Door: Marieke de Lange Lezing O+BN op de Landelijke Dag 2013

1. Hout + Heterogeniteit + Hinterland
= Kansen voor rivierfauna
30 november 2013, Marieke de Lange

2. De drie H’s ???

3. Synopsis uitkomsten studie
 Onvoldoende oppervlak geschikt habitat
 Onvoldoende kwaliteit
 Onvoldoende heterogeniteit
 Onvoldoende samenhang tussen gebieden

4. Kansen voor fauna
 Hout
 Heterogeniteit
 Hinterland

5. Kansenkaart Waal

6. Aanleiding studie
 Behoefte vanuit beheer aan adviezen voor inrichting
 Rivierverruiming zo uitvoeren dat fauna meer kansen
krijgt
 Meerwaarde resultaten voor hele rivierengebied
 Opdracht OBN: vrije rol spelen (out of the box)

7. Rivier ecosysteem
hinterland
Veluwe
beekmonding
uiterwaard
nevengeul
stroombed

8. Zelfde uiterwaard bij hoog water

9. Karakteristieke rivier fauna
 Veel soorten maken gebruik van de uiterwaarden
 Onvoorspelbare inundatie werkt op 2 manieren:
● het aanwezige habitat
● een soort moet (als populatie) inundatie overleven
 120 soorten benoemd als karakteristiek voor Nederland

10. Knelpunten en kansen fauna
 Via 2 routes
● abiotische condities en processen
● eigenschappen van soorten

11. Gevolgde aanpak
 Soorten matchen met landschap (abiotiek)
 Groeperen soorten op basis van eigenschappen en
vereisten
 identificeren belangrijke eigenschappen voor
falen/succes

12. Voorbeeld matchen met landschap

13. Voorbeeld habitat behoefte per soort

14. Groeperen 120 soorten
PCA2, eigenvalue 0.209
1.5
ordinatie zonder habitat en voedsel voorkeuren
rood = minder dan verwacht
kalkdrn
Ancipari
Psenpall Trichelv
Symmbifa
Trypatte
groen = beter dan verwacht
loofslak
Balebipl
Baleperv
Claudubi
zwart = neutraal
Hyloripa
Lithcurt
knlkpad
Nysstrim
Anopconc
Clepsemi
Croselon
boomkik
Ancioviv
Dolisylv
Trogtric
kamsalm
rugstrpa
Eisetetr
Octotyrt
Dendrubi
zeggedrn
bever
Bembgilv
-1.0
Andrrosa
Melinigr
Hylesign
Andrsemi
Andrprox
Andrpili
Andrnive
Andrmiti
Andrlath
Andrlaba
Andrlabi
Andrhatt
Andrgrav
Melitric
steenuil
zwstern
ooievaar
kwak
visdief
dwstern
knzwaan
fuut
oevloper
zwooi
zarend
meervlm
ruigvlm
rossvlm
watervlm
otter
-1.0
grgans
ruigwolf
grwolfsp
rslang
wspitsm
pimperbl
dopimper
wespvli
Platlive
brblauw
ijsvogel
kwkoning
oevzwal
patrijs
porshoen
waterral
blborst
bmees
grklauw
kemphaan
kuifeend
roerdomp
cetti
grutto
gkwik
grgors
grgkwik
Tachmicr
Bembarge
Bembatro
Bembfasc
Bembmode
Bembtest
stmier
brombout
gaflibel
Platpelt
Pipivari
Melaumbe
Cheiprox
Cheicyno
Astrlaev
sikkelsp
Cheigros
Cheisemi
Epismela
Melalasi
Xantpedi
grepspr
bkrekel
braamspr
goudspri
Neoainte
Anascont
Anasinte
Anastran
Melaaero
Neoageni
kltangbe
rrombout
pijlstr
PCA1, eigenvalue 0.484
1.5
cursief = geen goede
gegevens.

15. Onderscheidende eigenschappen
 Overstromingstolerantie
 Dispersie afstand
 Reproductie capaciteit
 Oppervlak behoefte
 Maar geen relatie met knelpunten!

