2. Նատրիումի քլորիդը (NaCl)
կամ կերակրի
աղը նատրիումի և քլորի քիմիական
միացությունն էֈ Նատրիումի բնական
միացություններից ամենից մատչելին
նատրիումի քլորիդն էֈ

3. Նատրիումի
քլորիդը անգույն
բյուրեղային նյութ
է՝ աղի համովֈ
Մանր ջարդված
վիճակում այն
սպիտակ գույն
ունիֈ

4. Նատրիումի քլորիդը լուծված
վիճակում գտնվում է ծովերի և
օվկիանոսների ջրերումֈ Ծովի
ջուրը պարունակում է մինչև 3%
նատրիումի քլորիդֈ Ծովի ջուրը
գոլորշիացնելիս նրա մեջ
լուծված աղերը բյուրեղանում
ենֈ Դրանից ծովափնյա
վայրերում օգտվում են
նատրիումի քլորիդ
արդյունահանելու համարֈ
Իսրայելի և Հորդանանիգոլորշի
ացման աղային
ավազաններըՄեռյալ
ծովի հարավային մասումֈ

5. Տարածված է նաև նատրիումի
քլորիդի ստացումը աղի
լճերից, օրինակ՝ Բասկունչակ
և Էլտոն լճերիցֈ Մի ժամանակ
դրանք ծովածոցեր էինֈ
Անջատվելով ծովերից, ծովերը
փոխարկվում են լճերիֈ Աղի
լճերը չորանում էին և նրանց
բյուրեղային ձևով նստում էր
նատրիումի քլորիդըֈ Այսպիսի
աղը կոչվում է ինքնանիստ
աղֈ Վերջնականապես
չորացած աղի լճերից
տեղերում առաջացել են
քարաղի հանքերֈ

6. Նատրիումի քլորիդն անհրաժեշտ է մարդու
օրգանիզմին․ դրա համար էլ այդ աղը պատկանում
է առաջին անհրաժեշտության մթերքների թվինֈ
Շատ նոսր լուծույթի ձևով կերակրի աղը կիրառվում
է նաև բժշկության մեջ (ֆիզիոլոգիական լուծույթ)։
Նատրիումի քլորիդը կիրառվում է պահածոներ
պատրաստելու համար, այսինքն՝ սնունդը
փչանալուց պաշտպանելու համարֈ Աղ դրված
միսը, ձուկը, բանջարեղենը ավելի երկար են
պահվում, քան թարմ վիճակում, որովհետև բարձր
կոնցենտրացիաների դեպքում աղը սպանում է
փտեցնող միկրոօրգանիզմներըֈ
Մեծ քանակությամբ կերակրի աղ օգտագործվում է
նաև քիմիական արդյունաբերության
մեջ`նատրիումի հիդրօքսիդ, սոդա և նատրիումի այլ
միացություններ, ինչպես նաև քլոր և այլ
միացություններ ստանալու համարֈ

7. Աղը աստվածների նախընտրած նյութն է»,-
Հոմերոս
Այժմ ամենաէժան սննդամթերքներից մեկը
համարվող կերակրի աղը երբևէ ստիպում էր
մարդկանց կռվել, ապստամբել, սպանել
միմյանց, վաճառել ստրկության և քոչել մի
երկրից մյուսը: Դրա կարևորությունը
հասկանում էին դեռևս մեր թվարկությունից
առաջ: Առանց աղի չի կարող ապրել և ոչ մի
կենդանի օրգանիզմ: Աղի օրական պահանջը
հասուն մարդու օրգանիզմի համար միջին
հաշվով կազմում է 10-15 գ: Միևնույն
ժամանակ 80 կգ զանգվածով մարդը
կմահանա, եթե մեկ օրվա ընթացքում
համարձակվի ընդունել մոտավորապես 250գ
աղ: Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ
ավելցուկ կերակրի աղի օգտագործումը
բերում է կատարախտով հիվանդանալու
հավանականության մեծացման,
տեսողության վատացման, արյան և աչքի
ճնշման բարձրացման: Մյուս կողմից`
կերակրի աղի պակասը բերում է սիրտ-
անոթային հիվանդությունների զարգացման
հավանականության մեծացման,ինչպես նայև
ինֆարկտների և ինսուլտների հետևանքով
մահացութան դեպքերը:

8. Մեծ է կերակրի աղի կիրառությունը նաև արդյունաբերության մեջ:
Աղը օգտագործում են դեղամիջոցների, օճառի ,թղթի, ապակու,
գործվածքնգորերի ստաղման համար : Չնայած կերակրի աղի մեծ
կիրառությանը` աղի օգտագործման 30 %-ը բաժին է ընկնում սննդին:
Կերակրի աղի համաշխարհային պաշարները հսկայական են և
կազմում են մոտավորապես 3.5-4.0 գ1015 տոննա: Օվկիանոսում`
յուրաքանչյուր 1մ3 ջրում, միջին հաշվով 27.2 կգ աղ է
պարունակվում:
Կերակրի աղը այն հազվագյուտ նյութերից է, որը հանքից դուրս
բերելուց հետո օգտագործվում է համարյա առանց վերամշակման:
Այսքան անհրաժեշտ այս նյութի պաշարները, սակայն, միշտ չէ, որ
բավարարել են մարդկանց պահանջները: Վաղնջական
ժամանակներում աղ ստանում էին կրակի վրա որոշ բույսեր այրելով
կամ չորացնելով և առաջացածը օգտագործելով սննդի մեջ` որպես
համեմունք: Մոտ 2000 տարի առաջ աղ սկսեցին ստանալ ծովի ջրի
շոգիացման ճանապարհով:
Աղի գինը այնքան բարձր էր, որ Հին Հռոմում զինվորականներին
վարձատրում էին աղով: «Աղ» էր կոչվում հռոմեացի զինվորների
աշխատավարձը. այդ է պատճառը, որ իտալերեն մանրադրամը
անվանում են «Soldi», անգլերեն՝ «Salari» աշխատավարձ:
Հնում որոշ ցեղեր երդում տալիս` մատը դնում էին աղով լցված
անոթի մեջ:
Արաբական և թուրքական որոշ ցեղեր պայմանագրերը կնքում էին
տարայի վրա, որում աղ էր դրված:
12-րդ դարում Ռուսաստանում աղի վրա բավականին բարձր
տուրքեր էին դրված` ի հօգուտ պետության: 16-րդ դարում էլ ավելի
բարձրացվեցին աղի հարկերը: Դրանք գանձվում էին ոչ միայն
նրանցից, ովքեր վաճառում էին, այլ նաև նրանցից, ովքեր գնում էին:
Աղի թանկ արժեքը մշտապես խռովություններ էր առաջացնում
Ցարական Ռուսաստանում: 17-րդ դարում այնքան էր սրվել
իրավիճակը, որ 1648 թվականին Մոսկվայում տեղի ունեցավ խոշոր
մի ապստամբություն, որը հայտնի է «Աղի բունտ»անվամբ:

9. Չինաստանում աղի վրա հարկեր էին դրված
դեռևս մ.թ.ա. 7-րդ դարում: Չնայած ժողովրդի
անընդհատ դժգոհություններին, այդ հարկերը
բարձր էին մինչև 20-րդ դարի սկիզբը: Աղի
մաքսանենգության համար Չինաստանում
մահապատիժ էր նախատեսված:
1826 թվականին Չինաստանի Քեինդու գավառ
այցելած Մարկո Պոլոն նկարագրել էր այդ
երկրում լայնորեն կիրառվող աղից
պատրաստված մանրադրամը:
Այսօր աղ ստանում են աղի լճերի
նստվածքների և քարաղի հանքերից:
Հետագայում, աղահանքեր հայտնաբերումից
հետո, աղի գինը, իհարկե, ընկավ, բայց նրա
կարևորությունը շարունակում է մնալ շատ
մեծ:
ՀՀ-ում աղի հիմնական մասը արտահանվում է
Ավանի աղի հանքից: Ավանի աղի հանքին կից
գործում է նաև աղի բուժիչ քարանձավ:

10. Մի շարք աղեր՝
մալաքիտը, լազուրիտը, պաղլեղները, կե
րակրի աղը և այլն, հունական և
ալքիմիական ձեռագրերում անվանվում
են «հայկական աղ»: Ըստ հայտնի
քիմիկոսներ ֆրանսիացի Մ.
Բերթլոյի, գերմանացի Վ. Մեյերի և
ուրիշների՝ այդ աղերն այդպես են
անվանվել անցյալում Հայաստանից
արտահանված լինելու պատճառով: Այդ
անվանումը հաճախ է հանդիպում նաև
միջնադարյան հայկական ձեռագրերում:
Աղերն օգտագործվում են
ապակու, կաշվի, ներկերի
արտադրության, մետաղաձուլության, մ
անածագործության, քիմիական
արդյունաբերության, սննդարդյունաբերո
ւթյան, բժշկության, գյուղատընտեսությա
ն մեջ, կենցաղում և այլուր:

11. Կենցաղում օգտագործվող մի շարք աղեր դեռ հնուց
ունեն «կենցաղային» (ոչ քիմիական) անվանումներ.
խմելու սոդա՝ նատրիումի հիդրոկարբոնատ
(NaHCO3), լվացքի սոդա՝ նատրիումի կարբոնատ
(Na2CO3), ժավել՝ նատրիումի հիպոքլորիտ (NaClO),
քլորակիր՝ կալցիումի հիպոքլորիտ [Ca(ClO)2] և քլորիդ
(CaCl2), բորակներ՝ նատրիումի, կալիումի, կալցիումի,
բարիումի նիտրատներ, շիբ՝ կալիումի և ալյումինի
սուլֆատի բյուրեղահիդրատ [KAl(SO4)2 . 12H2O], դառը
կամ անգլիական աղ՝ մագնեզիումի սուլֆատի
բյուրեղահիդրատ (MgSO4.7H2O), «մարգանցովկա»՝
կալիումի պերմանգանատ (KMnO4), և այլն:
Կերակրի աղը՝ նատրիումի քլորիդը (NaCl), անգույն,
բյուրեղային, ջրում լուծվող նյութ է: Բնության մեջ
տարածված է հալիտ միներալի ձևով, որն անվանում
են նաև քարաղ: Բնական քարաղը մետաղական
նատրիումի հետքեր պարունակելու հետևանքով
երբեմն կապտավուն է, առաջացնում է խոշոր
հանքավայրեր: Քարաղի խոշոր հանքավայրեր կան
Կանադայում, Լեհաստանում, Ռուսաստանում,
Անգլիայում և այլուր: Հայկական լեռնաշխարհում
բարձրորակ քարաղի պաշարներով հայտնի են Կողբի
և Նախիջևանի, իսկ ՀՀ-ում՝ Ավանի աղի հանքերը:

12. Կենցաղում օգտագործվող մի շարք
աղեր դեռ հնուց ունեն
«կենցաղային» (ոչ քիմիական)
անվանումներ. խմելու սոդա՝
նատրիումի հիդրոկարբոնատ
(NaHCO3), լվացքի սոդա՝
նատրիումի կարբոնատ (Na2CO3),
ժավել՝ նատրիումի հիպոքլորիտ
(NaClO), քլորակիր՝ կալցիումի
հիպոքլորիտ [Ca(ClO)2] և քլորիդ
(CaCl2), բորակներ՝ նատրիումի,
կալիումի, կալցիումի, բարիումի
նիտրատներ, շիբ՝ կալիումի և
ալյումինի սուլֆատի
բյուրեղահիդրատ [KAl(SO4)2 .
12H2O], դառը կամ անգլիական
աղ՝ մագնեզիումի սուլֆատի
բյուրեղահիդրատ (MgSO4.7H2O),
«մարգանցովկա»՝ կալիումի
պերմանգանատ (KMnO4), և այլն:

