SlideShare ist ein Scribd-Unternehmen logo
1 von 37
Cumulatieve effecten van 
menselijke invloeden op 
Scholeksters 
Bruno J. Ens
Uitsterven?
Ligt oorzaak in overwinteringsgebieden? 
Waddenzee 
Delta
Menselijke activiteiten, zoals 
(mechanische) schelpdiervisserij
Invasieve exoten zoals de 
Japanse oester
Uitgestelde effecten (zandhonger) 
stormvloedkering Oosterschelde
Ligt oorzaak in het broedgebied?
Intensivering van de landbouw
Toename overstromingsrisico
Verkeerslachtoffers
Werkzaamheden
Wat is relatieve belang? 
Wat is het cumulatieve effect?
De wereld is complex
Scholeksters Waddenzee winter 
instandhoudingsdoel
UvA-BiTS
Zonder modellen kan het niet 
• Cumulatie/interactie met andere 
effecten 
– Zelfde plek, zelfde tijd 
– Andere plek, zelfde tijd 
– Andere tijd (zomer versus winter) 
• Vertaling van korte termijn effecten op 
het individu naar lange termijn effecten 
op de populatie
Populatie 
aantallen 
cumulatieve 
effecten op 
locale & 
meta-populatie 
dynamica
Populatie 
aantallen 
Demografische 
parameters 
overleving 
reproductie 
cumulatieve 
effecten op 
locale & 
meta-populatie 
dynamica
Gedrag & 
conditie 
Populatie 
aantallen 
Demografische 
parameters 
Lichaams 
conditie 
Eileg datum 
overleving 
reproductie 
cumulatieve 
effecten op 
locale & 
meta-populatie 
dynamica
Verschillende 
bedreigingen 
Gedrag & 
conditie 
Populatie 
aantallen 
Demografische 
parameters 
Lichaams 
conditie 
Eileg datum 
Veranderend 
landgebruik 
overleving 
reproductie 
cumulatieve 
effecten op 
locale & 
meta-populatie 
dynamica
Verschillende 
bedreigingen 
Schelpdier 
visserij 
Gedrag & 
conditie 
Populatie 
aantallen 
Demografische 
parameters 
Lichaams 
conditie 
Eileg datum 
Veranderend 
landgebruik 
overleving 
reproductie 
cumulatieve 
effecten op 
locale & 
meta-populatie 
dynamica
Verschillende 
bedreigingen 
Schelpdier 
visserij 
Gedrag & 
conditie 
Populatie 
aantallen 
Demografische 
parameters 
Lichaams 
conditie 
Eileg datum 
Veranderend 
landgebruik 
overleving 
reproductie 
cumulatieve 
effecten op 
locale & 
meta-populatie 
dynamica
Verschillende 
bedreigingen 
Schelpdier 
visserij 
Gedrag & 
conditie 
Populatie 
aantallen 
Demografische 
parameters 
Lichaams 
conditie 
Eileg datum 
Zeespiegel 
stijging / 
bodemdaling 
Veranderend 
landgebruik 
overleving 
reproductie 
cumulatieve 
effecten op 
locale & 
meta-populatie 
dynamica
Berekening draagkracht winter: WEBTICS 
Oosterschelde
Berekening draagkracht winter: WEBTICS 
Oosterschelde
Scholeksters Oosterschelde in de winter 
70000 
60000 
50000 
40000 
30000 
20000 
10000 
0 
geteld 
voorspeld 
1980 2000 2020 2040 2060 2080 2100 2120
CAPS kan het oplossen
•Vrijwilligers (Sovon, Vogeltrekstation) 
• Individu-gebaseerde modellen (NIOO) 
•Metapopulatiemodellen (RUN)
Cumulatieve effecten van menselijke invloeden op Scholeksters - CAPS symposium - Bruno Ens

Weitere ähnliche Inhalte

Andere mochten auch

Het dagelijkse leven van gekleurringde huismussen- Rene Oosterhuis - Landelij...
Het dagelijkse leven van gekleurringde huismussen- Rene Oosterhuis - Landelij...Het dagelijkse leven van gekleurringde huismussen- Rene Oosterhuis - Landelij...
Het dagelijkse leven van gekleurringde huismussen- Rene Oosterhuis - Landelij...Sovon Vogelonderzoek
 