16. Aangepaste aanpak (zie OBN rapport)
 17 soorten in detail onderzocht
● selectie soorten op basis van soorteigenschappen
 Voor 2 studiegebieden
● IJssel
● Waal
 Ecofysiotoopkaarten ontwikkeld
 Per soort en gebied omgezet in habitatgeschiktheidskaart
 Knelpunten per soort
 Opschalen

17. 17 soorten
 Knotwilgslak
 Gaffellibel
 Rivierrombout
 Grindwolfspin
 Bruin blauwtje
 Roodrandzandbij
 Zomers doflijfje
 Knoflookpad
 Rugstreeppad
 Ringslang
 Bever
 Waterspitsmuis
 Oeverzwaluw
 Roerdomp
 Grauwe gors
 Blauwborst
 Zwarte ooievaar

18. Ecofysiotoopkaarten

19. Grindwolfspin habitatgeschiktheidskaarten
met werkelijke verspreiding
zomer, grindstrandjes
winter, oeverwal

20. Blauwborst habitatgeschiktheidskaart
met werkelijke verspreiding

21. Knelpunten onvoldoende habitat
Geselecteerde
soorten
bever
ringslang
waterspitsmuis
zomers doflijfje
grindwolfspin
roodrandzandbij
knotwilgslak
bruin blauwtje
roerdomp
grauwe gors
blauwborst
oeverzwaluw
zwarte ooievaar
gaffellibel
rugstreeppad
knoflookpad
Te weinig
hydrologisch laagdynamische milieus
moeras - rivier
oever
Te weinig
sedimentafzettingen
Grind, oeverwal, zand
Te weinig
ooibos /
ruigte
Onvoldoende
kwaliteit

22. Knelpunten heterogeniteit
Hydrodynamiek
hoog
hoog
hoog
Ecofysiotopen
hoog
laag
geen
geen
Morfodynamiek
hoog
hoog
hoog
laag
laag
geen
actieve
oever
wal
vaak
weinig
overstroomde overstroomde
uiterwaard
uiterwaard
gaffellibel
grindwolfspin
roodrandzandbij
knoflookpad
rugstreeppad
ringslang
waterspitsmuis
zwarte ooievaar
stromend vaak
water
overstroomde
oever
laag
binnendijks
hoogwatervrije plekken

23. Opschalen knelpunten (zie OBN rapport)
 Onvoldoende oppervlak en samenhang
● Laagdynamische natte zones
● Schrale, zandige plekken (veel morfodynamiek)
● Moerasbos
 Onvoldoende kwaliteit
● Vermesting
● Waterkwaliteit
 Onvoldoende variatie in habitats
● Specifieke combinaties
● Hoogwatervrije vluchtplekken
● Verbinding met binnendijks

24. Gebruik van voorbeeldsoorten
 Grindwolfspin
 Bever
 Roerdomp
 Knoflookpad
 Gaffellibel

25. Belangrijkste knelpunten: de 3 H’s
 Te weinig geschikt habitat  HOUT
 Te weinig variatie in dynamiek  HETEROGENITEIT
 Verbinding met  HINTERLAND

26. Met dank aan
Project team:
• Gilbert Maas
• Bart Makaske
• Marijn Nijssen
• Jinze Noordijk
• Sabine van Rooij
• Claire Vos
Begeleidingscie OBN:
• Harrie Hekhuis
• Johan Bekhuis
• Jaap Bouwman
• Frank Saris
Foto’s:
• Marieke de Lange
• Jasja Dekker: www.jasjavliegt.nl

27. Tijd voor vragen
E-mail: marieke.delange@wur.nl
Tel: 0317-485784

28. Soorten op verschillende ruimtelijke schaal
1
2
3
4
Inundatie vrij
(incl. hinterland)
Laagdynamische
zone
Hoogdynamische
zone
Stroombed

29. Inrichting: benodigd oppervlak en afstand
Maximale afstand tussen
2 Sleutelgebieden =
dispersieafstand
SG
SG
Tussen de sleutelgebieden:
stapstenen.
Bij max. afstand: 3
stapstenen
SG
Sleutelpopulatie
Stapsteen
SG
Dit patroon herhaalt zich...
Aanname: het tussenliggende landschap tussen de
stapstenen en sleutelgebieden is voor soorten te
overbruggen. Binnen natuurlijk ingerichte
uitwaarden zullen hier vaak voldoende
mogelijkheden voor zijn. Bij uiterwaarden of
binnendijks gebied met een agrarische functie is dit
een aandachtspunt.

30. Aanwezige habitat
 Gevormd door de rivier
 Aanwezige vegetatie
 Oppervlakte en samenhang
 Variatie aan habitattypen

31. Onderzoek gericht op
 Inventariseren huidige knelpunten fauna
 Gebruik maken van binding soort aan landschap
 Adviezen om knelpunten op te heffen