Noyemberyan High School. Safer Internet Armenia

1. Համացանց
միմյանց հետ կապակցված համակարգչային
ցանցերի ամբողջություն է
Համաշխարհային
Ոստայնը
իրենից ներկայացնում է փողկապակցված
փաստաթղթերի ամբողջություն,
որոնք միմյանց հետ կապված են
գերհղում
ներով
URL-
ներով

2. 40%
60%
Համացանցային
վիճակագրություն
Միացած
Չմիացած
մինչդեռ համացանցի
օգտագործման տրաֆիկի
մեծ մասը մնում է ոչ
պատշաճ բովանդակություն
50%
50%
Հայաստանի բնակչություն
Միացած
ՉմիացածՅուրաքանչյուր տարի
համացանցին միացվածների
թիվն աճում է

3. Տեղեկատվությունը դյուրամատչելի դարձնելու և այն հեշտությամբ տարածելու նպատակով
պարզ կառուցվածքով վեբ էջ, որի միջոցով
օգտվողները կարող են ստանալ հիմնական
տեղեկություններծրագրերի,
գործունեության, հավաքածուների և
կոնտակտային տվյալների վերաբերյալ
ԱՌՑԱՆՑ
Առցանց գրադարանները կարող են առաջարկել
կատալոգներում թվարկված ֆիզիկական գրքերի
վարձույթը, այդ գրքերը կարելի է պատվիրել
համացանցով: Նման ծառայություններ հաճախ
տրամադրում են համալսարանների և այլ
ուսումնական հաստատությունների
գրադարանները, հանրային գրադարանները
ԹՎԱՅԻՆ
առաջարկում են գրքերից առցանց
օգտվելու հնարավորություն
նման են վեբ էջի`
(http://hy.wikipedia.org/wiki/HTML)
Պարզ տեքստային փաստաթուղթ
(http://en.wikipedia.org/wiki/ASCII)
Word կամ Adobe
PDF փաստաթղթեր
Անհատներն ու կազմակերպւթյունները պետք է կիրառեն մասնավորության,
անվտանգության և առցանց գնումների ապահովության կանոնները, ինչպես նաև
տեղեկույթի որոնման գնահատման չափանիշները:

4. Համացանցը, որպես մուլտիմեդիա միջավայր, առաջարկում է հաղորդակցման բազմապիսի
եղանակներ՝
աուդիո ֆայլեր
տեսանյութեր թվային լուսանկարներ
Աշխարհում գոյություն ունեն հեղինակային իրավունքին վերաբերող մի շարք
միջազգային օրենքներ և համաձայնագրեր: 1996թ. ավելի քան 100 երկրներ
ստորագրեցին Մտավոր սեփականության համաշխարհային կազմակերպության
(WIPO) թվային բովանդակությանը վերաբերող երկու պայմանագիր
Տես` http://www.wipo.int/treaties/en/
· Անօրինական բովանդակության սահմանումը տարբեր է տարբեր երկրներում:
· Անօրինական բովանդակությունը հիմնականում վերաբերում է մանկական
պոռնկագրությանը, ծայրահեղ բռնությանը, քաղաքական ծայրահեղություններին,
կամ փոքրամասնությունների հանդեպ ատելություն սերմանող նյութերին:

5. համառոտ` էլ. փոստը, համացանցի
միջոցով միմյանց
միացված համակարգիչների միջև
հաղորդագրությունների
փոխանակման համակարգ է
Էլեկտրոնային նամակը սովորաբար
վայրկյանների ընթացքում է հասնում
հասցեատիրոջը, իսկ վերջինս որոշում
է, թե երբ կարդա ու պատասխանի
Ում է
հասցեագրված
Նամակի
վերնագիր
Նամակի
բովանդակություն
Փոստաղբը բազմաթիվ
զանգվածհասցեատերերին
աբար ուղարկված անցանկալի
նամակների կույտ է:

6. Զրուցարանը ընդհանուր հասկացություն է, որը վերաբերում է քննարկումներին
հատկացված կապուղում տեղի ունեցող ինտերակտիվ հաղորդակցությանը:
Օգտվողները զրուցասենյակներում խոսում են մարդկանց խմբերի կամ
էլ ընկերոջ հետ` օգտվելով ակնթարթային հաղորդակցման ծառայություններից
Զրուցարաններում
քննարկումները սովորաբար
ընթանում են տեքստային
ռեժիմով, սակայն դրան
կարող են ավելանալ նաև
ականջակալերի, խոսափողի և
վեբ տեսախցիկների
օգտագործմամբ փոխանակվող
տեսա և
ձայնահաղորդագրություններ
Առցանց համակարգում պետք է լինել
նույնքան սիրալիր, քաղաքավարի և
բարեկիրթ, որքան իրական կյանքում և
սովորությունդարձնել պահպանել
համացանցային էթիկայի կանոնները:

7. «Բլոգ» բառը weblog անգլերեն բառի կրճատ տարբերակն է: Այն խմբի կամ
անհատի կողմից ստեղծվող և հրապարակվող ցանցային օրագիր է
Մոբլոգ անվանվանմամբ նշվող բջջային հեռախոսների Բլոգները ի հայտ են եկել
վերջերս` հեռախոսներում էլեկտրոնային փոստի գործառույթի ստեղծման շնորհիվ
Տեսաբլոգինգը նոր միտում է. այստեղ օգտվողներն իրենց տեսանյութերի հետ
միասին տեղադրում են նաև մեկնաբանություններ:
Բլոգ վարող անձանց անվանում են բլոգերներ Հիշեցե՛ք, որ չպետք է
հանրությանը հասանելի
համացանցային
տիրույթներում հրապարակ
են այնպիսի անձնական
տեղեկություններ, որոնք
չէին բացահայտի
արտացանցային շփումների
ժամանակ: Այս խնդիրը
հատուկ է Բլոգներին, որոնք
բնույթով անձնական են:
Անգամ անանուն
բլոգավարումը միշտ չէ որ
անանուն է ամբողջովին:

8. Սոցիալական ցանցը վեբ
համակարգի վրա
հիմնված
առցանց ծառայություն է,
որն օգտվողներին
առաջարկում է
հաղորդակցման
զանազան եղանակներ
Հաղորդագրություններ
Զրուցասենյակներ
Ֆայլերի
փոխանակում
Բլոգավորում
Ձայնային
զրուցարան
Էլեկտրոնային
նամակներ
Քննարկումների
խմբեր
Տեսա-
ծառայություններ

9. Վեբ 2.0 հասկացությունը¸ որը ներմուծվել է 2004թ. O'Reilly Media ընկերության կողմից,
վերաբերում է երկրորդ սերնդի այն վեբ ծառայություններին, օրինակ`
• սոցիալական ցանցերին
• վիքիներին
• հաղորդակցման գործիքներին
• տեղեկույթի համատեղ դասակարգման գործունեությանը
Վեբ 2.0 նշանակությունը դպրոցների համար
Այս գործիքները կխթանեն ստեղծագործական գործունեությունը,
համագործակցությունն ու հաղորդակցությունը:
Վեբ 2.0-ի շատ գործիքներ անվճար ծրագրեր են, որոնք կարող
են փոխարինել այն ավանդական ծրագրաշարերին, որոնց համար
դպրոցները սովորաբար վճարում են:
Հիմնված է վեբի վրա
Համագործակցային բնույթ ունի
Հիմնված է բազմաքանակ անձանց համագործակցային աշխատանքի վրա
Բաց աղբյուրի ծրագրաշար
Բովանդակությունը կարելի է ազատ տարածել
Առցանց է
Անվճար է
• միշտ չէ, որ տեղադրվող տեղեկատվությունը կարող է
ճշմարտացի և փաստերով հիմնավորված լինել
• պետք է կրթական արժեք ունենան
• պետք է զգուշանան իրենց մասնավոր կյանքը բացահայտելու և
գաղտնիությունը կորցնելու ռիսկերից
• գործիքների օգտագործումը պետք է արդյունավետ լինի

10.  Երբ 1983թ բջջային հեռախոսները երևան եկան, շատ քիչ մարդիկ էին դրանք գնում:
1995-ին Եվրամիությունում յուրաքանչյուր 100 բնակչից բջջային ծառայության
բաժանորդ էր
 Հայաստանում ընտանիքների 80%-ն ունեն մեկ կամ ավելի բջջային հեռախոսներ
Բջջային հեռախոսների տիպական հատկանիշներից են
• ձայնային զանգերը
• կարճ հաղորդագրություններ
• մուլտիմեդիա հաղորդագրությունների
• Web 2.0 - ի բազմատեսակ ծառայություններ
Դյուրակիր համակարգիչները օգտակործումը խրախուսվում է
1. Օգտագործե՛ք ճառագայթման ցածր աստիճան ունեցող
բջջային հեռախոսներ
2. միացրած մի թողեք Bluetooth-ը
3. հեռախոսի համարը տվե՛ք միայն այն մարդկանց, ում լավ
եք ճանաչում
4. Նկարները հրապարակելուց առաջ համոզվե՛ք, որ դրանք
չեն ոտնահարի այլ անձանց օրինական իրավունքները
5. Եղե՛ք քաղաքավարի և նրբանկատ, երբ օգտագործում եք
Ձեր հեռախոսը` շրջապատող մարդկանց կարող է
այդքան էլ հաճելի է չլինել ձեր խոսակցությունները լսելը:

11.  Վնասակար ծրագրերը տարբեր հետևանքներ են թողնում, օրինակ խանգարում են
ծրագրային ապահովման նորմալ աշխատանքին, կամ առանց օգտագործողի
իմացության թափանցում են համակարգչային համակարգ, կամ հեռացնում են
համակարգչում պահվող տվյալները:
 Վնասակար ծրագրերի ամենատարածված տեսակները վիրուսներն ու և որդերն են,
որոնք ինքնավերարտադրվող ծրագրեր են:
1. Ձեր համակարգչի անվտանգությունը միայն ձեր խնդիրը չէ`
վիրուսները, որ վարակել են ձեր համակարգիչը կարող են փոխանցվել
մյուսներին:
2. Համակարգչային խարդախությունը կամ այլ մարդկանց մասին
տեղեկատվությանը չարտոնագրված օգտագործումը նրանց
իրավունքների խախտում է:
3. Լրտեսածրագրերը այն համակարգչային ծրագրերն են, որ «հարձակվում
են» համակարգչի վրա, սովորոբար առևտրային նպատակով,
մասնավորապես տեղադրելով անցանկալի գովազդ կամ
գողանալով օգտվողի վարկային քարտի տվյալները: Dialer-
ը լրտեսածրագրի տեսակ է, որը առանց օգտվողի իմացության գաղտնի
գործարկում է մոդեմը:

12. Կանգնե՛ք, Մտածե՛ք, Միացե՛ք™
նպատակն է օգնել քաղաքացիներին հասկանալ ոչ միայն Համացանցից օգտվելու ռիսկերը,
այլև անվտանգ առցանց վարքագիծ դրսևորելու կարևորությունը
ԽՈՐՀՈՒՐԴՆԵՐ`
Մաքուր պահեք
համակարգչային
տեխնիկան
Արդիականացրեք
անվտանգության
ծրագրաշարը
Ավտոմատացրեք
ծրագրաշարի
թարմացումները
Պաշտպանեք
համացանցին միացվող
սարքերը
Միացրեք և զննեք
USB կրիչները
Պաշտպանեք անձնական
բնույթի տեղեկությունները
Պաշտպանեք ձեր
հաշիվները
Ընտրեք երկար և
ուժեղ գաղտնաբառեր
Յուրահատուկ հասցե
և գաղտնաբառ
Գրեք այն և ապահով
տեղում պահեք
Եղեք ձեր առցանց
ներկայության տերը

13. Միացրեք
զգուշորեն
Եթե կասկածում
եք, ջնջեք
Պաշտպանեք ձեր
գումարները
Աչալուրջ եղեք Wi-
Fi-ի կետերի
հարցում
Ցանցի հարցում
եղեք գիտակ
Թարմացրեք ձեր
գիտելիքները:
Ուսումնասիրեք
համամցանցային
անվտանգության նոր
ուղիները
Գործելուց առաջ
մտածեք
Ունեցեք
պահուստավորված
օրինակներ
Եղեք լավ առցանց
քաղաքացի
Ինչն է առավել
անվտանգ ինձ
համար, անվտանգ է
նաև այլոց համար,
Տեղադրեք
այնպիսի նյութեր
այլոց մասին, որ
կուզենայիք այլոք
տեղադրեին ձեր
մասին
Օգնեք պետական
մարմիններին
կիբեռհանագործությ
ան դեմ պայքարում

14. • Նախքան Համացանցից օգտվելը ժամանակ
հատկացրեք ուսումնասիրելու ռիսկերը և
սովորելու, թե ինչպես բացահայտել հավանական
խնդիրները
ԿԱՆԳՆԵՔ
• Մի պահ ժամանակ հատկացրեք համոզվելու, որ
ճանապարհը հարթ է: Աչալուրջ եղեք
նախազգուշացումների հարցում և մտածեք
ընտանիքի անվտանգության վրա:
ՄՏԱՑԵՔ
• Վայելեք Համացանցն ավելի մեծ վստահությամբ`
համոզված, որ ձեռնարկել եք ճիշտ քայլեր
ապահովագրելու ձեզ և ձեր համակարգիչըՄԻԱՑԵՔ

15. Գիտեիք, որ
 Ծնողների 95%-ը գտնում է, որ անհրաժեշտ է երեխաների հետ խոսել
համացանցային անվտանգության ռիսկերի և վարքագծի մասին, սակայն միայն
65%-ն է երեխաների հետ վարել “Համացանցի մասին խոսակցությունը”:
 Հարցմանը մասնակցած վաղ պատանեկության տարիքում գտնվողների 68%-
ն ասում է, որ ներբեռնել է համակարգչային կամ այլ ծրագիր` առանց ծնողների
թույլտվության:
 Վաղ պատանեկության տարիքում գտնվող հինգ ամերիկացիներից մեկը, որը
պարբերաբար օգտվում է Համացանցից, ասում է, որ ստացել է սեռական
բնույթի անցանկալի առաջարկներ Համացանցի միջոցով և նրանց միայն 25% -ն
է այդ մասին հայտնել իր ծնողին կամ չափահասի:

16.  Երեխաների համար ստեղծեք բաց և ազնիվ միջավայր:
 Կանոնավոր կերպով երեխաների հետ զրույցներ վարեք համացանցային
անվտանգության մասին
 Պատանիների հետ զրուցելիս շեշտեք արժանահավատության
գաղափարը. ամեն ինչ չէ, որ նրանք տեսնում են Համացանցում իրական
է.այնտեղ մարդիկ կարող է և չլինեն այն, ինչ ներկայանում են:
 Դիտեք վարքագծի փոփոխությունները. եթե ձեր երեխան հանկարծ
խուսափում է համակարգչից, հնարավոր է, որ առցանց նա ենթարկվում
է հետապնդման:
 Ուսումնասիրեք ձեր երեխաների այցելած կայքերի անվտանգության և
գաղտնիության կարգավորումները: Այդ կարգավորումները հաճախ
թարմացվում են, հետևաբար եղեք զգոն:

17.  Ով. կիբեռտարածության մեջ վնաս
պատճառելու նպատակ հետապնդող
անձինք, որպիսիք են հաքերները, որոնք
հափշտակում են անձնական
տեղեկությունները:
 Ինչ. չարակամ անձինք օգտվում են
համացանցային անանունությունից կամ
խոցելիություններից`օգտագործելով
տարբեր բարդության մեթոդներ, ինչպիսիք
են վիրուսները:
 Երբ. հնարավոր չէ կանխատեսել, թե երբ
տեղի կունենա կիբեռ միջադեպը:
 Որտեղ. կիբեռտարածությունը, որը հաճախ
տեղափոխվում է Համացանց, ստեղծվում էև
մատչելի է համակարգչային ցանցերից,
որոնք փոխանակում են տեղեկություններ և
ապահովում հաղորդակցությունը:
 Ինչու. բարեկամ անձինք ոչ միտումնավոր
կերպով և հաճախ առանց գիտության վնաս
են պատճառում, մինչդեռ չարակամ
անձինք կարող են ունենալ շատ տարբեր
դրդապատճառներ, այդ թվում` գաղտնի
տեղեկատվության, գումարի, վարկի,
արտոնության որոնում կամ վրեժի
շարժառիթ:
ԿԻԲԵՌ ՌԻՍԿԵՐ
 Ընտրեք դժվար կռահելի գաղտնաբառեր,
կանոնավոր կերպով փոփոխեք դրանք և
մի հաղորդեք դրանք այլ անձանց:
 Օպտիմալացրեք ձեր օպերացիոն
համակարգը, զննարկիչները և այլ
կարևոր ծրագրերը` պարբերաբար
տեղադրելով դրանց արդիական
տարբերակները
 Բաց երկխոսություն վարեք ձեր
ընկերների, ընտանիքի և գործընկերների
հետ համացանցային անվտանգության
թեմայով:
 Օգտվեք գաղտնիության
կարգավորումներից և սահմանափակեք
առցանց տեղադրվող մասնավոր
տեղեկությունների ծավալը:
 Զգուշացեք առցանց առաջարկներից.
Եթե առաջարկը չափազանց լավն է
թվում իրական լինելու համար, ապա դա
այդպես է, որ կա:
ԿԻԲԵՌ ՀՈՒՇՈՒՄՆԵՐ

18. Ձեր առցանց անվտանգության կարևորությունը կարելի է համեմատել սեփական տան
անվտանգության ապահովման կարևորության հետ: Ձեր բովանդակությունը
պաշտպանելու համար դուք «փակում եք լուսամուտները և կողպում դռները»:

19. Եվգենի Կասպերսկի 1965թ.
Հոկտեմբերի 4-ին
Նովոռոսիյսկում
Ռուս ծրագրավորող, ան
տիվիրուսային
անվտանգության գծով
մասնագետ, «Կասպերսկ
ի լաբորատորիա»
ընկերության հիմնադիր
Kaspersky Internet Security համակարգը հնարավորություն է տալիս ոչ միայն
ապահով օգտվել համացանցից , այլ ծնողական վերահսկողություն /parental
cantrol/ գործառույթի շնորհիվ վերահսկել համակարգչի և համացանցի
օգտագործում Ձեր երեխաների կողմից, հնարավորությու է տալիս կարգավորել
և արգելապակել երեխաների մուտքը ոչ ցանկալի բովանդակությամբ կայքեր,
արգելում է առցանց գործողությունները, վերահսկում և արգելափակում է
համակարգչի օգտագործումը:

20. 1. Ո˚ր տարիքից կարելի է համացանց մտնել:
2. Կարող ենք արդյոք ունենալ անձնական էլեկտրոնային հասցե, ստեղծել
բլոգներ կամ գրանցվել սոցիալական ցանցերում
3. Ի˚նչ տնային կանոններ պետք է սահմանել համացանցի օգտագործման
համար:
4. Ո˚ր տարիքից օգտագործել Ակնթարթային հաղորդակցման ծրագրերը:
5. Կարո˚ղ են արդյոք մեծահասակները կարդալ երեխաների
հաղորդագրությունները
6. Արդյո˚ք վեբ-խցիկները հուսալի են:
7. Ի՞նչ է համացանցային կախվածությունը:
8. Ի՞նչ պետք է իմանալ համակարգչային վիրուսների մասին:
9. Ի՞նչ պետք է անել, երբ անհանգստացնում են համացանցում
10. Արդյո՞ք օգտակար են ֆիլտրող ծրագրերը
11. Ինչու՞ է վտանգավոր պոռնոգրաֆիան:
12. Ինչ կարող են սովորեցնել «դեպրեսիվ» երիտասարդական հոսանքները
13. Ինչպե՞ս կարող է համացանցը «նպաստել» թմրամոլությանը:
14. Ի՞նչ ազդեցություն ունեն սոցիալական ցանցերը և զրուցարանները
դեռահասների հաղորդակացական հմտությունների զարգացման վրա:

21. eSafetyKit խաղ
WildWebWoods խաղ

22.  Համոզվեք, որ ձեր համակարգիչը ապահովված է հրապատով (firewall) , ինչպես նաեւ
հակավիրուսային ու հակալրտեսային ծրագրաշարով: Թարմացրեք այդ ծրագրերը եւ
հետեւեք դրանցից եկող ազդանշաններին: Ստուգեք, արդյո՞ք ձեր ինտերնետային
ծառայության մատուցողը առաջարկում է հակավիրուսային եւ հակալրտեսային գործիքներ,
որ կարող եք օգտագործել:
 Օգտագործեք փոստաղբային զտիչ (ֆիլտր) եւ հնարավորինս գաղտնի պահեք ձեր
էլեկտրոնային հասցեն` այն վեբում չհրապարակելով: Խուսափեք անծանոթների կողմից
ուղարկված էլեկտրոնային նամակներից եւ անպայման զննեք այն, եթե այնուամենայնիվ
որոշել եք բացել:
 Օպերացիոն համակարգի, համացանցային զննարկիչի, որոնման համակարգի եւ
էլեկտրոնային փոստ ծրագրերի համար առավելագույնի հասցրեք ծնողական
վերահսկողության կարգավորումները: Երեխաների համար ստեղծեք օգտվողի անհատական
գրանցումներ: Համոզվեք, որ գաղտնիության կարգավորումները ամենաբարձր աստիճանի
վրա են (այցելեք ձեր զննարկչի options/ընտրանք հրահանգացանկը):
 Օգտագործեք լրացուցիչ ֆիլտրող ծրագրաշար:
 Կապվեք մասնագետի հետ, երբ ձեր համակարգիչը սկսում է վատ աշխատել. այն կարող է
վարակված լինել: Ինտերնետային ծառայության մատուցողը նույնպես պետք է կարողանա
խորհրդատվություն տրամադրել:
 Համացանցում անցանկալի բովանդակության հանդիպելիս, զեկուցեք ազգային
համացանցային թեժ գծին
 Հնարավորության դեպքում նստեք երեխաների կողքին, երբ նրանք նավարկում են
համացանցում: Դա լավագույն ձեւն է քննարկելու եւ վստահություն նվաճելու համար:
Միասին սովորելը դարձրեք ձեր նպատակը:
 Հիշեք, որ անվտանգության կանոնները ձեր ու ձեր երեխաների համար են: Քաջալերեք
նրանց ասել այն ամենի մասին, ինչն իրենց տարօրինակ է թվում:
ՈՍԿԵ ԿԱՆՈՆՆԵՐ ԾՆՈՂՆԵՐԻ ՀԱՄԱՐ