6/11/2014

1. Effecten van neo-nicotinoïden (pesticiden) op vogelpopulaties
Ruud Foppen
i.s.m.
Caspar Hallmann, Eelke Jongejans, Hans de Kroon (Radboud Univ)
Chris van Turnhout (Sovon Vogelonderzoek Nederland)
Foto: Jouke Altenburg (SOVON)

3. Dataverzameling voorkomen, demografie en trends van soorten
Verspreidings-en trendonderzoek
Correlatieve verbanden met milieu- omstandigheden/drukfactoren
Correlatief hypothese-genererend onderzoek
Zoeken naar causale processen
Hypothese-toetsend en verklarend onderzoek
Voorspelling toekomst
Populatiemodel scenariostudies
validatie
Deel van de ‘CAPS-aanpak’!!!!

4. Trends zijn niet overal hetzelfde: regionale en lokale verschillen

5. Hoe kunnen we deze verschillen verklaren?
Meestal concentreren op de ‘usual suspects’
•Verdwijnen van het leefgebied, bijv. door verstedelijking
•Landgebruiksveranderingen
•Klimaatshift
•……….. AIO Project Caspar Hallmann NWO programma Biodiversiteit werkt: The resilience of plant and bird communities under climate change scenarios in the Dutch landscape

6. Foto: Jouke Altenburg (SOVON)

7. Soms kom je ‘nieuwe’ zaken op het spoor

8. Wat is imidacloprid?
-Meest gebruikte insecticide in landbouw, uit de groep van de neonicotinoïden
-Op de markt sinds 1994
-Werkt systemisch, beschermd gehele plant, behoorlijk specifiek tegen insecten (zenuwstelsel)
-Gebruikt als coating bij zaden (suikerbiet, maïs) en spuiten van boomgaarden en in kassen
-Blijkt in bodem en water een lange halfwaarde tijd te hebben (>1 jaar)

9. Concentratie imidacloprid in het oppervlaktewater

10. Image: Nature 2014-07-09

11. Kunnen we relatie leggen met vogeltrends? Soortselectie - voorkomend in boerenland (akkers, half open, kleine landschaps elementen, slootranden) - insectenetend in broedseizoen - voldoende aanwezig
Boerenzwaluw
Bosrietzanger
Fitis
Geelgors
Gele Kwikstaart
Grasmus
Graspieper
Grote Lijster
Kleine Karekiet
Rietzanger
Ringmus
Roodborsttapuit
Spotvogel
Spreeuw
Veldleeuwerik
Fazant
Kievit
Grutto
Wulp
Rietgors
Kuifeend
Scholekster
Tureluur
Witte Kwikstaart
Ekster
Knobbelzwaan
Zomertaling
Slobeend
Grauwe Gans
Kwartel
Putter
Zomertortel
Patrijs
Kwartelkoning
Kemphaan
Watersnip
Engelse Kwikstaart
Roek
Grauwe Gors
Oeverzwaluw
Paapje
Braamsluiper
Grauwe Klauwier
Blauwe Reiger
Grauwe Kiekendief
Torenvalk
Kerkuil
Steenuil
Buizerd
Ooievaar

12. Was er een ‘vergelijkingsgroep’ mogelijk?
soort
voedsel broed
voedsel winter
foerageerplek broed
broedplek
foerageerhabitat
trekgedrag
boerenzwaluw
insekten
insekten
arial feeder
bebouwing
akker/gras
lange-afstandstrekker
bosrietzanger
insekten
insekten
vegetatie
struweel/rietranden
rietsloten
lange-afstandstrekker
fitis
insekten
insekten
vegetatie
struweel/rietranden
struweel
lange-afstandstrekker
geelgors
insekten
zaden
vegetatie
struweel/rietranden
akkers
korte-afstandstrekker
gele kwikstaart
insekten
insekten
vegetatie
akker
akkers
lange-afstandstrekker
grasmus
insekten
insekten
vegetatie
struweel/rietranden
struweel
lange-afstandstrekker
graspieper
insekten
insekten
vegetatie
grasland
grasland
korte-afstandstrekker
grote lijster
insekten
ongewervelden
bodem
boomgaard
grasland
korte-afstandstrekker
kleine karekiet
insekten
insekten
vegetatie
struweel/rietranden
rietsloten
lange-afstandstrekker
rietzanger
insekten
insekten
vegetatie
struweel/rietranden
rietsloten
lange-afstandstrekker
ringmus
insekten
zaden
vegetatie
akker
rietsloten
standvogel
roodborsttapuit
insekten
insekten
vegetatie
struweel/rietranden
struweel
korte-afstandstrekker
spotvogel
insekten
insekten
vegetatie
struweel/rietranden
bomen/struweel
lange-afstandstrekker
spreeuw
insekten
alleseter
bodem
bebouwing
grasland
korte-afstandstrekker
veldleeuwerik
insekten
zaden
vegetatie
akker
akker/gras
korte-afstandstrekker
alternatieven
fazant
zaden
zaden
bodem
struweel/rietranden
akkers
standvogel
kneu
zaden
zaden
bodem
struweel/rietranden
struweel
korte-afstandstrekker
rietgors
insekten
zaden
vegetatie
struweel/rietranden
rietsloten
korte-afstandstrekker
kuifeend
ongewervelden
ongewervelden
water
struweel/rietranden
open water
korte-afstandstrekker
ekster
alleseter
alleseter
vegetatie
bomen
divers
standvogel
grutto
ongewervelden
alleseter
bodem
grasland
grasland
lange-afstandstrekker
kievit
ongewervelden
alleseter
bodem
grasland
akker/gras
korte-afstandstrekker
scholekster
ongewervelden
ongewervelden
bodem
grasland
akkers
korte-afstandstrekker
tureluur
ongewervelden
ongewervelden
bodem
grasland
grasland
korte-afstandstrekker