13. : Քարաղի խոշոր հանքավայրեր կան
Կանադայում, Լեհաստանում,
Ռուսաստանում, Անգլիայում և այլուր:
Հայկական լեռնաշխարհում բարձրորակ
քարաղի պաշարներով հայտնի են Կողբի
և Նախիջևանի, իսկ ՀՀ-ում՝ Ավանի աղի
հանքերը:Աղն օգտագործում են գրեթե
բոլոր կերակրատեսակների մեջ, ինչպես
նաև մսեղենը, ձկնեղենը, բանջարեղենը
պահածոյելու համար: Բժշկության մեջ
կիրառում են աղի ջրային լուծույթները,
օրինակ՝ 0,9%-անոց լուծույթը, որն
անվանում են ֆիզիոլոգիական և
օգտագործում են ներերակային
ներարկումների, ներարկվող
դեղանյութերը լուծելու համար և որպես
թունազերծող միջոց: 3–10%-անոց
լուծույթներով պատրաստում են
թրջոցներ՝ թարախային վերքերը բուժելու
համար:

14. Ավանի աղի հանքի հիմքի վրա
գործում են Ավանի աղի կոմբինատը
և Հանրապետական
անձավաբուժական կենտրոնը,
որտեղ բուժում են բրոնխային
հեղձուկ, բրոնխաբորբեր և այլ
հիվանդություններ:
Ձմռանը սառցածածկույթի
առաջացումը կանխելու նպատակով
ձյունածածկ ճանապարհների վրա
ցանում են աղ: Վերջինս լուծվում է
ձյան մեջ և իջեցնում սառցակալման
ջերմաստիճանը. եթե սովորական
ջուրը սառչում է 0օC-ում, ապա
աղաջուրը սառչում է ավելի ցածր
ջերմաստիճաններում

15. ՈՒՍՈՒՄՆԱԿԱՆ
ՃԱՄՓՈՐԴՈՒԹՅՈՒՆ ԴԵՊԻ
ԱՎԱՆԻ ԱՂԻ ԿՈՄԲԻՆԱՏ

16. ՈՒՂԵՎՈՐՎԵՑԻՆՔ ԱՎԱՆԻ ԱՂԻ
ԿՈՄԲԻՆԱՏ:

17. ՎԵՐՋԱՊԵՍ ՀԱՍԱՆՔ:

18. ՄՈՒՏՔԻ ՄՈՏ ՏԵՍԱՆՔ ԱՂԻՑ
ՊԱՏՐԱՍՏՎԱԾ ՔԱՆԴԱԿՆԵՐ

19. ԳՈՐԾԱՐԱՆԸ

20. ՄԵՆՔ ՏԵՍԱՆՔ ԻՆՉՊԵՍ ԵՆ ԱՂԱՋՈՒՐԸ
ՈՒՂԱՐԿՈՒՄ ՉՈՐԱՆԱԼՈՒ:

21. ՄԵՆՔ ԲՈԼՈՐՍ ԳԻՏԵՆՔ, ՈՐ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ
ԱՂԻ ՄԵՋ ՅՈԴ ՉԿԱ ԴՐԱ ՀԱՄԱՐ
ԳՈՐԾԱՐԱՆՈՒՄ ԱՂԸ ՅՈԴԱՑՎՈՒՄ Է:

22. ՅՈԴԱՑՎԵԼՈՒՑ
ՀԵՏՈ ՆՈՐԻՑ
ՈՒՂԱՐԿՈՒՄ ԵՆ
ՉՈՐԱՆԱԼՈՒ:

23. ԱՂԻ ԿՈՄԲԻՆԱՏԻ
ԼԱԲՈՐԱՏՈՐԻԱՆ

24. ԱՅՆՏԵՂ ՏԵՍԱՆՔ ՆՐԱՆՑ
ՄԱՍՆԱԳԻՏԱՑՎԱԾ ՍԱՐՔԵՐԸ:

25. ԼԱԲՈՐԱՆՏԸ ՄԵԶ ՄԻ ՓՈՐՁ ՑՈՒՅՑ ՏՎԵՑ,
ՈՐՊԵՍԶԻ ՀԱՄՈԶՎԵԻՆՔ ԱՅԴ ԱՂԸ
ՅՈԴԱՑՎԱԾ ԷՐ, ԹԵ ՈՉ:

26. Այնուհետև գնացինք
փաթեթավորման բաժին:

27. Վերցրեցինք քարաղ դպրոցի
լաբորատորիայում մաքրելու
համար

29. Ավանի աղի կոմբինատից
բերած քարաղը մաքրեցինք մեր
քիմիայի լաբորատորիայում:
http://www.youtube.com/watch?v
=OiynaUP_gkU

30. Մաքրած աղից Էմիլեան ստացավ
արհեստական ձյուն
http://www.youtube.com/watch?v=PT1Fn3vALDE

32. 1.Ինչպիսի± նյութ է կերակրի աղը` անօրգանական, թե± օրգանական; պարզ թե±
բարդ, ո±րն է նրա քիմիական բանաձևը և գիտական անունը……
2.Ի±նչ տեղեկություններ կարելի է ստանալ կերակրի
աղի բանաձևից……
3.Սարգիսը ասում էր, որ կերակրի աղի մեջ քլոր կա, իսկ Հարությունը
առարկում էր. «Քլորը թունավոր է և բացառվում է նրա առկայությունը
կերակրի աղի բաղադրության մեջ»:
ա)Սարգիսը ի±նչ փորձով ապացուցեց քլորի առկայությունը:
բ) Ո±ր դեպքում նրանք ճիշտ կլինեին:
4.Ինչպիսի± բաժանման եղանակներ են օգտագործում քարաղից մաքուր
կերակրի աղ ստանալու համար:
ա)Կերակրի աղի անբավարար քանակությունը ի±նչ հիվանդությունների
պատճառ կարող է հանդիսանալ, իսկ չարաշահու±մը……..
բ) Մարդու համար մահացու է համարվում կերակրի աղի այն քանակը, երբ նրա
կշռի յուրաքանչյուր 1կգ-ին օրվա ընթացքում բաժին է ընկնում 3գ կերակրի
աղ: Հաշվեք, 50 կգ զանգված ունեցող մարդու համար քանի± գ աղի
օգտագործումն է մահացու:
6.Վաճառքի կերակրի աղի միայն 97%-ն է նատրիումի քլորիդը, մնացած 3%-ը
կալիումի յոդիդ է, կարբոնատ, իսկ վերջին տարիներին նաև ֆտորիդ: Ի±նչ
նպատակով են այդ աղերը ավելացվում…
7.Բժշկության մեջ օգտագործվող նատրիումի քլորիդի 0,9%- անոց լուծույթը
կոչվում է ֆիզիոլոգիական լուծույթ:
ա) Ի±նչ նպատակի համար են կիրառում ֆիզիոլոգիական լուծույթը:
բ) Հաշվեք 1կգ ֆիզիոլոգիական լուծույթ պատրաստելու համար քանի± գրամ
աղ և ջուր է անհրաժեշտ:
գ) Որոշեք նաև այդ լուծույթի մոլային կոնցենտրացիան CM (մոլ/լ), լուծույթի
խտությունը ընդունելով 1գ/մլ:
8. Ձմռանը ճանապարհները սառույցից մաքրելու համար աղ են
ցանում, ինչու±: