SlideShare ist ein Scribd-Unternehmen logo
1 von 105
BUKU AJAR OSTEOLOGI
UNTUK PROGRAM DIPLOMA III
TEKNIK RADIODIAGNOSTIK
DISUSUN OLEH :
EKA PUTRA SYARIF HIDAYAT, M.Kes
POLITEKNIK KESEHATAN JAKARTA II
TAHUN 2011
Pertemuan -1
Tujuan Mata Ajar Pertemuan -1 :
1. Mahasiswa dapat menyebutkan pokok-pokok materi yang akan
diajarkan 1 semester
2. Terminologi anatomi rangka tubuh (osteo) dan sendi-sendi
Topik :
Pengantar Kuliah Dan Sosialisasi
Subtopik :
1. Perkenalan
2. Kontrak studi
3. Aturan Perkuliahan
4. Bahan kuliah
5. Literatur Wajib dan Acuan
(Sobotta, RN Bajpai, Spateholtz)
6. Pengantar Osteologi dan Terminologi
Metode :
1. Ceramah
2. Tanya jawab
Evaluasi :
1. Jelaskan Fungsi Tulang
2. Sebutkan jenis-jenis (klasifikasi) tulang
TERMINOLOGI
• ANATOMI : ilmu yang memelajari
susunan alat tubuh manusia
• FISIOLOGI : Ilmu yang memelajari
fungsi alat tubuh manusia (faal)
• OSTEOLOGI : Ilmu yang memelajari
tentang tulang-tulang (Bahasa latin : Os)
(bahasa Yunani : Osteon)
• Tulang pada tubuh bersendi membentuk
susunan disebut rangka (SKELETON).
FUNGSI TULANG
1. Formasi Rangka : membentuk rangka
tubuh
2. Formasi sendi : membentuk persendian
3. Perlekatan otot-otot
4. Kerja sebagai pengungkit
5. Penyokong berat badan
6. Proteksi : melindungi bagian yang halus
7. Pembentukan sumsum tulang
(haemopoesis)
8. Fungsi immunologis
9. Penyimpanan kalsium
JENIS (KLASIFIKASI) TULANG
1. Tulang Panjang : memiliki korpus (batang)
contoh : Tulang paha, tulang lengan atas
2. Tulang Pendek : ukuran panjang dan lebar
hampir sama, contoh : tulang pergelangan
tangan
3. Tulang Gepeng : bentuk seperti lempengan,
contoh : tulang belikat, tulang tengkorak
4. Tulang tak beraturan, seperti ruas tulang
belakang, tulang panggul, dan kepala
5. Tulang sessamoideum, (tulang menyerupai
biji) seperti patella, pisiform.
6. Tulang berongga udara, seperti maksilare,
ethmoidale
7. Tulang diploikum : terdapat dalam tulang
tengkorak.
8. Tulang tambahan, berkembang dari pusat
penulangan seperti trigonum, tuberositas
pada korpus metatarsal ke-5
ISTILAH OSTEOLOGI
1. Linea (garis) : penonjolan tulang dalam
bentuk garis rata
2. Labium (bibir) : pinggir dari sebuah
krista
3. Krista (Crista) : Penonjolan tulang
dalam bentuk garis yang lebar,
merupakan suatu daerah diantara dua
buah pinggir tulang
4. Tuberculum : penonjolan tulang yang
berbentuk bulat dan kecil
5. Tuberositas : penonjolan tulang yang
berbentuk bulat dengan ukuran sedang
6. Tuber : penonjolan tulang bentuknya
besar
7. Trokhanter (trochanter) : penonjolan
tulang yang bulat dengan ukuran besar
8. Kaput (caput) : Penonjolan kepala
sendi berbentuk bulat
9. Kondilus : (Yunani=gelang), merupakan
bagian sendi dari tulang yangmembesar
dan berbentuk bulat)
10. Epikondilus : penonjolan yang bukan
persendian, tempatnya di atas kondilus
11. Kapitulum : (Latin : kaput = kepala),
penonjolan sendi yang bulat dan kecil.
12. Fasies : sebuah dataran permukaan
sendi
13. Trokhlea : bagian persendian tulang
yang berbentuk katrol (trokhlea=katrol)
14. Malleolus : (seperti palu), merupakan
penonjolan tulang yang besar (pada
ujung bawah tibia dan fibula)
15. Spina : sebuah penonjolan tulang yang
runcing
16. Kornu (tanduk) : penonjolan tulang
seperti tanduk yang panjang
17. Lingula : penonjolan tulang yang kecil
seperti lidah
18. Ramus : (=cabang), sebuah cabang
yang besar dari bagian utama tubuh
19. Prossesus : merupakan penonjolan tulang
yang panjang.
a. Prosesus spinosus: penonjolan tulang
yang runcing
b. Prosesus stiloideus, penonjolan tulang
yang panjang seperti tiang
c. Prossesus kondiloideus : seperti katrol
d. Prossesus pterigoideus: seperti sayap
e. Prosesus koronoideus : seperti mahkota
berbentuk segitiga
f. Prosesus korakoideus : seperti paruh
burung gagak.
20. Alae : penonjolan tulang yang berbentuk
sayap
21. Foramen : sebuah lubang kecil (pintu pada
tulang)
22. Kanalis : sebuah saluran tulang
23. Kanalikulus : sebuah saluran tulang yang
kecil
24. Hiatus : sebuah pintu
25. Insisura : sebuah lekukan tulang atau
lengkungan dari sebuah pinggir tulang
26. Fovea : sebuah lekukan tulang yang
kecil (foveolae = lekukan sangat kecil)
27. Fossa : lekukan tulang yang luas
28. Sulkus : (alur) lekukan tulang yang
memanjang
29. Sinus : (anthrum) sebuah rongga berisi
udara
30. Hamulus : sebuah penonjolan tulang
yang berbentuk seperti kaitan
31. Unkus : sebuah penonjolan tulang juga
yang berbentuk seperti kaitan
32. Lamina : lempeng tulang yang tipis
33. Skuama : Lempeng tulang yang
berbentuk sisik yang tipis.
SENDI = Joint = Articulatio
Sendi merupakan hubungan antar
tulang sehingga tulang dapat
digerakkan. Hubungan dua tulang
disebut persendian (artikulasi).
Beberapa komponen penunjang sendi:
a)Kapsula sendi adalah lapisan
berserabut yang melapisi sendi. Di
bagian dalamnya terdapat rongga.
b)Ligamen (ligamentum) adalah
jaringan pengikat yang mengikat luar
ujung tulang yang saling membentuk
persendian. Ligamentum juga berfungsi
mencegah dislokasi.
c)Tulang rawan hialin (kartilago hialin)
adalah jaringan tulang rawan yang
menutupi kedua ujung tulang. Berguna
untuk menjaga benturan.
d)Cairan sinovial adalah cairan pelumas
pada kapsula sendi.
• Ada berbagai macam tipe persendian:
1. Sinartrosis
Sinartrosis adalah persendian yang
tidak memperbolehkan pergerakan.
Dapat dibedakan menjadi dua:
a.Sinartrosis sinfibrosis: sinartrosis
yang tulangnya dihubungkan jaringan
ikat fibrosa. Contoh: persendian tulang
tengkorak.
b.Sinartrosis sinkondrosis: sinartrosis
yang dihubungkan oleh tulang rawan.
Contoh: hubungan antarsegmen pada
tulang belakang.
2. Diartrosis
Diartrosis adalah persendian yang
memungkinkan terjadinya gerakan.
Dapat dikelempokkan menjadi:
a.Sendi peluru: persendian yang
memungkinkan pergerakan ke segala
arah. Contoh: hubungan
tulang lengan atas dengan
tulang belikat.
b.Sendi pelana: persendian yang
memungkinkan beberapa gerakan
rotasi, namun tidak ke segala arah.
Contoh: hubungan tulang telapak
tangan dan jari tangan.
c.Sendi putar: persendian yang
memungkinkan gerakan berputar
(rotasi). Contoh: hubungan tulang
tengkorak dengan tulang belakang I
(atlas).
d.Sendi luncur: persendian yang
memungkinkan gerak rotasi pada satu
bidang datar. Contoh: hubungan tulang
pergerlangan kaki.
e.Sendi engsel: persendian yang
memungkinkan gerakan satu arah.
Contoh: sendi siku antara
tulang lengan atas dan tulang hasta.
.
3.Amfiartosis
Persendian yang dihubungkan oleh
jaringan tulang rawan sehingga
memungkinkan terjadinya sedikit gerakan
a.Sindesmosis: Tulang dihubungkan oleh
jaringan ikat serabut dan ligamen.
Contoh:persendian antara fibula dan tibia.
b.Simfisis: Tulang dihubungkan oleh
jaringan tulang rawan yang berbentuk
seperi cakram. Contoh: hubungan antara
ruas-ruas tulang belakang, simfidis pubis,
simfisis menti
POSISI NORMAL TUBUH
TAMPAK ANTERIOR
Pertemuan- 2
Tujuan Mata Ajar Pertemuan -2 :
Mahasiswa dapat menyebutkan,
menunjukkan bagian – bagian rangka
tubuh manusia dan sendi dalam bahasa
Latin
Topik :
Terminologi anatomi rangka tubuh (osteo)
dan sendi-sendi
Sub Topik :
Rangka tubuh
Metode :
1.Dosen menerangkan dengan alat bantu
rangka asli tulang manusia dan
multimedia
2.Tanya jawab
EKSTREMITAS SUPERIOR
1.Os.Clavicula
(Clavicle)
2. Os. Scapula
3. Os. Humerus
(Arm)
4. Ossa. Antebrachi
(fore arm)
5. Ossa Manus
(hand)
EKSTREMITAS INFERIOR
1. OS. COXAE
2. OS FEMUR
3. OS PATELLA
4. OSSA CRURIS
5. OSSA PEDIS
THORAX
COSTAE
COLUMNA VERTEBRALIS
THORACALIS
STERNUM
COLUMNA VERTEBRALIS
lumbal
Thoracal
Cervical
Sacral
Coccigys
PELVIS
CRANIUM
Articulatio (joint) Pada
Ekstremitas Atas :
1. Articulatio acromio-clavicularis
(acromio clavicular Joint)
2. Articulatio sterno clavicularis
( Sterno Clavicular Joint)
3. Articulatio humeri (Shouder joint)
4. Articulatio cubiti (elbow joint) :
a) Articulatio humero-radialis
b) Articulatio humero-ulnaris
c) Articulatio radio-ulnaris proximalis
5. Articulatio radio carpalis (wrist
joint)
6. Articulatio radio ulnaris
7. Articulatio metacarpo phalangeal
8. Articulatio interphalangeal
• PERSENDIAN GELANG BAHU
(CINGULUM EXSTRIMITATIS
SUPERIOR)
• Articulatio Sternoclavicularis :
– incisura clavicularis (os sternum)
– facies articularis sternalis (os clavicula)
• Articulatio Acromio Clavicularis :
– facies articularis clavicularis acromii
– facies articularis acromialis (clavicularis)
• Articulatio Humeri :
– caput humeri (os humerus)
– cavitas glenoidalis ( os scapula)
• Articulatio Cubiti :
– articulatio humeroradialis :
– capitulum humeri
– fovea capituli radii
– articulatio humeroulnaris :
– trochlea humeri
– incisura semilunaris
• Articulatio radioulnaris proximalis :
– circumferentia articularis radii
– incisura radialis ulnae
• Articulatio Radioulnaris Distalis :
– cireamferantina articularis ulnae
– incisura ulnaris radii
Pertemuan- 3
Tujuan Mata Ajar Pertemuan -3 :
Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan
bagian tulang ekstremitas atas dalam bahasa
latin dan inggris
Topik :
Tulang – tulang gelang bahu dan sendi -sendi
Sub Topik :
Anatomi tulang gelang bahu : os clavicula,
os scapula dan sendi –sendi pada gelang bahu
Metode :
Tatap muka di kelas:
•Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka
asli tulang manusia dan multimedia
•Tanya jawab
•Resume hasil belajar
EKSTREMITAS SUPERIOR
(Upper Extremity)
1. Os.Clavicula (clavicle)
2. Os. Scapula
3. Humerus (Arm)
4. Ossa Antebrachi (fore arm)
Ulna & Radius
5. Ossa Manus (hand)
CLAVICULA
1. Ekstremitas Acromialis
2. Ekstremitas Sternalis
3. Corpus Claviculae
4. Tuberculum Conoideum
5. Facies Articularis Sternalis
6. Facies Articularis
Acromialis
12
3
4
5
6
SCAPULA Aspect Dorsalis
1. ACROMION
2. ANGULUS
ACROMIALIS
3. SPINA SCAPULAE
4. ANGULUS
SUPERIOR
5. ANGULUS INFERIOR
6. ANGULUS
LATERALIS
7. MARGO SUPERIOR
8. MARGO LATERALIS
9. MARGO MEDIALIS
10.FOSSA SUPRA
SPINATA
11.FOSSA INFRA
SPINATA
12.CAVITAS
GLENOIDALIS
13.COLUM SCAPULAE
14.TUBERCULUM
SCAPULAE
1
2
3
4
6
5
7
8
9
10
11
12
2
13
14
Aspek Lateralis
1. Processus
Coracoideus
2. Acromion
3. Cavitas
Glenoidalis
4. Tuberculum
Supra
Glenoidalis
5. Tuberculum
Infra Glenoidalis
6. Margo Lateralis
7. Facies Costalis
8. Facies Posterior
1
2
3
4
5
6
7 8
ASPEK VENTRALIS
1. Angulus Superior
2. Angulus Inferior
3. Angulus Lateralis
4. Margo Superior
5. Incisura Scapulae
6. Procesus
Coracoideus
7. Acromion
8. Facies
Art.Clavicularis
9. Cavitas Glenoidalis
10.Collum Scapulae
11.Margo Lateralis
12.Fossa
Subscapularis
13.Fossa Costalis
1
2
3
4
5
6 7
910
11
12
13
8
Pertemuan- 4
Tujuan Mata Ajar Pertemuan - 4 :
Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan
bagian tulang ekstremitas atas dalam bahasa
latin dan inggris
Topik :
Tulang lengan atas (os humerus) dan tulang
lengan bawah (ossa antebrachi) serta sendi –
sendi
Sub Topik :
Anatomi tulang :
•os humerus
•os radius
•os ulna
Metode :
Tatap muka di kelas:
•Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka
asli tulang manusia dan multimedia
•Tanya jawab
•Resume hasil belajar
Os. HUMERUS (OS.BRACHI)
1. Caput Humeri
2. Collum Anatomicum
3. Tuberculum Minus
4. Tuberculum Majus
5. Sulcus Intertubercularis
6. Colum Chirrurgicum
7. Crista Tuberculi majoris
8. Crista Tuberculi minoris
9. Tuberositas Deltoidea
10. Margo Lateralis
11. Facies Anterior Lateralis
12. Margo Medialis
13. Facies Anterior Medialis
14. Epicondylus Medialis
15. Epicondylus Lateralis
16. Crista Supra Epycondylus Med
