Student educational development

1. सचिव, महाराष्ट्र शासन
५ चिसेंबर,२०२२

2.  सन २०१७-१८ ते सन २०१९-२० या कालावधीत मराठी, उर्दू भाषा, इंग्रजी, आचि गचित
चवषयांच्या अध्ययन फलचनष्पत्तीवर आधारीत शैक्षचिक पदरक साचहत्य स्थाचनक स्वराज्य
संस्थांच्या सवू शाळांना वेळोवेळी उपलब्ध करून र्ेण्यात आले आहे.
 चवद्यार्थ्ाांमध्ये चिचकत्सा,वैज्ञाचनक दृष्ट्ीकोन चनमाूि होण्यासाठी नाचवन्यपदिू चवज्ञान क
ें द्र
चनविक स्थाचनक स्वराज्य संस्थांच्या शाळांमध्ये वेळोवेळी स्थाचपत करण्यात आले आहे .
 सर्रिे साचहत्य संि प्राथचमक वगाांच्या चवद्यार्थ्ाांच्या आकलन क्षमता, वयोमान
काठीण्यक्रम व स्पधाू, अभ्यासक्रम या सवांकष बाबींिा चविार करुन चवकसीत करण्यात
आले असदन ते चवद्यार्थ्ाांच्या सवाांगीन शैक्षचिक प्रगतीसाठी अत्यंत उपयुक्त ठरत आहे.

3.  सन २०२० पासदन संपुिू र्ेशभर कोचवि - १९ चवषािदंिा प्रार्ुूभाव प्रकषाूने वाढल्याने
साधारिपिे माहे मािू, २०२० ते चिसेंबर, २०२१ या कालावधीत राज्यातील बहुतांशी
शाळा बंर् होत्या. त्यामुळे सहाचजकि उक्त चवषयांिे साचहत्य संि व नाचवन्यपदिू
चवज्ञान क
ें द्रािा वापर खंिीत झाला. पररिामी चवद्यार्थ्ाांिी मोठी शैक्षचिक क्षती झालेली
असुन ती भरुन काढिे आवश्यक आहे.
 शासनस्तरावरुन सन २०२२ - २३ या वषाूत प्राथचमक चशक्षि संिालनालयामाफ
ू त व
महाराष्ट्र प्राथचमक चशक्षि पररषर्ेमाफ
ू त चवचवध शैक्षचिक साचहत्य शाळांना उपलब्ध
करुन र्ेण्यात येत आहे. सर्र शैक्षचिक साचहत्य हे चवद्यार्थ्ाांिी शैक्षचिक संपार्िुक
पातळीत वाढ होण्याच्या दृष्ट्ीने अत्यंत उपयुक्त ठरिारे आहे.

4. १) शाळांना उपलब्ध करुन चर्लेले मराठी, उर्दू भाषा, इंग्रजी, गचित चवषयांच्या
शैक्षचिक साचहत्यांिा शाळांनी चवद्यार्थ्ाांच्या अध्ययन-अध्यापनासाठी चनयचमत उपयोग करावा.
२) सर्र साचहत्यांिा चवद्यार्थ्ाांना क
ृ चतयुक्त चशक्षि व चवचवध संकल्पना / संबोध स्पष्ट् करण्यासाठी
र्ैनंचर्न जास्तीत जास्त प्रमािात उपयोग करावा .
३) राष्ट्र ीय शैक्षचिक धोरि, २०२० अंतगूत चनपुि भारत कायूक्रमाच्या अंमलबजाविीसाठी
क
ें द्र शासनाने २०२६ पयांत सवू चवद्यार्थ्ाांना Foundational Literacy and Numeracy
अंतगूत चवद्यार्थ्ाांच्या भाषा व गचित चवषयातील संकल्पना समृध्र्ीकरिासाठी प्रगत
शैक्षचिक साचहत्य संिही उपलब्ध करुन र्ेण्यात येिार आहे.
४) समग्र चशक्षा व स्टासू प्रकल्पांतगूत चवचवध कायूक्रम राबचवण्यात येतात. त्या
माध्यमातुनही चवचवध प्रकारिे साचहत्य उपलब्ध करून र्ेण्यात येिार आहे.
५) चवद्यार्थ्ाांना व्यक्तीगत व गटात प्रत्यक्ष क
ृ तीद्वारे भाषा व गचितातील संकल्पना स्पष्ट् होण्यासाठी
राज्य शासनाकि
द नही शैक्षचिक साचहत्य संि उपलब्ध करून र्ेण्यात येत आहे.

5. ५) प्राप्त शैक्षचिक साचहत्य तुटेल,फ
ु टेल, खराब होईल, हरवेल या भीतीपोटी साचहत्यािा उपयोग
क
े ला जात नसल्यािे व ते जतन करून ठे वण्यात येत असल्यािेही चनर्शूनास आले आहे. ही
बाब चविारात घेऊन, सर्रिे शैक्षचिक साचहत्य चवद्याथी स्वयंअध्ययनासाठी उपयोगात
आिताना त्यांिेकि
द न हाताळताना त्यािी मोितोि आथवा खराब झाल्यास त्यास शाळांना
जबाबर्ार धरण्यात येिार नाही यािी नोंर् घ्यावी. उपलब्ध करून चर्लेले साचहत्य वेळे त व
चवचहत उचिष्ट्पदतीसाठी वापरावे हाि त्यामागिा मुख्य हेतद आहे.
6) शाळांमध्ये स्थाचपत करण्यात आलेले नाचवन्यपदिू चवज्ञान क
ें द्र हे तात्काळ कायाून्वित करण्यािी
आवश्यकता आहे . तसेि या चवज्ञान क
ें द्रािा संबंधीत शाळे सह नजीकच्या पररसरातील
शाळांमधील चवद्यार्थ्ाांना व चशक्षकांनाही त्यािा उपयोग करण्यािे चनयोजन करून त्यािी
तात्काळ अंमलबजाविी सुरु करावी. त्याच्या नोंर्ी ठे वण्यात याव्यात. याकामात चवद्यार्थ्ाूिी
मर्त घेता येईल.
7) शाळांमध्ये उपलब्ध असलेल्या साचहत्याच्या चनयचमतपिे प्रभावी व
परीिामकारकपिे उपयोगासाठी चशक्षकांना प्रचशक्षि, मागूर्शूक क
ृ तीपुन्वस्तका, साचहत्य
संिामधील प्रत्येक घटकावर आधारीत न्विचिओज सुलभ संर्भाूसाठी उपलब्ध करून र्ेण्यात
आले आहेत

6. 8) शाळांमध्ये संगिक प्रयोगशाळा, ICT lab, संगिक, TV, स्माटू क्लासरूम, Tablet शासन चक
ं वा
स्थाचनक पातळीवरून, समाज सहभागातदन उपलब्ध करून र्ेण्यात आले आहेत. बहुतांश चठकािी
त्यािा मयाूचर्त उपयोग होताना चर्सदन येतो. ऑनलाइन चशक्षि, प्री लोिेि इ-आशय, र्ीक्षा, अन्य
स्रोताद्वारे ऑनलाइन चशक्षिासाठी या िीजीटल साधनांिा उपयोग होिे गरजेिे आहे. त्याबाबतिे
चशक्षि चवद्यार्थ्ाांना र्ेण्यासाठी वेळापत्रकात वगूचनहाय चनयोजन करण्यात यावे. तशा त्याच्या नोंर्ीही
करण्यात याव्यात.
9)चवद्यार्थ्ाांमध्ये वािनािी आवि चनमाूि िावी म्हिदन शाळांमध्ये ग्रंथालय चनमाूि करण्यात आले
आहे. त्यािा पुरेपदर वापर चवद्यार्थ्ाांनी करावा यासाठी चवद्यार्थ्ाांना ग्रंथालयातील पुस्तक
े शाळे त व घरी
वािनासाठी उपलब्ध करून द्यावीत. त्याच्या नोंर्ीही रचजस्टर मध्ये घेण्यात याव्यात. याकामात
चवद्यार्थ्ाूिी मर्त घेता येईल. चवद्यार्थ्ाांनी वािलेल्या पुस्तकांिा सारांश त्यांना व्यक्त करण्यािी संधी
त्यांना द्यावी.
10) जागचतक बँक
े च्या अथूसहाय्याने स्टासू प्रकल्प राज्यात राबचवण्यात येत आहे. त्या अंतगूत टीि
प्राइमरी टद लिी चनचमूती करण्यात आली असदन त्याद्वारे प्रभावी व पररिामकारक शाळा भेट वगाूतील
अध्ययन अध्यापन पद्धती, शैक्षचिक वातावरि व शैक्षचिक गुिवत्तेला प्रोत्साहन र्ेण्यासाठी
इत्यार्ीिा मागोवा घेण्यासाठी उपयुक्त ठरिार आहे.

7. 1. वगूभेटी र्ेऊन, चशक्षकांच्या अध्यापनािे चनरीक्षि, त्यामध्ये शैक्षचिक साचहत्यािा उपयोग,
चवद्यार्थ्ाांच्या शैक्षचिक प्रगतीिे मुल्यांकन करून त्यांना शैक्षचिक सहाय्य करावयािे आहे.
2. यामध्ये राज्य, चजल्हा, गट/शहर साधन क
ें द्र, समदह साधन क
ें द्र स्तरावरील सवू पयूवेक्षीय
यंत्रिेच्या सक्रीय सहभागािी आवश्यकता आहे. त्यामध्ये चवशेषतः चजल्हा चशक्षि व प्रचशक्षि
संस्था, गट / शहर साधन क
ें द्र, चशक्षि चवस्तार अचधकारी, समदह साधन क
ें द्र स्तरावरील क
ें द्र
प्रमुख, समग्र चशक्षा यंत्रिा यांिी महत्त्वािी भदचमका आहे.
3. र्रमहाच्या क
ें द्र पातळीवरील चशक्षि पररषर्ेत शैक्षचिक साचहत्याच्या व उपलब्ध सवू
शैक्षचिक साधने व सोयी सुचवधांिा त्यावर ििाू करून, यशोगाथांिे सार्रीकरि घ्यावे, सवू
शाळांिा चशक्षि पररषर्ेत शैक्षचिक साचहत्याच्या उपयोचगतेबाबत आढावा घ्यावा.
4. चशक्षकांना त्याबाबत प्रचशक्षिािी आवश्यकता असल्यास तशी मागिी त्यांनी चजल्हा चशक्षि व
प्रचशक्षि संस्था यांिेकिे करावी. त्यानुसार त्यांना प्रचशक्षि र्ेण्यािी व्यवस्था करण्यात येईल.

8. १) शाळांना भेटी ह्या फक्त प्रशासकीय कामकाजाच्या आढाव्या पुरत्या, तपासिी, पयूवेक्षि,
संचनयंत्रि यापुरत्या मयाूचर्त न राहता त्यािी व्याप्ती ही शैक्षचिक कायाूसाठी करावे व
त्यामध्ये त्यांना शैक्षचिक मर्त, समुपर्ेशन, facilitation and Mentoring होिे गरजेिे
आहे. त्यादृष्ट्ीने प्रभावी शाळा भेटीिे चनयोजन महत्त्वपदिू आहे.
2) सर्र शाळा भेटी र्रम्यान चवद्यार्थ्ाांिा शैक्षचिक र्जाू उंिाचवण्यासाठी शाळांमध्ये उपलब्ध
असलेल्या सवू साधन सामग्रीिा पुरेपदर उपयोग होत असल्यािी खातरजमा करावी. त्यांना
त्यािा उपयोग करण्यासाठी प्रोत्साहन द्यावे. त्याबाबतच्या आवश्यक नोंर्ी शेरेबदक व संबंधीत
अहवालात घेण्यात याव्यात. त्यािा संकलीत अहवाल चशक्षि संिालक (प्राथचमक), महाराष्ट्र
राज्य, पुिे यांना पाठचवण्यात यावा. सर्र अहवालाच्या नोंर्ी PGI मध्ये घेता येतील व त्यािा
पररमाि र्ेशात राज्यािी शैक्षचिक क्रमवारीत वाढ होण्यासाठी होईल.