8 years of monitoring Urban Species (WGUS meeting)
8 years of monitoring Urban Species (WGUS meeting)8 years of monitoring Urban Species (WGUS meeting)
8 years of monitoring Urban Species (WGUS meeting)Sovon Vogelonderzoek
 
Reactie op de Vogelbalans 2014 door Vogelbescherming
Reactie op de Vogelbalans 2014 door VogelbeschermingReactie op de Vogelbalans 2014 door Vogelbescherming
Reactie op de Vogelbalans 2014 door VogelbeschermingSovon Vogelonderzoek
 
Middelste Bonte Specht opmars Nederland - Jan Joost Bakhuizen - Landelijke Da...
Middelste Bonte Specht opmars Nederland - Jan Joost Bakhuizen - Landelijke Da...Middelste Bonte Specht opmars Nederland - Jan Joost Bakhuizen - Landelijke Da...
Middelste Bonte Specht opmars Nederland - Jan Joost Bakhuizen - Landelijke Da...Sovon Vogelonderzoek
 
Birds' interactions with the landscape - BTO research from global to local
Birds' interactions with the landscape - BTO research from global to localBirds' interactions with the landscape - BTO research from global to local
Birds' interactions with the landscape - BTO research from global to localSovon Vogelonderzoek
 
Grote Sterns tweede maasvlakte |Martin Poot
Grote Sterns tweede maasvlakte |Martin PootGrote Sterns tweede maasvlakte |Martin Poot
Grote Sterns tweede maasvlakte |Martin PootSovon Vogelonderzoek
 
Is er nog hoop voor de scholekster - Bruno Ens - Landelijke Dag SOVON 2011
Is er nog hoop voor de scholekster - Bruno Ens - Landelijke Dag SOVON 2011Is er nog hoop voor de scholekster - Bruno Ens - Landelijke Dag SOVON 2011
Is er nog hoop voor de scholekster - Bruno Ens - Landelijke Dag SOVON 2011Sovon Vogelonderzoek
 
Vogels tellen en beschermen 2.0 - Ruud Foppen
Vogels tellen en beschermen 2.0 - Ruud FoppenVogels tellen en beschermen 2.0 - Ruud Foppen
Vogels tellen en beschermen 2.0 - Ruud FoppenSovon Vogelonderzoek
 
Presentatie overhandiging Vogelbalans 2015
Presentatie overhandiging Vogelbalans 2015Presentatie overhandiging Vogelbalans 2015
Presentatie overhandiging Vogelbalans 2015Sovon Vogelonderzoek
 
Prof. C. Hemelrijk - Spreeuwen, hoe zwermen ze?
Prof. C. Hemelrijk - Spreeuwen, hoe zwermen ze?Prof. C. Hemelrijk - Spreeuwen, hoe zwermen ze?
Prof. C. Hemelrijk - Spreeuwen, hoe zwermen ze?Sovon Vogelonderzoek
 
40 jaar Sovon & lustrumquiz - Arend van Dijk
40 jaar Sovon & lustrumquiz - Arend van Dijk40 jaar Sovon & lustrumquiz - Arend van Dijk
40 jaar Sovon & lustrumquiz - Arend van DijkSovon Vogelonderzoek
 
Broedende Kleine Mantelmeeuwen in het binnenland - Jeroen Nagtegaal
Broedende Kleine Mantelmeeuwen in het binnenland - Jeroen NagtegaalBroedende Kleine Mantelmeeuwen in het binnenland - Jeroen Nagtegaal
Broedende Kleine Mantelmeeuwen in het binnenland - Jeroen NagtegaalSovon Vogelonderzoek
 