13. Populaties van 15 vogelsoorten van het boerenland
Boerenzwaluw
Bosrietzanger
Fitis
Gele kwikstaart
Geelgors
Grasmus
Graspieper
Grote lijster
Kleine karekiet
Rietzanger
Ringmus
Roodborsttapuit
Spotvogel
Spreeuw
Veldleeuwerik

14. Waar komen de vogelgegevens vandaan? komen uit jaarlijkse vogeltellingen in kader van het meetnet broedvogels: het BroedvogelMonitoringProject (BMP) van Sovon

15. Data-bewerking
-Voor ieder plot hebben we als basisgegevens van de aantallen territoria per jaar
-We berekenen de lambda (groei) van de populatie-aantallen in een bepaald plot met voldoende data (x jaar nodig)= jaarlijkse groeisnelheid (periode 2003-2010)
-Dan ruimtelijke relatie leggen tussen de plots en de watermeetpunten

17. 1 km
25 km
5 km

18. De resultaten: sterke correlatie

19. Daarna veel werk gestopt in robuustheidstesten
-Maakt het uit tot op welke afstand je de meetpunten correleert met de broedvogelplots?
-Hoe was de situatie vóór de introductie van imidacloprid?
-Hoe verhoudt zich de invloed van gehaltes aan imidacloprid tot andere veranderde omstandigheden in de plots (landgebruik etc.) ?
-Gelden de gevonden verbanden voor alle onderzochte soorten of is er veel variatie?

20. Effect van afstanden

21. Trend 2003 - 2010
N=366; P=0.15
N=381; P=0.031
Trend 1984 - 1995
Hoe was de relatie vóór introductie?

22. Zijn er andere verklarende belangrijke variabelen?

23. Als deze correlatie duidt op en oorzakelijk verband, waar zou dat dan door kunnen komen?
-Vogels hebben hogere sterfte door eten van behandelde zaden
-Vogels hebben hogere sterfte door eten van insecten die met stof in aanraking zijn gekomen (doorvergiftiging)
-Vogels hebben verminderde reproductie doordat de voedselomstandigheden ongunstiger zijn geworden: insectenpopulatie ingeklapt (trophic cascading effects)

24. Hoe nu verder? BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 27 oktober 2014
“Om daadwerkelijk in te kunnen grijpen is het noodzakelijk dat niet alleen een correlatie maar ook een causaal verband vastgesteld is. Uit het voorgaande volgt dat er op dit moment nog geen wetenschappelijke basis en rechtsgrond is om een verbod van middelen op basis van imidacloprid in te stellen.”

25. Dataverzameling voorkomen, demografie en trends van soorten
Verspreidings-en trendonderzoek
Correlatieve verbanden met milieu- omstandigheden/drukfactoren
Correlatief hypothese-genererend onderzoek
Zoeken naar causale processen
Hypothese-toetsend en verklarend onderzoek
Voorspelling toekomst
Populatiemodel scenariostudies
validatie
Deel van de ‘CAPS-aanpak’!!!!

26. Hoe verder?
-Uitvoeren veldstudies, demografische gegevens verzamelen
-In combinatie met doorrekenen populatie-dynamische consequenties via modellering - Niet alleen beperken tot vogels (!?)

27. Foto: Jouke Altenburg (SOVON)
Bedankt voor uw aandacht