1. Wykład 1.
Czym jest
emocja
Emocje i motywacje

2. Czym jest emocja?
Definicje emocji
„Każdy
wie, czym jest emocja,
dopóki nie poprosić go o definicję”
(B. Fehr i J. Russell, 1984)

3. Czym jest emocja?
„Definicje” emocji – proszę
uważać...
„Emocja, (łac. emotion) – silne odczucie (świadome lub
nieświadome) o charakterze pobudzenia pozytywnego (pod
wpływem szczęścia, zachwytu, spełnienia) lub negatywnego (pod
wpływem gniewu, odrazy, strachu).”
Wikipedia
„Emocje doznawane przez człowieka mogą cechować się określonym
nasileniem i znakiem. Znak emocji pozwala kwalifikować je w dwie główne
grupy: emocje negatywne np. złość, rozpacz, rozczarowanie oraz emocje
pozytywne, np. zadowolenie, radość, rozkosz. Emocje negatywne mają za
zadanie sprowokować jednostkę do przerwania aktywności, która stała się
przyczyną tych emocji bądź przerwania kontaktu ze źródłem tych emocji
(…).
www.psychologia.net.pl

4. Czym jest emocja?
PROCESY
PSYCHICZNE
INSTRUMENTALNE
recepcja, percepcja,
pamięć, wyobrażenia,
uwaga, myślenie, mowa
(deskryptywne kodowanie
i przetwarzanie informacji,
czynności wykonawcze)
USTOSUNKOWANIA
emocje
motywacje
(przetwarzanie
ewaluatywne,
postawy, ukierunkowanie zachowania)

5. Czym jest emocja?
Definicja emocji – Oatley i Jenkins
1.
2.
3.
Emocja spowodowana jest zazwyczaj przez świadome lub
nieświadome wartościowanie przez podmiot jakiegoś zdarzenia
jako istotnego dla jakiejś ważnej dla niego sprawy (celu); emocja
odczuwana jest jako pozytywna, jeżeli wydarzenie sprzyja tej
sprawie, a jako negatywna, jeżeli ją utrudnia.
Rdzeniem emocji jest gotowość do działania i podsuwania planów;
konkretna emocja nadaje priorytet jednemu lub kilku rodzajom
działania, narzucając poczucie ich pilności – może więc zakłócać
alternatywne procesy umysłowe lub działania albo rywalizować z
nimi. Odmienne typy gotowości tworzą odmienne wyjściowe
zarysy relacji z innymi.
Konkretna emocja jest zazwyczaj doznawana jako odrębny typ
stanu umysłowego, któremu niekiedy towarzyszą lub
następują po nim zmiany somatyczne, akty ekspresji i działania.

6. Zjawiska emocjonalne a
czas
Emocje
werbalizowane
Nastroje
Zmiany
autonomiczne
Zaburzenia
emocjonalne
Cechy
osobowości
Ekspresje
sekundy minuty
godziny
dni
tygodnie miesiące
lata
całe życie
Według Oatley i Jenkins, 1996

7. Emocje a inne zjawiska afektywne
R.J. Davidson
Różnica funkcjonalna:

Emocje modulują zachowanie



Emocje wzbudzane są najczęściej w sytuacjach
wymagających działań przystosowawczych
Ich wzbudzeniu towarzyszy aktywność autonomicznego
układu nerwowego wspierająca działanie
Nastroje modulują przetwarzanie informacji


Nastrój nasila pamięciową dostępność pewnych treści i
osłabia dostępność innych
Nastrój może wpływać na sposób przetwarzania treści (np.
pozytywny nastrój sprzyja twórczości)

8. Emocje a inne zjawiska afektywne
R.J. Davidson



Nastrój – przynajmniej słaby – jest stale obecny i nadaje
afektywny koloryt wszystkiemu co robimy. Emocje można
traktować jako chwilowe perturbacje pojawiające się na tle
nastroju
Emocje wydają się być konsekwencjami zdarzeń
spostrzeganych jako pojawiające się szybko i bez
ostrzeżenia, nastroje zaś – rozgrywających się w
wolniejszym tempie
Emocje mogą prowadzić do określonego nastroju, nastroje
zaś mogą zmienić prawdopodobieństwo pojawienia się
określonej emocji

9. Emocje a inne zjawiska afektywne
Paul Ekman




Nastroje można odróżniać od emocji pod względem
przebiegu czasowego. Emocje mogą być krótkotrwałe,
rzędu sekund lub minut. Czas trwania nastrojów sięga
godzin lub dni.
Kiedy mówimy o emocjach trwających godzinami mamy na
myśli sumowanie powtarzających się, krótszych epizodów
emocjonalnych.
Jeśli jakiś stan trwa tygodniami lub miesiącami należy
mówić a zaburzeniach afektywnych , nie nastrojach.
Nastroje zdają się obniżać próg pobudzenia tych emocji,
które najczęściej im towarzyszą.

10. Emocje a inne zjawiska afektywne
Paul Ekman



Nastrojom nie towarzyszy specyficzny wyraz mimiczny,
typowy dla większości emocji.
Ludzie częściej potrafią wskazać przyczyny emocji niż
nastrojów.
Przyczynami nastrojów mogą być:
 Zmiany stanów neurohormonalnych lub biochemicznych
(np. brak snu lub pożywienia, albo cykl menstruacyjny u
kobiet)
 Częste przeżywanie powtarzających się emocji o dużej
sile

11. Emocje a inne zjawiska afektywne
Nico H. Frijda
Stany intencjonalne i nieintencjonalne


Emocje (stany intencjonalne) mogą wynikać z relacji
łączących człowieka z jakimś obiektem. W umyśle
istnieją stany afektywne i stany gotowości związane z
obiektami.
Nastroje mają charakter nieintencjonalnych stanów
afektywnych. Mają swoje przyczyny, ale to nie one są
ich obiektem.

12. Emocje a inne zjawiska afektywne
Jerome Kagan
Trzy sposoby używania pojęć afektywnych:



Emocje – osoba stojąca w obliczu trudnego problemu
reaguje wzrostem tempa akcji serca, rozszerzeniem źrenic,
spadkiem poziomu przypominania danych z pamięci (ostry
lęk)
Nastrój – osoba która wyrosła w biedzie nie przejawia
wytrwałości w obliczu postawionych przed nią zadań, szybko
ustępuje, choć w większości zadań testowych nie towarzyszą
temu żadne zmiany fizjologiczne (chroniczny lęk).
Temperament – osoba, która już jako niemowlę łatwo
popadała w rozdrażnienie i była strachliwym dzieckiem
reaguje na nieznane sytuacje testowe lub społeczne
podwyższeniem tempa akcji serca i wzrostem poziomu
kortyzolu (temperamentalna lękliwość ).

13. Emocje a inne zjawiska afektywne
Richard Lazarus


Znaczenie relacyjne – niezależnie od tego, czy jakaś
emocja ma charakter ulotny (stan), czy powtarzalny
(cecha), jej pełna analiza wymaga rozważenia relacji
między osobowością a otoczeniem.
Podstawowa różnica między ostrymi emocjami a
nastrojami zależy od motywacyjnych i poznawczych
warunków, które kształtują oceny owocujące każdym z tych
stanów


W wypadku emocji ocena odnosi się do losów konkretnego,
realizowanego przez jednostkę celu – czy bieżące warunki
sytuacyjne zagrażają temu celowi, czy też ułatwiają jego
realizację.
W wypadku nastrojów ocena odnosi się do egzystencjalnego tła
naszego życia. Tło dotyczy tego, kim jesteśmy obecnie i na
dłuższą metę, a także tego, jak w ogólności przebiega nasze
życie.

14. Emocje podstawowe
Jaak Panksepp

Większość gatunków cechuje się wrodzoną zdolnością
emocjonalnego reagowania na pewne specyficzne rodzaje
stymulacji sensoryczno-percepcyjnej

Emocje podstawowe to te, w których ujawniają się
wykształcone w drodze ewolucji i zapisane w genach
wzorce reagowania

Emocje należy odróżnić od:

automatycznych reakcji emotywnych (np. wzdrygnięcie,
wstręt), których czas trwania jest ograniczony do czasu
trwania wywołujących je warunków

uczuć wyższych, które są uwewnętrznione jako stany
subiektywne i mogą być badane jedynie u ludzi.

15. Emocje podstawowe
Paul Ekman
Ewolucyjna geneza emocji:
 emocje wytworzyły się w rozwoju ewolucyjnym gatunku
 automatyczny mechanizm oceny
 emocje występują też u innych naczelnych
 szybkie wzbudzanie
 krótkotrwałość
 powstawanie mimowolne
 zróżnicowanie wzorców reagowania fizjologicznego.
 uniwersalny sygnał (ekspresja mimiczna)
Emocjami posiadający uniwersalny sygnał są: gniew,
strach, wstręt, smutek.
Emocje pozytywne (rozbawienie, zadowolenie, podniecenie,
duma, satysfakcja, przyjemność, ulga) mają wspólny sygnał –
szczególny rodzaj uśmiechu.

16. Emocje podstawowe
Kontrola wyrazu mimicznego
orbicularis oculi
zygomaticus major
Na którym z tych zdjęć Paul Ekman uśmiecha się szczerze?

17. Emocje podstawowe
Uniwersalne ekspresje emocji
Duchenne de Bologne, 1862; Charles Darwin, 1872
Hipoteza: poszczególnym emocjom
odpowiada specyficzny dla nich
wzorzec ekspresji mimicznej

18. Emocje podstawowe
Uniwersalne ekspresje emocji Ekman
Ekman, Friesen i Tomkins
prowadzili w latach 70. i 80.
badania obejmujące 21
krajów (różne kultury)
Badany dla każdego zdjęcia
wybierał nazwę emocji z listy
6-10 nazw
Wyniki:
 pełna zgodność (21
krajów) dla radości,
smutku i wstrętu
 w 20 krajach dla
zaskoczenia
 w 19 krajach dla strachu
 w 18 krajach dla złości

19. Emocje podstawowe
Uniwersalne ekspresje emocji Ekman
zaskoczenie
wstręt
wstręt
pogarda
strach
strach
strach
pogarda
radość
wstręt
złość
zaskoczenie
złość
złość
smutek

20. Emocje podstawowe
Uniwersalne ekspresje emocji?
Nazwy nadawane emocjom na fotografiach z badania Matsuomoto i Ekmana przez uczestników badania przeprowadzonego
przez T. Maruszewskiego i E. Zdankiewicz-Ścigałę:
Joy (radość)
Sadness (smutek)
Fear (strach)

radość (54)
 miłość (32)
 zadowolenie (22)
 spełnienie (13)
 wesołość (11)


Anger (gniew)
żal (35)
 rozpacz (17)
 przygnębienie (15)
 samotność (14)
 apatia (13)
Surprise
wściekłość (27)
 agresja (26)
 gniew (12)
 nerwowość (9)
 nienawiść (7)
(zdziwienie)
Disgust (wstręt)

zdziwienie (33)
 zdumienie (15)
 niespodzianka (12)
 osłupienie (9)

lęk (25)
 obawa (24)
 przerażenie (16)
 niepewność (16)
 osamotnienie (15)
obrzydzenie (36)
 odraza (28)
 niechęć (28)
 odrzucenie (13)
 awersja (11)


21. Emocje podstawowe
Uniwersalne ekspresje emocji Ekman
Dowody na uniwersalność wyrazów twarzy:
Ludzie z różnych kultur poprawnie (60-80% trafnych
rozpoznań) rozpoznają wyrażane twarzą emocje złości,
pogardy, wstrętu, strachu, smutku i zaskoczenia.
 U ludzi z różnych kultur pojawia się taki sam wyraz
niektórych emocji – np. śmiechu podczas zabawy, złości
podczas kłótni, emocji negatywnych w trakcie oglądania
stresującego filmu
 Duża zgodność opinii dotyczących tego, jakie ekspresje są
typowe dla poszczególnych emocji.
Ale: uniwersalność wyrazu twarzy to nie to samo, co
uniwersalność innych składników emocji!


22. Emocje podstawowe
Uniwersalne ekspresje emocji Ekman
Dowody na kulturowe zróżnicowanie wyrazów twarzy:



Przedstawiciele różnych kultur przypisują różną
intensywność malującym się na twarzach emocjom
U ludzi pochodzących z różnych kultur podobne wyrazy
twarzy są wywoływane przez różne zdarzenia
poprzedzające
Istnieją też dowody na międzykulturowe różnice
rzeczywistych zachowań ekspresyjnych – np. zagryzanie
języka w przypadku emocji samoświadomościowych
(wstyd, zażenowanie).

23. Emocje podstawowe
Czy istnieją emocje podstawowe?

Gdy Ortony i Turner (1990) poprosili 14 wybitnych
psychologów o podanie listy emocji podstawowych, to:
 9 z nich wskazało strach
 7 wskazało złość
 6 wskazało wstręt
 5 wskazało smutek, radość i zaskoczenie

Poszczególni teoretycy (a niekiedy także kolejne wersje ich
teorii) podają listy od 4 do kilkunastu emocji podstawowych.
Wątpliwość: czy przy tak dużych rozbieżnościach
definicyjnych można twierdzić, że emocje podstawowe
istnieją?

24. Emocje podstawowe
Emocje podstawowe i pochodne
Zdaniem niektórych autorów połączenie emocji
podstawowych prowadzi do powstania emocji pochodnych


Zgodnie z wynikami uzyskanymi przez Plutchika (1980):
 radość + akceptacja = miłość lub przyjaźń
 strach + zaskoczenie = groza lub trwoga
 strach + wstręt = niepokój i ostrożność
 radość + strach = poczucie winy
 złość + wstręt = wrogość
 złość + radość = duma
Zgodnie z wynikami Kempera (1987) emocje pochodne powstają
wskutek pojawiania się emocji podstawowych w specyficznych
sytuacjach społecznych:
 poczucie winy to strach przed karą za zabronione działania
 wstyd to poczucie złości skierowanej na samego siebie
 duma to radość z tego, że ktoś okazał się wartościowy we własnych
oczach

25. Teorie emocji
Kołowy model Plutchika (1980)
Diady przeciwstawnych afektów
(nie mogących powstawać równocześnie):




ZASKOCZENIE – OCZEKIWANIE
WSTRĘT – LUBIENIE
STRACH – ZŁOŚĆ
RADOŚĆ – SMUTEK

26. A cross section of the emotion solid.(Plutchik,1980)
ar h
Fe rac
St
Surprise
Zaskoczenie
s
es
k
dn
Sa ute
Sm
er
ng ć
A oś
Zł
c
Disgust
Wstręt
Anticipation
Oczekiwanie
Acceptance
Lubienie
Jo
Ra y
do
ść

27. Teorie emocji
Emocje mieszane (Plutchik, 1980)
ULEGŁOŚĆ
LUBIENIE
(acceptance)
RADOŚĆ
(joy)
STRACH
(fear)
PANIKA
OPTYMIZM
OCZEKIWANIE
(anticipation)
ZASKOCZENIE
(surprise)
ROZCZAROWANIE
SMUTEK
(sadness)
ZŁOŚĆ
(anger)
WSTRĘT
(digust)
SKRUCHA
PRZYWIĄZANIE
NIENAWIŚĆ
AGRESYWNOŚĆ

28. Teorie emocji
Trójskładnikowe teorie emocji
Emocje obejmują komponenty nerwowe, ekspresyjnomotoryczne oraz subiektywne:
 pobudzenie – które odzwierciedla neurofizjologiczne
korelaty emocji, będące wynikiem aktywizacji ośrodkowego
i autonomicznego układu nerwowego
 ekspresja – która obejmuje:
 wyrazy mimiczne twarzy
 tendencje do określonych zachowań (behawioralne
korelaty emocji)
 doświadczenie (uczucia) – subiektywne, psychiczne
odczucia (wyobrażenia).

29. Teorie emocji
Dwuczynnikowa teoria Schachtera i
Singera
wydarzenie
poznawcza
ocena
wydarzenia
EMOCJA
reakcja
instrumentalna
i wisceralna
poznawcza
ocena reakcji
fizjologicznej
nieinterpretowalne
reakcje
fizjologiczne

30. Teorie emocji
Proces emocjonalny
Proces emocjonalny przebiega przez kolejno następujące po
sobie fazy:
 ocena poznawcza – uznanie zdarzenia za ważne dla
podmiotu oraz jego wartościowanie kontekstowe
 gotowość do działania – nadanie priorytetu jednemu
lub kilku rodzajom działania
 ekspresja i zmiany somatyczne – komunikowanie
stanu emocjonalnego innym oraz przygotowanie organizmu
do działania
 działanie

31. Bibliografia dla odważnych
Doliński, D. (2000). Ekspresja emocji. Emocje podstawowe i pochodne.
W: J. Strelau (red.), Psychologia, tom II (s. 351-367). Gdańsk: GWP.
Ekman, P. (2003) Darwin, deception, and facial expression. Annals of the
New York Academy of Sciences, 1000, 205–221
Ekman, P. (1999) Facial Expressions. W: T. Dalgleish i T. Power (Eds.)
The Handbook of Cognition and Emotion (s. 301-320). Sussex, U.K.:
John Wiley & Sons, Ltd.
Ekman P. i Davidson, R.J. (red.), (1998). Natura emocji. Gdańsk: GWP.
(s. 13-89)
Keltner, D. i Ekman, P. (2006). Wyrażanie emocji twarzą. W: Lewis, M. i
Haviland-Jones (red.) Psychologia emocji. Gdańsk: GWP. (s. 210-225)
Zdankiewicz-Ścigała, E. i Maruszewski, T. (1998. Emocje – aleksytymia –
poznanie (s. 15-96). Poznań: Wyd. Fundacji Humaniora
Zdankiewicz-Ścigała, E. i Maruszewski, T. (2000). Teorie emocji. W: J.
Strelau (red.), Psychologia, tom II (s. 395-426). Gdańsk: GWP.