Hoe boerden de zwaluwen in 2011 - Landelijke Dag SOVON 2011
Hoe boerden de zwaluwen in 2011 - Landelijke Dag SOVON 2011Hoe boerden de zwaluwen in 2011 - Landelijke Dag SOVON 2011
Hoe boerden de zwaluwen in 2011 - Landelijke Dag SOVON 2011Sovon Vogelonderzoek
 
Geïntegreerde monitoring van vogels van de Nederlandse Waddenzee - CAPS - He...
Geïntegreerde monitoringvan vogels van de Nederlandse Waddenzee - CAPS - He...Geïntegreerde monitoringvan vogels van de Nederlandse Waddenzee - CAPS - He...
Geïntegreerde monitoring van vogels van de Nederlandse Waddenzee - CAPS - He...Sovon Vogelonderzoek
 
De trek van de Nederlandse Noordse Stern
De trek van de Nederlandse Noordse SternDe trek van de Nederlandse Noordse Stern
De trek van de Nederlandse Noordse SternSovon Vogelonderzoek
 
Natuur op defensieterreinen - Niels Gilissen
Natuur op defensieterreinen - Niels GilissenNatuur op defensieterreinen - Niels Gilissen
Natuur op defensieterreinen - Niels GilissenSovon Vogelonderzoek
 
Resultaten telproject MUS (stadsvogels) Arnhem
Resultaten telproject MUS (stadsvogels) ArnhemResultaten telproject MUS (stadsvogels) Arnhem
Resultaten telproject MUS (stadsvogels) ArnhemSovon Vogelonderzoek
 
Van balans naar kans - Kees de Pater - Landelijke Dag SOVON 2011
Van balans naar kans - Kees de Pater - Landelijke Dag SOVON 2011Van balans naar kans - Kees de Pater - Landelijke Dag SOVON 2011
Van balans naar kans - Kees de Pater - Landelijke Dag SOVON 2011Sovon Vogelonderzoek
 
Vogelbalans 2011 - Theo Verstrael - Landelijke Dag SOVON 2011
Vogelbalans 2011 - Theo Verstrael - Landelijke Dag SOVON 2011Vogelbalans 2011 - Theo Verstrael - Landelijke Dag SOVON 2011
Vogelbalans 2011 - Theo Verstrael - Landelijke Dag SOVON 2011Sovon Vogelonderzoek
 

Andere mochten auch (20)

Jaar van de Spreeuw
Jaar van de Spreeuw Jaar van de Spreeuw
Jaar van de Spreeuw
 
Het dagelijkse leven van gekleurringde huismussen- Rene Oosterhuis - Landelij...
Het dagelijkse leven van gekleurringde huismussen- Rene Oosterhuis - Landelij...Het dagelijkse leven van gekleurringde huismussen- Rene Oosterhuis - Landelij...
Het dagelijkse leven van gekleurringde huismussen- Rene Oosterhuis - Landelij...
 
8 years of monitoring Urban Species (WGUS meeting)
8 years of monitoring Urban Species (WGUS meeting)8 years of monitoring Urban Species (WGUS meeting)
8 years of monitoring Urban Species (WGUS meeting)
 
Reactie op de Vogelbalans 2014 door Vogelbescherming
Reactie op de Vogelbalans 2014 door VogelbeschermingReactie op de Vogelbalans 2014 door Vogelbescherming
Reactie op de Vogelbalans 2014 door Vogelbescherming
 
Middelste Bonte Specht opmars Nederland - Jan Joost Bakhuizen - Landelijke Da...
Middelste Bonte Specht opmars Nederland - Jan Joost Bakhuizen - Landelijke Da...Middelste Bonte Specht opmars Nederland - Jan Joost Bakhuizen - Landelijke Da...
Middelste Bonte Specht opmars Nederland - Jan Joost Bakhuizen - Landelijke Da...
 
Birds' interactions with the landscape - BTO research from global to local
Birds' interactions with the landscape - BTO research from global to localBirds' interactions with the landscape - BTO research from global to local
Birds' interactions with the landscape - BTO research from global to local
 
Grote Sterns tweede maasvlakte |Martin Poot
Grote Sterns tweede maasvlakte |Martin PootGrote Sterns tweede maasvlakte |Martin Poot
Grote Sterns tweede maasvlakte |Martin Poot
 
Is er nog hoop voor de scholekster - Bruno Ens - Landelijke Dag SOVON 2011
Is er nog hoop voor de scholekster - Bruno Ens - Landelijke Dag SOVON 2011Is er nog hoop voor de scholekster - Bruno Ens - Landelijke Dag SOVON 2011
Is er nog hoop voor de scholekster - Bruno Ens - Landelijke Dag SOVON 2011
 
Vogels tellen en beschermen 2.0 - Ruud Foppen
Vogels tellen en beschermen 2.0 - Ruud FoppenVogels tellen en beschermen 2.0 - Ruud Foppen
Vogels tellen en beschermen 2.0 - Ruud Foppen
 
Presentatie overhandiging Vogelbalans 2015
Presentatie overhandiging Vogelbalans 2015Presentatie overhandiging Vogelbalans 2015
Presentatie overhandiging Vogelbalans 2015
 
Prof. C. Hemelrijk - Spreeuwen, hoe zwermen ze?
Prof. C. Hemelrijk - Spreeuwen, hoe zwermen ze?Prof. C. Hemelrijk - Spreeuwen, hoe zwermen ze?
Prof. C. Hemelrijk - Spreeuwen, hoe zwermen ze?
 
40 jaar Sovon & lustrumquiz - Arend van Dijk
40 jaar Sovon & lustrumquiz - Arend van Dijk40 jaar Sovon & lustrumquiz - Arend van Dijk
40 jaar Sovon & lustrumquiz - Arend van Dijk
 
Broedende Kleine Mantelmeeuwen in het binnenland - Jeroen Nagtegaal
Broedende Kleine Mantelmeeuwen in het binnenland - Jeroen NagtegaalBroedende Kleine Mantelmeeuwen in het binnenland - Jeroen Nagtegaal
Broedende Kleine Mantelmeeuwen in het binnenland - Jeroen Nagtegaal
 
Hoe boerden de zwaluwen in 2011 - Landelijke Dag SOVON 2011
Hoe boerden de zwaluwen in 2011 - Landelijke Dag SOVON 2011Hoe boerden de zwaluwen in 2011 - Landelijke Dag SOVON 2011
Hoe boerden de zwaluwen in 2011 - Landelijke Dag SOVON 2011
 
Geïntegreerde monitoring van vogels van de Nederlandse Waddenzee - CAPS - He...
Geïntegreerde monitoringvan vogels van de Nederlandse Waddenzee - CAPS - He...Geïntegreerde monitoringvan vogels van de Nederlandse Waddenzee - CAPS - He...
Geïntegreerde monitoring van vogels van de Nederlandse Waddenzee - CAPS - He...
 
De trek van de Nederlandse Noordse Stern
De trek van de Nederlandse Noordse SternDe trek van de Nederlandse Noordse Stern
De trek van de Nederlandse Noordse Stern
 
Natuur op defensieterreinen - Niels Gilissen
Natuur op defensieterreinen - Niels GilissenNatuur op defensieterreinen - Niels Gilissen
Natuur op defensieterreinen - Niels Gilissen
 
Resultaten telproject MUS (stadsvogels) Arnhem
Resultaten telproject MUS (stadsvogels) ArnhemResultaten telproject MUS (stadsvogels) Arnhem
Resultaten telproject MUS (stadsvogels) Arnhem
 
Van balans naar kans - Kees de Pater - Landelijke Dag SOVON 2011
Van balans naar kans - Kees de Pater - Landelijke Dag SOVON 2011Van balans naar kans - Kees de Pater - Landelijke Dag SOVON 2011
Van balans naar kans - Kees de Pater - Landelijke Dag SOVON 2011
 
Vogelbalans 2011 - Theo Verstrael - Landelijke Dag SOVON 2011
Vogelbalans 2011 - Theo Verstrael - Landelijke Dag SOVON 2011Vogelbalans 2011 - Theo Verstrael - Landelijke Dag SOVON 2011
Vogelbalans 2011 - Theo Verstrael - Landelijke Dag SOVON 2011
 

Mehr von Sovon Vogelonderzoek

Herkennen van Friese watervogels.pdf
Herkennen van Friese watervogels.pdfHerkennen van Friese watervogels.pdf
Herkennen van Friese watervogels.pdfSovon Vogelonderzoek
 
Strokenteelt en veldleeuweriken in Zeeland
Strokenteelt en veldleeuweriken in ZeelandStrokenteelt en veldleeuweriken in Zeeland
Strokenteelt en veldleeuweriken in ZeelandSovon Vogelonderzoek
 
Het effect van recreatie op het gedrag van broedende visarenden
Het effect van recreatie op het gedrag van broedende visarendenHet effect van recreatie op het gedrag van broedende visarenden
Het effect van recreatie op het gedrag van broedende visarendenSovon Vogelonderzoek
 
Steenloperonderzoek aan de Hondsbossche Zeewering
Steenloperonderzoek aan de Hondsbossche ZeeweringSteenloperonderzoek aan de Hondsbossche Zeewering
Steenloperonderzoek aan de Hondsbossche ZeeweringSovon Vogelonderzoek
 
Het Vogeljaar - 70 jaar vogelbelang
Het Vogeljaar - 70 jaar vogelbelangHet Vogeljaar - 70 jaar vogelbelang
Het Vogeljaar - 70 jaar vogelbelangSovon Vogelonderzoek
 
De Middelste Bonte Specht koloniseert Nederland
De Middelste Bonte Specht koloniseert NederlandDe Middelste Bonte Specht koloniseert Nederland
De Middelste Bonte Specht koloniseert NederlandSovon Vogelonderzoek
 
Het intieme leven van Nachtegalen in Meijendel
Het intieme leven van Nachtegalen in MeijendelHet intieme leven van Nachtegalen in Meijendel
Het intieme leven van Nachtegalen in MeijendelSovon Vogelonderzoek
 
Pauzedia's NOU Landelijke Dag 2022
Pauzedia's NOU Landelijke Dag 2022Pauzedia's NOU Landelijke Dag 2022
Pauzedia's NOU Landelijke Dag 2022Sovon Vogelonderzoek
 
Korfslakken en Platteschijfhoren (Harrie Bosma).pptx
Korfslakken en Platteschijfhoren (Harrie Bosma).pptxKorfslakken en Platteschijfhoren (Harrie Bosma).pptx
Korfslakken en Platteschijfhoren (Harrie Bosma).pptxSovon Vogelonderzoek
 
Workshop witjes herkennen - Kars Veling.pptx
Workshop witjes herkennen - Kars Veling.pptxWorkshop witjes herkennen - Kars Veling.pptx
Workshop witjes herkennen - Kars Veling.pptxSovon Vogelonderzoek
 
Broedvogels singels en wallen_Friese vrijwilligersdag-3 sept 2022.pptx
Broedvogels singels en wallen_Friese vrijwilligersdag-3 sept 2022.pptxBroedvogels singels en wallen_Friese vrijwilligersdag-3 sept 2022.pptx
Broedvogels singels en wallen_Friese vrijwilligersdag-3 sept 2022.pptxSovon Vogelonderzoek
 
Noordse woelmuis Fryslan 2019-2021 Nico Beemster A&W.pptx
Noordse woelmuis Fryslan 2019-2021 Nico Beemster A&W.pptxNoordse woelmuis Fryslan 2019-2021 Nico Beemster A&W.pptx
Noordse woelmuis Fryslan 2019-2021 Nico Beemster A&W.pptxSovon Vogelonderzoek
 

Mehr von Sovon Vogelonderzoek (20)

Herkennen van Friese watervogels.pdf
Herkennen van Friese watervogels.pdfHerkennen van Friese watervogels.pdf
Herkennen van Friese watervogels.pdf
 
Update BMP 2023
Update BMP 2023Update BMP 2023
Update BMP 2023
 
Strokenteelt en veldleeuweriken in Zeeland
Strokenteelt en veldleeuweriken in ZeelandStrokenteelt en veldleeuweriken in Zeeland
Strokenteelt en veldleeuweriken in Zeeland
 
Roofvogelvervolging
RoofvogelvervolgingRoofvogelvervolging
Roofvogelvervolging
 
Kiek daar, een slanke kiek?
Kiek daar, een slanke kiek?Kiek daar, een slanke kiek?
Kiek daar, een slanke kiek?
 
Het effect van recreatie op het gedrag van broedende visarenden
Het effect van recreatie op het gedrag van broedende visarendenHet effect van recreatie op het gedrag van broedende visarenden
Het effect van recreatie op het gedrag van broedende visarenden
 
Steenloperonderzoek aan de Hondsbossche Zeewering
Steenloperonderzoek aan de Hondsbossche ZeeweringSteenloperonderzoek aan de Hondsbossche Zeewering
Steenloperonderzoek aan de Hondsbossche Zeewering
 
Het Vogeljaar - 70 jaar vogelbelang
Het Vogeljaar - 70 jaar vogelbelangHet Vogeljaar - 70 jaar vogelbelang
Het Vogeljaar - 70 jaar vogelbelang
 
De Raaf in Nederland
De Raaf in NederlandDe Raaf in Nederland
De Raaf in Nederland
 
De Middelste Bonte Specht koloniseert Nederland
De Middelste Bonte Specht koloniseert NederlandDe Middelste Bonte Specht koloniseert Nederland
De Middelste Bonte Specht koloniseert Nederland
 
Het intieme leven van Nachtegalen in Meijendel
Het intieme leven van Nachtegalen in MeijendelHet intieme leven van Nachtegalen in Meijendel
Het intieme leven van Nachtegalen in Meijendel
 
Pauzedia's NOU Landelijke Dag 2022
Pauzedia's NOU Landelijke Dag 2022Pauzedia's NOU Landelijke Dag 2022
Pauzedia's NOU Landelijke Dag 2022
 
Opening NOU Landelijke Dag 2022
Opening NOU Landelijke Dag 2022Opening NOU Landelijke Dag 2022
Opening NOU Landelijke Dag 2022
 
Ganzen_herkennen_workshop.pptx
Ganzen_herkennen_workshop.pptxGanzen_herkennen_workshop.pptx
Ganzen_herkennen_workshop.pptx
 
Spektakel op de slaapplaats.pptx
Spektakel op de slaapplaats.pptxSpektakel op de slaapplaats.pptx
Spektakel op de slaapplaats.pptx
 
Korfslakken en Platteschijfhoren (Harrie Bosma).pptx
Korfslakken en Platteschijfhoren (Harrie Bosma).pptxKorfslakken en Platteschijfhoren (Harrie Bosma).pptx
Korfslakken en Platteschijfhoren (Harrie Bosma).pptx
 
Workshop witjes herkennen - Kars Veling.pptx
Workshop witjes herkennen - Kars Veling.pptxWorkshop witjes herkennen - Kars Veling.pptx
Workshop witjes herkennen - Kars Veling.pptx
 
Broedvogels singels en wallen_Friese vrijwilligersdag-3 sept 2022.pptx
Broedvogels singels en wallen_Friese vrijwilligersdag-3 sept 2022.pptxBroedvogels singels en wallen_Friese vrijwilligersdag-3 sept 2022.pptx
Broedvogels singels en wallen_Friese vrijwilligersdag-3 sept 2022.pptx
 
Argustelling en monitoring.pptx
Argustelling en monitoring.pptxArgustelling en monitoring.pptx
Argustelling en monitoring.pptx
 
Noordse woelmuis Fryslan 2019-2021 Nico Beemster A&W.pptx
Noordse woelmuis Fryslan 2019-2021 Nico Beemster A&W.pptxNoordse woelmuis Fryslan 2019-2021 Nico Beemster A&W.pptx
Noordse woelmuis Fryslan 2019-2021 Nico Beemster A&W.pptx
 

Cumulatieve effecten van menselijke invloeden op Scholeksters - CAPS symposium - Bruno Ens