Na het eBook ‘Sociaal Inklusief Besturen & Ondernemen’ (augustus 2013) heeft Hans Rutjes nu een essay geschreven over zijn visie op de ontwikkeling van Sociale Innovatie met als titel 'Let’s talk about solidarity’ (subtitel: innovatie van #sociale-innovatie). Daarin wordt het begrip Sociale Innovatie na eens nader verklaard en gezocht naar de uitdaging waar we voor staan willen we werkelijk sociaal innoveren

1. LET’S TALK ABOUT SOLIDARITY
DE INNOVATIE VAN #SOCIALE-INNOVATIE
i

2. Dit is een uitgave van de Stichting Sociaal Inklusief in samenwerking met R&R social innovators onder redactie van J.H.F. (Hans) Rutjes.
De Stichting Sociaal Inklusief zet zich in voor een samenleving waaraan iedereen kan meedoen. Zij stimuleert via Een Goeje Saeck! jongeren en jong-volwassenen hun talenten te ontdekken en te ontwikkelen zodat ze via werk & inkomen kunnen voorzien in eigen levensonderhoud. Sociaal Inklusief mobiliseert Bestuurders & Ondernemers, Overheden en Onderwijs om naar vermogen bij te dragen aan de realisatie van sociaal inklusief ondernemen en besturen.
februari 2014
2
ii

3. INHOUD
LET’S TALK ABOUT SOLIDARITY
DE BASIS
04
DE UITDAGING
13
LITERATUURVERKENNING
20
3
iii

4. 1
DE BASIS.

5. Wat begon als een lokaal soms regionaal initiatief om je stem te laten horen, is inmiddels uitgegroeid tot een concept dat zowel politiek,
sociaal/maatschappelijk & cultureel als economisch wordt omarmd.
Onze samenleving was, is en blijft aan veranderingen onderhevig. Om het beoogde effect van die veranderingen te realiseren, is het essentieel dat rekening gehouden wordt met belangen van hen die zich direct dan wel indirect betrokken voelen bij onze ‘productieve samenleving’.
Dat vereist 'besturen en ondernemen met sociaal & maatschappelijk besef'. En alsof dit al niet voldoende substantieel is om onze tanden in te
zetten, is èn blijft het essentieel om bovenal kritisch na te denken over heldere implicaties van oprecht sociaal ondernemen en antwoord te geven op vragen als:
• Waar komt ons economisch verkeer nu ècht vandaan?
• Hoeveel van onze menselijke activiteiten zouden onderdeel dienen uit te maken van onze economie?
• Hoe kunnen verhoudingen tussen 'werk & leven' op een nóg meer bestendige- en toekomstgerichte wijze, vruchtbaar vorm en inhoud krijgen?
5

6. WAT VERSTAAN WE ONDER SOCIALE INNOVATIE 1.0?
The Young Foundation1) heeft een serieuze poging gedaan om SOCIALE INNOVATIE te omschrijven. Voor hen gaat het bij sociale innovaties om nieuwe oplossingen [producten, diensten, modellen, markten, processen et cetera] die én tegemoetkomen aan een sociale behoefte [op een effectievere manier dan bestaande oplossingen of pogingen daartoe] én leiden tot verbeterde of nieuwe capaciteiten en
relaties en een beter gebruik van beschikbare resources.
Wij kunnen ons wel vinden in hun omschrijving, daarbij nadrukkelijk aantekenend dat sociale innovatie níet het primaat van arbeidsorganisaties
is.
HET BREDE SPECTRUM VAN SOCIALE INNOVATIE
Sociale Innovatie wordt vanwege de vele betekenissen die eraan worden toegekend
al snel geclaimd als zijnde hét begrip dat de lading dekt voor initiatieven waar het 3Plabel 2) aan gekoppeld wordt of zou kunnen worden.
Of het nu gaat om ontwikkelingswerk, een schoner klimaat, kostenbesparingen of om
draagvlak voor sociaal-economische of zelfs politieke herstructureringen: ‘het glazen
muiltje’ van Sociale Innovatie past verrassend goed, keer op keer.
arbeidsmarkt
innovatie
arbeid
gebonden
innovatie
Dat daarmee soms afbreuk wordt gedaan aan díe initiatieven waarbij sociale innovaties ook werkelijk centraal staan, wordt even uit het oog verloren.
Initiatieven waarbij het gaat om het daadwerkelijk bij elkaar brengen van economische
en sociale waarden in de directe, eigen woon- en werkomgeving. Initiatieven die zijn
onder te verdelen naar:
sociaal-maatschappelijke innovatie
sociaal-maatschappelijke
innovatie
arbeid gebonden innovatie
arbeidsmarkt innovatie
1) De Young Foundation is een vooraanstaand onafhankelijke centrum voor sociale innovatie dat initiatieven initieert en steunt die de structurele oorzaken van de ongelijkheid aanpakken.
2) 3P staat voor ‘People, Planet, Profit’
6

7. SOCIAAL-MAATSCHAPPELIJKE INNOVATIE
Ieder mens heeft de behoefte om zich gewaardeerd te weten voor zijn rol in en bijdrage aan de samenleving in het algemeen en aan de
(werk)gemeenschap in het bijzonder. Hieraan voorbij gaan werkt sociale ongelijkheid in de hand en tast de sociale cohesie aan.
De innovatie van onze samenleving die daarop inspeelt [ook wel aangeduid met ‘society innovation’], bestaat uit de vernieuwing in het samenspel tussen overheid, bedrijfsleven, kennisinstituten en burgers gericht op initiatieven die bijdragen aan het agenderen en oplossen
van maatschappelijke vraagstukken.
INSTITUTIONELE INNOVATIE
arbeidsmarkt
innovatie
vernieuwing in de bestuurlijke en operationele samenwerking alsook in de verankering daarvan in de samenleving
arbeid
gebonden
innovatie
MAATSCHAPPELIJKE INNOVATIE
institutionele
innovatie
sociaal-maatschappelijke
innovatie
maatschappelijke
innovatie
vernieuwing van de rolverdeling tussen overheid en samenleving door beter in te
spelen op de toegenomen
mondigheid van mensen en
organiserend vermogen van
de samenleving
C U LT U R E L E I N N O VAT I E
culturele
innovatie
vernieuwing van beeldende,
uitvoerende en literaire kunstvormen welke onlosmakelijk
verbonden zijn met zowel
maatschappelijk activisme
als met onderwijs en politiek
7

8. Prominenten uit de entertainment-wereld, de kunst, het bedrijfsleven en
spiritualiteit die ieder voor zich op hun kenmerkende wijze (privé-)initiatieven
ontplooien voor het publieke welzijn, gericht op het verbeteren van de
levensomstandigheden van anderen en zo een belangrijke bijdrage leveren
aan de sociaal-maatschappelijke vernieuwing v a n onze samenleving
8

9. ARBEID GEBONDEN INNOVATIE
Bij de ‘arbeid gebonden’ innovatie [ook wel aangeduid met ‘workplace innovation’] gaat het erom om de beschikbare resources [mensen
en middelen] binnen een organisatie [of binnen een cluster van organisaties] én maximaal te benutten én te ontwikkelen om te kunnen
blijven benutten.
STRATEGISCHE INNOVATIE
als organisatie een nieuwe
manier van kijken naar en reageren op de omgeving ontwikkelen
strategische
innovatie
arbeidsmarkt
innovatie
technologische
innovatie
arbeid
gebonden
innovatie
TECHNOLOGISCHE INNOVATIE
vernieuwing van producten
en/of productiemiddelen en
processen
ORGANISATORISCHE INNOVATIE
organisatorische
innovatie
vernieuwing in de arbeidsorganisatie en in arbeidsrelaties die leidt tot verbeterde
prestaties van de organisatie
en ontplooiing van talenten3).
sociaal-maatschappelijke
innovatie
3) definitie opgesteld door het NCSI
9

10. CROSSOVER
Dat ‘culturele’ en ‘arbeid gebonden’ innovaties
voortreffelijk samen kunnen gaan bewijzen we met
DUTCH DESIGN
Dutch Design gaat verder dan uitvinden. Het gaat
over de dingen die we maken, de plaatsen die
we vorm geven, de human interfaces die we
configureren en de processen en evenementen
die we organiseren.
Dutch Design is materiaal, visueel, maar ook
een manier van denken.
Dutch Design brengt kunst, technologie, business en wetenschap bij elkaar.
Dutch Design staat voor de integratie van overwegingen die cruciaal zijn voor het menselijk potentieel, een duurzaam milieu, voor welvaart en
innovatie.
Bij de toenemende maakbaarheid van onze samenleving -waar prof. dr. Paul Frissen, hoogleraar bestuurskunde aan de Tilburg University,
zo overigens zijn bedenkingen bij heeft- is design een belangrijke tool voor de fundamentele
veranderingen waar de problemen van vandaag om vragen.
‘CROSSOVER works’ is een uitgave van Federatie Dutch Creative Industries [2013]
10

11. ARBEIDSMARKT INNOVATIE
Vraag en aanbod lopen steeds verder uiteen. Een structurele mismatch dreigt en sociale ongelijkheid ligt op de loer. Innovatie van de arbeidsmarkt [ook wel aangeduid met ‘labor market innovation’] is dringend gewenst.
A L L O C AT I E I N N O VAT I E
vernieuwing in de manieren
waarop vraag en aanbod bij
elkaar worden gebracht
TA L E N T
I N N O VAT I E
[INCLUSIEF TALENT DEVELOPMENT]
verbeteren van de kwalificaties van het aanbod door het
afstemmen van leerwegen
op de eisen van die samenleving op een wijze die bijdraagt aan de concurrentiekracht van het bedrijfsleven
en aan de participatie-mogelijkheden van het aanbod
allocatie
innovatie
talent
innovatie
beschikbaarheid
innovatie
arbeidsmarkt
innovatie
arbeid
gebonden
innovatie
BESCHIKBAARHEID INNOVATIE
vernieuwing in wet- en regelgeving gericht op het verbreden van het mogelijkheden
tot participatie en opnamemogelijkheden
sociaal-maatschappelijke
innovatie
11

12. Mensen, jong en oud, die symbool staan voor al die mensen
die in betrekkelijke anonimiteit op hun manier een belangrijke
bijdrage leveren aan de maatschappelijke vernieuwing van
onze samenleving
12

13. 2
DE UITDAGING.

14. Voor een echte doorbraak is schaken op de drie borden onvermijdelijk! Dat schaken op de drie borden noemen we SOCIALE INNOVATIE.
SOCIALE INNOVATIE is
niet alleen de motor
voor organisatorische
vernieuwingen maar
het AANDRIJFWIEL
voor vernieuwingen in
ALLE aspecten van
onze samenleving
De reden daarvoor is heel verklaarbaar: innoveren grijpt immers in op de samenwerking tussen mensen en dus op het gedrag van mensen.
Welke vernieuwing we ook beogen, we zullen er steeds rekening mee moeten houden dat bepaalde vernieuwingen ingrijpende gevolgen kunnen hebben voor de samenwerkingspatronen van mensen.
Neem de ‘digitale revolutie’.
Het aantal mensen in bijvoorbeeld de bancaire en/of financiële dienstverlening dat daardoor het
werk -en daarmee in veel gevallen de baan- ziet verdwijnen, is gigantisch.
Of wat te denken van de gevolgen ervan in de zorg. Behalve de komst van ongekende behandelmogelijkheden, is de beheer- en regeldruk enorm toegenomen met als gevolg individuele onvrede
en maatschappelijke verontwaardiging over de verhouding tussen patiënten-werk en administratief
werk.
Maar ook het vernieuwen van de rolverdeling tussen overheid en samenleving zal ingrijpende gevolgen hebben.
Het overdragen van verantwoordelijkheden, het stimuleren van eigenverantwoordelijkheid en
zelfredzaamheid en de terugtredende verzorgingsstaat zal -voor zo ver zich dat laat aanzien- ingrijpende gevolgen hebben voor de manier waarop wij onze samenleving hebben ingericht. Te meer
daar diezelfde samenleving sinds de industriële revolutie voornamelijk heeft ingezet op economische groei als de enige motor voor welvaart en welzijn.
Overigens heeft die eenzijdige inzet op economische groei er in grote delen van onze samenleving
ook toe bijgedragen dat steeds meer mensen een gemis voelen aan ‘sociale veiligheid‘, hetgeen
zich uit in een stemming van angst, hulpeloosheid, instabiliteit en onzekerheid4).
4) Voor een nadere toelichting op het begrip ‘sociale veiligheid’ verwijs ik graag naar het eBook ‘SOCIAAL INKLUSIEF Besturen & Ondernemen’.
14

15. ZONDER SOLIDARITEIT GEEN SOCIALE INNOVATIE
Niemand minder dan Richard Sennett, socioloog en gezaghebbend
cultuur-filosoof, pleit voor meer gemeenschapszin willen we de huidige crisis -hoe we die ook typeren- te boven komen.
Maar dat vereist SOLIDARITEIT.
Uitingen van lotsverbondenheid die mensen op basis van hun overtuiging tot stand brengen en waarbij ze zich inspannen om gezamenlijke problemen gezamenlijk op te lossen.
Coöperaties, sociale ondernemingen, zorgorganisaties, maar ook
sportverenigingen et cetera zijn daar mooie voorbeelden van.
Organisaties waar mensen in staat zijn hun persoonlijke doelen na
te streven, hun eigen opvattingen kunnen en mogen ventileren en
hun belangen behartigen. Waar mensen idealen vertalen in actie!
Organisaties ook die zich niet of moeizaam van bovenaf laten aansturen. Waar ZELFORGANISATIE hoogtij viert.
Waar regels en procedures ‘van hoger hand’ vaak averechts werken
en waar het veeleer gaat om wederkerigheid, aandacht, openheid
en gelijkwaardigheid. Waar het improviseren gemeengoed is!
Waar mensen ‘sociaal ondernemen’ en de actie niet noodzakelijk
voortkomt uit een ervaren probleem of de gevoelde noodzaak een
gat te vullen dat anderen (on)bewust laten vallen, maar eerder uit
een intrinsieke motivatie.
Iets willen, een verlangen of een goed idee vormen vaak de aanleiding is om verbindingen aan te gaan.
15

16. HET BELANG ‘ARBEID GEBONDEN’ INNOVATIE
Hoewel het stellen van prioriteiten voor de innovatie-agenda een item is waar
menig overleg al op stuk gelopen is, durven wij de stelling aan dat ‘arbeid gebonden’ innovatie in hoge mate bijdraagt aan vernieuwing van de samenleving.
‘Werk -betaald dan wel onbetaald- is op allerlei manieren belangrijk voor individuen en de samenleving als geheel, maar het is geen wondermiddel’, stelde
C. Vrooman, Hoofdonderzoeker bij het Sociaal en Cultureel Planbureau, kijkend
naar het belang van werk voor onszelf en voor de samenleving.
Ton Wilthagen, hoogleraar Arbeidsmarkt aan de Tilburg University, stelt zelfs
dat het hebben van werk in hoge mate de maatschappelijke participatie en inclusie van een persoon bepaald.
Werk
is niet alleen belangrijk om in het levensonderhoud te kunnen voorzien,
maar biedt bovenal mogelijkheden voor ontplooiing van de persoonlijkheid,
zelfrealisatie en zelfrespect;
betekent voor veel mensen ‘er bij horen’ [onderdeel uitmaken van de samenleving], hetgeen refereert aan de menselijke behoefte aan geborgenheid;
betekent dat er een appèl gedaan wordt op iemands persoonlijke drijfveren, iemands waarden en normen. En vooral op iemands vaardigheden en
inzet in dienst van zijn of haar omgeving.
Een organisatie moet inspelen op de basale 'behoeften' van haar medewerkers
en ze in ruil voor de ontwikkelingskansen aanspreken op hun vermogen een bijdrage te leveren aan het bereiken van haar doelstelling(en) in het bijzonder en
aan de samenleving in het algemeen.
16

17. EVOLUTIE VAN HET ONDERNEMERSCHAP
Ook al zou je dat met het hoge werkloosheidspercentage van
dit moment niet zeggen, maar in het streven naar een samenleving waarin voor iedereen een plek op de arbeidsmarkt te vinden is, zijn er de laatste jaren kleine successen geboekt.
Successen die vooral te danken zijn aan het toenemende aan5)
tal SOCIAL ENTREPRENEURS .
Bevlogen ondernemers die zich richten op de ondernemende
oplossingen en bedrijfsmatige aanpak van bijv. gezondheidszorg, werkloosheid & arbeidsmarkt-participatie, integratieproblematiek, educatie, et cetera.
Zomaar wat voorbeelden:
Netherlands Institute for
Social Venturing Entrepreneurship
Zoals ondernemers die mensen met een [erkende] afstand tot
de arbeidsmarkt -vaak met een duidelijke hulp- en/of zorgvraag- werk bieden met als doel hun rendement te vertalen in een
manier om sociale ongelijkheid 6) aan te pakken en hen
te helpen naar een zelfstandigere positie in de samenleving.
Deze eigentijdse vorm van ondernemerschap -ook wel Social
7)
Venturing Entrepreneurship genoemd - is sterk in opkomst mede omdat de aanpak van de overheid bij bepaalde maatschappelijke problemen niet tot de gewenste resultaten heeft geleid
en is gericht op de realisatie van een duurzame, zelfvoorzienende oplossing. Gedragen door ondernemers die economische
voorspoed willen combineren met maatschappelijke vooruitgang tot nut van de samenleving.
Het zijn deze ondernemers die als wegbereiders proberen behalve de rest van het bedrijfsleven ook overheden, maatschappelijke en (semi)publieke organisaties wakker te schudden om
meer aandacht te besteden aan kwetsbaren in de samenleving of aan maatschappelijk vraagstukken met een grote impact op onze samenleving.
5) Niet te verwarren overigens met ondernemers die ervoor zorgdragen dat hun onderneming zich als een ‘verantwoordelijke burger’ gedraagt, hetgeen wij nu Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen
[MVO] noemen.
6) Met sociale ongelijkheid wordt met name verwezen naar ongelijkheid in maatschappelijke participatie (zie: Paul de Beer, bijzonder hoogleraar Arbeidsverhoudingen)
7) Met de Social Venturing Entrepreneurship wordt de investeringsfunctie benadrukt binnen het ondernemen met maatschappelijke waarde creatie.
17

18. Inmiddels beseffen ook steeds meer bestuurders en ondernemers dat ze geen genoegen meer kunnen nemen met het op
een maatschappelijk verantwoorde wijze het najagen van economische doelstellingen, zijnde winst en groei.
Enkele voorbeelden:
Zij staan dan ook een beleid voor waarbij de te realiseren doelen mede worden bepaald door de sociale en maatschappelijke rechtvaardiging van de bedrijfsactiviteiten en de onderneming een zichtbare bijdrage levert aan het terugdringen van
sociale ongelijkheid via participatie en educatie.
Daarbij is een ontwikkeling waar te nemen dat initiatieven welke gericht zijn op het creëren van sociaal-maatschappelijke
waarde, door hen worden gefaciliteerd.
ONDERNEMERSAKKOORD 2.0
18

19. WERKENDERWIJS...!
Waar de een kiest voor eerst een tijdje studeren, kiest de ander voor werkend leren.
Maar ook voor degene die in staat is een behoorlijke startkwalificatie te verwerven komt er vroeg of laat een moment waarop
bij- of omscholing onontkoombaar is.
Werken en leren zijn steeds minder van elkaar te scheiden,
meldde de WRR in haar rapport ‘Naar een lerende economie’.
Kennis ‘verbleekt’ als gevolg van de toegenomen snelheid
van innovatieprocessen. Productieprocessen en werkorganisaties worden permanent aangepast.
Nog veel nadrukkelijker dan bij de aftrap in 1998 beoogd, moeten werkgevers en werknemers samen met de hen vertegenwoordigende organisaties het voortouw nemen en werk maken
van ‘levenslang leren’.
En dan gaat het daarbij niet alleen om de formele opleidingen,
cursussen of trainingen, maar vooral ook om de informele leeractiviteiten tijdens het werken.
Overheden en (publieke en private) onderwijsinstellingen
dienen de regisserende rol -die ze maar al te graag vervullen- over
te dragen en zich te concentreren op de faciliterende respectievelijk inhoudelijke taken.
Misschien dat het verleggen van het voortouw in combinatie
met het toekennen van een individueel scholingsrecht aan iedere (toekomstige) werknemer de impasse in het ‘levenslang leren’ kan doorbreken. En dat het perspectief op ‘lifetime employability’ dan werkelijkheid wordt!
19

20. 3
LITERATUURVERKENNING.

21. LITERATUURVERKENNING
Naast de verkenning van literatuur, artikelen, blogs, columns en presentaties over (sociale) innovatie, (talent- en performance) management,
8)
gamification, et cetera in het kader van het essay/eBook over sociale innovatie met de titel: SOCIAAL INKLUSIEF Besturen & Ondernemen
is verder kennis genomen van:
- De kracht van sociale innovatie, Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid (2014)
- Ruimte voor Zelforganisatie, A.Huygen, Erik van Marissing, Hans
Boutellier (2013)
- Vormen van diversiteit, Raad voor de Maatschappelijke Ontwikkeling (2013)
- Swingen met lokale kracht: Overheden en de netwerksamenleving,
Nico de Boer, Albertine van Diepen, Lucas Meijs (2013)
- De DOE-DEMOCRATIE, Kabinetsnota ter stimulering van een vitale
samenleving, BZK (2013)
- Social Innovation op de arbeidsmarkt laat Nederland en Europa
werken, prof. dr. Ton Wilthagen (2013)
- Technologische en sociale innovatie in een concurrerende markt,
Panteia i.s.m. Rotterdam School of Management (2013)
- Crossover works: innoveren met de creatieve industrie, F. Kwakman, J.Rodermond, H. Starren, M. Stikker (2013)
- Sociaal ondernemen: passie en poen, Labyrinth i.o.v. VSBFonds
en Start Foundation (2013)
- Social Venturing Entrepreneurship: een plaatsbepaling, Henk Kievit
(2011)
- De toekomst is aan sociaal ondernemen (SERmagazine, dec 2013/
jan 2014)
- Wat is het nut van werken?, Paul de Beer (AST, febr 1999)
- Nieuwe ongelijkheid in een ‘winner take all’-samenleving, Paul de
Beer (S&D, juni 2013)
- Naar een lerende economie, Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (2013)
- Waarom groeit leven lang leren in Nederland niet sterker ondanks
de vele adviezen erover?, Bart Golsteyn (netwerk Sociale Innovatie
Universiteit Maastricht) (2012)
8) SOCIAAL INKLUSIEF Besturen & Ondernemen (augustus 2013), te vinden via http://www.eengoejesaeck.nl
21