17. Crista Supra EpyCondylus Lat
18. Fossa Coronoidea
19. Fossa Radialis
20. Trochlea Humeri
21. Capitulum Humeri
22. Condylus Humeri
1
2
34
5 6
7 8
9
10
13
12
11
14
15
17 16
18 19 20
21
22
ventral
Humerus Aspect Dorsalis
1. Caput Humeri
2. Tuberculum Majus
3. Corpus Humeri
4. Sulcus Nervi Radialis
5. Facies Posterior
6. Crista Supra Epy
Condilus Medialis
7. Crista Supra Epy
Condylus Lateralis
8. Epycondylus
Lateralis
9. Epycondyl;us
Medialis
10.Sulcus Nervi Ulnaris
11.Fossa Olecranii
12.Trochlea Humeri
DORSAL
1
2
3
4
5
7 6
8 9
11
12
OS RADIUS
1. Caput Radii
2. Collum Radii
3. Tuberositas Radii
4. Margo Interossea
5. Margo Anterior
6. Facies Anterior
7. Processus
Styloideus
8. Corpus Radii
9. Margo Posterior
10.Facies Lateralis
11.Facies Posterior
12.Incisura Ulnaris
13.Facies Articularis
Carpalis
1
2
3
4 5
6
7
8
ventral dorsal lateral
9
11
12
13
OS ULNA
1. Proc. Coronoideus 8.Facies Posterior
2. Processus Olecranon 9.Tuberostas Ulnae
3. Facies Anterior 10.Circum FerentiaArt.
4. Crista Interossea 11.Corpus Ulnae
5. Caput Ulnae 12.Facies Medialis
6. Proc. Stylodeus 13.Incisura Radialis
7. Incisura Troclearis
1
2
3
5
6
8
9
10
12
13
4
Pertemuan- 5
Tujuan Mata Ajar Pertemuan - 5 :
Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan bagian tulang
ekstremitas atas dalam bahasa latin dan inggris
Topik :
tulang-tulang tangan (ossa manus) serta sendi –sendi
Sub Topik :
Anatomi tulang :
1. ossa carpalia
2. ossa meta carpal
3. ossa phalanges
3. ossa digiti
4. sendi pada ossa manus
Metode :
Tatap muka di kelas:
•Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka asli
tulang manusia dan multimedia
•Tanya jawab
•Resume hasil belajar
Ossa Manus
9. Os Metacarpal
10. Os Digiti
11. Phalanges
12 Phalanx Proximal
13. Phalanx Medial
14. Phalanx Distal
15. Basis
16. Corpus
17. Caput
18. Tub. Phalangis Distalis
1. Os Trapezium
2. Os Travezoideum
3. Os Capitatum
4. Os Hamatum
5. Os Fisiform
6. Os Triquetrum
7. Os Lunatum
8. Os Scaphoideum
1
2 5
8
3 4
7
6
9. metacarpal
10. digiti
12
1814
15
16
17
13
• Articulatio Carpometacarpea II-V :
– Ossa metacarpalia II-V
– Ossa carpalia distalis
• Articulatio Carpometacarpea I :
– Os. Multangulum majus
– Os. Matacarpale I
• Articulatio Metacarpophalangeal :
– Capitulum metacarpal
– Basis phalang I
• Articulatio Interphalangea:
– Trochlea phalang dibawahnya
– Basis phalang diatasnya
• Articulatio Radiocarpea :
– facies articularis carpea radii
– cartilage triangularis
• Articulatio Triquetropisformis :
– os. Triquetrum
– os. Pisiforme
• Articulatio Intercarpea :
– ossa carpalia proximal
– ossa carpalia distal
Pertemuan- 6
Tujuan Mata Ajar Pertemuan - 6 :
Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan
bagian tulang rongga panggul (pelvis) dalam
bahasa latin dan inggris
Topik :
Tulang rongga panggul (pelvis) dan sendi
Sub Topik :
Anatomi tulang rongga panggul (pelvis) :
1. os coxae
2. sendi-sendi pada pelvis
3. diameter pelvis
Metode :
Tatap muka di kelas:
• Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka
asli tulang manusia dan multimedia
• Tanya jawab
• Resume hasil belajar
Ekstremitas Inferior
1. Ossa Pedis
2. Ossa Cruris
(Os Tibia, Fibula)
3.Os Femur
4.Os Coxae
1
2
3
4
Os. COXAE aspect Medial
1. Spina Illiaca Anterior
Superior (SIAS)
2. Spina Illiaca Anterior
Inferior (SIAI)
3. Crista Illiaca
4. Labium internum
5. Linea intermedia
6. Fossa illiaca
7. Ala os ilii
8. Facies auricularis
9. Tuberositas illiaca
10. Spina illiaca posterior
superior (SIPS)
11. Spina illiaca posterior
inferior (SIPI)
12. Incisura Ishiadica Major
13. Incisura Ischiadica
Minor
14. Spina Ischiadica
15. Linea Arcuata
16. Eminentia iliopubica
17. Pecten ossis pubis
18. Sulcus obturatorius
19. Corpus os Ischii
20. Foramen obturatorium
21. Tuberculum
obturatirium
22. Tuber Ischiadicum
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
Os COXAE aspect Ventral
1. Crista Illiaca
2. Tuberositas iliaca
3. Fossa Iliaca
4. Sulcus supra
acetabuli
5. SIAS
6. SIAI
7. Limbus acetabuli
8. Facies lunata
9. Incisura acetabuli
10.Corpus os Ischii
11.Tuber
Ischiadicum
12.Ramus superior
os pubis
13.Ramus inf os
pubis
14.Crista Obturatoria
15.Pecten os pubis
16.Corpus os pubis
17.Crista pubica
18.Facies
simphysialis
1
2
3
4
5
6
7
8
1
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Aspek Dorso lateral
1. Tuberositas Musculi Glutaei
Maximis
2. Crista Illiaca
3. Linea Glutealis Anterior
4. Linea glutealis posterior
5. SIAS, 5.b. SIAI
6. Corpus Os. Illi
7. Spina Ischiadica
8. Sulcus Supra acetabularis
9. Limbus acetabuli
10. Fossa acetabuli
11. Facies lunata
12. Incisura acetabuli
13. Incisura Ischiadica Major
14. Incisura Ischiadica Minor
15. Corpus os Ischii
16. Tuber Ischiadicum
17. Ramus os Ischii
18. Foramen obturatum
19. Tuberculum obturatorium
posterius
20. Pecten os pubis
21. Ramus inferior os pubis
1
2
3
4
5
5b
6
7
9
10
11
12
13
14
15
16 17
18
19
20
21
8
CONJUGATA
1.Articulatio Sacro Illiaca
2.Conjugata Vera
3.Diamater Obliqua I
4.Diameter Obliqua II
5.Diamater Transversa
1
2
3 4
5
1. Conjugata Vera (anatomica)
2. Conjugata Vera (obstretica) = 11 cm
3. Conjugata Diagonalis = 12,5- 13 cm
4. Axis Pelvis
5. Diameter recta (angustiae pelvis)
6. Diameter recta (exitus pelvis)
1
2
3
4
5
6
PERSENDIAN GELANG PANGGUL
• Amphiarthrosis Sacroiliaca :
– Facies articularis sacralis
– Facies articularis iliaca
• Symphysis Ossium Pubis :
– Facies symphyseos dextra
– Facies symphyseos sinistra
• Articulatio Sacrococcygea :
– Cornu sacralis
– Cornu coccygea
Pertemuan- 7
Tujuan Mata Ajar Pertemuan – 7 dan 8 :
Mahasiswa dapat menjawab pertanyaan tentang
tulang ekstremitas bawah dan sendi-sendinya dalam
bahasa latin dan inggris
Topik :
Ekstremitas Inferior
Sub Topik :
Anatomi tulang ekstremitas bawah (Femur,
Tibia,fibula, dan pedis) dan tulang rongga panggul
serta sendi–sendi
Metode :
Dosen memberikan pertanyaan kepada mahasiswa
tentang anatomi dan sendi extremitas atas,
mahasiswa menyebutkan dan menunjukkan nama
bagian tulang dan sendi dalam bahasa latin dan
inggris.
Os. FEMUR
1. Caput Femoris
2. Fovea Capitis Femoris
3. Collum Femoris
4. Trochanter Major
5. Trochanter Minor
6. Fossa trochanterica
7. Linea Intertrochanter.
8. Corpus Femoris
9. Epicondylus Lateralis
10. Epicondylus Medialis
11. Tuberculum Adductorium
12. Fasies patelaris
13. Crista intertrochanterica
14. Linea pectinea
15. Trochanter tertius
16. Tuberositas Glutealis
17. Linea aspera (lateral et
medial)
18. Facies poplitea
19. Linea intercondylaris
20. Fossa Intercondylaris
2
1
3
4
5
6
7
8
9 10
11
12
13
14
15
16
17
18
PATELLA
1.Basis Patellae
2.Facies Anterior
3.Apex Patellae
4.Facies Articularis
1
2
3
4
Ossa CRURIS
TIBIA FIBULA
Os. Tibiae aspect Ventral
1. Condylus Lateralis
2. Condylus Medialis
3. Facies Articularis
Superior
4. Tuberositas Tibiae
5. Corpus Tibiae
6. Margo Anterior
7. Margo Medialis
8. Facies Lateralis
9. Facies Medialis
10.Margo Interosseus
11.Incisura Fibularis
12.Facies Articularis
Inferior
13.Facies Articularis
Malleoli
14.Maleolus Medialis
1 2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
14
13
Os. Tibiae
Aspect Lateral & Dorsal
1. Emminentia
Intercondilaris
2. Facies Articularis
Fibularis
3. Facies Lateralis
4. Facies Posterior
5. Margo Interosseus
6. Margo Anterior
7. Incisura Fibularis
8. Facies Articularis
Malleoli
9. Facies Articularis
Inferior
10. Linea Musculi Sollei
11. Facies Posterior
12. Margo Medialis
13. Margo Interosseus
14. Facies Lateralis
15. Malleolus Medialis
16. Facies Art. Malleoli
17. Sulcus Malleolaris
18. Facies Inferior = 9
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12 13
14
15
16
17
Os. Fibula
1. Apex Capitis
Fibulae
2. Facies art Capitis
Fibulae
3. Caput Fibulae
4. Collum Fibulae
5. Crista Medialis
6. Margo Interosseus
7. Facies Posterior
8. Margo Anterior
9. Margo Posterior
10.Corpus Fibulae
11.Facies Lateralis
12.Sulcus Maleolaris
13.Malleolaris
Lateralis 13
12
3
4
5
6
7
8
9
10
5
12
11
Ossa PEDIS
1. Os Calcaneus
2. Os Talus
3. Os Navicular
4. Os Cuboideum
5. Os Cuneiforme Medialis
6. Os Cuneiforme
Intermedia
7. Os Cuneiforme Lateralis
8. Ossa Metatarsi I-V
9. Ossa Digitus Primus
(Hallux)
10.Ossa Digitus Secundus
11.Ossa Digitus Tertius
12.Ossa Digitus Quartus
13.Ossa Digitus Quintus
(Minimus)
1
2
3 4
5
6 7
8
9
10
11
12
13
Os. Calcaneus
1. Facies Articularis
Talaris Posterior
2. Facies Articularis
Talaris Media
3. Facies Articularis
Talaris Anterior
4. Sulcus Calcanei
5. Trochlea Fibularis
6. Sulcus Tendinis
Musculi Fibularis
Longi
7. Facies Articularis
Cuboidea
8. Tuber Calcanei
9. Processus Lateralis
Tuberis Calcanei
10. Sustentaculum Talli
11. Sulcus Tendinis
Musculi flexoris
hallucis longi
12. Processus
MedialisTuberis
Calcanei
8
2
3
4
5 6 7
10
9
1
11
7
12 8
SENDI PADA EKSTREMITAS BAWAH
1. PERSENDIAN GELANG PANGGUL
• Amphiarthrosis Sacroiliaca :
– Facies articularis sacralis
– Facies articularis iliaca
• Symphysis Ossium Pubis :
– Facies symphyseos dexter
– Facies symphyseos sinister
• Articulatio Sacrococcygea :
– Cornu sacralis
– Cornu coccygea
• Articulatio Coxae :
– Caput femoris
– Acetabulum
2. Articulatio Genu (sendi lutut) terdiri dari 5
sendi yaitu :
1) Articulatio meniscofemoralis medialis :
1)Meniscus
2)Facies articularis inferior condyli medialis
2) Articulatio meniscofemoralis lateralis :
1)Meniscus
2)Facies articularis inferior condyli lateralis
3) Articulatio meniscotibialis medialis :
1)Meniscus
2)Facies articularis superior condyli medialis
4) Articulatio meniscotibialis lateralis :
1)Meniscus
2)Facies articularis superior condyli lateralis
5) Articulatio femoropatellaris :
1)Facies patellaris
2)Facies articularis mediale dan lateral patella
PERSENDIAN ANTARA TIBIA DAN
FIBULA
• Articulatio Tibiofibularis :
– Facies articularis fibularis tibiae
– Facies articularis capituli fibulae
• Syndesmosis Tibiofibularis :
– Incisura fibularis tibiae
– Lig. Tibiofibularia anterior dan posterior
Articulatio Talotarsalis :
• Articulatio talocalcanaris (sendi loncat
bagian belakang) :
– Facies articularis calcaneaposterior
– Facies articularis talaris posterior
• Articulatio talocalcanonavicularis (sendi
loncat bagian depan) :
– Facies articularis calcanea media
– Facies articularis calcanea anterior
– Facies articularis navicularis
– Facies articularis talaris media
– Facies articularis talaris anterior
– Facies articularis talaris
Articulatio Tarsotranversa Chopart :
• Articulatio talonavicularis :
– Facies articularis navicularis
– Os. Naviculare bagian proximal
• Articulatio calcaneocuboidea :
– Bagian proximal pada os. Cuboideum
– Facies articularis cuboidea calcanei
• Articulatio Tarsometatarsea Lisfranc :
– Basis ossium metatarsalium I-V
– Permukaan sendi distal ossa cuniformia I-II
– Os. Cuboideum
• Articulatio Metatarsophalangeal :
– Capitulum metatarsale
– Basis phalang I
• Articulatio Interphalangeal :
– Trochlea phalang diatasnya
– Basis phalang dibawahnya
Pertemuan- 9
Tujuan Mata Ajar Pertemuan – 9 :
EVALUASI TENGAH SEMESTER
Topik :
Ujian Tengah Semester (UTS)
Sub Topik :
Soal –soal tentang Anatomi tulang ekstremitas
atas, bawah dan tulang rongga panggul serta
sendi–sendinya
Metode :
UTS di dalam kelas , mahasiswa
menyelesaikan soal pertanyaan
Pertemuan- 10
Tujuan Mata Ajar Pertemuan - 10 :
Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan
bagian tulang rongga dada dalam bahasa latin
dan inggris
Topik :
Tulang-tulang rongga dada dan sendi -sendi
Sub Topik :
Anatomi tulang :
1. os sternum
2. os costae
3. columna thoracalis
4. sendi -sendi
Metode :
Tatap muka di kelas:
1. Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka
asli tulang manusia dan multimedia
2. Tanya jawab
3. Resume hasil belajar
THORAX
1. Ribs (Costae)
2. Sternum
3. C.V. Thoracalis
1
2
3
Jenis-jenis Ossa Costalia
1. Costae Vera (Tulang Iga Sejati)
2. Costae Spurae (Tulang Iga palsu)
3. Costae Fluxtuanctes ( Tulang Iga
Melayang)
OSSA COSTALIA
1. Caput Costae
2. Collum Costae
3. Tuberculum Costae
4. Sulcus arteriae subclavia
5. Tuberculum musculus scaleni anteriores
6. Crista Colli costae
7. Angulus costae
8. Tuberositas musculi serrati anteriores
9. Corpus costae
10.Facies articularis tuberrculi costae
11.Sulcus costae
1
2
3
4
5
6
7 8
9
10
11
STERNUM
1. Manubrium Sterni
2. Incisura Jugularis
3. Incisura Clavicularis
4. Incisura Costalis I
5. Angulus Sterni
6. Incisura Costalis II
7. Symphysis
Manubriosternalis
8. Corpus Sterni
9. Incisura Costalis III
10.Incisura Costalis IV
11.Incisura Costalis V
12.Incisura Costalis VI
13.Synchondrosis
Xyphosternalis
14.Processus
Xyphoideus
1
2
33
4
7
8
6
9
10
11
12
13
14
STERNUM - LATERAL
1. Manubrium Sterni
2. Incisura Clavicularis
3. Angulus Sterni
4. Corpus Sterni
5. Processus
Xyphoideus
6. Incisura Costalis I -
VII
1
2
3
4
5
I
SENDI PADA THORAX
PERSENDIAN ANTARA VERTEBRALIS
DAN COSTAE :
• Articulation Costovertebralis :
– Facies articularis capituli costae superior
– Fovea costalis inferior
– Facies articularis capituli costae inferior
– Fovea costalis superior
• Articulatio Costotransversaria :
– facies artucularis tuberculi costae
– fovea costalis transversalis
Hubungan Antara Sternum Dan Costae
Terdapat Dua Jenis Yaitu Jenis
Synchondrosis Dan Articulations.
Pembagiannya Adalah :
• Synarthrosis Sterno Costalis :
– incisura costalis I
– cartilage costalis I
• Articulatio Sternocostalis :
– incisura costalis II – VII
– cartilago costalis II – VII
• Pada sternum (tulang dada) terdapat
persendian jenis synchondrosis symphysis
sterni yaitu persendian antara :
– manubrium sterni (tungkai)
– carpus sterni (badan)
Pertemuan- 11
Tujuan Mata Ajar Pertemuan - 11 :
Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan
bagian tulang belakang dalam bahasa latin dan
inggris
Topik :
Ruas-ruas tulang belakang (columna vertebralis)
Sub Topik :
Anatomi Ruas Tulang Belakang
1. Cervical
2. Thoracal
3. sendi-sendi
Metode :
Tatap muka di kelas:
1. Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka
asli tulang manusia dan multimedia
2. Tanya jawab
3. Resume hasil belajar
COLUMNA VERTEBRALIS
lumbal
Thoracal
Cervical
Sacral
Coccigys
COLUMNA VERTEBRALIS
• Fig. 692 Regional characteristics of the vertebrae.
Only in the thoracic part of the vertebral column do
the lateral parts (coloured red) remain separated
as ribs.
1. first cervical vertebra, Atlas
2. fourth cervical vertebra, Vertebra cervicalis IV
3. first thoracic vertebra, Vertebra thoracica I, shown
with the adjacent ribs, Costae, and the sternum,
Sternum
4. third lumbar vertebra, Vertebra lumbalis III
5. sacral bone, Os sacrum
1
2
C.V. CERVICALIS
1.Os. Atlas (C1)
2.Os. Axis (C2)
3.Vertebrae Prominent (C7)
OS ATLAS (C-1)
1. Tuberculum Posterius
2. Arcus Posterior Atlantis
3. Foramen Vertebrale
4. Foramen
Transversarium
5. Massa Lateralis Atlantis
6. Facies Articularis
superior
7. Arcus Posterior Atlantis
8. Tuberculum Anterius
9. Processus Transversus
10. Fovea Dentis
11.Facies Articularis Inferior
1
2
3
4
56
7
8
9
10
11
OS AXIS (C-2)
1. Apex Dentis
2. Dens Axis
3. Processus Articularis Superior
4. Corpus Vertebrae
5. Processus Transversus
6. Tuberculum Anterior
7. Tuberculum Posterior
8. Arcus Vertebrae
9. Processus Articularis Inferior
10. Processus Spinosus
11. Foramen Vertebrale
12. Foramen Transversarium
1
2 3 3
4
5
6
7
889 9
10
11
12
Cervical V dan VII
1. Processus Spinosus
2. Arcus Vertebrae
3. Foramen Vertebrale
4. Processus Articularis Superior
5. Foramen Transversarium
6. Corpus Vertebrae
7. Facies Intervertebralis
8. Tuberculum Posterius
9. Tuberculum Anterius
10. Lamina Arcus Vertebrae
11. Pediculus Arcus Vertebrae
12. Processus Articularis Superior
13. Processus Transversus
14. Apophysis Anularis
1
2
3
3
4
5
6
7
7
8
9
10
11
13
14
12
Thoracal X
1. Processus Spinosus
2. Arcus Vertebrae
3. Lamina Arcus Vertebrae
4. Processus Transversus
5. Fovea Costalis
Proc.Transversus
6. Foramen Vertebrale
7. Processus Artic.Superior
8. Pediculus Arcus
Vertebrae
9. Corpus Vertebrae
10.Facies Intervertebralis
11.Apophysis Anularis
1
23
4
5
6
7
8 8
9
10
11
4
CV. Thoracal VI dan XII
1. Processus Articularis
Superior
2. Processus Transversus
3. Fovea Costalis Superior
4. Fovea Costalis Inferior
5. Incisura Vertebralis
Inferior
6. Processus Articularis
Inferior
7. Processus Spinosus
8. Corpus Vertebrae
9. Fovea Costalis
10.Processus Articularis
Superior
11.Arcus Vertebralis
12.Processus Mamilaris
13.Processus Acesories
1
2
3
4 5
6
7
8
9
10
12
13
Pertemuan- 12
Tujuan Mata Ajar Pertemuan - 12 :
Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan
bagian tulang belakang dalam bahasa latin dan
inggris
Topik :
Ruas-ruas tulang belakang (columna vertebralis)
Sub Topik :
Anatomi Ruas Tulang Belakang
1. Lumbal
2. Sacral
3. coccigys
4. sendi-sendi
Metode :
Tatap muka di kelas:
1. Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka
asli tulang manusia dan multimedia
2. Tanya jawab
3. Resume hasil belajar
CV. Lumbales
1. Processus
Spinosus
2. Lamina Arcus
vertebrae
3. Processus
Mamilaris
4. Processus
Articularis
Superior
5. Foramen
Vertebralis
6. Pocessus Costalis
7. Pediculus Arcus
vertebrae
8. Corpus Vertebrae
1
2 3
4
5
6
7
8
8
66
CV. Sacralis
(aspect Posterior)
1. Processus Articularis
Superior
2. Canalis Sacralis
3. Tuberositas Sacralis
4. Crista Sacralis
Lateralis
5. Crista Sacralis
Mediana
6. Foramen Sacralis
Posterior
7. Hiatus Sacralis
8. Cornu Sacrale
9. Apex Ossis Sacri
1
2
3
4
5
6
2
7
8
9
CV. SACRALIS
(aspect Anterior)
1. Basis Os. Sacri
2. Proc. Art. Superior
3. Promontorium
4. Ala Sacralis
5. Foramina Sacralia
Anteriora
6. Linea Tranversae
7. Apex Ossis Sacri
1 2
3
4
5
6
7
CV. Cocygeus
1.Cornue Cocygeum
2.V. Cocygeum 1-4
1
2
PERSENDIAN ANTARA VERTEBRALIS
DAN COSTAE :
• Articulation Costovertebralis :
– Facies articularis capituli costae superior
– Fovea costalis inferior
– Facies articularis capituli costae inferior
– Fovea costalis superior
• Articulatio Costotransversaria :
– facies artucularis tuberculi costae
– fovea costalis transversalis
PERSENDIAN ANTAR VERTEBRAE
• Articulatio Cervico Thoracalis
• Articulatio Thoraco Lumbal
• Articulatio Lumbo Sacral
Pertemuan- 13
Tujuan Mata Ajar Pertemuan - 13 :
Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan
bagian tulang kepala dalam bahasa latin dan
inggris
Topik :
Tulang kepala (os cranium)
Sub Topik :
Anatomi Cranium bagian luar
1. os calvarium
2. Sutura
3. os zygomaticum
Metode :
Tatap muka di kelas:
1. Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka
asli tulang manusia dan multimedia
2. Tanya jawab
3. Resume hasil belajar
CRANIUM
1. Glabella
2. Nasion
3. Cavum Orbita
4. Cavum Nasi
5. Os Zygoma
6. Os Maxilla
7. Os Mandibula
8. Acanthion
9. Dental
10. Os Frontale
1
3
2
45
6
7
Cavum Orbita :
Fissura Orbitalis
Superior dan Inferior
Foramen Opticum
8
9
10
Cranium
1. Sutura Squamosa
2. Os Zygomaticum
3. Arcus Zygomaticum
4. Meatus Acusticus Externa (MAE)
5. Processus Mastoideus
6. Processus Styloideus
7. Os Maxilla 11. Os nasal
8. Os Mandibula 13. Os temporale
9. Dentis 14. Os . Parietale
10. Os Squama 15. Os occipitale
12. Outer canthus 16. Sutura coronalis
1
2 3
4
5
6
7
8
9
1011
12 13
14
15
16
CALVARIUM
Aspect Superior
1. Os Frontale
2. Os Parietale
3. Os Occipitale
4. Os Temporale
5. Tuber Frontalis
6. Sutura Coronalis
7. Sutura Sagittalis
8. Sutura
Lambdoidea
9. Breghma
10.Vertex
11.Lambda
12.Linea Temporalis
Superior
13.Linea Temporalis
Inferior
1
22
3
44
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Calvarium Aspect Interna
1. Crista Frontalis
2. Sulcus Sinus
Sagittalis Superior
3. Lamina Eksterna
4. Lamina Interna
5. Diploe
6. Foveolae Granulares
7. Sulci Arteriales et
Venosi
1
2
3
4
5
6
7
Pertemuan- 14
Tujuan Mata Ajar Pertemuan - 14 :
Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan
bagian tulang kepala dalam bahasa latin dan
inggris
Topik :
Tulang kepala (os cranium)
Sub Topik :
Anatomi Cranium bagian luar :
1. Os Maxilla
2. Os Mandibula
3. Dental
Metode :
Tatap muka di kelas:
1. Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka
asli tulang manusia dan multimedia
2. Tanya jawab
3. Resume hasil belajar
OS. MANDIBULA
1. Ramus
Mandibula
2. Corpus
Mandibula
3. Angulus
Mandibula
4. Juga Alveolaria
5. Protuberontia
Mentalis
6. Basis Mandibula
7. Foramen
Mentale
8. Symphysys
Menti
9. Processus
Coronoidea
10.Incisura
Mandibula
11.Caput Mandibula
1
2
2
3
3
4
4
6
6
7
5
8
9
10
11
1. Processus Condylaris
2. Caput Mandibula
3. Collum Mandibula
4. Foramen Mandibula
5. Angulus Mandibula
6. Arcus Alveolaris
7. Symphysis Mandibula
8. Spina Mentalis
1
2
34
5
6
7
8
Pertemuan- 15
Tujuan Mata Ajar Pertemuan - 15 :
Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan
bagian tulang kepala dalam bahasa latin dan
inggris
Topik :
Tulang kepala (os cranium)
Sub Topik :
Anatomi basis cranii :
1. Fossa cranii anterior
2. Fossa cranii media
3. Fossa cranii posterior
4. Foramen – foramen
Metode :
Tatap muka di kelas:
1. Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka
asli tulang manusia dan multimedia
2. Tanya jawab
3. Resume hasil belajar
BASIS CRANII
1. Fossa Cranii Anterior
2. Crista Galli
3. Ala Crista Galli
4. Lamina et Foramina Cribosa
5. Ala Minor
1 2
34
5
1. Fossa Cranii Media
2. Sella Tursica
3. Processus Clinoideus Anterior
4. Processus Clinoideus Posterior
5. Tuberculum Sellae
6. Fossa Hyphophysialis
7. Dorsum sellae
8. Clivus Blumenbachi
9. Foramen Ovale
10. Foramen Spinosum
11. Foramen Lacerum
12. Foramen Rotundum
1
6
23
4
5
7
8
9
1
10
11
12
1. Os Petrosum
2. Porus Acusticus Interna
3. Foramen Magnum
4. Sulcus Sinus Sigmoidei
5. Tuberculum Jugulare
6. Foramen Jugularis
7. Protuberontia Occipitalis Interna
8. Canalis Hypoglosi
1
2
3
4
6
7
5
8
Cranium Aspect Inferior
1. Dental
2. Os Palatum
3. Palatum Molle
4. Palatum Durum
5. Sutura palatina
transversa
6. Processus
Mastoideus
7. Arcus
Zygomaticum
8. Foramen
Jugularis
9. Foramen
Magnum
10.Sutura palatina
mediana
11.Foramen
Incisivum
1
2
4
3
5
6
7
8
9
10
11
Os Sphenoidalis
1. Processus
Pterygoidea
2. Hamulus
pterygoideus
3. Fissura orbitalis
superior
4. Ala major
1
2
3
4
OS Occipitalis
1
2
3
4
1. Foramen magnum
2. Protuberonti Occipitalis Interna
3. Crista occipitalis interna
4. Fossa cerebralis
5. Tuberculum Jugulare
5
SENDI PADA KEPALA
• Articulatio temporomandibularis:
– Fossa mandibularis
– Caput mandibulae
• SENDI ANTARA CRANIUM DAN
COLUMNA VERTEBRALIS :
• Articulatio atlanto occipitalis :
– Condyli occipetalis
– Fovea articularis superior atlantis
• Articulatio atlanto epistrophica
(pemutar):
– Facies articularis inferior atlantis
– Facies articularis superior epistrophei
• Articulation atlanto dentalis anterior :
– Facies articularis anterior dens epistrophei
– Fovea dentis atlantis
• Articulation Atlanto Dentalis Posterior :
– Facies articularis posterior dens epistrophei
– Lig. Transversum atlantis

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Medula spinalis
Medula spinalisMedula spinalis
Medula spinalis
elmakrufi
 
Anatomi fisiologi sistem integumen 2
Anatomi fisiologi sistem integumen 2Anatomi fisiologi sistem integumen 2
Anatomi fisiologi sistem integumen 2
Budi Supriyono
 
Anatomi fisiologi sistem hematologi
Anatomi fisiologi sistem hematologiAnatomi fisiologi sistem hematologi
Anatomi fisiologi sistem hematologi
Yabniel Lit Jingga
 
Anatomi dan Fisiologi Sistem Kardiovaskuler
Anatomi dan Fisiologi Sistem KardiovaskulerAnatomi dan Fisiologi Sistem Kardiovaskuler
Anatomi dan Fisiologi Sistem Kardiovaskuler
Yesi Tika
 
Bahan kuliah embriologi sistem pernapasan
Bahan kuliah embriologi sistem pernapasanBahan kuliah embriologi sistem pernapasan
Bahan kuliah embriologi sistem pernapasan
Dhanie Pradoto
 
Pemeriksaan fisik thorax, pulmonalis, jantung
Pemeriksaan fisik thorax, pulmonalis, jantungPemeriksaan fisik thorax, pulmonalis, jantung
Pemeriksaan fisik thorax, pulmonalis, jantung
Verar Oka
 
KP 1.1.3.3 Kaidah dasar-bioetika
KP 1.1.3.3 Kaidah dasar-bioetikaKP 1.1.3.3 Kaidah dasar-bioetika
KP 1.1.3.3 Kaidah dasar-bioetika
Carlo Prawira
 
Fisio anatomi (indera pengecap)
Fisio anatomi (indera pengecap)Fisio anatomi (indera pengecap)
Fisio anatomi (indera pengecap)
Ngulya Imroatul
 

Was ist angesagt? (20)

Fisiologi Hidung
Fisiologi HidungFisiologi Hidung
Fisiologi Hidung
 
Pemeriksaan keadaan umum pasien
Pemeriksaan keadaan umum pasienPemeriksaan keadaan umum pasien
Pemeriksaan keadaan umum pasien
 
Anatomi
AnatomiAnatomi
Anatomi
 
Medula spinalis
Medula spinalisMedula spinalis
Medula spinalis
 
3. laring
3. laring3. laring
3. laring
 
Anatomi fisiologi sistem integumen 2
Anatomi fisiologi sistem integumen 2Anatomi fisiologi sistem integumen 2
Anatomi fisiologi sistem integumen 2
 
Anatomi fisiologi sistem hematologi
Anatomi fisiologi sistem hematologiAnatomi fisiologi sistem hematologi
Anatomi fisiologi sistem hematologi
 
Fisiologi pengecapan
Fisiologi pengecapanFisiologi pengecapan
Fisiologi pengecapan
 
Postural drainage
Postural drainagePostural drainage
Postural drainage
 
Anatomi Sistem Urinaria
Anatomi Sistem UrinariaAnatomi Sistem Urinaria
Anatomi Sistem Urinaria
 
Adaptasi sel
Adaptasi selAdaptasi sel
Adaptasi sel
 
Anatomi dasar kepala
Anatomi dasar kepalaAnatomi dasar kepala
Anatomi dasar kepala
 
Anatomi dan Fisiologi Sistem Kardiovaskuler
Anatomi dan Fisiologi Sistem KardiovaskulerAnatomi dan Fisiologi Sistem Kardiovaskuler
Anatomi dan Fisiologi Sistem Kardiovaskuler
 
1. faring
1. faring1. faring
1. faring
 
Bahan kuliah embriologi sistem pernapasan
Bahan kuliah embriologi sistem pernapasanBahan kuliah embriologi sistem pernapasan
Bahan kuliah embriologi sistem pernapasan
 
Pemeriksaan fisik thorax, pulmonalis, jantung
Pemeriksaan fisik thorax, pulmonalis, jantungPemeriksaan fisik thorax, pulmonalis, jantung
Pemeriksaan fisik thorax, pulmonalis, jantung
 
6.anatomi tulang, otot , syaraf kepala
6.anatomi tulang, otot , syaraf kepala6.anatomi tulang, otot , syaraf kepala
6.anatomi tulang, otot , syaraf kepala
 
Anatomi fisiologi sistem-saraf
Anatomi fisiologi sistem-sarafAnatomi fisiologi sistem-saraf
Anatomi fisiologi sistem-saraf
 
KP 1.1.3.3 Kaidah dasar-bioetika
KP 1.1.3.3 Kaidah dasar-bioetikaKP 1.1.3.3 Kaidah dasar-bioetika
KP 1.1.3.3 Kaidah dasar-bioetika
 
Fisio anatomi (indera pengecap)
Fisio anatomi (indera pengecap)Fisio anatomi (indera pengecap)
Fisio anatomi (indera pengecap)
 

Andere mochten auch

Osteologidapsik 140715020023-phpapp01
Osteologidapsik 140715020023-phpapp01Osteologidapsik 140715020023-phpapp01
Osteologidapsik 140715020023-phpapp01
Didit Zakariya
 
Anatomi dan histologi persendian lutut
Anatomi dan histologi persendian lututAnatomi dan histologi persendian lutut
Anatomi dan histologi persendian lutut
Margaret Beatrik
 
Anatomi ders notu - üst ekstremite kemikleri / Prof. Dr. Ahmet Songur
Anatomi ders notu - üst ekstremite kemikleri / Prof. Dr. Ahmet SongurAnatomi ders notu - üst ekstremite kemikleri / Prof. Dr. Ahmet Songur
Anatomi ders notu - üst ekstremite kemikleri / Prof. Dr. Ahmet Songur
Doktorlar Sitesi
 

Andere mochten auch (20)

Anatomi musculuskeletal
Anatomi musculuskeletalAnatomi musculuskeletal
Anatomi musculuskeletal
 
Muskulos tulang dan sendi pertemuan 1
Muskulos tulang dan sendi pertemuan 1Muskulos tulang dan sendi pertemuan 1
Muskulos tulang dan sendi pertemuan 1
 
Anatomi tulang rev.
Anatomi tulang rev.Anatomi tulang rev.
Anatomi tulang rev.
 
Blok 5 skoliosis
Blok 5 skoliosisBlok 5 skoliosis
Blok 5 skoliosis
 
Rangka
RangkaRangka
Rangka
 
Osteologidapsik 140715020023-phpapp01
Osteologidapsik 140715020023-phpapp01Osteologidapsik 140715020023-phpapp01
Osteologidapsik 140715020023-phpapp01
 
Anatomi dan histologi persendian lutut
Anatomi dan histologi persendian lututAnatomi dan histologi persendian lutut
Anatomi dan histologi persendian lutut
 
Palac - digitus primus manus – pollex
Palac - digitus primus manus – pollexPalac - digitus primus manus – pollex
Palac - digitus primus manus – pollex
 
Ppt bab 1 kerangka manisia, fungsi dan perawatannnya
Ppt bab 1 kerangka manisia, fungsi dan perawatannnyaPpt bab 1 kerangka manisia, fungsi dan perawatannnya
Ppt bab 1 kerangka manisia, fungsi dan perawatannnya
 
Osteologi da psik SEMESTER 2 kd 2 anatomy
Osteologi da psik SEMESTER 2 kd 2 anatomyOsteologi da psik SEMESTER 2 kd 2 anatomy
Osteologi da psik SEMESTER 2 kd 2 anatomy
 
Osteologi
OsteologiOsteologi
Osteologi
 
mbbs ims msu
mbbs ims msumbbs ims msu
mbbs ims msu
 
Anatomi panggul 2010
Anatomi panggul 2010Anatomi panggul 2010
Anatomi panggul 2010
 
Dasar dasar anatomi
Dasar dasar anatomiDasar dasar anatomi
Dasar dasar anatomi
 
Vertebralar
VertebralarVertebralar
Vertebralar
 
Seminario miembro pelvico 1
Seminario miembro pelvico 1Seminario miembro pelvico 1
Seminario miembro pelvico 1
 
Anatomi ders notu - üst ekstremite kemikleri / Prof. Dr. Ahmet Songur
Anatomi ders notu - üst ekstremite kemikleri / Prof. Dr. Ahmet SongurAnatomi ders notu - üst ekstremite kemikleri / Prof. Dr. Ahmet Songur
Anatomi ders notu - üst ekstremite kemikleri / Prof. Dr. Ahmet Songur
 
Contracted pelvis
Contracted pelvisContracted pelvis
Contracted pelvis
 
Sistem Otot
Sistem OtotSistem Otot
Sistem Otot
 
Anatomi Omurlar
Anatomi OmurlarAnatomi Omurlar
Anatomi Omurlar
 

Ähnlich wie Osteologi

Biologi - Sistem Muskuloskeletal
Biologi - Sistem MuskuloskeletalBiologi - Sistem Muskuloskeletal
Biologi - Sistem Muskuloskeletal
Ramadhani Sardiman
 
3. fisiologi sistem muskulo skeletal
3. fisiologi sistem muskulo skeletal3. fisiologi sistem muskulo skeletal
3. fisiologi sistem muskulo skeletal
tarmizitaher
 
3. fisiologi sistem muskulo skeletal
3. fisiologi sistem muskulo skeletal3. fisiologi sistem muskulo skeletal
3. fisiologi sistem muskulo skeletal
tarmizitaher
 
Bab 3 sistem gerak manusia smansa
Bab 3 sistem gerak manusia smansaBab 3 sistem gerak manusia smansa
Bab 3 sistem gerak manusia smansa
nindyaaypra
 
BAB _4_SISTEM_GERAK _PADA _MANUSIA_4.ppt
BAB _4_SISTEM_GERAK _PADA _MANUSIA_4.pptBAB _4_SISTEM_GERAK _PADA _MANUSIA_4.ppt
BAB _4_SISTEM_GERAK _PADA _MANUSIA_4.ppt
soalujian84
 
Nomenklatur dlm bidang anatomi part 1
Nomenklatur dlm bidang anatomi part 1Nomenklatur dlm bidang anatomi part 1
Nomenklatur dlm bidang anatomi part 1
fkunila2013
 

Ähnlich wie Osteologi (20)

Anfis tulang
Anfis tulangAnfis tulang
Anfis tulang
 
Biologi - Sistem Muskuloskeletal
Biologi - Sistem MuskuloskeletalBiologi - Sistem Muskuloskeletal
Biologi - Sistem Muskuloskeletal
 
Anatomi Muskuloskeletal
Anatomi MuskuloskeletalAnatomi Muskuloskeletal
Anatomi Muskuloskeletal
 
Muskuloskletal
MuskuloskletalMuskuloskletal
Muskuloskletal
 
Sistema skeletal dan sendi
Sistema skeletal dan sendiSistema skeletal dan sendi
Sistema skeletal dan sendi
 
PRESENTASI_PPT_Powerpoint_SKELETON_Rangk.pptx
PRESENTASI_PPT_Powerpoint_SKELETON_Rangk.pptxPRESENTASI_PPT_Powerpoint_SKELETON_Rangk.pptx
PRESENTASI_PPT_Powerpoint_SKELETON_Rangk.pptx
 
Sistem Gerak pada Manusia
Sistem Gerak pada ManusiaSistem Gerak pada Manusia
Sistem Gerak pada Manusia
 
Sistem muskuloskeletal
Sistem muskuloskeletal Sistem muskuloskeletal
Sistem muskuloskeletal
 
Materi sistem gerak manusia (tulang, sendi, otot) dikonversi (1)
Materi sistem gerak manusia (tulang, sendi, otot) dikonversi (1)Materi sistem gerak manusia (tulang, sendi, otot) dikonversi (1)
Materi sistem gerak manusia (tulang, sendi, otot) dikonversi (1)
 
Sistem gerak-pada-manusia
Sistem gerak-pada-manusiaSistem gerak-pada-manusia
Sistem gerak-pada-manusia
 
Muskulo Skeletal
Muskulo SkeletalMuskulo Skeletal
Muskulo Skeletal
 
3. fisiologi sistem muskulo skeletal
3. fisiologi sistem muskulo skeletal3. fisiologi sistem muskulo skeletal
3. fisiologi sistem muskulo skeletal
 
3. fisiologi sistem muskulo skeletal
3. fisiologi sistem muskulo skeletal3. fisiologi sistem muskulo skeletal
3. fisiologi sistem muskulo skeletal
 
Bab 3 sistem gerak manusia smansa
Bab 3 sistem gerak manusia smansaBab 3 sistem gerak manusia smansa
Bab 3 sistem gerak manusia smansa
 
BAB _4_SISTEM_GERAK _PADA _MANUSIA_4.ppt
BAB _4_SISTEM_GERAK _PADA _MANUSIA_4.pptBAB _4_SISTEM_GERAK _PADA _MANUSIA_4.ppt
BAB _4_SISTEM_GERAK _PADA _MANUSIA_4.ppt
 
ppt BAB 4 Sistem gerak.pptx
ppt BAB 4  Sistem gerak.pptxppt BAB 4  Sistem gerak.pptx
ppt BAB 4 Sistem gerak.pptx
 
Materi biologi x ppt bab 4 fix
Materi biologi x ppt bab 4 fixMateri biologi x ppt bab 4 fix
Materi biologi x ppt bab 4 fix
 
Sistem gerak dan tulang
Sistem gerak dan tulangSistem gerak dan tulang
Sistem gerak dan tulang
 
Nomenklatur dlm bidang anatomi part 1
Nomenklatur dlm bidang anatomi part 1Nomenklatur dlm bidang anatomi part 1
Nomenklatur dlm bidang anatomi part 1
 
Sistem gerak pada manusia ipa smp
Sistem gerak pada manusia ipa smpSistem gerak pada manusia ipa smp
Sistem gerak pada manusia ipa smp
 

Kürzlich hochgeladen

Analisis varinasi (anova) dua arah dengan interaksi
Analisis varinasi (anova) dua arah dengan interaksiAnalisis varinasi (anova) dua arah dengan interaksi
Analisis varinasi (anova) dua arah dengan interaksi
MemenAzmi1
 

Kürzlich hochgeladen (11)

Ruang Lingkup Lembaga Keuangan Bank dan Non Bank
Ruang Lingkup Lembaga Keuangan Bank dan Non BankRuang Lingkup Lembaga Keuangan Bank dan Non Bank
Ruang Lingkup Lembaga Keuangan Bank dan Non Bank
 
PATROLI dengan BERBASIS MASYARAKAT Kehutananan
PATROLI dengan BERBASIS MASYARAKAT KehutanananPATROLI dengan BERBASIS MASYARAKAT Kehutananan
PATROLI dengan BERBASIS MASYARAKAT Kehutananan
 
Soal Campuran Asam Basa Kimia kelas XI.pdf
Soal Campuran Asam Basa Kimia kelas XI.pdfSoal Campuran Asam Basa Kimia kelas XI.pdf
Soal Campuran Asam Basa Kimia kelas XI.pdf
 
PPT KLONING (Domba Dolly), perkembangan kloning hewan, mekanisme kloning hewa...
PPT KLONING (Domba Dolly), perkembangan kloning hewan, mekanisme kloning hewa...PPT KLONING (Domba Dolly), perkembangan kloning hewan, mekanisme kloning hewa...
PPT KLONING (Domba Dolly), perkembangan kloning hewan, mekanisme kloning hewa...
 
Lampiran 4 _ Lembar Kerja Rencana Pengembangan Kompetensi DIri_Titin Solikhah...
Lampiran 4 _ Lembar Kerja Rencana Pengembangan Kompetensi DIri_Titin Solikhah...Lampiran 4 _ Lembar Kerja Rencana Pengembangan Kompetensi DIri_Titin Solikhah...
Lampiran 4 _ Lembar Kerja Rencana Pengembangan Kompetensi DIri_Titin Solikhah...
 
Petunjuk Teknis Penggunaan Aplikasi OSNK 2024
Petunjuk Teknis Penggunaan Aplikasi OSNK 2024Petunjuk Teknis Penggunaan Aplikasi OSNK 2024
Petunjuk Teknis Penggunaan Aplikasi OSNK 2024
 
Analisis varinasi (anova) dua arah dengan interaksi
Analisis varinasi (anova) dua arah dengan interaksiAnalisis varinasi (anova) dua arah dengan interaksi
Analisis varinasi (anova) dua arah dengan interaksi
 
3. Sejarah masuknya islam ke Nusantara dan KERAJAAN ISLAM DEMAK.ppt
3. Sejarah masuknya islam ke Nusantara dan KERAJAAN ISLAM DEMAK.ppt3. Sejarah masuknya islam ke Nusantara dan KERAJAAN ISLAM DEMAK.ppt
3. Sejarah masuknya islam ke Nusantara dan KERAJAAN ISLAM DEMAK.ppt
 
MATERI IPA KELAS 9 SMP: BIOTEKNOLOGI ppt
MATERI IPA KELAS 9 SMP: BIOTEKNOLOGI pptMATERI IPA KELAS 9 SMP: BIOTEKNOLOGI ppt
MATERI IPA KELAS 9 SMP: BIOTEKNOLOGI ppt
 
Materi Kelas 8 - Unsur, Senyawa dan Campuran.pptx
Materi Kelas 8 - Unsur, Senyawa dan Campuran.pptxMateri Kelas 8 - Unsur, Senyawa dan Campuran.pptx
Materi Kelas 8 - Unsur, Senyawa dan Campuran.pptx
 
imunisasi measles rubella indonesia puskesmas
imunisasi measles rubella indonesia puskesmasimunisasi measles rubella indonesia puskesmas
imunisasi measles rubella indonesia puskesmas
 

