1. • FAKÜLTƏ: MAGISTRATURA MƏRKƏZI
• İXTISAS: METROLOGIYA VƏ METROLOJI
TƏMINAT
• QRUP: 942
• FƏNN: TƏDQIQATIN ÜSUL VƏ VASITƏLƏRI
• MÖVZU: EKSPERIMENTAL TƏDQIQAT
METODLARININ APARILMASI
• MÜƏLLIM: HƏSƏNOVAAYNURƏ
• TƏLƏBƏ: BAXŞIYEV OSMAN

2. Plan:
 1.Tədqiqat işlərinin yerinə yetirilməsinin əsas metodları
 2.Eksperimentin metodikası
 3.Laborator tədqiqatlar aparılan vasitələr
 4.Nəzəri emprik tədqiqat metodlarına

3. Tədqiqat işlərinin yerinə yetirilməsi
aşağıdakı iki metodla həyata keçirilir: nəzəri
tədqiqat metodu və eksperimental tədqiqat
metodu. Eksperiment – elmi qaydada
qoyulmuş təcrübə və ya dəqiq nəzəri alınan
şəraitdə hadisələrin müşahidə olunmasıdır.
Eksperimentin məqsədi nəzəri müddəaların
yoxlanılmasından və işçi hipotezin təsdiq
olunması, həmçinin, elmi tədqiqat
mövzusunun daha geniş və daha dərin
öyrənilməsindən ibarətdir.

4. Eksperimental tədqiqatlar laboratoriya və istehsalat tədqiqat metodlarına
bölünür. Laborator tədqiqatlar cihazların, xüsusi qurğuların və stendlərin
vasitəsilə aparılır. Laborator şəraitdə aparılan eksperimental tədqiqatlar
minimum xərclərlə yüksək informasiya almağa imkan verir. İstehsalat
tədqiqatlar metodunda isə tədqiqat real şəraitdə müxtəlif istehsalat yerlərini
nəzərə alaraq praktiki aparılır.

5. İstehsalatda əldə olunmuş təcrübənin əsasını mövzu üzrə materialların
toplanması və onların metodika üzrə sistemləşdirilməsindən ibarətdir.
Eksperimentin metodologiyası dedikdə eksperimentin qoyulması və onların
yerinə yetirilmə ardıcıllığı başa düşülür. Bu metodologiya aşağıdakıları özündə
birləşir:
- eksperimentin plan proqnozunun işləməsi;
- ölcülərin qiymətləndirilməsi;
- eksperimentin seçilməsi;
- alınmış rəqəmlərini şlənməsi və təhlili.

6. Eksperimentin metodikası
eksperimentin məqsəd və
vəzifəsini dəyişən faktorların
sistemidir.
Eksperimental tədqiqatlar ölçmə
vasitələrinin və ölçmələrin
sayının əsaslandırılmasını,
ekperimentin aparılmasının
şərhini, eksperimentin
nəticələrinin işlənməsi və təhlil
olunması üsullarının
əsaslandırılmasını özündə
cəmləşdirir.

7. Eksperimentin nəticəsində alınmış
nəticələr – materiallar sistemləşdirilir və
təhlil üçün hazırlanır. Təcrübələrin
nəticələri cədvəl, qrafik, diaqram və başqa
formada veriləbilər. Qədim zamanlarda
elm 2 hissəyə ayrılmışdı. O vaxtlar elm
sadəcə natural fəlsəfə adlanırdı. Bu bölgü
dərin mənaya malikdir və bu bölgü elmin
metodlarının xüsusiyyətlərini öyrənməyə
kömək edir.

8. Elm təcrübəyə və riyaziyyata bölünməklə formalaşır. Biz bilik və
elm anlayışlarını eyniləşdirməyə o qədər adət etmişik ki, elmi
bilikdən ayrı təsəvvür edə bilmirik.
Elmi metodun mahiyyətini çox sadə izah etmək olar. Bu metod
hadisələr haqqında elə biliklər əldə etməyə imkan verir ki, bu
bilikləri yoxlamaq, saxlamaq və başqalarına vermək mümkündür.
Elm ümümiyyətlə təbiətdə baş verən hər cür hadisəni deyil,
bunlardan yalnız təkrar olunanları öyrənir. Elmin əsas vəzifəsi
hadisələrin baş vermə qanunauyğunluqlarını öyrənməkdir.
Tarixin müxtəlif zamanlarında bu məqsədə müxtəlif yollarla nail
olunmuşdur.

9. Nəzəri metodlara aşağıdakıları aid etmək olar:
- Formalaşdırma metodu – bu metod keyfiyyətin idarə edilməsi sisteminin
tərkibini və strukturunu süni dillərin və simvolların köməyilə öyrənilməsini
nəzərdə tutur. Bu metod həmçinin digər metodlarla( modelləşdirmə,
ideallaşdırma və s.) qarşılıqlı əlaqəli tətbiq edilir.
-Aksiomlaşdırma metodu – bu metod tətqiqatın nəticələrinin məntiqi
aksiomlar bazasında alınmasını nəzərdə tutur.

10. - İdeallaşdırma metodu – bu metod keyfiyyəti
idarə etmə sistemini element yaxud
komponentlərinin müəyyən xassələrini
ideallaşdırmaqla öyrənilməsini nəzərdə tutur.
- Abstraktdan konkretə keçid metodu – bu
metod nəticəsində əldə edilməsində abstrakt
olaraq hissələrə bölünmüş tədqiqat obyektlərinin
məntiqi öyrənilməsindən onun tam – bütöv
şəkildə öyrənilməsinə keçməyə deyilir.

11. Nəzəri emprik tədqiqat
metodlarına isə aşağıdakılar aid
edilir:
 Abstraklaşdırma – tədqiqat
obyektlərinin cüzi xassələrini
nəzərə almadan onun daha mühüm
tərəflərinin model üzərində
öyrənilməsinə əsaslanır;
 Analiz və sintez metodu – analiz
tədqiqat zamanı araşdırılan
obyektin müxtəlif üsullarla
elementlərə, nisbətlərə bölünməsi;
sintez isə obyektin elementlərinin
tam şəkildə birləşdirilməsidir.

12. - İnduksiya və reduksiya metodu – induksiya yəni,
xüsusidən ümumiyə keçid, reduksiya isə ümumidən
xüsusiyə keçid mənasını verir və dərketmə bazasında
tədqiqatın nəticələrinin alınmasına əsaslanır.
-Modelləşdirmə metodu – obyektin tədqiqi zamanı
onun modelindən istifadə edilir. Bu metodda modelin
tədqiqatının nəticələri real obyektə interpretasiya
olunur.

13. Tədqiqat metodlarını tədqiqat
mərhələləri üzrə qruplaşdırmaqla
tədqiqatın məqsədləri analizin
növlərinə və başqa səbəblərə görə də
qruplaşdırıla bilər.

14. Diqqətinizə
görə
təşəkkürlər