Huk qanunu

1. Huk qanunu
Yaylarda meydana gələn uzanmanı öyrənmək üçün
müxtəlif ölçü işlərinin yerinə yetirilməsi

2. Huk qanunu
Məqsəd
Bu tapşırıqda məqsəd yayın uzunluğunda baş verən dəyişiklikləri,
bununla bağlı fiziki təsiri (kəmiyyəti) və mümkün tətbiq
istiqamətlərini araşdırmaqdır. Şagirdlər daha sonra hipoteza
hazırlayırlar və Labdisc proqram təminatının Dymo qüvvə
sensorundan istifadə etməklə testə davam edirlər.
Yaylarda meydana gələn uzanmanı öyrənmək üçün
müxtəlif ölçü işlərinin yerinə yetirilməsi

3. Biz daim müxtəlif texnikalar yaxud cisimlər üzərində təkmilləşdirmə işləri və ətraflı
təhlillər aparırıq. Bunun üçün elastiklik kimi tərkib materiallarının xassələrini bilmək
vacibdir. Elastik xassələrə malik bir çox materiallar var və biz bunlardan gündəlik
həyatda istifadə edirik. Buna misal olaraq genişlənə və yığıla bilən yayları göstərmək
olar. Evinizdəki müxtəlif məişət elektrik cihazlarını yoxlasanız özünüz görəcəksiniz ki,
yaylardan tez-tez istifadə olunur.
Müqəddimə və nəzəriyyə
Materialın elastik olduğunu göstərən başlıca xüsusiyyət nədir?
Huk qanunu
Yaylarda meydana gələn uzanmanı öyrənmək üçün
müxtəlif ölçü işlərinin yerinə yetirilməsi

4. Bu cür işi yerinə yetirərkən hansı dəyişkənləri müəyyən edirsiniz?
Müqəddimə və nəzəriyyə
Hər hansı bir cismin elastik xassələrini müşahidə etmək üçün hansı işləri yerinə
yetirməlisiniz?
Huk qanunu
Yaylarda meydana gələn uzanmanı öyrənmək üçün
müxtəlif ölçü işlərinin yerinə yetirilməsi

5. Nəzəri
Biz təcrübi yolla nümayiş etdirə bilərik ki, yayın elastiki qüvvəsinin yaratdığı qüvvə
ilə uzanma arasında düz mütənasiblik var. Bu hədd yalnız müəyyən uzanmaya kimi
baş verir və buna axma həddi deyilir. Bu mexaniki prosesdə bu həddi keçdikdən
sonra cisim qalıq (plastik) deformasiya yaxud qırılmaya (kəsilməyə) məruz qala
bilər. Yayın qüvvəsi əvvəlki forma və ölçüsünü alma qabiliyyətinə malikdir və ona
görə də aşağıdakı bərabərlikdə mənfi işarəsi verilib:
Müqəddimə və nəzəriyyə
Uzanma
Yayın sabiti
Elastik
qüvvə
xkF 
Huk qanunu
Yaylarda meydana gələn uzanmanı öyrənmək üçün
müxtəlif ölçü işlərinin yerinə yetirilməsi

6. Hər bir cisim fərqli elastiki xassələrə malikdir və ona görə də, k sabiti tədqiq
olunarkən dəyişir. Uzanma mənfi (sıxılma) və yaxud müsbət ola bilər. Yaydan başqa
digər müxtəlif elastik materiallar vardır ki, deformasiyaya uğradıqdan sonra əvvəlki
formalarına qayıdırlar.
Müqəddimə və nəzəriyyə
if LLx 
Huk qanunu
Yaylarda meydana gələn uzanmanı öyrənmək üçün
müxtəlif ölçü işlərinin yerinə yetirilməsi

7. Müqəddimə və nəzəriyyə
İndi isə şagirdlərə təcrübə vasitəsilə yoxlamaq üçün bir hipoteza irəli
sürmələri tapşırılır.
Huk qanunu
Yaylarda meydana gələn uzanmanı öyrənmək üçün
müxtəlif ölçü işlərinin yerinə yetirilməsi
Əgər iki müxtəlif yay 10 sm-ə kimi və daha sonra 15 sm-ə kimi uzadılsa, yayların
sərf etdiyi qüvvə hər bir hal üçün ölçülsə hər bir uzanma üçün hansı nəticələri
gözləyirsiniz?

8. Tapşırığın izahı
Şagirdlər iki yayın sərf etdiyi qüvvəni ölçürlər. Onlar 0 sm, 5 sm, 10 sm, 15 sm, 20
sm və 25 sm uzanma ilə yayların hər birinin yerinə yerinə yetirdiyi qüvvəni ölçürlər.
Bu ölçü işlərini yerinə yetirmək üçün onlar Labdisc proqram təminatının Dymo
qüvvə sensorundan istifadə etməlidirlər.
Huk qanunu
Yaylarda meydana gələn uzanmanı öyrənmək üçün
müxtəlif ölçü işlərinin yerinə yetirilməsi

9. Labdisc Dymo qüvvə sensoru
USB kabel
Spiral yaylar, 150 və 100 mm
Resurslar və materiallar
Huk qanunu
Yaylarda meydana gələn uzanmanı öyrənmək üçün
müxtəlif ölçü işlərinin yerinə yetirilməsi

10. Labdisc Dymo qüvvə sensoru ilə qüvvəyə dair ölçü işlərini toplamaq üçün
aşağıdakı addımları izləyin:
Labdisc proqram təminatını açın və Labdisc-i işə salın.
Globilab ekranının sağ küncündə aşağı hissədə Bluetooth piktoqramının üzərində
siçanın düyməsini sıxın. Hal-hazırda istifadə etdiyiniz Labdisc-i seçin. Labdisc,
proqram təminatı tərəfindən tanındıqdan sonra piktoqram boz rəngdən mavi
rəngə dəyişir.
Əgər USB əlaqədən istifadəyə üstünlük verirsinizsə USB piktoqramı üzərində
düyməni sıxaraq əvvəlki təlimata riayət edin. Labdisc tanındıqda eyni rəng
dəyişikliyini görəcəksiniz.
1
2
Labdisc-in konfiqurasiyası
Huk qanunu
Yaylarda meydana gələn uzanmanı öyrənmək üçün
müxtəlif ölçü işlərinin yerinə yetirilməsi
Labdisc-in istifadəsi qaydaları

11. Sensorun konfiqurasiyasını qurtardıqdan sonra üstündə düyməni sıxaraq ölçü
işlərinə başlayın.
Ölçü işlərini qurtardıqdan sonra üstündə düyməni sıxaraq Labdisc-i dayandırın.
4
5
Labdisc-in istifadəsi qaydaları
Huk qanunu
Yaylarda meydana gələn uzanmanı öyrənmək üçün
müxtəlif ölçü işlərinin yerinə yetirilməsi

12. Yayı Labdisc Dymo qüvvə sensorunda
qarmağın üzərinə yerləşdirin.
Dostunuzun köməyindən yaxud
laboratoriyada dayaqdan istifadə edərək
Labdisc Dymo qüvvə sensorunu saxlayın.
0 sm uzanmadan başlayaraq qrafikdə sabit
qiymət təmin olunana kimi belə bir
mövqedə tutun.
Huk qanunu
Yaylarda meydana gələn uzanmanı öyrənmək üçün
müxtəlif ölçü işlərinin yerinə yetirilməsi
Eksperiment

13. Eksperiment
Endotermik və ekzotermik reaksiyalarHansı reaksiyaların istilik buraxdığını yaxud istehsal
etdiyini yoxlamaq üçün müxtəlif ölçü işlərinin yerinə
yetirilməsi.
Eksperiment
Hər dəfə uzanmanı 5 sm artırmaqla 25 sm uzanmaya kimi
yuxarıdakı proseduru təkrarlayın. Alınan qrafiki yaddaşa verin.
Həmin proseduru aşağıdakı yay üçün həmçinin təkrarlayın.
Huk qanunu
Yaylarda meydana gələn uzanmanı öyrənmək üçün
müxtəlif ölçü işlərinin yerinə yetirilməsi

14. Qrafiklərin hər birində alətindən istifadə edərək
müvafiq momentlərdə yayın əyilməsini göstərin.
Bundan sonra aləti vasitəsilə əyrinin üzərində düyməni sıxmaqla
hər bir an üçün qüvvənin qiymətlərini göstərin.
Huk qanunu
Yaylarda meydana gələn uzanmanı öyrənmək üçün
müxtəlif ölçü işlərinin yerinə yetirilməsi
Nəticələr və təhlil

15. Hər iki qrafikdə möhkəmlik və uzanmanı nəzərdən keçirin. Bunlarla sizin
ilkin hipoteza arasında nə cür əlaqə var?
Əldə olunan iki qrafik arasında nə cür fərqin olduğunu müəyyən edə bilərsiniz?
Qrafikin pilləvari olmasının səbəbi nədir?
Huk qanunu
Yaylarda meydana gələn uzanmanı öyrənmək üçün
müxtəlif ölçü işlərinin yerinə yetirilməsi
Nəticələr və təhlil

16. Nəticələr və təhlil
Aşağıdakı qrafik şagirdlərin hazırladıqları qrafiklə eyni olmalıdır.
Endotermik və ekzotermik reaksiyalar
Yaylarda meydana gələn uzanmanı öyrənmək üçün
müxtəlif ölçü işlərinin yerinə yetirilməsi

17. Nəticələr və təhlil
Aşağıdakı qrafik şagirdlərin hazırladıqları qrafiklə eyni olmalıdır.
Endotermik və ekzotermik reaksiyalar
Yaylarda meydana gələn uzanmanı öyrənmək üçün
müxtəlif ölçü işlərinin yerinə yetirilməsi

18. Qənaət
Uzanmanın hansı qiymətlər çoxluğunda bu iki yay eyni möhkəmliyə malikdir?
Qrafiki müşahidə edən şagirdlər başa düşməlidirlər ki, bəzən bu iki yay eyni
qüvvə ilə işləyiblər. Bu da uzanma ilə bağlıdır. Cavab qiymətlər çoxluğu
diapozonunda hər saniyə yayın uzanmasına dair məlumat təmin edilmədən
verilməlidir.
Hər bir yay üçün möhkəmliklə uzanma arasındakı həddi hesablayın. Hər bir hal
üçün ortalama göstəricini tapın. Yaylardan hansı böyükdür? Bu qiymət nəyi
ifadə edir?
Şagirdlər bilməlidirlər ki, yayın sabiti, yəni qüvvə ilə uzanma arasında hədd tərifə
əsasən yayın uzanma zamanı davranışını göstərir. Onlar belə bir nəticə
çıxarmalıdırlar ki, yayın sabiti nə qədər böyük olarsa bərpa qüvvəsi bir o qədər
böyük olur.
Huk qanunu
Yaylarda meydana gələn uzanmanı öyrənmək üçün
müxtəlif ölçü işlərinin yerinə yetirilməsi

19. Əlavə təcrübə üçün tapşırıqlar
Bu biliklər kəndirlə tullanma oyununda faydalı ola bilər? Cavab vermək üçün
tədqiqat aparın.
Şagirdlər biməlidirlər ki, kəndirlə tullanma oyununu oynadıqda hündürlük və çəki
təhlükəsizliyə görə müəyyən olunur. Ona görə də, kəndirlə tullanma oyununda
kəndirin uzanmasına səbəb olan qüvvəni hesablamaq mühümdür. Müəllim onlara
bunu başa düşməkdə kömək edə və bunun mexaniki enerjinin saxlanması
olduğunu, adamın həm düşmə sürəti, həm də çəkisinin kəndirlə tullanma ipinin
uzunluğuna təsir etdiyini və beləcə elastik enerji anlayışı haqqında məlumat verə
bilər.
Huk qanunu
Yaylarda meydana gələn uzanmanı öyrənmək üçün
müxtəlif ölçü işlərinin yerinə yetirilməsi
Sabit məlum ikən yaya və uzanmaya işləyən qüvvənin hansı olduğunu
öyrənmək olar? Cavabınızı əsaslandırmaq üçün qüvvənin diaqramını çəkin.
Şagirdlər öz cavablarını diaqram çəkərək əsaslandırmalı və tətbiq olunan qüvvə
ilə yayın qüvvəsinin eyni modula malik olduğunu göstərməlidirlər. Bu yolla Huk
qanununa əsasən onlar yaydan dinamometr kimi istifadənin mümkün olduğunu
öyrənə bilərlər.