein in Borgerhout
moesten we alles naar daar sleuren:
12 tassen met laptops, een grote koffer met
toetsenborden, muizen, geheugensticks, een
beamer, verlengdraden en kabels voor een
internetverbinding. Dan moesten we in dat
lokaal eerst een paar fitnesstoestellen opzij
schuiven, dozen met knutselgerief opeen
stapelen, tafels en stoelen verzetten, kabels
vastmaken, alles installeren, een heel gedoe.
We kregen altijd hulp van onze vrijwillige
lesgevers, en het was leuk om zien hoeveel
zin onze cursisten er in hadden. Maar het
gebeurde evengoed dat na een half uur de
internetverbinding wegviel als er toevallig
net een trein voorbij denderde.”
➢➢ In 2006 startten Samenlevingsopbouw en
Recht-Op, ondersteund door het OCMW,
een mobiele computerklas. In 2013 zijn er
tien Digipunten waar elke Antwerpenaar
terecht kan voor een basiscursus computer
of om vrij gebruik te maken van een pc met
internetverbinding.
27

Ontmoetingscentrum Nova
Van buurthuis tot cultuurpaleis
15
In 1987 zit buurthuis Den Tir in een klein winkeltje
op de Sint-Bernardsesteenweg. In 2001 verhuist het
naar De Tiret, een blauw gebouw dat op een visbak
lijkt achter Den Tir. In 2003 verhuist het buurthuis
nog eens naar de gebouwen van Crescendo, maar die
worden nadien gesloopt. Op zoek naar een oplossing,
slaan verschillende organisaties de handen in elkaar.
Samenlevingsopbouw, Recht-Op, Buurtsport, Cultuur-
centrum De Kern en het verenigingenplatform Kielse
Klanken gaan in 2005 samen in zee met de stad en
richten in de oude bib Ontmoetingscentrum NOVA op.
In geen tijd wordt dat dé plek voor cultuur, ontmoeting
en sport op ’t Kiel.
➢➢ Cultureel Ontmoetingscentrum Nova heeft
een zeer actieve vrijwilligerswerking en werkt
samen met alle verenigingen, organisaties en
buurtbewoners die sociaal-culturele activiteiten
willen organiseren. Bekende voorbeelden zijn het
cultuurcafé, muziek- en toneelvoorstellingen,
comedy, buurtmaaltijden, thé dansants, cursussen,
workshops koken, tai chi en yoga, en veel meer.
28

Samen uit, samen thuis
Cultuurcafés en Pretloketten
16
Chris Haesendonckx, opbouwwerkster: “Niet
willen meedoen is een keuze. Niet kunnen mee-
doen is uitsluiting. Vanuit die overtuiging groeide
in 1999 het idee om mensen uit te nodigen om
op culturele uitstap te gaan: film, theater, opera,
muziekoptredens, musea. We begonnen met
een kantoortje in het tuinhuis, achteraan in de
tuin van Recht-Op op het Kiel. Als het regende,
moesten we binnen onze paraplu opendoen. Veel
werk ook. Tot iemand suggereerde dat het toch
veel leuker zou zijn, moesten we onze uitstap-
pen kunnen afspreken tussen pot en pint. En zo
ontstond het cultuurcafé.”
Organisator Danny Jacobs van RechtOp vzw:
“Later kwamen daar de pretloketten bij, een gra-
tis infostand waar kwetsbare mensen samen hun
uitstap plannen. Dat helpt hen om de cultuur-
kloof te overbruggen. De stand wordt bemand
door een ploeg vrijwilligers. Wij geven informatie
over cultuur en vrije tijd maar doen zelf ook een
aanbod. Wij beginnen
met makkelijk verteer-
bare activiteiten zoals
een film of komedie-
theater. Gaandeweg
zullen we het aanbod
ook wat verdiepen. Wij
doen aan smaakverbreding en hopen zo dat
mensen nieuwe dingen zullen ontdekken.”
Uit een artikel van Gazet Van Antwerpen,
28 februari 2013.
➢ Het cultuurcafé van RechtOp vindt
plaats in de Nova, in samenwerking
met Cc De Kern. Er is ook een
cultuurcafé in Wijkcentrum ’t Pleintje
en in Cc Deurne.
➢ De pretloketten zijn in Centrum
De Wijk in AntwerpenNoord,
en in Wijkcentrum ’t Pleintje en
buurtcentrum Dinamo in Deurne.
29
doen aan smaakverbreding en hopen zo dat
mensen nieuwe dingen zullen ontdekken.”
Uit een artikel van Gazet Van Antwerpen,
plaats in de Nova, in samenwerking
cultuurcafé in Wijkcentrum ’t Pleintje
29

Een Paar Apart
Een duo is het begin van een netwerk
17
Een Paar Apart brengt mensen samen om per twee op cultuuruitstap te
gaan. Elk duo bestaat uit iemand die in armoede leeft, en iemand die
niet arm is.
Deelneemster die niet arm is: “Ik heb daar echt heel veel aan. Ik zou
het spijtig vinden moest ik niet meer mogen komen. Dat is een deeltje
van mijn leven geworden. Het is voor mijzelf heel verruimend en heel
positief. Het is helemaal niet het gevoel van ‘ik doe een goed werk’. Je
krijgt zelf evenveel als dat je probeert te geven. Je krijgt ook vriendschap,
je kennissenkring wordt groter, ik voel me ook thuis in deze groep.”
Deelneemster die in armoede leeft: “Je duo-partner kent meestal geen
armoede. Zij hebben niet die ervaring met armoede en dat moet je
dan toch proberen uit te leggen in hun taal. Anders kunnen ze dat niet
begrijpen. Maar meestal verstaan ze dat wel.”
Deze citaten komen uit de brochure ‘In Goed Gezelschap - gearran
geerde ontmoetingen tussen mensen die in armoede leven en mensen
die niet in armoede leven’, een uitgave van Recht-Op vzw en Samenle
vingsopbouw Antwerpen Stad vzw, december 2010.
➢➢ De duo-methodiek wordt ook gebruikt in Cultuurcafé Nova/Kiel,
in 2-spraak, en in Mix & Match, een samenwerking tussen het
opbouwwerk, integratiecentrum De8 en het Servicepunt Vrijwilligers
van de stad.
30

Van duiveltje tot monitor
X-tra pleinanimatie Beerschot
18
De parking van het Beerschot-
stadion op het Kiel stond vaak
leeg. Op die momenten bood ze
alle ruimte om er te spelen en te
sporten. Vanaf 2006 organiseer-
den Kielse jeugd- en sportwer-
kers er kinderanimatie en plein-
voetbal. Elke woensdagmiddag
kwamen er een dertigtal kinderen
spelen. Tegelijkertijd werden
buurtjongeren opgeleid als moni-
tor. Die jongeren zetten zich in als
vrijwilliger (met een vergoeding
voor hun onkosten, betaald door
het district Antwerpen). Tiental-
len jongeren grepen hun kans en
groeiden nadien verder: Yassin
werd voetbaltrainer, Hassan werd
instructeur, Tom is chiroleider,
Khadisha is opbouwwerkster,
enzovoort. Deze jongeren gaven
niet alleen ‘op de parking’ het
goede voorbeeld, maar ook daar-
buiten. Misschien is dat wel hét
succes van dit project.
➢➢ Dit project loopt nog steeds
onder de vleugels van de
jeugddienst van de stad.
31

Voetbal als leerschool
Jeugdvoetbal Racing Kiel
19
Sinds 2006 komen er kinderen spelen en sporten op de parking van
voetbalclub Beerschot. Sommige kinderen wilden hogerop, en trok-
ken met hun opa, met trainer Mohamed Makhi, en met veel andere
papa’s en mama’s naar het zaalvoetbal of naar de oefenvelden
van Beerschot op het Wilrijkse Plein. Daar gaf Jeugd Racing Kiel
alle kinderen de kans om competitievoetbal te spelen. Ze kregen
er een degelijke opleiding en ook de ouders engageerden zich.
Ze hielpen in de kleedkamer, vulden aanwezigheden in, werden
ploegafgevaardigde of zelfs trainer. Het gebeurde allemaal met en
voor elkaar.
➢➢ Na het faillissement van voetbalclub Beerschot in 2013 lukte het
om alle spelertjes bij andere clubs onder te brengen.
Filmopname over het
project ‘kansengroepen
in het voetbal’.
32

Samen Op Straat
Marokkaanse vaders spreken jongeren aan
20
“Ik ben met de jongeren beginnen praten.
Stilletjes aan, beetje bij beetje. Over hun
situatie. Over hoe ze zich voelden en wat
ze deden. Dat had daarvoor niemand
ooit gedaan,” vertelt een buurtvader in
Antwerpen-Noord. De buurtvaders doen hun
eerste wandeling in 2002 in Hoboken, met
steun van moskee El Ouahda. Sinds 2005
groeit Samen Op Straat onder de vleugels van
Samenlevingsopbouw. Vaders en jongeren van
vooral Marokkaanse afkomst zoeken samen hoe
ze de band met elkaar en hun buurt kunnen
verbeteren.
➢ In 2013 bestaat Samen Op Straat in
BorgerhoutNoord en AntwerpenNoord.
De vaders en opbouwwerkers speelden
vaak een belangrijke bemiddelingsrol
achter de schermen, bijvoorbeeld tijdens
onrust op de Turnhoutsebaan in Borgerhout
of bij conflicten tussen bewoners op de
Geelhandplaats, in de Wilgenstraat en in
Café zonder Bier in AntwerpenNoord.
Marokkaanse vaders spreken jongeren aan
33

27
26
31
21
40
42
41
37
32
22
28
24
23
29
33
36
38 39
34
35
ANTWERPEN-NOORD
21 Speelplein
Noordschippersdok
22 Park Spoor Noord
Viséstraat-Trapstraat
23 APGA
Sint-Jansplein 53
24 Wotepa
Everaertsstraat 58
25 Seefhoek-Leefhoek
Gasstraat 14
26 Afrikaanse winkels
De Coninckplein
27 Opbouwwerk De Oude Stad
Dambruggestraat 68
28 Permeke
De Coninckplein 25
29 Pension Van Schoonhoven
Van Schoonhovenstraat 80
30 De Zeven Schaken
Van Schoonhovenstraat 82
30
25
34

21
In 1999 wil de stad een speel-
plein aanleggen op het
Noordschippersdok in de wijk
Dam-Schijnpoort. De buren zijn
bezorgd over vandalisme en
willen voldoende toezicht. Ze
gaan praten met de stad en met
de jeugddienst. Die besluit om er
te starten met een Ravotkot, een
uitleendienst voor speelgoed die
elke woensdag en zaterdag voor
animatie zorgt op het plein. De
gevreesde overlast bleef uit, en het
speelplein is er nog steeds.
➢ Het Ravotkot bleef tot 2010 op
het Noordschippersdok. De
jeugddienst van de stad heeft
nog steeds een Ravotkot op
het Constant Meunierplein in
Hoboken.
Animatie op het speelplein
Ravotkot op Dam en in Hoboken
31 De Lijn
Franklin Rooseveltplaats
32 Herwaarderingsgebied
Stuivenbergplein
33, 34 en 35 Centrum De Wijk
Willy Vandersteenplein 1
36 Sociale Woningen
Geelhandplaats
37 Actiegroep SOS Neefsteeg
Neefsteeg
38 De BOM
Duinstraat 102
39 Congrescentrum Stuivenberg
Lange Beeldekensstraat 267
40 Pioniers Opsinjoren
Nikkelstraat
41 Buurtcentrum Dam-Schijnpoort
Lange Lobroekstraat 34
42 Buurtwerk Schijnpoort
De Marbaixstraat 22
35

Park Spoor Noord
20 jaar tussen droom en daad
22
In het archief van buurtwerk Seefhoek steekt nog een uitnodiging
uit 1988 voor de bewoners van de Trapstraat, Viséstraat, Sint-
Lazarusstraat en Sint-Jobstraat. Mensen uit de buurt, het stads
bestuur en de Stuurgroep Herwaarderingsgebied pleitten er
voor een buurtpark op de braakliggende gronden aan de hoek
Viséstraat-Trapstraat.
Tijdens verschillende bewonersvergaderingen werd nagedacht over
het park – in het Nederlands, Turks en Arabisch. Er was ook een
tekenwedstrijd voor jongeren over hun droompark. Ze wisten toen
al goed wat ze wilden: bejaarden moeten er rustig kunnen zitten
met hun kleinkinderen of peuters, kinderen moeten er kunnen
spelen, wandelaars moeten er ongestoord een fris luchtje kunnen
happen en het moet een veilige plaats worden voor iedereen.
De bewoners zijn jarenlang blijven ijveren voor een park tussen
Stuivenberg en Dam-Schijnpoort. Om sterker te staan, verenigden
zij zich in de Werkgroep Spoorwegemplacement.
➢➢ Wie op een zonnige dag in 2013 in Park Spoor Noord gaat
wandelen, ziet dat hun droom gerealiseerd is. En dat het
park meer dan tien keer groter is dan het kleine stukje dat ze
oorspronkelijk op het oog hadden.
36

Armen nemen samen het woord
APGA, Antwerps Platform Generatiearmen
23
Halverwege de jaren 90 zijn er verschillende
Antwerpse organisaties voor en met generatie-
armen: Centrum Kauwenberg, Open Huis, De
Cirkel, Wotepa en de pas opgerichte vereniging
waar armen het woord nemen Recht-op. Ze
ondersteunen allemaal mensen in armoede om
hun stem te laten horen. Om samen sterker te
staan, richten ze in 1996 het Antwerps Platform
Generatiearmen (APGA) op. Ze gaan nauwer
samenwerken, betrekken universiteiten en
worden een gesprekspartner van het stedelijk
beleid. Tot 2002 coördineert een opbouwwerker
het platform.
➢ In 2013 verenigt APGA vier verenigingen
waar armen het woord nemen. Het Platform
ondersteunt acties en projecten die armoede
bestrijden en stimuleert en ondersteunt de
dialoog tussen beleidsverantwoordelijken,
dienstverlenende organisaties en de armen
en hun verenigingen.
37

Wotepa
Pionier voor goed wonen en werken
“Als we nu eens een groot pand ko
pen om samen te wonen, te werken
en oplossingen te zoeken voor de
armoede die we rond ons zien?”
Deze droom lag in 1989 aan de basis
van de oprichting van vzw Wotepa
en nv Everaert. Het werd een pu-
bliek-private samenwerking avant
la lettre: een naamloze vennoot-
schap met aandelen en huurcerti-
ficaten zorgde er voor dat voor elke
Belgische frank subsidie er evenveel
privékapitaal werd aangetrokken.
Een vroegere wijkschool werd omge-
bouwd tot 26 appartementen en een
hout- en bouwatelier. Later breidde
het project zich uit naar panden in
de Prinsstraat, Kleine Kauwenberg
en Ossenmarkt, in samenwerking
met Centrum Kauwenberg en de
Universiteit Antwerpen. De ateliers
werden erkend als sociale werk-
plaats. De bewoners werden zo
intens mogelijk betrokken bij het
concept, de planning, de uitvoering,
de evaluatie en het beheer van de
woningen en de ateliers.
➢➢ Wotepa is de afkorting van
Woon- en Tewerkstellings
programma Antwerpen en is nog
steeds een sociale werkplaats,
met ateliers in de haven. In
2008 stopte de verhuring van
woningen, omdat de huur niet
meer gesubsidieerd werd.
➢➢ Het gebouw in de Everaertsstraat
zet wel de traditie verder. Sinds
2012 is het de thuisbasis van
Domus, een woonproject van het
Centrum Algemeen Welzijnswerk
Antwerpen voor mensen die
nood hebben aan een beschutte
woonomgeving.
HetpandindeEveraertsstraat,
tijdensennadewerken.
24
38

Buurtwerk Seefhoek-Leefhoek
Nu centraal secretariaat Samenlevingsopbouw
25
Het buurtwerk Seefhoek-Leefhoek in de
Gasstraat draaide jarenlang op vrijwilligers en
een buurtwerker. Er waren buurtmaaltijden,
mensen konden er terecht voor een koffie en
een babbel, er gingen lessen Nederlands door,
bewoners kregen er gratis huuradvies, ze gaven
het krantje Het Seefhoekerke uit, ze zorgden
voor bloemen in de straat en zoveel meer.
Ze waren ook politiek erg actief, en kregen
verschillende keren politici op bezoek zoals
toenmalig eerste minister Verhofstadt. In 2010
stopte de werking. De oude ploeg vrijwilligers
komt soms nog samen in Centrum De Wijk.
➢ Het buurthuis werd in 2013 verbouwd
tot het nieuwe centraal secretariaat van
Samenlevingsopbouw Antwerpen stad vzw.
Alle deelwerkingen van de vzw vergaderen
er, ze printen er hun drukwerk, hun boek
houding en loonadministratie wordt er
gedaan, enzovoort.
bewoners kregen er gratis huuradvies, ze gaven
39

26
Luk Groffy, toenmalig opbouwwerker: “Op het
De Coninckplein zijn in de jaren 90 veel Afrikaanse
cafés, winkeltjes, kappers, eetgelegenheden,
vaak verborgen achter rolluiken. Zij hebben een
erg levendig dagen nachtleven. We wilden
de Afrikaanse sleutelfiguren leren kennen, hun
netwerken, hun manier om te overleven …
niet eenvoudig voor witte opbouwwerkers. We
moesten behoorlijk wat drempels overwinnen om
op onbekende plaatsen binnen te stappen. Zo
kwamen we te weten wat uitzuipkroegen waren,
met schaars geklede schones die mannen lieten
trakteren. Het ging met vallen en opstaan, soms
met het schaamrood op de wangen. In het begin
leken alle Afrikanen immers op elkaar. Ik herinner
me dat we weer eens onze ronde deden langs alle
winkeltjes om mensen aan te spreken voor het
Afrikaans Festival tijdens De Zomer Van Antwerpen.
Later op de dag, terug in hetzelfde winkeltje, met
dezelfde uitleg. Zegt die man: “Ja maar, dat heb je
me daarstraks ook al verteld!”
➢ Samen met de Afrikaanse organisaties rond het plein richtte
het opbouwwerk in 1998 PAG op, het Platform van Afrikaanse
Gemeenschappen. Dat is een sociaalculturele koepelorganisatie van
zwartAfrikaanse verenigingen die belangen behartigt, contacten
helpt leggen, de ontwikkeling van het verenigingsleven stimuleert,
de krachten bundelt en er mee voor zorgt dat de Afrikaanse
gemeenschap een volwaardige plaats krijgt in de maatschappij.
Op ontdekkingsreis in Antwerps Afrika
Platform Afrikaanse Gemeenschappen
40

27
“Vijf minuten geleden zat ik nog bij Agnes, op
bed. Omdat zij op haar enige stoel zat. Ik proef
nog het uitgesleten porselein van de kop waaruit
ik veel te straffe koffie dronk. Agnes woont
sinds twee maanden op die kamer, in een van
de minder goede buurten van Antwerpen. Op
de twee jaar dat we elkaar kennen, is dit haar
vijfde gemeubelde kamer. En de slechtste. De
kamerbreedte is gelijk aan haar lichaamslengte:
als ze in bed ligt, raakt haar hoofd de ene muur
en haar voeten de andere. Rechtop in bed zitten
kan niet, want dan stoot ze zich tegen de kast die
daar hangt. Het ruikt muf bij Agnes. Het zware
gordijn voor het raam blijft bijna altijd dicht.
Anders is de kamer niet te verwarmen, omdat het
zo tocht door de spleten in het versleten hout-
werk. Even een raam openzetten om de kamer te
luchten, kan niet: er ontbreekt een scharnier. Het
raam zou gewoon op straat vallen.”
Gepubliceerd in: ‘Een eigen huis, een plek onder de
zon’, Chris Haesendonckx, artikel in Symforosa, drie
maandelijks tijdschrift, 1ste jaargang, juni 1989, nr. 3.
Een eigen (t)huis, een plek onder de zon
Reglement op gemeubelde kamers
➢➢ Het opbouwwerkproject ‘Leven op gemeubelde kamers’
verzamelde niet alleen getuigenissen, het bracht ook een
breed ‘Woonplatform Gemeubelde kamers’ samen met
een twintigtal sociale organisaties en vertegenwoordigers
van OCMW en stedelijke diensten. Dit platform werkte een
stedelijk reglement uit op de verhuring van gemeubelde
kamers, dat door de gemeenteraad unaniem werd
goedgekeurd op 10 mei 1988.
41

Permeke
Renovatie zonder participatie
28
De leegstaande Permekega-
rage op het De Coninckplein
had jarenlang onderdak geboden
aan druggebruikers en daklozen.
De buurt kende ook al jaren
prostitutie, wat evolueerde naar
heroïneprostitutie en raamprosti-
tutie met Afrikaanse vrouwen. De
Afrikaanse gemeenschap probeerde
in de buurt te overleven. De Chinese
gemeenschap woonde er al langer
en had net hun leeuwenpoort
gekregen. En er waren ook Belgische
buurtgroepen die opkwamen voor
de heropleving van de wijk.
Eind de jaren 90 had de stad plan-
nen om het plein heraan te leggen
en de oude garage een nieuwe
bestemming te geven. Stad en op-
bouwwerk legden hun oor te luiste-
ren bij de bevolking. Die was echter
zo divers, dat ook hun meningen
ver uiteen lagen. Toch lukte het om
samen te overleggen, met respect
voor de mening van alle groepen.
Dat was een primeur voor Antwer-
pen. Maar plots gaf de stad een
andere bestemming aan Permeke,
zonder rekening te houden met de
mening van de bewoners en ge-
bruikers. Permeke werd gerenoveerd
tot een bibliotheek met Grand Café.
Er speelden blijkbaar andere belan-
gen. Zo werden er ook panden op
het plein opgekocht, gerenoveerd
en terug verkocht.
➢➢ Sinds de renovatie ziet het De
Coninckplein er veel beter uit.
Maar waar zijn de groepen
die het moeilijk hebben en
toen erg betrokken waren?
Met steun van de stad en
Samenlevingsopbouw opende
de pleingroep van het De
Coninckplein in 2013 een
buurthuis in het vroegere café
Non-Stop.
42

29
In 1994 sluit de overheid de landloperskolonies
in Wortel en Merksplas. Hun ‘vaste klanten’
komen terecht op gemeubelde kamers in
Antwerpen. Maar een groot aantal oudere
landlopers slaagt er niet in om nog zelfstandig
te wonen. Vroeger gingen zij overwinteren
in hun kolonie, nu kunnen ze terecht in
onthaalcentrum Pension Van Schoonhoven.
Daar kunnen ze samen met lotgenoten een
tijd blijven wonen, eventueel ook permanent.
Voor wie dat nodig heeft is er professionele
begeleiding, behalve in het weekend.
➢➢ Het Pension Van Schoonhoven werd in 1996
gestart door de werkgroep gemeubelde
kamers en werd beheerd door de vzw De
Oude Stad die daar uit voortvloeide.
➢➢ Sinds 2003 valt het pension onder het
Centrum Algemeen Welzijnswerk Antwerpen
en het OCMW.
Een thuis voor landlopers
Pension Van Schoonhoven
43

30
De opbouwwerkers van het pilootproject
Nieuwkomers krijgen telefoon van
Lucien Van Beylen, politiecommissaris
Zone Noord. Ze probeerden al langer met
hem en met de Afrikaanse gemeenschap
aan tafel te zitten, maar zonder gevolg.
Maar sinds 22 september 1998 is alles
veranderd.
De Nigeriaanse
asielzoekster Semira
Adamu wordt die
dag verstikt met een
kussen tijdens een
gedwongen repatri-
ëring. De politie ver-
wacht onlusten en
wil een gesprek met
vertegenwoordigers
van de Afrikaanse
gemeenschap. Een
aantal mensen
van het Afrikaans platform wil daarop
ingaan. ’s Avonds dagen er een twintigtal
mensen op in sociaal restaurant de Zeven
Schaken, zowel Engelstaligen als Fransta-
ligen. Er is ook een opvallende delegatie
van de politie. De vergadering begint met
een minuut stilte. Die avond wordt het
ijs gebroken en wordt de basis gelegd
voor een groeiend vertrouwen. Er komen
onderhandelingen over bijvoorbeeld de
razzia’s en over de sociale inspectie.
Een gedenkwaardig voorbeeld is toen
een situatie op het De Coninckplein uit
de hand dreigde te lopen. Na een razzia
kwamen de Afrikanen massaal op straat
om hun ongenoegen te uiten. Commis-
saris Van Beylen had zijn waterkanonnen
verdekt opgesteld in de zijstraten. De
politie vormde een cordon met schild en
wapenstok. De Afrikanen dromden drei-
gend dansend naar voor. Opbouwwerkers
met een Afrikaanse achtergrond sprongen
ertussen. Ze drongen de Afrikanen terug,
op voorwaarde dat Van Beylen zijn man-
schappen terug zou trekken. Hun bemid-
deling had succes en de boel kalmeerde.
Later gingen alle partijen terug aan de
onderhandelingstafel zitten.
In het heetst van de strijd
Pilootproject Nieuwkomers
Midden, met das: commissaris Lucien Van Beylen, met links van hem
huidig korpschef van de Antwerpse politie Serge Muyters. Naast hen de
opbouwwerkers en de vertegenwoordigers van de Afrikaanse gemeenschap.
44

31
De Franklin Rooseveltplaats is hét knooppunt
voor openbaar vervoer in Antwerpen. Maar dat
loopt niet altijd even vlot. Op bussen en trams
geraakt alles wel eens in de knoop tussen perso-
neel en passagiers, of tussen reizigers onderling.
In 2008 start vzw Objectief de campagne ‘Respect
op De Lijn’. Er worden sporten ontmoetings-
activiteiten georganiseerd tussen chauffeurs en
jongeren. Er komt een jaarlijkse respect-campag-
ne op bus en tram. Er zijn rondetafelgesprekken
met passagiers, Lijnpersoneel en experten. Er
wordt theater gespeeld op de bus. Passagiers van
tram 24 vertellen 24 audioverhalen. En jongeren
van de jeugdwerking Samen op Straat rappen een
klare en duidelijke boodschap:
“Geel en grijs, de kleuren van De Lijn,
respectvol - dat is wat je altijd moet zijn.
Want dat geeft een goed gevoel, beter dan dat
je eindigt met je smoel, tegen de vloer. Luister
naar mij, want ik ben je grote broer.”
Citaat uit rap ‘De Lijn’ van RidX en Samen op Straat.
Respect op De Lijn
Voor aangenaam openbaar vervoer
45

Bewoners plannen zelf hun buurt
Stuurgroepen Herwaarderingsgebied
32
In 1983 vaardigt de Vlaamse over-
heid haar Herwaarderingsbesluit
uit. Het doel is om systema-
tisch problemen op te lossen in
‘moeilijke’ buurten in Vlaanderen,
samen met de mensen die er
wonen. De Antwerpse gemeente-
raad duidt meteen vijf herwaar-
deringsgebieden aan, er volgen
er nadien nog dertien. Vanaf nu
werken deskundigen,
ambtenaren, politici,
bouwmaatschappijen
en vooral bewoners sa-
men in de Stuurgroepen
Herwaarderingsgebied.
Die Stuurgroepen wor-
den voorgezeten door
de schepenen, maar die
staan al snel hun plaats
af aan de opbouw-
werkers. Die krijgen de
taak om alles in goede banen te
leiden. De Stuurgroepen bakenen
de gebieden af en maken samen
een plan over hoe hun buurt kan
verbeteren. Het opbouwwerk speelt
een actieve rol om de bewoners
te ondersteunen, ze weerbaar te
maken en om te overleggen met
het stadsbestuur. Het resultaat is
dat heel wat straten en pleinen
heraangelegd worden en wijken
weer aantrekkelijk worden.
➢➢ In 1993 toont een onderzoek van
de Koning Boudewijnstichting
aan dat de krachtigste Stuur
groepen in Antwerpen actief
zijn, en dat Stuivenberg het
meest sociale herwaarderings
gebied is.
➢➢ Uit de Stuurgroepen ontstaan
veel bewonersgroepen waarvan
er in 2013 nog steeds actief zijn.
46

Chatar en André, onze poortwachters
Centrum De Wijk in Antwerpen-Noord
33
Heidi Zwaenepoel, stafmedewer
ker: “Als ik aan Centrum De Wijk
denk, denk ik aan veel dingen …
een lange geschiedenis uiter-
aard. Buurtwerk Stuivenberg in
de Lange Schollierstraat 94. Een
oude school die vanaf 1995 en
vele jaren daarna verbouwd werd
tot een centrum voor de wijk. Een
huis vol vrijwilligers. Duizend en
één projecten van bewoners. Elke
dag een file van buggy’s in de hal
voor Kind en Gezin. Een keuken
vol volk, mensen van overal die
samen koken. Ken je de twee
vrijwilligers Chatar en André? Zij
zijn de mannen met de sleutel,
de poortwachters. Eén aan de
kant van de Lange Scholier-
straat, één aan de kant van de
Handelssteeg. De vaders van het
huis. Een late vergadering van
Antwerpen aan ’t Woord? Chatar
komt afsluiten. Komen er mensen
biologische groenten ophalen op
maandagavond? André komt de
deur opendoen. Een activiteit in
het weekend? Ze staan paraat.
Twee mannen, langzaam ver-
groeid met een huis tot ze mee
het huis geworden zijn. Zouden
we allemaal zo met Antwerpen
kunnen vergroeien?”
➢➢ Centrum De Wijk ligt aan
het Willy Vandersteenplein
en herbergt drie organi
saties: Kind en Gezin,
het Centrum Algemeen
Welzijnswerk Antwerpen en
Samenlevingsopbouw.
Chatar en André op de viering van 25 jaar
Samenlevingsopbouw in het Antwerpse stadhuis.
47

Veel mensen in Antwerpen-Noord
wonen er graag! Toch heeft de wijk geen
al te best imago. Hoe kan je de kwaliteit
van een wijk opkrikken, zonder daarbij
te wachten op mooie en dure projecten
van de overheid of private investeerders?
Vanaf 2006 ging Buurtschatten op zoek
naar ideeën van de mensen in de wijk
zelf. Met de campagne ‘Een idee? Doe er
wat mee!’ werden buurtbewoners gesti-
muleerd om nieuwe dingen te bedenken
voor de wijk. Om die projecten te rea-
liseren gaat Buurtschatten mee op zoek
naar geld en naar steun door bestaande
diensten, bedrijven en politici.
In 2013 is de lijst van projecten einde-
loos. Bewoners voerden actie om bus
19 te behouden. Met Hoger Wal gaat
Guido een week zeilen met jongeren die
het moeilijk hebben. In Wereldsnack
staat elke vrijdag een gerecht uit de
wereldkeuken op het menu. Bob en zijn
jongeren legden een voetbalveldje aan
naast het oude slachthuis op Schijn-
poort. Tijdens Land in de Kijker stellen
buurtbewoners hun geboorteland voor.
Open keuken kookt met producten
die anders weggegooid worden. Trage
zondag vraagt aandacht voor veilig
verkeer. Bewoners stimuleren elkaar om
groentetuintjes aan te leggen in de stad.
Met Comité Jé gaan jongeren uit de wijk
in gesprek met politie. En veel meer. De
wijk leeft, met dank aan haar bewoners.
➢ Met als slogan ‘Mensen maken
de wijk’ heeft Buurtschatten zich
inmiddels verspreid over de stad.
Overal denken buurtbewoners
na over projecten in hun wijk
en hoe ze die kunnen realiseren
en financieren. Terwijl ze samen
dingen doen, leren ze ook hun
verschillen overbruggen.
Buurtschatten
De rijkdom van een ‘moeilijke’ wijk
34
48

2-spraak
Samen Nederlands oefenen
35
2-spraak is een vrijwilligersorganisatie in Antwerpen-Noord en
Deurne. Ze vormen duo’s van Nederlandstalige vrijwilligers en anders-
taligen die Nederlands willen leren. Een duo gaat telkens 1 jaar lang
samen met elkaar op stap.
Anne: “Ik spreek één keer per week af met mijn anderstalige ge-
sprekspartner. Soms spreken we af in bibliotheek Permeke of op een
terrasje, soms doen we samen een activiteit. Het gekste wat ik al heb
meegemaakt? Toen ik mee ging om te helpen bij de aankoop van een
bed.”
Inge: “Ik kom uit Mongolië en woon al vijf jaar in België. Ik praat met
mijn vrijwilliger vaak over mijn zaak, een naaiatelier. Bij 2-spraak
kan de andere je meteen verbeteren en kan je meer praten dan in de
Nederlandse les.”
➢➢ In 2008 begonnen twee vrijwilligers, Jacques en Greet van de
campagne Buurtschatten met dit project. Zij coördineren het
project en doen de vrijwilligersondersteuning in Antwerpen-
Noord. Mensen leren niet enkel Nederlands maar leren ook elkaars
cultuur beter kennen, wat zorgt voor meer begrip en waardering.
Inmiddels vormt 2-spraak in Antwerpen-Noord en in Deurne elk
jaar ongeveer 120 duo’s.
JacquesenGreetbijhetvijfjarig
bestaanvan2-spraak
49

Gezellig samen kletsen
10 jaar Taal*ooR
36
Om de ontmoeting tussen bewoners van sociale
woonblokken te stimuleren, werd in 2003 gestart
met het experiment Taalappartement. Dit groeide
uit tot de conversatiegroepen Taal*ooR, waar
anderstalige en Nederlandstalige buurtbewoners
samen in het Nederlands praten over de dingen
die hen interesseren. Het is in verschillende wijken
nog steeds een succesformule, met enthousiaste
deelnemers.
• “Heel leuk om mijn Nederlands te oefenen en
nieuwe mensen en culturen te leren kennen.”
• “Het is gezellig.”
• “Ik leer nieuwe activiteiten kennen.”
• “Ik ben door Taal*ooR vrijwilligerswerk gaan
doen.”
➢➢ Taal*ooR vindt plaats in Antwerpen-Noord,
Deurne-Noord, Deurne-Zuid, Borgerhout en op
het Kiel. Er zijn ook varianten op Taal*ooR in
Berchem, Linkeroever en Merksem. Gemiddeld
nemen, over de wijken heen, wekelijks tussen de
120 en de 200 mensen deel.
50

Huurdersbeweging in de stad
Initiatiefgroep Huurwetgeving
37
Eind jaren 70 kocht een projectontwikkelaar de Antwerpse Neefsteeg op.
Hij wilde dat de huurders vertrokken, om plaats te maken voor een reeks
luxe appartementen. Bewoners en vrijwilligers gingen in het verweer
en richtten de Actiegroep SOS Neefsteeg op. Met juridische steun van de
Antwerpse Wetswinkel slaagde de
actiegroep er na 4 jaar in om het tij
succesvol te keren. Ze zetten hun strijd
tegen afbraak en uithuiszetting verder
in heel de stad. Uit de samenwerking
tussen Wetswinkel, actiegroepen
en bewonersgroepen ontstond de
Initiatief Groep Huur Wetgeving
(IGHW). In 1980 gaven zij het eerste
Huurdersblad uit. De Wetswinkel
startte ook met de Mobiele
Huurbrigade die in buurthuizen een
permanentie uitbouwde voor het
‘recht op wonen’. Daar ontstond later
de Huurdersbond uit.
succesvol te keren. Ze zetten hun strijd
tegen afbraak en uithuiszetting verder
in heel de stad. Uit de samenwerking
‘recht op wonen’. Daar ontstond later
WWW.VMSW.BE
WWW.MUSEUMINZICHT.BE
51

Pionier in sociaal ondernemen
Buurtontwikkelingsmaatschappij de BOM
38
De uitdagingen voor de wijken Stuivenberg-
Seefhoek, Dam-Schijnpoort en Borgerhout
Drei Pleintjes waren groot. Kansarmoede
doorbreken gaat niet vanzelf. Ondanks de
inspanningen van bewoners, opbouwwerk
en welzijnsorganisaties bleef de buurt ter
plaatste trappelen. De heraanleg van straten
en pleinen in het kader van de herwaar-
deringsgebieden, is niet voldoende om de
structurele achterstelling in een buurt tegen
te gaan. Kansarme wijken hebben ook nood
aan een breder economisch draagvlak en de
ontwikkeling van lokale diensten. Daarom
werd er in 1990 de eerste Antwerpse Buurt-
ontwikkelingsmaatschappij opgericht, beter
bekend als de BOM. In een voormalige garage
tussen de Duinstraat en de Lange Beeldekens-
straat bundelde de BOM de krachten van de
social-profitsector met die van bedrijven en
overheid. De BOM werd een echt laboratorium
voor sociale vernieuwing in de stad.
➢ Samenlevingsopbouw hielp de
BOM mee in de startblokken,
maar eens gelanceerd stond
de BOM op eigen benen. Op
haar beurt werd De BOM de
bakermat van heel wat nieuwe
organisaties.
• De Woon en Werkwijzer, later
omgevormd tot Woonkantoor
en Werkwinkel.
• Het centrum voor computertechnologie
ATEC, nu ATEL.
• Het sociaal bedrijvencentrum NOA in
de Elisabethstraat, dat 18 jaar lang
nieuwe bedrijven ondersteunde om
zich in AntwerpenNoord te vestigen.
Daar moesten in 2012 21 bedrijven een
nieuwe locatie zoeken, om plaats te
maken voor een nieuwe school.
De BOM in de Duinstraat
NOA in de Elisabethstraat
Samenlevingsopbouw hielp de
bakermat van heel wat nieuwe
De Woon en Werkwijzer, later
omgevormd tot Woonkantoor
52

Wijk in de kering
Congres Bewonersgroepen
39
In april 1997 kwamen verschillende bewonersgroepen uit Antwerpen-
Noord samen in het congrescentrum van het Stuivenbergziekenhuis.
Ze beslisten er om samen te werken, maakten een gezamenlijke ana-
lyse van de problemen en de kansen in hun wijk, en richtten zich op
een positieve manier tot de beleidsmensen. Wat ze vooral wilden, was
hun buurt aanpakken en verbeteren: leegstand tegengaan, meedoen
aan poetsacties, mee praten over de heraanleg van straten en pleinen,
en hun buren opnieuw leren kennen. Ze wilden investeringen die hun
wijk zou doen heropleven.
Het congres was een groot succes en kreeg veel aandacht in de pers.
Elke dag kreeg een bewonersgroep een halve pagina in Gazet Van
Antwerpen. Er waren op het congres ook veel politici aanwezig. Die
waren onder de indruk van de positieve dynamiek en wilden die in de
toekomst ook steunen. Er kwamen extra investeringen in Antwerpen-
Noord en de stedelijke diensten herwerkten de manier waarop ze
bewoners betrekken bij plannen in de stad.
➢➢ In 1997 kreeg het congres de Prijs van de Vlaamse Gemeenschap,
uitgereikt door Vlaams minister van Binnenlandse
Aangelegenheden Leo Peeters. Het congres inspireerde ook andere
bewonersgroepen in Borgerhout en elders om samen te werken.
53

Opsinjoren brengt buren bij elkaar
Van buurtproject tot stadsdienst
In 2012 vierde Opsinjoren zijn 15de
verjaardag.
Minder bekend is dat Opsinjoren in Antwerpen-
Noord ontstaan is, samen met bewoners. Eén
van de pioniers vertelt hoe het begon: “Wij
vroegen ons af hoe we het contact tussen de
buren konden verbeteren. Hoe konden we ons
opnieuw samen verantwoordelijk voelen voor
onze straat? Zo is het project ‘premie op actie’
gestart. Bewoners werden ondersteund om iets
te organiseren in hun straat en daar kregen ze
een beloning voor. Het wijkkantoor wilde graag
meewerken en we werkten samen het project
verder uit. We bezochten een gelijkaardig
project in Rotterdam en werkten een reglement
uit. De stad wou dit graag in heel Antwerpen
organiseren en zo is Opsinjoren geboren.”
➢➢ Opsinjoren is een dynamische stadsdienst
die alle bewoners steunt die iets willen
organiseren in hun buurt: een straatfeest,
een speelstraat, een poets- en plantactie,
een buurtinitiatief.
Buurtbewoners en vrijwilligers in actie.
De eerste straat die ooit deelnam aan
‘premie in actie’, was de Nikkelstraat
in Stuivenberg.
40
54

De permanente zoektocht naar geschikte locaties
Buurtcentrum Dam-Schijnpoort
41
De Marbaixstraat 22 was lange tijd de thuishaven voor het buurtwerk,
de kinderwerking van Schijnpoort, de Schoolbrug en Recht-Op vzw. In
1996 barst de werking er letterlijk uit zijn voegen, met veel te weinig
ruimte voor veel te veel volk. Samen gaan ze op zoek naar een nieuw
gebouw, en in 1999 verhuizen ze naar een oud vleesverwerkend bedrijf
in de Lange Lobroekstraat.
➢ Enkele jaren later, in 2002, schroeft de overheid de middelen van
het Sociaal Impuls Fonds drastisch terug. Daardoor moeten alle
betrokken organisaties hun werking heroriënteren. Het gebouw
verloor zijn functie en staat inmiddels leeg en te koop. De
organisaties die er zaten, vonden elders onderdak.
55

Rechttoe, rechtaan, Recht-Op
Armen nemen het woord
42
Chris Haesendonckx en Mia Crollet, opbouw
werksters: “Recht-Op is een organisatie die
al jaren haar naam waarmaakt: mensen in
armoede ondersteunen om rechtop te staan,
ondanks de zware last van armoede. Samen
met anderen komen zij op voor hun recht
op huisvesting, gezondheidszorg, onderwijs,
steun bij de opvoeding van hun kinderen,
inkomen, energie, werk, rechtsbijstand, sport,
cultuur. Recht-Op startte in 1989 als project
met de titel ‘Uitbouw van een werking met
generatie-arme gezinnen gericht op een
aangepast en gecoördineerd welzijnsaanbod
in Antwerpen-Noord’. Wie het ooit verzon,
weten we niet meer. En dat willen we zo
houden. Onthoud alleen Recht-Op, vzw sinds
1996.”
➢ RechtOp is een erkende vereniging waar
armen het woord nemen, met vestigingen
op het Kiel, in DeurneNoord en Deurne
Centrum.
inkomen, energie, werk, rechtsbijstand, sport,
56

Vertel uw verhaal
Kent u zelf nog meer verhalen over hoe mensen sleutelden aan onze
stad? Over projecten van vroeger, verhalen van nu, of dromen voor de
toekomst? Schrijf ze hier op, vertel ze verder en doe er iets mee!
57
Wil u zelf aan de slag in uw buurt?
Stuur uw verhaal naar info.antwerpenstad@samenlevingsopbouw.be
Op www.samenlevingsopbouw.be/antwerpenstad vindt u
alles over de werking, de actuele
projecten en de nieuwe plannen van

43
45
44
46
47
48
49
50
51
52
53
BORGERHOUT-NOORD
43 Open Huis Es Sarout/De Sleutel
Kersbeekstraat
44 en 45 Wijkkantoor
Groeningerplein 1
46 Moskeevereniging Bilal vzw
Van Montfortstraat 33
47 Eerste woonwinkel
Helmstraat
48 Kras Borgerhout
Generaal Eisenhouwerlei 47
49 Heraanleg plein
Vinçotteplein
50 Actie gezonde buurt
Florastraat en omgeving
51 en 52 Buurtwerk
De Drei Pleintjes
Linnaeusstraat 40
53 Heraanleg straat
Jan De Laetstraat
54 Inter Ferry Boats
Buurtspoorweglei
55 Heraanleg plein
Terloplein
54
55
58

Het leven zoals het is
Open Huizen Es Sarout/De Sleutel
Het leven zoals het is
Open Huizen Es Sarout/De Sleutel
Es Sarout betekent De Sleutel. Vrouwen
in de wijk stelden eind jaren 90 hun
huis open om samen te komen met
andere vrouwen. In de Open Huizen
Es Sarout/De Sleutel kon je over alles
babbelen: over de kinderen, over
samenleven, over het weer, over
elkaars achtergrond, over het
leven zoals het is.
Belgische en migrantenvrouwen had-
den een maandelijkse ontmoeting bij
iemand thuis. Ze babbelden over wat
hen bezig hield. Of de gesprekken nu
doorgingen bij Maria, Hélène, Moire of
Saida, het waren altijd gezellige babbels
op maandagmiddag.
➢ De Open Huizen Es Sarout/De Sleutel
bestaan niet meer, de filosofie
erachter wel. Ook in projecten zoals
de conversatiegroepen Taal*ooR, de
duo’s van 2spraak of samen koken
in de Wereldkeuken praten mensen
met elkaar en leren ze elkaar beter
kennen.
43
59

Vrouwen nemen het woord
AVA - Allochtone Vrouwen in Armoede
44
Vrouwen die in armoede leven komen samen
om ervaringen uit te wisselen. Ze bespreken ook
hoe ze hun lot kunnen verbeteren. Wat kan je
zelf doen? Wat moet je dan weten of kun-
nen? Wat kan het beleid of een dienst doen?
Hoe doen die dat en kan dat op een betere
manier voor iedereen? Zo ijverden de vrouwen
voor klare taal als ze formulieren of informatie
krijgen. Ze werkten mee aan de tentoonstel-
ling ‘Ieders droom telt’, met kunstwerken over
hun ervaringen, dromen en inspanningen om
volwaardig deel uit te maken van de samen-
leving. Ze ijverden mee voor betere Sociale
Infopunten en een dienstverlening die hen echt
verder helpt. En ze vragen dat de overheid hun
rechten automatisch toekent, zonder ingewik-
kelde procedures.
➢➢ AVA is gestart in 2007. Het maakt nu deel uit
van ‘Arm in Arm. Vereniging waar armen het
woord nemen’.
In het kader van de opleiding ‘Pedagogie van het Jonge Kind’ aan de Karel
De Grote-Hogeschool, werkte AVA mee aan het onderzoek: ‘Spreekkansen.
Communicatie met ouders uit kansengroepen in de kinderopvang’.
60

Koopkracht voor iedereen
Armen werken zelf aan verandering
45
Het project Koopkracht startte in 2009 om drempels in de dienst
verlening tegen te gaan. Buurtbewoners wisselden hun ervaringen uit,
organiseerden infovergaderingen, bezochten verschillende organisaties,
en gingen praten met mensen van diensten en van het beleid.
Ze werkten voorstellen uit om de dienstverlening van bijvoorbeeld de
ziekenkas, het Sociaal Infopunt of de stad te verbeteren. In 2012 zaten
de vrijwilligers van het project ook samen met Woonhaven, het OCMW
en de loketwerking van de stad om hun brieven eenvoudiger te maken.
Alles moet duidelijk zijn voor iedereen, en alles moet in duidelijke taal
geschreven worden.
De deelnemers van
Koopkracht werkten
samen met Vormingplus
en Recht-op de vorming
Duidelijke Taal uit,
voor medewerkers van
stedelijke en andere
diensten.
61

Tussen angst en dynamiek
Omnia ondersteunt verenigingen in Borgerhout
46
In 1987 wil een Islamitische ver-
eniging een moskee oprichten in
Borgerhout. Veel bewoners verzetten
zich daar tegen, sommigen kiezen
zelfs voor beledigende affiches,
zwarte vlaggen, petities en scheld-
partijen. Er komt een compromis
en de moskee komt er toch. Het
opbouwwerk speelt een rol als
bemiddelaar, en zorgt samen met
het stadsbestuur en de politie voor
goede afspraken tussen moskee en
omwonenden.
In 2013 verenigt het moskeeënoverleg
Borgerhout (MOB) negen moskeeën.
Die moskeeën en andere verenigin-
gen van Marokkaanse Borgerhoute-
Verschillende moskeeën werkten in 2012
mee aan Borgerhout Fietst, een activiteit
van Steunproject vzw.
naars zoals Steunproject, Attawaasol,
Safina, El Waffa en Samen Vooruit
engageren zich actief in de wijk. Zij
zetten zich in voor de lentepoets,
ze denken mee na over de heraan-
leg van pleinen, ze organiseren
Suikerfeesten, opendeurdagen voor
de buren, een fietstocht voor veilig
verkeer in de wijk, en veel meer.
➢➢ Samenlevingsopbouw
ondersteunt de Borgerhoutse
moskeeën. Die dienden een
erkenningsdossier in bij de
Vlaamse overheid, maar kregen
ondanks hun inzet nog steeds
geen officiële erkenning. In
2013 gingen ze in gesprek met
het kabinet van de Vlaamse
minister voor inburgering.
Het opbouwwerk probeert te
bemiddelen.
62

Woonwinkel
De Drei Pleintjes
In een stedelijk woonkantoor
kan iedereen terecht met vragen
over bouwen en verbouwen in
Antwerpen. De basis daarvan
werd gelegd door De Drei Pleintjes
in Borgerhout. Deze buurtgroep
organiseerde al in 1984 een
infobeurs en schreef toen ook
de brochure ‘Nieuw wonen in
een oude buurt’. In 1985 start-
ten ze in de Helmstraat met de
eerste woonwinkel. Toen die in
1990 werd overgenomen door de
Buurtontwikkelingsmaatschap-
pij (BOM), veranderde de naam
in Woonwijzer. Nadien groeiden
van daaruit de huidige woonkan-
toren.
Buurtgroep De Drei Pleintjes
bestaat al sinds 1977 en heeft nog
altijd een werking op het Terlo-
plein, tussen de Borsbeekstraat-
Kortrijkstraat en de spoorweg.
Veel van de pioniers zijn vandaag
nog altijd actief in de werking.
➢ In 2013 zijn er zes
woonkantoren in de stad: in
de Binnenstad, Borgerhout,
Zuid, Deurne, Centrum en
Ekeren.
47
63

Een plek voor álle jongeren
Jeugdwerkingen in Borgerhout
48
In de jaren 90 waren er drie jeugdwerkingen
in Borgerhout: Kinder- en tienerwerking
JAGA, kinderen tienerwerking Den Bleek en
Jeugdhuis De Cluys. Zij werkten los van elkaar
met elk hun eigen kinderen en jongeren,
meestal van Marokkaanse afkomst.
Die hadden het vaak moeilijk in Borgerhout.
Ze vonden in hun vrije tijd geen activiteiten
die bij hen pasten, en volgens de goege-
meente veroorzaakten ze altijd problemen.
Op zoek naar een betere bundeling van
krachten om het samenleven in de wijk te
verbeteren, bracht het opbouwwerk de ver-
schillende jeugdwerkingen in Borgerhout bij
elkaar. Die beslisten in 1996 om meer te gaan
samenwerken en vormden één grote jeugd-
werkorganisatie in de buurt, voor kinderen
van de lagere schoolleeftijd tot 16 jaar.
➢➢ Deze nieuwe organisatie voor jeugd
welzijnswerk in Oud-Borgerhout is later
uitgegroeid tot Kras Borgerhout.
64

Elke vierkante meter telt
Heraanleg Vinçotteplein
49
In 2005 waren er al plannen om het Vinçotteplein
in Borgerhout in te krimpen door er nieuwbouw
te bouwen. Toen dat in 2007 bekend geraakte,
wekte dat heel wat wrevel op bij buurtbewoners.
“Het is schandalig dat niemand in de buurt op
de hoogte was van deze plannen”, zegt Moha-
med El Bastani, initiatiefnemer van de petitie.
“Vijftien jaar lang hebben we gestreden om van
deze open ruimte een speel- en sportterrein
te maken. Lang heeft er een bordje verboden
toegang gehangen. En sinds enkele jaren is het
eindelijk mooi in orde, met een omheinde hon-
denweide, een atletiekpiste en een voetbalter-
reintje. Door de randen vol te bouwen, verdwijnt
een derde van het groen.” Het wijkteam bracht
de buurtbewoners samen om actie te voeren, en
het plein werd niet kleiner.
Het citaat komt uit Gazet van Antwerpen, 23 mei 2007.
➢➢ Het Vinçotteplein wordt in 2014 opnieuw
heraangelegd. Het stedelijk wijkoverleg
betrekt de buurbewoners daarbij.
65

Faraomieren
Actie voor een gezonde buurt
50
Eind jaren 90 ijvert de bewonersraad Borgerhout-
Noord voor meer inspraak van buurtbewoners. Elke
maand bespreken ze problemen in de buurt, en zo
komt in 2000 de faraomier ter sprake. Die mieren
komen uit de tropen, leven in koloniën en kunnen
een echte plaag vormen. Veel bewoners hebben er
last van. Er worden huisbezoeken gedaan, affiches
verspreid, een enquête en een infoavond georgani-
seerd en contact gezocht met de stad. Uiteindelijk
gaat de stad aan de slag om de faraomier in ver-
schillende straten te bestrijden. Want het probleem
was echt wel groter dan eerst gedacht.
“Hoe de faraomier in Borgerhout terecht kwam,
is niet duidelijk. Vermoedelijk zijn ze via een
scheepslading in ons land terechtgekomen. De
diertjes allemaal verdelgen blijkt onbegonnen
werk, want het is al het vijfde jaar op rij dat
Borgerhout er mee af te rekenen krijgt.”
Het Nieuwsblad.be, 7 juli 2010.
66

Baba in de buurtwerken
Buurtgericht aanbod basiseducatie
Buurtwerkingen hebben altijd veel belang gehecht aan vorming. In
1988 startte De Drei Pleintjes met een vormingsaanbod op maat van
de wijk en de mensen die er wonen. Eerst waren er lees- en schrijf-
groepen, later werd samen met het Centrum voor Basiseducatie ge-
start met het Baba-project. Die lessen gingen door in het buurthuis,
waar de mensen zich al thuis voelden. De Baba-lessen vertrokken
niet van een vast leerprogramma, maar van wat de mensen bezig
hield. Bewoners die iets wilden bijleren konden zelf voorstellen
doen. Bijvoorbeeld tips om goedkoop en veilig je huis te verwarmen,
kleine herstellingen te doen, een fietsband te leren plakken, meer
uitleg te krijgen bij het nieuws of uitleg over veranderingen bij de
mutualiteit.
➢➢ Het Baba-project liep tot 2003 in verschillende buurtwerken in
Antwerpen. Het paste echter niet in de opdracht van Basiseducatie
en de extra subsidies werden stopgezet.
➢➢ In 2008 groeide in Deurne een nieuw project waarin vrijwilligers
vorming geven in hun buurt. Dit project in samenwerking met
Vormingplus had de naam Talent geeft Vorming (TGV).
51
67

Borgerhout Beter Bekeken / BorgerhouDt van Mensen
Op de barricaden voor een leefbare stad
52
24 november 1991. Het Vlaams Blok wint de ver-
kiezingen in Vlaanderen. Ook in Borgerhout gaan
veel stemmen naar het Vlaams Blok. Veel oude en
nieuwe Borgerhoutenaars reageren. Met Borger-
hout Beter Bekeken willen ze Borgerhout in een
ander en beter daglicht stellen. Ze organiseren
activiteiten, een tentoonstelling en een nieuws-
brief en organiseren de Borgerhoutenaars die
vreedzaam met elkaar willen samenleven.
In de aanloop naar de lokale verkiezingen in 2000
pakken een aantal geëngageerde Borgerhou-
tenaars de draad terug op. Ze gaan verder met
BorgerhouDt van Mensen. Ze brengen politieke
partijen samen en ijveren voor een leefbaar
Borgerhout door meer lokale tewerkstelling,
investeringen in degelijk onderwijs voor iedereen,
in sport en ontmoeting, in participatie, in aan-
gename straten en pleinen en veel meer. Een van
hun bekende actiepunten is de overkapping van
de Ring en de aanleg van een Ringpark.
68

Renovatie en boter bij de vis
Heraanleg Jan De Laetstraat
53
Weinig straten waren er slechter
aan toe dan de Jan De Laetstraat
in Borgerhout. Om de straat wat
op te krikken, legde de stad ze
begin jaren 90 opnieuw aan.
Maar dat volstond niet. Een
tiental gezinnen had er in hoge
nood ooit een goedkope woning
gekocht, maar ze hadden niet
genoeg geld om hun huizen te
renoveren. Je kan daar wel een
premie voor aanvragen, maar die
krijg je altijd pas achteraf. Geluk-
kig schoot de BOM (Buurtontwik-
kelingsmaatschappij) dat bedrag
voor. En met wat extra admi-
nistratieve en bouwtechnische
begeleiding, lukte het wel om de
woningen te renoveren. Zonder
de steun van het opbouwwerk
was dat nooit
gelukt en was
de herwaar-
dering van de
straat dode let-
ter gebleven.
69

Transport Rail Way - Inter Ferry Boats
Jaren actie om verhuis af te dwingen
Leen Van den Bulck, opbouwwerkster: “Achter het Hof Ter
Lo, aan de Buurtspoorweglei, lag het bedrijf Transport Rail
Way (TRW). In 1989 viel daar een tank met vinylacetaat uit
een hijskraan en liep er 22.000 liter gevaarlijke vloeistof
in de grond. Dat was nationaal nieuws. Buurtwerk De Drei
Pleintjes voerde toen al actie tegen zo’n gevaarlijk bedrijf in
een woonbuurt. Na TRW kwam er een gelijkaardig bedrijf,
Inter Ferry Boats. Ook toen lagen er gevaarlijke goederen en
chemische stoffen en er reden voortdurend camions af en
aan. In 2005 stelden de bewonersraad Borgerhout-Noord en
buurtcomité Hof ter Lo vragen aan het district, de stad en
alle politieke partijen en ze trokken zelfs naar de rechtbank.
Het bedrijf beloofde te verhuizen, maar dat bleef maar du-
ren. De campagne kreeg veel aandacht in de pers en leverde
ook resultaat op: de camions mochten niet meer door de
woonwijk en moesten een andere route volgen, en op het
terrein mocht geen opslag meer van gevaarlijke stoffen. Ook
het Ruimtelijke Uitvoeringsplan werd aangepast, zodat daar
in de toekomst geen soortgelijke bedrijven meer mogen
komen. De terreinen moeten ook gedeeltelijk recreatiege-
bied worden.”
54
➢ Het bedrijf is uiteindelijk naar de haven verhuisd in 2011.
De terreinen zijn eigendom van de NMBS. Samen met
het rangeerstation ernaast hebben zij een oppervlakte
van 18,8 hectare. Veel buurtbewoners dromen van een
Park Spoor Oost.
70

Veiligheid, compost, vleugels en poorten
Heraanleg Terloplein
In 1995 wordt een kind aangereden op het
Terloplein. Er ontstaat een grote volks
toeloop. Iedereen discuteert mee over
verkeersveiligheid, de plaats van kinderen
op straat en het toezicht op jongeren.
Jongeren praten ook mee. Ze klagen over
andere jongeren met een crimineel verleden
die de sfeer verpesten op het plein. Er
komen verschillende maatregelen. Het plein
wordt heraangelegd. Verschillende stukjes
braakgrond en verkeerseilandjes worden
samengevoegd. Er komt een pleinanimator
die de natuurlijke leiders op het plein steunt.
Bewoners werken mee aan een nieuw plein
waar plaats is voor iedereen, waar jongeren
kunnen voetballen, met bankjes voor
volwassenen en een compostparkje voor de
omwonenden. Samen met kunstenaars Stef en
Frederic maken ze kunstwerken. Ze plaatsen
grote vleugels en poorten op het plein, die
doen denken aan reisduiven en stads- en
woestijnpoorten.
55
➢➢ De vleugels en de poorten stonden tot 2012
op het Terloplein. Door het intensieve gebruik
was het plein opnieuw aan heraanleg toe.
Er is nog steeds veel werk om de verschillende
bewoners daarbij te betrekken.
71

56
64
63
62
57
59
58 60 61
BORGERHOUT ZUID
56 en 57 Districtshuis Borgerhout
Moorkensplein 1
58 De Open Poort
Sergeyselstraat 45
59 De Shelter
Langstraat 102
60 en 61 Pleinfeest / Mankracht en Zonen
Koxplein
62 Safina vzw
Bleekhofstraat 86
63 Buurtopbouwwerk Den Bleek
Kroonstraat 167
64 Oprichting PASH
Van Immerseelstraat 11
72

Ieders droom telt
Kwetsbare groepen tonen hun leefwereld
56
In 2012 ging een kunstenaar samen met meer
dan honderd Borgerhoutenaars aan de slag
om samen een tentoonstelling te maken. Ze
dachten na over hun leefwereld, hun dromen,
en hun inspanningen om deel uit te maken
van de samenleving. Ze werkten rond vier
thema’s: aangename buurt, maatschappelijke
dienstverlening, Nederlands en discriminatie.
De deelnemers leerden druktechnieken,
maakten foto’s en verzonnen slogans die ze
op grote spandoeken drukten.
In 2012 en 2013 was hun tentoonstelling te zien
in het districtshuis, de bib, wijkcentrum de
Shelter, De Roma, dienstencentra de Fontein
en Den Drossaert en zelfs in het Vlaams
Parlement. De kwetsbare bewoners deelden
hun dromen met andere bewoners en met
vertegenwoordigers van diensten en beleid.
Ze stelden ook zelf oplossingen voor, waar de
politici met aandacht naar luisterden.
De gesprekken lieten niemand onberoerd.
Detentoonstellingopendeinhet
districtshuisvanBorgerhout
73

Arm in Arm
Armoede bij etnisch-culturele minderheden
57
Al in 2005 brengt het opbouwwerk Antwerps-
Marokkaanse gezinnen samen om in groep te
werken rond hun situatie van armoede. Het
project ‘Arm in Arm. Relatie tussen Autochtone
en Allochtone Armoede’ werkt op dezelfde
manier als andere verenigingen waar armen
het woord nemen: ze komen elke twee weken
samen en krijgen ook hulp bij hun problemen.
Veel problemen zijn dezelfde als die van
hun Vlaamse lotgenoten, andere dingen zijn
verschillend.
In 2007 publiceren de universiteiten van
Antwerpen en Luik het rapport ‘De kleur
van armoede. Armoede bij personen van
buitenlandse afkomst.’ Hun onderzoek toont
zwart op wit aan dat één op drie mensen van
niet-Europese afkomst een risico op armoede
loopt. Meer dan de helft van mensen met
een Marokkaanse of Turkse achtergrond moet
rondkomen met een te laag inkomen.
In januari 2009 is er in het districtshuis van
Borgerhout een panelgesprek met deskundigen,
politici, verenigingen waar armen het woord
nemen en andere organisaties.
➢➢ In 2013 zijn er twee Arm-in-Armgroepen. Ze
hebben een aanvraag ingediend om officieel
erkend te worden als een vereniging waar
armen het woord nemen.
Debat op 7 januari 2009
in het districtshuis
van Borgerhout. De
centrale vraag was:
‘Moeten allochtone en
autochtone mensen in
armoede gezamenlijk
naar het beleid stappen,
of apart?’
74

Met handdoeken van thuis
De Open Poort in Borgerhout
58
In 1995 ging buurthuis De Open Poort onder
grote belangstelling open. Eindelijk was er
een plek in de buurt waar iedereen terecht
kon voor een babbel, een drankje, een
hapje, infomomenten, knutselmiddagen,
buurtmaaltijden, uitstappen, feesten,
bingonamiddagen en veel meer.
De lokalen van De Open Poort waren vroeger
de refter van een bedrijf waar boten gemaakt
werden. Enkele vrijwilligers hadden het samen
met de buurtwerkster gevonden. “In het
begin stond er alleen een kachel, een toog en
een ronde tafel. Het was toen echt behelpen.
De vrijwilligers brachten zelfs hun eigen
handdoeken van thuis mee!”
➢ Ontmoetingsruimte De Open Poort maakt
nu deel uit van Buurtwerking de Shelter van
Samenlevingsopbouw Antwerpen stad vzw.
Met handdoeken van thuis
75

Persvoorstelling bij de lancering van Wijkcentrum De Shelter.
Toen het botenbedrijf achter buurthuis De Open Poort
ermee stopte, was er plots ruimte voor een oude
droom: samen met verschillende organisaties onder één
dak, om nog een betere dienstverlening te verzekeren.
Het gebouw is erg groot en in 2000 startten er een
tiental organisaties met hun werking. Hieruit groeide
verschillende samenwerkingen, bijvoorbeeld het project
Mankracht en Zonen. Het buurthuis werd steeds meer
een plek van ontmoeting voor iedereen, waar ook alle
mogelijke bewonersgroepen kwamen vergaderen. Het
vroegere botengebouw werd een levendig centrum voor
de wijk.
Buurthuis De Open Poort groeide uit tot Buurtwerking
De Shelter. Buurtbewoners vinden er een luisterend oor,
oefenen hun Nederlands, nemen initiatieven en zetten
activiteiten op. Ze leren Opsinjoren kennen, starten
een straatactiviteit en engageren zich als vrijwilliger.
Ze leren over diensten, komen op voor hun mening en
gaan in gesprek met diensten en district. Een bruisende
werking ingebed in een centrum voor de wijk.
• “In de Buurtwerking ben je altijd welkom, weer of geen weer.”
• “Ik wil graag anderen helpen en mij engageren. Hierdoor leer
ik veel andere mensen kennen.”
• “Ik kom hier graag om te helpen met de toog en de afwas
tijdens de buurtmaaltijd. Het doet me deugd om hier bezig te
zijn. Het geeft mij voldoening. Het buurthuis is ook mijn thuis
geworden. Ik voel me hier echt wel goed.”
➢➢ De Shelter is in 2013 de uitvalsbasis van acht sociale
organisaties met extra aandacht voor Borgerhout: Antwerps
Minderhedencentrum De8, Buurtsecretariaat van de stad,
Gezinszorg Villers vzw, de Huurdersbond, opleidingscentrum
Kiem vzw, Samenlevingsopbouw Antwerpen stad vzw en het
sociaal verhuurkantoor.
59
Wijkcentrum De Shelter
Van botenbedrijf naar Centrum voor de wijk
76

Koxplein in Borgerhout
Een levendig kruispunt van culturen
60
Het Koxplein heeft alles om een levendig plein
te zijn in Borgerhout. Er is een basisschool
vlakbij, een kerk en een moskee, ook een aantal
drukke winkels. Maar in 2000 is het meer een
oversteekplaats dan een ontmoetingsplaats.
Bewoners met een heel verschillende achter-
grond werken in 2001 mee aan de heraanleg van
het plein. Ze gaan in discussie en maken samen
een plan. Er komt parkeergelegenheid voor de
kerk en voor de winkeliers. Er komen nieuwe
speeltuigen voor de kinderen, met materiaal dat
goed bestand is tegen vandalisme. En uiteraard
komen er genoeg zitbanken, om de spelende
kinderen in het oog te houden.
Toch komt het plein pas echt tot leven door de
Koxpleinfeesten. De vereniging Safina vzw en de
vaders van Mankracht en Zonen willen het plein
en de jongeren die er vaak rondhangen in een
positief daglicht stellen. Daarom organiseren ze
na de heraanleg in 2001 het eerste Koxplein-
feest. Dat wordt een groot succes.
➢➢ Na twee jaar wordt de organisatie
overgenomen door een feestcomité
met vrijwilligers van de buurtwerking,
buurtbewoners en
verenigingen uit de
buurt. Ze doen ook
andere projecten,
zoals met de kinderen
uit de buurtscholen
werken rond hun
helden en hun eigen
talenten.
77

Mankracht en Zonen
Van problemen voorkomen tot armoede aanpakken
61
Het Koxplein, 2001. Kinderen van Marokkaanse
afkomst van 8 tot 14 jaar vallen voorbijgangers
lastig. Verschillende organisaties slaan de
handen in elkaar om een oplossing te zoeken.
De kinderen hebben nood aan zinvolle tijds-
besteding, aan een sport- of vrijetijdsclub.
De vaders van de kinderen gaan mee praten
met het beleid, sportclubs en jeugdwerkers. Ze
zoeken samen met de clubs naar een aanpak
die werkt om hun kinderen aan het sporten en
het spelen te krijgen. Dat lukt. En het zet een
nieuwe dynamiek in gang. Een Marokkaanse
vereniging organiseert een feest op het plein,
de vaders van Mankracht en Zonen doen mee.
Het eerste Koxpleinfeest is een succes. Maar er is
meer. Mankracht en Zonen legt de schrijnende
armoede van de Marokkaanse gezinnen bloot.
Zij wakkeren de aandacht aan voor armoede bij
etnisch-culturele minderheden.
78

Safina vzw
Marokkaanse zelforganisatie
62
Door de polarisatie tussen verschillende
bevolkingsgroepen komt Borgerhout
begin jaren 90 vaak negatief in beeld. In
1993 richt de Marokkaanse gemeenschap de
vzw Safina op, om een brug te slaan tussen
Marokkaanse migranten en Borgerhoutenaars.
Het is de eerste zelforganisatie in Antwerpen
en wordt opgericht met steun van het
toenmalig Koninklijk Commissariaat voor
migrantenbeleid.
Safina vzw groeit uit tot een plek van
ontmoeting, debat en kennismaking. Mensen
uit verschillende gemeenschappen leren elkaar
kennen, en iedereen wordt er aangesproken
op de eigen verantwoordelijkheid. De slogan
‘onbekend is onbemind’ wordt er omgekeerd.
De Marokkaanse gemeenschap leert er de
betekenis van vrijwilligerswerk kennen, en
inspireert ook andere gemeenschappen om
zelforganisaties op te richten.
➢➢ Safina betekent ‘de ark’ in het Arabisch. Als pionier voer Safina
vzw vaak tegen de stroom in en kende het veel tegenkanting.
Voor de initiatiefnemers was dat niet altijd gemakkelijk.
De organisatie is nog altijd actief, maar staat minder prominent
op de voorgrond dan in de beginjaren.
79

Betaalbaar huren voor iedereen
Buurtopbouwwerk Den Bleek vzw
63
Uit de tweemaandelijkse Bleekhofgazet, september 1985: “Wist U dat er in
Antwerpen meer dan 11.000 woningen leegstaan? En dat er meer dan 70.000
woningen ongezond zijn? Dus meer dan 1 op 3. Bijna 70 procent van die
ongezonde woningen zijn huurwoningen. Tienduizenden bewoners, vooral
huurders, hebben er elke dag last van. Daar moet iets aan veranderen. …
Werkgroep verkrotting. Al van gehoord? Zes buurtwerken – Den Bleek, Drei
Pleintjes, Seefhoek, Stuivenberg, Schipperskwartier en ’t Zuid – bereiden
al een tijdje samen een campagne tegen verkrotting voor. Ze eisen van
de stad dat die maatregelen treft om de verkrotting tegen te gaan. Verder
zullen ze tal van activiteiten organiseren om zoveel mogelijk mensen erbij te
betrekken.”
➢ Mede onder druk van bewoners kwam er in 1995 een Vlaamse
krotbelasting.
Uit het rapport ‘Een sociaal woonbeleid voor Antwerpen’ van het Antwerps
Platform Wonen, november 2012: “55% van de Antwerpenaars huurt zijn
woning. Dat is in vergelijking met 26,5% voor Vlaanderen erg hoog. Met 10%
sociale woningen in Antwerpen, betekent dit dat 45% van de Antwerpenaars
huurt op de private markt. Veel private huurders wonen in té kleine, onaan-
gepaste en kwalitatief slechte woningen. Het aanbod kan de vraag niet
volgen. Daarom is er nood aan een globaal beleid ter ondersteuning van de
private huurmarkt.”
Antwerpen meer dan 11.000 woningen leegstaan? En dat er meer dan 70.000
woningen ongezond zijn? Dus meer dan 1 op 3. Bijna 70 procent van die
ongezonde woningen zijn huurwoningen. Tienduizenden bewoners, vooral
Werkgroep verkrotting. Al van gehoord? Zes buurtwerken – Den Bleek, Drei
al een tijdje samen een campagne tegen verkrotting voor. Ze eisen van
de stad dat die maatregelen treft om de verkrotting tegen te gaan. Verder
zullen ze tal van activiteiten organiseren om zoveel mogelijk mensen erbij te
➢
woning. Dat is in vergelijking met 26,5% voor Vlaanderen erg hoog. Met 10%
sociale woningen in Antwerpen, betekent dit dat 45% van de Antwerpenaars
80

Samen oplossingen zoeken
Platform Antwerpse Sociale Huurders
64
Wat doe je als je in een sociale woonblok leeft
en je hebt een probleem? En je buren hebben
die problemen ook? Dan start je een bewoners
groep van sociale huurders om samen die
problemen op te lossen.
In september 1999 wordt het Platform Ant-
werpse Sociale Huurders (PASH) opgericht. De
eerste vergaderingen vinden plaats in de oude
gebouwen van de stad in de Van Immerseel-
straat. PASH verenigt alle bewonersgroepen van
sociale woningen in Antwerpen, komt op voor
hun belangen, bespreekt gemeenschappelijke
problemen en zoekt samen naar oplossingen.
Elk jaar organiseert PASH ook de dag van de
sociale huurder waar iedereen welkom is.
➢➢ PASH laat ook de stem van sociale
huurders horen in het overleg met de
sociale huisvestingsmaatschappijen en
het stadsbestuur. Als lid van de Vereniging
voor Inwoners van Sociale Woningen (VIVAS)
verdedigt PASH ook op Vlaams niveau de
belangen van sociale huurders. FOTO’S©PASH
81

69
65
70
71
68
67
66
BERCHEM, NIEUW BORGERHOUT
65 Cultuurcentrum Berchem
Driekoningenstraat 126
66 Buurtcentrum Posthof
Patriottenstraat 62
67 Speelhuis Elief
Sint-Lambertusstraat 58
68 Cultuurcentrum Berchem
Driekoningenstraat 126
69 Eerste secretariaat RISO
Waterloostraat 27
70 A.N.A. vzw
Junostraat 30
71 Woonproject
Jakob Smitsstraat 27
82

30 jaar politieke eisen tegen armoede
Garanties voor Inspraak, 1988 · Ieders stem telt, 2012
65
“De werkgroep ‘Garanties voor
Inspraak’ is een samenwerking
van Antwerpenaars die actief zijn
in adviesraden, verenigingen,
opbouwwerk en bewonersgroepen.
Als geïnteresseerde burgers willen
we het leven in onze stad op de
voet volgen. Oktober 1988 is niet
ver meer. Politieke partijen maken
hun programma’s bekend en di-
verse lijsten bieden zich straks aan
de kiezer aan. Hopelijk is de relatie
tussen het bestuur en de burgers
een belangrijk aandachtspunt in de
diverse partijprogramma’s.”
Citaat uit: ‘Wat houdt Brabo achter
de hand? Een debatavond met de
Antwerpse politieke partijen over
openheid en inspraak van de Ant
werpenaars in het stedelijk beleid.’
De campagne ‘Ieders stem telt’
werkt samen met mensen in
armoede een eisenpakket uit voor
het beleid. Ter voorbereiding van
de gemeenteraadsverkiezingen in
oktober 2012 wordt aandacht ge-
vraagd voor sociale thema’s in het
lokale beleid. Op het Feest van de
Sociale Politiek zijn meer dan 1.200
aanwezigen in De Roma.
➢ Deze campagne wordt
getrokken door Samenlevings
opbouw en loopt in heel
Vlaanderen. Samen met
verschillende partners bereidt
‘Ieders stem telt’ zich ook voor
op de verkiezingen van 2014.
Het debat met Antwerpse politieke
partijen vond in 1988 plaats in het
CC Berchem, in 2012 in De Roma.
83

Werk maken van werk
Tewerkstellingsprojecten in Buurtcentrum Posthof
Al sinds 1977 is buurtcentrum Posthof
een plaats voor ontmoeting in Berchem.
Eind jaren 80 werd gestart met buurtdiensten
die inspelen op noden in de buurt. Posthof
groeide uit tot een broedplaats voor tewerk-
stellingsprojecten voor laaggeschoolden en
langdurig werklozen.
• Het Buurtwerk en kinderwerking Tjif-Tjaf -
nu Kras Berchem - waren de eerste projecten
van Posthof en floreren nog steeds.
• De nauwe samenwerking met het district
naar aanleiding van het wijkontwikke-
lingsplan legde in de jaren 90 de basis voor
de goede samenwerking tussen private en
publieke diensten.
• Het project Buurtservice biedt werkervaring
en poetshulp, en is medeoprichter van het
Leerwerkbedrijf TAO, een overkoepeling van
negentien organisaties die werkervaring
bieden aan langdurig werkzoekenden.
• Het sociaal restaurant Bistro P biedt werk
op maat voor de meest kwetsbaren op de
arbeidsmarkt, en maakt deel uit van de vzw
Antwerps Netwerk Arbeidszorg.
• Het project dot.kom ligt mee aan de basis
van de stedelijke Digipunten, waar buurt-
bewoners gratis gebruik kunnen maken van
computer en internet en les kunnen volgen.
• Het buurtbeheerbedrijf BerchOp werd ver-
zelfstandigd in Manus, actief in groenzorg,
schoonmaak, opruimen van zwerfvuil en veel
meer.
• Leerwerkplaats Garage dat een opleiding
autotechniek aanbiedt, is ook verzelfstandigd.
• Educar is een werkervaringsproject dat in
Berchem startte, en op een milieuvriendelijke
manier auto’s ontmantelt aan het Albert
kanaal in Merksem.
• De erkende dienst voor gezinszorg en
thuiszorg Vleminckveld nam de aanvullende
thuishulp van Buurtservice over.
➢➢ In 2013 stelt Posthof zeventig mensen
tewerk die voordien langdurig werkloos
waren.
66
©DIRKDENAANTEKKER
©ERIKVANDERVEKEN
84

Multicultureel Speelhuis Elief
Occasionele kinderopvang voor iedereen
67
Ann Graulus, toenmalig opbouwwerkster buurtwerk Posthof:
“We vingen steeds meer signalen op van moeders die geen
geschikte kinderopvang vonden voor hun peuter. Daarom
zijn we in 1992 gestart met Speelhuis Elief. Zo herinner ik
mij nog Dounia. Omdat ze lessen Nederlands wilde volgen,
zocht zij opvang voor haar dochtertje. Gelukkig kon zij bij
Elief terecht, en daar leerde ze ook peuterleidster Jamila
kennen. Die heeft Dounia echt ondersteund bij de opvoeding
van haar dochtertje. Dounia kon bij Jamila ook met al haar
vragen terecht in haar moedertaal. Elke moeder had haar
eigen reden om naar Elief te komen: omdat ze een opleiding
volgden, omdat ze net werk gevonden hadden en dringend
opvang zochten, omdat ze wilden dat hun kindje Nederlands
leerde, enzovoort.”
➢ Speelhuis Elief bestaat nu meer dan twintig
jaar en is erkend door Kind en Gezin. Elief
heeft twee vestigingen en 37 opvangplaatsen.
➢ Elief was ook een belangrijke bron van
inspiratie bij de uitbouw van de stedelijke
Okido’s. Er zijn in Antwerpen 13 Okido’s,
waar ouders terecht kunnen voor occasionele
kinderopvang.
FOTO’S©ERIKVANDERVEKEN
85

Het Zonnekoor zingt door
Buurtverhalen in Berchem
Ann Graulus, toenmalig opbouwwerker buurt
werk Posthof: “Een jaar of tien geleden moest
buurtwerk Posthof bijna sluiten omwille van
besparingen. Het district Berchem heeft toen
mee geholpen aan de redding van Posthof.
Dat was ook een impuls om iets terug te doen
voor Berchem. Daarom lanceerden we in 2003
het project Buurtverhalen. Dat was een sociaal
project om het contact tussen
de bewoners te stimuleren, en
ook een artistiek project met
veel aandacht voor dans, zang
en vertellingen. We zijn overal in
Berchem verhalen gaan sprok-
kelen. Wij ontdekten verhalen
in kelders, op zolders, achter
ontelbaar veel gevels in evenveel
straten. Verhalen over bommen,
beesten, braderijen en niet te
vergeten de Berchemse leeuwen!
Daarmee zijn we samen met de bewoners cre-
atief aan de slag gegaan, met als resultaat een
hele reeks voorstellingen in heel Berchem.”
➢➢ In 2010 is het project Buurtverhalen stop
gezet, opnieuw omwille van besparingen.
Het Posthof Zonnekoor is wel een blijvend
resultaat.
68
86

69
Op 27 juni 1983 werd in het kader van
de Vlaamse herstructurering van de
Samenlevingsopbouw de vzw Regionaal
Instituut voor de Samenlevingsopbouw-
Antwerpen (RISO-A) opgericht. Het eerste
secretariaat is in de Waterloostraat in
Berchem. RISO-A zet het werk van het
vroegere Antwerpse Buurtwerken verder
en breidt het uit: ondersteuning van
buurtwerkprojecten, afstemming en
planning, informatie geven, vorming,
overleg met het beleid.
➢ In 2006 veranderde de naam
RISOA in Samenlevingsopbouw
Antwerpen stad vzw.
RISO-A
Van buurtwerk naar
samenlevingsopbouw
87

Werk voor iedereen, ook de zwaksten
Antwerps Netwerk Arbeidszorg
70
In de jaren 90 startten er in Antwerpen verschillende sociale
werkplaatsen, zoals het hout- en bouwatelier van Wotepa
en de verhuisdienst van Werkatelier Binnenstad. Maar voor
een aantal mensen lag zelfs het arbeidsritme in een sociale
werkplaats te hoog. Daarom werd het Antwerps Netwerk
Arbeidszorg (A.N.A. vzw) opgericht. Arbeidszorg is een
bijzondere combinatie van werk en hulp om je problemen
aan te pakken. De werknemer krijgt een vergoeding, maar
behoudt ook zijn uitkering.
➢➢ A.N.A vzw ging in 1997
van start in de Junostraat
in Berchem. In 2013 is het
een koepelorganisatie van
zes Antwerpse centra voor
arbeidszorg. Het secretariaat
is nu in de Ferdinand
Coosemansstraat.
88

Arm in Arm wonen
Woonproject voor grote gezinnen
71
El Hassan Radi, opbouwwerker: “‘Arm in arm wonen’ is een groep
grote gezinnen die hun woning huren op de private markt. Ze zijn
allemaal slecht behuisd. Hun huis of appartement is van slechte
kwaliteit en vertoont mankementen zoals vocht, schimmel, tocht,
of structurele gebreken. Hun woningen zijn ook vaak onveilig of
te klein, met bijvoorbeeld twee slaapkamers voor een gezin van
zeven. Ze zoeken al jaren naar een betere woning, maar voor hun
beperkte budget is er weinig of niets te vinden. Zes maanden
intensief zoeken, samen met enkele opbouwwerkers leverde niets
op. Het probleem werd regelmatig gesignaleerd aan het lokale
en het Vlaamse beleid, met weinig resultaat. Voor acht gezinnen
lukte het wel om in 2013 tijdelijk een sociale woning van De Ideale
Woning te huren, in afwachting dat die gerenoveerd worden. Ze
hebben samen de appartementen opgefrist, een leuke ervaring
waarbij verschillende mensen flink van aanpakken wisten en
‘goed uit de verf’ kwamen.”
➢➢ De groep zoekt samen met de opbouwwerkers nog altijd
naar een oplossing voor degelijke huisvesting. Het geloof in
een systeem van collectief wonen, samen met gemotiveerde
partners, is groot. Maar het blijft een uitdaging om het te
realiseren.
89

30 jaar samen sleutelen aan de stad door SAAMO Antwerpen

30 jaar samen sleutelen aan de stad door SAAMO Antwerpen

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Was ist angesagt? (20)

Ähnlich wie 30 jaar samen sleutelen aan de stad door SAAMO Antwerpen

Ähnlich wie 30 jaar samen sleutelen aan de stad door SAAMO Antwerpen (20)

30 jaar samen sleutelen aan de stad door SAAMO Antwerpen