Osteologi

  • 1. BUKU AJAR OSTEOLOGI UNTUK PROGRAM DIPLOMA III TEKNIK RADIODIAGNOSTIK DISUSUN OLEH : EKA PUTRA SYARIF HIDAYAT, M.Kes POLITEKNIK KESEHATAN JAKARTA II TAHUN 2011
  • 2. Pertemuan -1 Tujuan Mata Ajar Pertemuan -1 : 1. Mahasiswa dapat menyebutkan pokok-pokok materi yang akan diajarkan 1 semester 2. Terminologi anatomi rangka tubuh (osteo) dan sendi-sendi Topik : Pengantar Kuliah Dan Sosialisasi Subtopik : 1. Perkenalan 2. Kontrak studi 3. Aturan Perkuliahan 4. Bahan kuliah 5. Literatur Wajib dan Acuan (Sobotta, RN Bajpai, Spateholtz) 6. Pengantar Osteologi dan Terminologi Metode : 1. Ceramah 2. Tanya jawab Evaluasi : 1. Jelaskan Fungsi Tulang 2. Sebutkan jenis-jenis (klasifikasi) tulang
  • 3. TERMINOLOGI • ANATOMI : ilmu yang memelajari susunan alat tubuh manusia • FISIOLOGI : Ilmu yang memelajari fungsi alat tubuh manusia (faal) • OSTEOLOGI : Ilmu yang memelajari tentang tulang-tulang (Bahasa latin : Os) (bahasa Yunani : Osteon) • Tulang pada tubuh bersendi membentuk susunan disebut rangka (SKELETON).
  • 4. FUNGSI TULANG 1. Formasi Rangka : membentuk rangka tubuh 2. Formasi sendi : membentuk persendian 3. Perlekatan otot-otot 4. Kerja sebagai pengungkit 5. Penyokong berat badan 6. Proteksi : melindungi bagian yang halus 7. Pembentukan sumsum tulang (haemopoesis) 8. Fungsi immunologis 9. Penyimpanan kalsium
  • 5. JENIS (KLASIFIKASI) TULANG 1. Tulang Panjang : memiliki korpus (batang) contoh : Tulang paha, tulang lengan atas 2. Tulang Pendek : ukuran panjang dan lebar hampir sama, contoh : tulang pergelangan tangan 3. Tulang Gepeng : bentuk seperti lempengan, contoh : tulang belikat, tulang tengkorak 4. Tulang tak beraturan, seperti ruas tulang belakang, tulang panggul, dan kepala 5. Tulang sessamoideum, (tulang menyerupai biji) seperti patella, pisiform. 6. Tulang berongga udara, seperti maksilare, ethmoidale 7. Tulang diploikum : terdapat dalam tulang tengkorak. 8. Tulang tambahan, berkembang dari pusat penulangan seperti trigonum, tuberositas pada korpus metatarsal ke-5
  • 6. ISTILAH OSTEOLOGI 1. Linea (garis) : penonjolan tulang dalam bentuk garis rata 2. Labium (bibir) : pinggir dari sebuah krista 3. Krista (Crista) : Penonjolan tulang dalam bentuk garis yang lebar, merupakan suatu daerah diantara dua buah pinggir tulang 4. Tuberculum : penonjolan tulang yang berbentuk bulat dan kecil 5. Tuberositas : penonjolan tulang yang berbentuk bulat dengan ukuran sedang 6. Tuber : penonjolan tulang bentuknya besar 7. Trokhanter (trochanter) : penonjolan tulang yang bulat dengan ukuran besar 8. Kaput (caput) : Penonjolan kepala sendi berbentuk bulat
  • 7. 9. Kondilus : (Yunani=gelang), merupakan bagian sendi dari tulang yangmembesar dan berbentuk bulat) 10. Epikondilus : penonjolan yang bukan persendian, tempatnya di atas kondilus 11. Kapitulum : (Latin : kaput = kepala), penonjolan sendi yang bulat dan kecil. 12. Fasies : sebuah dataran permukaan sendi 13. Trokhlea : bagian persendian tulang yang berbentuk katrol (trokhlea=katrol) 14. Malleolus : (seperti palu), merupakan penonjolan tulang yang besar (pada ujung bawah tibia dan fibula) 15. Spina : sebuah penonjolan tulang yang runcing 16. Kornu (tanduk) : penonjolan tulang seperti tanduk yang panjang 17. Lingula : penonjolan tulang yang kecil seperti lidah
  • 8. 18. Ramus : (=cabang), sebuah cabang yang besar dari bagian utama tubuh 19. Prossesus : merupakan penonjolan tulang yang panjang. a. Prosesus spinosus: penonjolan tulang yang runcing b. Prosesus stiloideus, penonjolan tulang yang panjang seperti tiang c. Prossesus kondiloideus : seperti katrol d. Prossesus pterigoideus: seperti sayap e. Prosesus koronoideus : seperti mahkota berbentuk segitiga f. Prosesus korakoideus : seperti paruh burung gagak. 20. Alae : penonjolan tulang yang berbentuk sayap 21. Foramen : sebuah lubang kecil (pintu pada tulang) 22. Kanalis : sebuah saluran tulang 23. Kanalikulus : sebuah saluran tulang yang kecil
  • 9. 24. Hiatus : sebuah pintu 25. Insisura : sebuah lekukan tulang atau lengkungan dari sebuah pinggir tulang 26. Fovea : sebuah lekukan tulang yang kecil (foveolae = lekukan sangat kecil) 27. Fossa : lekukan tulang yang luas 28. Sulkus : (alur) lekukan tulang yang memanjang 29. Sinus : (anthrum) sebuah rongga berisi udara 30. Hamulus : sebuah penonjolan tulang yang berbentuk seperti kaitan 31. Unkus : sebuah penonjolan tulang juga yang berbentuk seperti kaitan 32. Lamina : lempeng tulang yang tipis 33. Skuama : Lempeng tulang yang berbentuk sisik yang tipis.
  • 10. SENDI = Joint = Articulatio Sendi merupakan hubungan antar tulang sehingga tulang dapat digerakkan. Hubungan dua tulang disebut persendian (artikulasi). Beberapa komponen penunjang sendi: a)Kapsula sendi adalah lapisan berserabut yang melapisi sendi. Di bagian dalamnya terdapat rongga. b)Ligamen (ligamentum) adalah jaringan pengikat yang mengikat luar ujung tulang yang saling membentuk persendian. Ligamentum juga berfungsi mencegah dislokasi. c)Tulang rawan hialin (kartilago hialin) adalah jaringan tulang rawan yang menutupi kedua ujung tulang. Berguna untuk menjaga benturan. d)Cairan sinovial adalah cairan pelumas pada kapsula sendi.
  • 11. • Ada berbagai macam tipe persendian: 1. Sinartrosis Sinartrosis adalah persendian yang tidak memperbolehkan pergerakan. Dapat dibedakan menjadi dua: a.Sinartrosis sinfibrosis: sinartrosis yang tulangnya dihubungkan jaringan ikat fibrosa. Contoh: persendian tulang tengkorak. b.Sinartrosis sinkondrosis: sinartrosis yang dihubungkan oleh tulang rawan. Contoh: hubungan antarsegmen pada tulang belakang.
  • 12. 2. Diartrosis Diartrosis adalah persendian yang memungkinkan terjadinya gerakan. Dapat dikelempokkan menjadi: a.Sendi peluru: persendian yang memungkinkan pergerakan ke segala arah. Contoh: hubungan tulang lengan atas dengan tulang belikat. b.Sendi pelana: persendian yang memungkinkan beberapa gerakan rotasi, namun tidak ke segala arah. Contoh: hubungan tulang telapak tangan dan jari tangan. c.Sendi putar: persendian yang memungkinkan gerakan berputar (rotasi). Contoh: hubungan tulang tengkorak dengan tulang belakang I (atlas).
  • 13. d.Sendi luncur: persendian yang memungkinkan gerak rotasi pada satu bidang datar. Contoh: hubungan tulang pergerlangan kaki. e.Sendi engsel: persendian yang memungkinkan gerakan satu arah. Contoh: sendi siku antara tulang lengan atas dan tulang hasta. .
  • 14. 3.Amfiartosis Persendian yang dihubungkan oleh jaringan tulang rawan sehingga memungkinkan terjadinya sedikit gerakan a.Sindesmosis: Tulang dihubungkan oleh jaringan ikat serabut dan ligamen. Contoh:persendian antara fibula dan tibia. b.Simfisis: Tulang dihubungkan oleh jaringan tulang rawan yang berbentuk seperi cakram. Contoh: hubungan antara ruas-ruas tulang belakang, simfidis pubis, simfisis menti
  • 16. Pertemuan- 2 Tujuan Mata Ajar Pertemuan -2 : Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan bagian – bagian rangka tubuh manusia dan sendi dalam bahasa Latin Topik : Terminologi anatomi rangka tubuh (osteo) dan sendi-sendi Sub Topik : Rangka tubuh Metode : 1.Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka asli tulang manusia dan multimedia 2.Tanya jawab
  • 17. EKSTREMITAS SUPERIOR 1.Os.Clavicula (Clavicle) 2. Os. Scapula 3. Os. Humerus (Arm) 4. Ossa. Antebrachi (fore arm) 5. Ossa Manus (hand)
  • 18. EKSTREMITAS INFERIOR 1. OS. COXAE 2. OS FEMUR 3. OS PATELLA 4. OSSA CRURIS 5. OSSA PEDIS
  • 23. Articulatio (joint) Pada Ekstremitas Atas : 1. Articulatio acromio-clavicularis (acromio clavicular Joint) 2. Articulatio sterno clavicularis ( Sterno Clavicular Joint) 3. Articulatio humeri (Shouder joint) 4. Articulatio cubiti (elbow joint) : a) Articulatio humero-radialis b) Articulatio humero-ulnaris c) Articulatio radio-ulnaris proximalis 5. Articulatio radio carpalis (wrist joint) 6. Articulatio radio ulnaris 7. Articulatio metacarpo phalangeal 8. Articulatio interphalangeal
  • 24. • PERSENDIAN GELANG BAHU (CINGULUM EXSTRIMITATIS SUPERIOR) • Articulatio Sternoclavicularis : – incisura clavicularis (os sternum) – facies articularis sternalis (os clavicula) • Articulatio Acromio Clavicularis : – facies articularis clavicularis acromii – facies articularis acromialis (clavicularis) • Articulatio Humeri : – caput humeri (os humerus) – cavitas glenoidalis ( os scapula)
  • 25. • Articulatio Cubiti : – articulatio humeroradialis : – capitulum humeri – fovea capituli radii – articulatio humeroulnaris : – trochlea humeri – incisura semilunaris • Articulatio radioulnaris proximalis : – circumferentia articularis radii – incisura radialis ulnae • Articulatio Radioulnaris Distalis : – cireamferantina articularis ulnae – incisura ulnaris radii
  • 26. Pertemuan- 3 Tujuan Mata Ajar Pertemuan -3 : Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan bagian tulang ekstremitas atas dalam bahasa latin dan inggris Topik : Tulang – tulang gelang bahu dan sendi -sendi Sub Topik : Anatomi tulang gelang bahu : os clavicula, os scapula dan sendi –sendi pada gelang bahu Metode : Tatap muka di kelas: •Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka asli tulang manusia dan multimedia •Tanya jawab •Resume hasil belajar
  • 27. EKSTREMITAS SUPERIOR (Upper Extremity) 1. Os.Clavicula (clavicle) 2. Os. Scapula 3. Humerus (Arm) 4. Ossa Antebrachi (fore arm) Ulna & Radius 5. Ossa Manus (hand)
  • 28. CLAVICULA 1. Ekstremitas Acromialis 2. Ekstremitas Sternalis 3. Corpus Claviculae 4. Tuberculum Conoideum 5. Facies Articularis Sternalis 6. Facies Articularis Acromialis 12 3 4 5 6
  • 29. SCAPULA Aspect Dorsalis 1. ACROMION 2. ANGULUS ACROMIALIS 3. SPINA SCAPULAE 4. ANGULUS SUPERIOR 5. ANGULUS INFERIOR 6. ANGULUS LATERALIS 7. MARGO SUPERIOR 8. MARGO LATERALIS 9. MARGO MEDIALIS 10.FOSSA SUPRA SPINATA 11.FOSSA INFRA SPINATA 12.CAVITAS GLENOIDALIS 13.COLUM SCAPULAE 14.TUBERCULUM SCAPULAE 1 2 3 4 6 5 7 8 9 10 11 12 2 13 14
  • 30. Aspek Lateralis 1. Processus Coracoideus 2. Acromion 3. Cavitas Glenoidalis 4. Tuberculum Supra Glenoidalis 5. Tuberculum Infra Glenoidalis 6. Margo Lateralis 7. Facies Costalis 8. Facies Posterior 1 2 3 4 5 6 7 8
  • 31. ASPEK VENTRALIS 1. Angulus Superior 2. Angulus Inferior 3. Angulus Lateralis 4. Margo Superior 5. Incisura Scapulae 6. Procesus Coracoideus 7. Acromion 8. Facies Art.Clavicularis 9. Cavitas Glenoidalis 10.Collum Scapulae 11.Margo Lateralis 12.Fossa Subscapularis 13.Fossa Costalis 1 2 3 4 5 6 7 910 11 12 13 8
  • 32. Pertemuan- 4 Tujuan Mata Ajar Pertemuan - 4 : Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan bagian tulang ekstremitas atas dalam bahasa latin dan inggris Topik : Tulang lengan atas (os humerus) dan tulang lengan bawah (ossa antebrachi) serta sendi – sendi Sub Topik : Anatomi tulang : •os humerus •os radius •os ulna Metode : Tatap muka di kelas: •Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka asli tulang manusia dan multimedia •Tanya jawab •Resume hasil belajar
  • 33. Os. HUMERUS (OS.BRACHI) 1. Caput Humeri 2. Collum Anatomicum 3. Tuberculum Minus 4. Tuberculum Majus 5. Sulcus Intertubercularis 6. Colum Chirrurgicum 7. Crista Tuberculi majoris 8. Crista Tuberculi minoris 9. Tuberositas Deltoidea 10. Margo Lateralis 11. Facies Anterior Lateralis 12. Margo Medialis 13. Facies Anterior Medialis 14. Epicondylus Medialis 15. Epicondylus Lateralis 16. Crista Supra Epycondylus Med 17. Crista Supra EpyCondylus Lat 18. Fossa Coronoidea 19. Fossa Radialis 20. Trochlea Humeri 21. Capitulum Humeri 22. Condylus Humeri 1 2 34 5 6 7 8 9 10 13 12 11 14 15 17 16 18 19 20 21 22 ventral
  • 34. Humerus Aspect Dorsalis 1. Caput Humeri 2. Tuberculum Majus 3. Corpus Humeri 4. Sulcus Nervi Radialis 5. Facies Posterior 6. Crista Supra Epy Condilus Medialis 7. Crista Supra Epy Condylus Lateralis 8. Epycondylus Lateralis 9. Epycondyl;us Medialis 10.Sulcus Nervi Ulnaris 11.Fossa Olecranii 12.Trochlea Humeri DORSAL 1 2 3 4 5 7 6 8 9 11 12
  • 35. OS RADIUS 1. Caput Radii 2. Collum Radii 3. Tuberositas Radii 4. Margo Interossea 5. Margo Anterior 6. Facies Anterior 7. Processus Styloideus 8. Corpus Radii 9. Margo Posterior 10.Facies Lateralis 11.Facies Posterior 12.Incisura Ulnaris 13.Facies Articularis Carpalis 1 2 3 4 5 6 7 8 ventral dorsal lateral 9 11 12 13
  • 36. OS ULNA 1. Proc. Coronoideus 8.Facies Posterior 2. Processus Olecranon 9.Tuberostas Ulnae 3. Facies Anterior 10.Circum FerentiaArt. 4. Crista Interossea 11.Corpus Ulnae 5. Caput Ulnae 12.Facies Medialis 6. Proc. Stylodeus 13.Incisura Radialis 7. Incisura Troclearis 1 2 3 5 6 8 9 10 12 13 4
  • 37. Pertemuan- 5 Tujuan Mata Ajar Pertemuan - 5 : Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan bagian tulang ekstremitas atas dalam bahasa latin dan inggris Topik : tulang-tulang tangan (ossa manus) serta sendi –sendi Sub Topik : Anatomi tulang : 1. ossa carpalia 2. ossa meta carpal 3. ossa phalanges 3. ossa digiti 4. sendi pada ossa manus Metode : Tatap muka di kelas: •Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka asli tulang manusia dan multimedia •Tanya jawab •Resume hasil belajar
  • 38. Ossa Manus 9. Os Metacarpal 10. Os Digiti 11. Phalanges 12 Phalanx Proximal 13. Phalanx Medial 14. Phalanx Distal 15. Basis 16. Corpus 17. Caput 18. Tub. Phalangis Distalis 1. Os Trapezium 2. Os Travezoideum 3. Os Capitatum 4. Os Hamatum 5. Os Fisiform 6. Os Triquetrum 7. Os Lunatum 8. Os Scaphoideum 1 2 5 8 3 4 7 6 9. metacarpal 10. digiti 12 1814 15 16 17 13
  • 39. • Articulatio Carpometacarpea II-V : – Ossa metacarpalia II-V – Ossa carpalia distalis • Articulatio Carpometacarpea I : – Os. Multangulum majus – Os. Matacarpale I • Articulatio Metacarpophalangeal : – Capitulum metacarpal – Basis phalang I • Articulatio Interphalangea: – Trochlea phalang dibawahnya – Basis phalang diatasnya
  • 40. • Articulatio Radiocarpea : – facies articularis carpea radii – cartilage triangularis • Articulatio Triquetropisformis : – os. Triquetrum – os. Pisiforme • Articulatio Intercarpea : – ossa carpalia proximal – ossa carpalia distal
  • 41. Pertemuan- 6 Tujuan Mata Ajar Pertemuan - 6 : Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan bagian tulang rongga panggul (pelvis) dalam bahasa latin dan inggris Topik : Tulang rongga panggul (pelvis) dan sendi Sub Topik : Anatomi tulang rongga panggul (pelvis) : 1. os coxae 2. sendi-sendi pada pelvis 3. diameter pelvis Metode : Tatap muka di kelas: • Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka asli tulang manusia dan multimedia • Tanya jawab • Resume hasil belajar
  • 42. Ekstremitas Inferior 1. Ossa Pedis 2. Ossa Cruris (Os Tibia, Fibula) 3.Os Femur 4.Os Coxae 1 2 3 4
  • 43. Os. COXAE aspect Medial 1. Spina Illiaca Anterior Superior (SIAS) 2. Spina Illiaca Anterior Inferior (SIAI) 3. Crista Illiaca 4. Labium internum 5. Linea intermedia 6. Fossa illiaca 7. Ala os ilii 8. Facies auricularis 9. Tuberositas illiaca 10. Spina illiaca posterior superior (SIPS) 11. Spina illiaca posterior inferior (SIPI) 12. Incisura Ishiadica Major 13. Incisura Ischiadica Minor 14. Spina Ischiadica 15. Linea Arcuata 16. Eminentia iliopubica 17. Pecten ossis pubis 18. Sulcus obturatorius 19. Corpus os Ischii 20. Foramen obturatorium 21. Tuberculum obturatirium 22. Tuber Ischiadicum 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
  • 44. Os COXAE aspect Ventral 1. Crista Illiaca 2. Tuberositas iliaca 3. Fossa Iliaca 4. Sulcus supra acetabuli 5. SIAS 6. SIAI 7. Limbus acetabuli 8. Facies lunata 9. Incisura acetabuli 10.Corpus os Ischii 11.Tuber Ischiadicum 12.Ramus superior os pubis 13.Ramus inf os pubis 14.Crista Obturatoria 15.Pecten os pubis 16.Corpus os pubis 17.Crista pubica 18.Facies simphysialis 1 2 3 4 5 6 7 8 1 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
  • 45. Aspek Dorso lateral 1. Tuberositas Musculi Glutaei Maximis 2. Crista Illiaca 3. Linea Glutealis Anterior 4. Linea glutealis posterior 5. SIAS, 5.b. SIAI 6. Corpus Os. Illi 7. Spina Ischiadica 8. Sulcus Supra acetabularis 9. Limbus acetabuli 10. Fossa acetabuli 11. Facies lunata 12. Incisura acetabuli 13. Incisura Ischiadica Major 14. Incisura Ischiadica Minor 15. Corpus os Ischii 16. Tuber Ischiadicum 17. Ramus os Ischii 18. Foramen obturatum 19. Tuberculum obturatorium posterius 20. Pecten os pubis 21. Ramus inferior os pubis 1 2 3 4 5 5b 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 8
  • 46. CONJUGATA 1.Articulatio Sacro Illiaca 2.Conjugata Vera 3.Diamater Obliqua I 4.Diameter Obliqua II 5.Diamater Transversa 1 2 3 4 5
  • 47. 1. Conjugata Vera (anatomica) 2. Conjugata Vera (obstretica) = 11 cm 3. Conjugata Diagonalis = 12,5- 13 cm 4. Axis Pelvis 5. Diameter recta (angustiae pelvis) 6. Diameter recta (exitus pelvis) 1 2 3 4 5 6
  • 48. PERSENDIAN GELANG PANGGUL • Amphiarthrosis Sacroiliaca : – Facies articularis sacralis – Facies articularis iliaca • Symphysis Ossium Pubis : – Facies symphyseos dextra – Facies symphyseos sinistra • Articulatio Sacrococcygea : – Cornu sacralis – Cornu coccygea
  • 49. Pertemuan- 7 Tujuan Mata Ajar Pertemuan – 7 dan 8 : Mahasiswa dapat menjawab pertanyaan tentang tulang ekstremitas bawah dan sendi-sendinya dalam bahasa latin dan inggris Topik : Ekstremitas Inferior Sub Topik : Anatomi tulang ekstremitas bawah (Femur, Tibia,fibula, dan pedis) dan tulang rongga panggul serta sendi–sendi Metode : Dosen memberikan pertanyaan kepada mahasiswa tentang anatomi dan sendi extremitas atas, mahasiswa menyebutkan dan menunjukkan nama bagian tulang dan sendi dalam bahasa latin dan inggris.
  • 50. Os. FEMUR 1. Caput Femoris 2. Fovea Capitis Femoris 3. Collum Femoris 4. Trochanter Major 5. Trochanter Minor 6. Fossa trochanterica 7. Linea Intertrochanter. 8. Corpus Femoris 9. Epicondylus Lateralis 10. Epicondylus Medialis 11. Tuberculum Adductorium 12. Fasies patelaris 13. Crista intertrochanterica 14. Linea pectinea 15. Trochanter tertius 16. Tuberositas Glutealis 17. Linea aspera (lateral et medial) 18. Facies poplitea 19. Linea intercondylaris 20. Fossa Intercondylaris 2 1 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
  • 51. PATELLA 1.Basis Patellae 2.Facies Anterior 3.Apex Patellae 4.Facies Articularis 1 2 3 4
  • 53. Os. Tibiae aspect Ventral 1. Condylus Lateralis 2. Condylus Medialis 3. Facies Articularis Superior 4. Tuberositas Tibiae 5. Corpus Tibiae 6. Margo Anterior 7. Margo Medialis 8. Facies Lateralis 9. Facies Medialis 10.Margo Interosseus 11.Incisura Fibularis 12.Facies Articularis Inferior 13.Facies Articularis Malleoli 14.Maleolus Medialis 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 14 13
  • 54.
  • 55. Os. Tibiae Aspect Lateral & Dorsal 1. Emminentia Intercondilaris 2. Facies Articularis Fibularis 3. Facies Lateralis 4. Facies Posterior 5. Margo Interosseus 6. Margo Anterior 7. Incisura Fibularis 8. Facies Articularis Malleoli 9. Facies Articularis Inferior 10. Linea Musculi Sollei 11. Facies Posterior 12. Margo Medialis 13. Margo Interosseus 14. Facies Lateralis 15. Malleolus Medialis 16. Facies Art. Malleoli 17. Sulcus Malleolaris 18. Facies Inferior = 9 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
  • 56. Os. Fibula 1. Apex Capitis Fibulae 2. Facies art Capitis Fibulae 3. Caput Fibulae 4. Collum Fibulae 5. Crista Medialis 6. Margo Interosseus 7. Facies Posterior 8. Margo Anterior 9. Margo Posterior 10.Corpus Fibulae 11.Facies Lateralis 12.Sulcus Maleolaris 13.Malleolaris Lateralis 13 12 3 4 5 6 7 8 9 10 5 12 11
  • 57. Ossa PEDIS 1. Os Calcaneus 2. Os Talus 3. Os Navicular 4. Os Cuboideum 5. Os Cuneiforme Medialis 6. Os Cuneiforme Intermedia 7. Os Cuneiforme Lateralis 8. Ossa Metatarsi I-V 9. Ossa Digitus Primus (Hallux) 10.Ossa Digitus Secundus 11.Ossa Digitus Tertius 12.Ossa Digitus Quartus 13.Ossa Digitus Quintus (Minimus) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
  • 58. Os. Calcaneus 1. Facies Articularis Talaris Posterior 2. Facies Articularis Talaris Media 3. Facies Articularis Talaris Anterior 4. Sulcus Calcanei 5. Trochlea Fibularis 6. Sulcus Tendinis Musculi Fibularis Longi 7. Facies Articularis Cuboidea 8. Tuber Calcanei 9. Processus Lateralis Tuberis Calcanei 10. Sustentaculum Talli 11. Sulcus Tendinis Musculi flexoris hallucis longi 12. Processus MedialisTuberis Calcanei 8 2 3 4 5 6 7 10 9 1 11 7 12 8
  • 59. SENDI PADA EKSTREMITAS BAWAH 1. PERSENDIAN GELANG PANGGUL • Amphiarthrosis Sacroiliaca : – Facies articularis sacralis – Facies articularis iliaca • Symphysis Ossium Pubis : – Facies symphyseos dexter – Facies symphyseos sinister • Articulatio Sacrococcygea : – Cornu sacralis – Cornu coccygea • Articulatio Coxae : – Caput femoris – Acetabulum
  • 60. 2. Articulatio Genu (sendi lutut) terdiri dari 5 sendi yaitu : 1) Articulatio meniscofemoralis medialis : 1)Meniscus 2)Facies articularis inferior condyli medialis 2) Articulatio meniscofemoralis lateralis : 1)Meniscus 2)Facies articularis inferior condyli lateralis 3) Articulatio meniscotibialis medialis : 1)Meniscus 2)Facies articularis superior condyli medialis 4) Articulatio meniscotibialis lateralis : 1)Meniscus 2)Facies articularis superior condyli lateralis 5) Articulatio femoropatellaris : 1)Facies patellaris 2)Facies articularis mediale dan lateral patella
  • 61. PERSENDIAN ANTARA TIBIA DAN FIBULA • Articulatio Tibiofibularis : – Facies articularis fibularis tibiae – Facies articularis capituli fibulae • Syndesmosis Tibiofibularis : – Incisura fibularis tibiae – Lig. Tibiofibularia anterior dan posterior
  • 62. Articulatio Talotarsalis : • Articulatio talocalcanaris (sendi loncat bagian belakang) : – Facies articularis calcaneaposterior – Facies articularis talaris posterior • Articulatio talocalcanonavicularis (sendi loncat bagian depan) : – Facies articularis calcanea media – Facies articularis calcanea anterior – Facies articularis navicularis – Facies articularis talaris media – Facies articularis talaris anterior – Facies articularis talaris
  • 63. Articulatio Tarsotranversa Chopart : • Articulatio talonavicularis : – Facies articularis navicularis – Os. Naviculare bagian proximal • Articulatio calcaneocuboidea : – Bagian proximal pada os. Cuboideum – Facies articularis cuboidea calcanei • Articulatio Tarsometatarsea Lisfranc : – Basis ossium metatarsalium I-V – Permukaan sendi distal ossa cuniformia I-II – Os. Cuboideum
  • 64. • Articulatio Metatarsophalangeal : – Capitulum metatarsale – Basis phalang I • Articulatio Interphalangeal : – Trochlea phalang diatasnya – Basis phalang dibawahnya
  • 65. Pertemuan- 9 Tujuan Mata Ajar Pertemuan – 9 : EVALUASI TENGAH SEMESTER Topik : Ujian Tengah Semester (UTS) Sub Topik : Soal –soal tentang Anatomi tulang ekstremitas atas, bawah dan tulang rongga panggul serta sendi–sendinya Metode : UTS di dalam kelas , mahasiswa menyelesaikan soal pertanyaan
  • 66. Pertemuan- 10 Tujuan Mata Ajar Pertemuan - 10 : Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan bagian tulang rongga dada dalam bahasa latin dan inggris Topik : Tulang-tulang rongga dada dan sendi -sendi Sub Topik : Anatomi tulang : 1. os sternum 2. os costae 3. columna thoracalis 4. sendi -sendi Metode : Tatap muka di kelas: 1. Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka asli tulang manusia dan multimedia 2. Tanya jawab 3. Resume hasil belajar
  • 67. THORAX 1. Ribs (Costae) 2. Sternum 3. C.V. Thoracalis 1 2 3
  • 68. Jenis-jenis Ossa Costalia 1. Costae Vera (Tulang Iga Sejati) 2. Costae Spurae (Tulang Iga palsu) 3. Costae Fluxtuanctes ( Tulang Iga Melayang)
  • 69. OSSA COSTALIA 1. Caput Costae 2. Collum Costae 3. Tuberculum Costae 4. Sulcus arteriae subclavia 5. Tuberculum musculus scaleni anteriores 6. Crista Colli costae 7. Angulus costae 8. Tuberositas musculi serrati anteriores 9. Corpus costae 10.Facies articularis tuberrculi costae 11.Sulcus costae 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
  • 70. STERNUM 1. Manubrium Sterni 2. Incisura Jugularis 3. Incisura Clavicularis 4. Incisura Costalis I 5. Angulus Sterni 6. Incisura Costalis II 7. Symphysis Manubriosternalis 8. Corpus Sterni 9. Incisura Costalis III 10.Incisura Costalis IV 11.Incisura Costalis V 12.Incisura Costalis VI 13.Synchondrosis Xyphosternalis 14.Processus Xyphoideus 1 2 33 4 7 8 6 9 10 11 12 13 14
  • 71. STERNUM - LATERAL 1. Manubrium Sterni 2. Incisura Clavicularis 3. Angulus Sterni 4. Corpus Sterni 5. Processus Xyphoideus 6. Incisura Costalis I - VII 1 2 3 4 5 I
  • 72. SENDI PADA THORAX PERSENDIAN ANTARA VERTEBRALIS DAN COSTAE : • Articulation Costovertebralis : – Facies articularis capituli costae superior – Fovea costalis inferior – Facies articularis capituli costae inferior – Fovea costalis superior • Articulatio Costotransversaria : – facies artucularis tuberculi costae – fovea costalis transversalis
  • 73. Hubungan Antara Sternum Dan Costae Terdapat Dua Jenis Yaitu Jenis Synchondrosis Dan Articulations. Pembagiannya Adalah : • Synarthrosis Sterno Costalis : – incisura costalis I – cartilage costalis I • Articulatio Sternocostalis : – incisura costalis II – VII – cartilago costalis II – VII • Pada sternum (tulang dada) terdapat persendian jenis synchondrosis symphysis sterni yaitu persendian antara : – manubrium sterni (tungkai) – carpus sterni (badan)
  • 74. Pertemuan- 11 Tujuan Mata Ajar Pertemuan - 11 : Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan bagian tulang belakang dalam bahasa latin dan inggris Topik : Ruas-ruas tulang belakang (columna vertebralis) Sub Topik : Anatomi Ruas Tulang Belakang 1. Cervical 2. Thoracal 3. sendi-sendi Metode : Tatap muka di kelas: 1. Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka asli tulang manusia dan multimedia 2. Tanya jawab 3. Resume hasil belajar
  • 76. COLUMNA VERTEBRALIS • Fig. 692 Regional characteristics of the vertebrae. Only in the thoracic part of the vertebral column do the lateral parts (coloured red) remain separated as ribs. 1. first cervical vertebra, Atlas 2. fourth cervical vertebra, Vertebra cervicalis IV 3. first thoracic vertebra, Vertebra thoracica I, shown with the adjacent ribs, Costae, and the sternum, Sternum 4. third lumbar vertebra, Vertebra lumbalis III 5. sacral bone, Os sacrum 1 2
  • 77. C.V. CERVICALIS 1.Os. Atlas (C1) 2.Os. Axis (C2) 3.Vertebrae Prominent (C7)
  • 78. OS ATLAS (C-1) 1. Tuberculum Posterius 2. Arcus Posterior Atlantis 3. Foramen Vertebrale 4. Foramen Transversarium 5. Massa Lateralis Atlantis 6. Facies Articularis superior 7. Arcus Posterior Atlantis 8. Tuberculum Anterius 9. Processus Transversus 10. Fovea Dentis 11.Facies Articularis Inferior 1 2 3 4 56 7 8 9 10 11
  • 79. OS AXIS (C-2) 1. Apex Dentis 2. Dens Axis 3. Processus Articularis Superior 4. Corpus Vertebrae 5. Processus Transversus 6. Tuberculum Anterior 7. Tuberculum Posterior 8. Arcus Vertebrae 9. Processus Articularis Inferior 10. Processus Spinosus 11. Foramen Vertebrale 12. Foramen Transversarium 1 2 3 3 4 5 6 7 889 9 10 11 12
  • 80. Cervical V dan VII 1. Processus Spinosus 2. Arcus Vertebrae 3. Foramen Vertebrale 4. Processus Articularis Superior 5. Foramen Transversarium 6. Corpus Vertebrae 7. Facies Intervertebralis 8. Tuberculum Posterius 9. Tuberculum Anterius 10. Lamina Arcus Vertebrae 11. Pediculus Arcus Vertebrae 12. Processus Articularis Superior 13. Processus Transversus 14. Apophysis Anularis 1 2 3 3 4 5 6 7 7 8 9 10 11 13 14 12
  • 81. Thoracal X 1. Processus Spinosus 2. Arcus Vertebrae 3. Lamina Arcus Vertebrae 4. Processus Transversus 5. Fovea Costalis Proc.Transversus 6. Foramen Vertebrale 7. Processus Artic.Superior 8. Pediculus Arcus Vertebrae 9. Corpus Vertebrae 10.Facies Intervertebralis 11.Apophysis Anularis 1 23 4 5 6 7 8 8 9 10 11 4
  • 82. CV. Thoracal VI dan XII 1. Processus Articularis Superior 2. Processus Transversus 3. Fovea Costalis Superior 4. Fovea Costalis Inferior 5. Incisura Vertebralis Inferior 6. Processus Articularis Inferior 7. Processus Spinosus 8. Corpus Vertebrae 9. Fovea Costalis 10.Processus Articularis Superior 11.Arcus Vertebralis 12.Processus Mamilaris 13.Processus Acesories 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 13
  • 83. Pertemuan- 12 Tujuan Mata Ajar Pertemuan - 12 : Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan bagian tulang belakang dalam bahasa latin dan inggris Topik : Ruas-ruas tulang belakang (columna vertebralis) Sub Topik : Anatomi Ruas Tulang Belakang 1. Lumbal 2. Sacral 3. coccigys 4. sendi-sendi Metode : Tatap muka di kelas: 1. Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka asli tulang manusia dan multimedia 2. Tanya jawab 3. Resume hasil belajar
  • 84. CV. Lumbales 1. Processus Spinosus 2. Lamina Arcus vertebrae 3. Processus Mamilaris 4. Processus Articularis Superior 5. Foramen Vertebralis 6. Pocessus Costalis 7. Pediculus Arcus vertebrae 8. Corpus Vertebrae 1 2 3 4 5 6 7 8 8 66
  • 85. CV. Sacralis (aspect Posterior) 1. Processus Articularis Superior 2. Canalis Sacralis 3. Tuberositas Sacralis 4. Crista Sacralis Lateralis 5. Crista Sacralis Mediana 6. Foramen Sacralis Posterior 7. Hiatus Sacralis 8. Cornu Sacrale 9. Apex Ossis Sacri 1 2 3 4 5 6 2 7 8 9
  • 86. CV. SACRALIS (aspect Anterior) 1. Basis Os. Sacri 2. Proc. Art. Superior 3. Promontorium 4. Ala Sacralis 5. Foramina Sacralia Anteriora 6. Linea Tranversae 7. Apex Ossis Sacri 1 2 3 4 5 6 7
  • 88. PERSENDIAN ANTARA VERTEBRALIS DAN COSTAE : • Articulation Costovertebralis : – Facies articularis capituli costae superior – Fovea costalis inferior – Facies articularis capituli costae inferior – Fovea costalis superior • Articulatio Costotransversaria : – facies artucularis tuberculi costae – fovea costalis transversalis PERSENDIAN ANTAR VERTEBRAE • Articulatio Cervico Thoracalis • Articulatio Thoraco Lumbal • Articulatio Lumbo Sacral
  • 89. Pertemuan- 13 Tujuan Mata Ajar Pertemuan - 13 : Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan bagian tulang kepala dalam bahasa latin dan inggris Topik : Tulang kepala (os cranium) Sub Topik : Anatomi Cranium bagian luar 1. os calvarium 2. Sutura 3. os zygomaticum Metode : Tatap muka di kelas: 1. Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka asli tulang manusia dan multimedia 2. Tanya jawab 3. Resume hasil belajar
  • 90. CRANIUM 1. Glabella 2. Nasion 3. Cavum Orbita 4. Cavum Nasi 5. Os Zygoma 6. Os Maxilla 7. Os Mandibula 8. Acanthion 9. Dental 10. Os Frontale 1 3 2 45 6 7 Cavum Orbita : Fissura Orbitalis Superior dan Inferior Foramen Opticum 8 9 10
  • 91. Cranium 1. Sutura Squamosa 2. Os Zygomaticum 3. Arcus Zygomaticum 4. Meatus Acusticus Externa (MAE) 5. Processus Mastoideus 6. Processus Styloideus 7. Os Maxilla 11. Os nasal 8. Os Mandibula 13. Os temporale 9. Dentis 14. Os . Parietale 10. Os Squama 15. Os occipitale 12. Outer canthus 16. Sutura coronalis 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1011 12 13 14 15 16
  • 92. CALVARIUM Aspect Superior 1. Os Frontale 2. Os Parietale 3. Os Occipitale 4. Os Temporale 5. Tuber Frontalis 6. Sutura Coronalis 7. Sutura Sagittalis 8. Sutura Lambdoidea 9. Breghma 10.Vertex 11.Lambda 12.Linea Temporalis Superior 13.Linea Temporalis Inferior 1 22 3 44 5 6 7 8 9 10 11 12 13
  • 93. Calvarium Aspect Interna 1. Crista Frontalis 2. Sulcus Sinus Sagittalis Superior 3. Lamina Eksterna 4. Lamina Interna 5. Diploe 6. Foveolae Granulares 7. Sulci Arteriales et Venosi 1 2 3 4 5 6 7
  • 94. Pertemuan- 14 Tujuan Mata Ajar Pertemuan - 14 : Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan bagian tulang kepala dalam bahasa latin dan inggris Topik : Tulang kepala (os cranium) Sub Topik : Anatomi Cranium bagian luar : 1. Os Maxilla 2. Os Mandibula 3. Dental Metode : Tatap muka di kelas: 1. Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka asli tulang manusia dan multimedia 2. Tanya jawab 3. Resume hasil belajar
  • 95. OS. MANDIBULA 1. Ramus Mandibula 2. Corpus Mandibula 3. Angulus Mandibula 4. Juga Alveolaria 5. Protuberontia Mentalis 6. Basis Mandibula 7. Foramen Mentale 8. Symphysys Menti 9. Processus Coronoidea 10.Incisura Mandibula 11.Caput Mandibula 1 2 2 3 3 4 4 6 6 7 5 8 9 10 11
  • 96. 1. Processus Condylaris 2. Caput Mandibula 3. Collum Mandibula 4. Foramen Mandibula 5. Angulus Mandibula 6. Arcus Alveolaris 7. Symphysis Mandibula 8. Spina Mentalis 1 2 34 5 6 7 8
  • 97. Pertemuan- 15 Tujuan Mata Ajar Pertemuan - 15 : Mahasiswa dapat menyebutkan, menunjukkan bagian tulang kepala dalam bahasa latin dan inggris Topik : Tulang kepala (os cranium) Sub Topik : Anatomi basis cranii : 1. Fossa cranii anterior 2. Fossa cranii media 3. Fossa cranii posterior 4. Foramen – foramen Metode : Tatap muka di kelas: 1. Dosen menerangkan dengan alat bantu rangka asli tulang manusia dan multimedia 2. Tanya jawab 3. Resume hasil belajar
  • 98. BASIS CRANII 1. Fossa Cranii Anterior 2. Crista Galli 3. Ala Crista Galli 4. Lamina et Foramina Cribosa 5. Ala Minor 1 2 34 5
  • 99. 1. Fossa Cranii Media 2. Sella Tursica 3. Processus Clinoideus Anterior 4. Processus Clinoideus Posterior 5. Tuberculum Sellae 6. Fossa Hyphophysialis 7. Dorsum sellae 8. Clivus Blumenbachi 9. Foramen Ovale 10. Foramen Spinosum 11. Foramen Lacerum 12. Foramen Rotundum 1 6 23 4 5 7 8 9 1 10 11 12
  • 100. 1. Os Petrosum 2. Porus Acusticus Interna 3. Foramen Magnum 4. Sulcus Sinus Sigmoidei 5. Tuberculum Jugulare 6. Foramen Jugularis 7. Protuberontia Occipitalis Interna 8. Canalis Hypoglosi 1 2 3 4 6 7 5 8
  • 101. Cranium Aspect Inferior 1. Dental 2. Os Palatum 3. Palatum Molle 4. Palatum Durum 5. Sutura palatina transversa 6. Processus Mastoideus 7. Arcus Zygomaticum 8. Foramen Jugularis 9. Foramen Magnum 10.Sutura palatina mediana 11.Foramen Incisivum 1 2 4 3 5 6 7 8 9 10 11
  • 102. Os Sphenoidalis 1. Processus Pterygoidea 2. Hamulus pterygoideus 3. Fissura orbitalis superior 4. Ala major 1 2 3 4
  • 103. OS Occipitalis 1 2 3 4 1. Foramen magnum 2. Protuberonti Occipitalis Interna 3. Crista occipitalis interna 4. Fossa cerebralis 5. Tuberculum Jugulare 5
  • 104. SENDI PADA KEPALA • Articulatio temporomandibularis: – Fossa mandibularis – Caput mandibulae • SENDI ANTARA CRANIUM DAN COLUMNA VERTEBRALIS : • Articulatio atlanto occipitalis : – Condyli occipetalis – Fovea articularis superior atlantis • Articulatio atlanto epistrophica (pemutar): – Facies articularis inferior atlantis – Facies articularis superior epistrophei
  • 105. • Articulation atlanto dentalis anterior : – Facies articularis anterior dens epistrophei – Fovea dentis atlantis • Articulation Atlanto Dentalis Posterior : – Facies articularis posterior dens epistrophei – Lig. Transversum atlantis