1. PROCESY PSYCHICZNE
INSTRUMENTALNE
recepcja, percepcja,
pamięć, wyobrażenia,
uwaga, myślenie, mowa
USTOSUNKOWANIA
emocje
motywacje

2. PROCESY EMOCJONALNE
- wszelkie – świadome i nieświadome - procesy wartościowania
każdej recypowanej stymulacji
PROCESY MOTYWACYJNE
- wszelkie – automatyczne i wolicjonalne – procesy
ukierunkowania czynności
* realnych (działania)
* symbolicznych (przetwarzania informacji)
Definicje – Psychologia – red. J. Strelau (2000), t. 1.
“Emocje: subiektywny stan psychiczny...”
“Motywacja: mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie, ukierunkowanie,
podtrzymanie i zakończenie zachowania.”

3. GŁÓWNE MITY DO PODWAŻENIA:
1) dominacja regulacji opartej o świadome wglądy,
2) emocje to doznania i przeżycia,
3) rozdzielność uczuć i rozumu,
4) przywracanie równowagi jako wyłączny mechanizm
motywacyjny,
5) nierozerwalność związków przyjemność - dążenie i
przykrość - unikanie.
Podstawowe zróżnicowanie reguł funkcjonowania:
automatyczne versus refleksyjne

4. bodzie
c
??
?
reakcja
emocjonalna
(odczucie)
FIGURA 3 - 1
Sekwencja bodziec - odczucie
Rozpoznanie procesu pośredniczącego pomiędzy pojawieniem
się bodźca wzbudzającego emocję a świadomością emocji
(odczuciami) jakie wywołuje, było jednym z głównych celów
badań nad emocjami

5. KORA
CZUCIOWA
(pierwotna)
KORA
CZUCIOWA
(skojarzeniowa)
3
2
WZGÓRZE
WZROKOWE
1
CIAŁO
MIGDAŁOWATE
ZACHOWANIE
EMOCJONALNE
BODŹCE
ZMYSŁOWE
KORA
CZUCIOWA
(przynosowa)
4
KORA
SUPRAMODALNA
(hipokamp)
SYSTEM
NEUROENDOKRYNOLOGICZNY
AUTONOMICZNY
SYSTEM NERWOWY
1. własności bodźca
2. obiekty percepcyjne
3. reprezentacje polimodalne
4. Konteksty (pamięć)
za: LeDoux 1998 str.195

6. FIGURA 6 - 13
DOLNE I GÓRNE DROGI DO CIAŁA MIGDAŁOWATEGO
KORA CZUCIOWA
górna droga
WZGÓRZE
BODZIEC
dolna droga
CIAŁO
MIGDAŁOWATE
REAKCJA
EMOCJONALNA
(za: LeDoux 1996, str. 164)

7. KORA
górna droga
WZGÓRZE
BODZIEC
dolna droga
CIAŁO
MIGDAŁOWATE
REAKCJA
EMOCJONALNA
FIGURA 6-13
Dolne i górne drogi do ciała migdałowatego
Informacja o bodźcu zewnętrznym dociera do ciała migdałowatego bezpośrednio ze wzgórza (droga dolna),
jak i pośrednio - przez korę. Droga bezpośrednia ze wzgórza do ciała migdałowatego jest krótsza, a zatem
przekaz informacji jest szybszy, niż wtedy, gdy przebiega przez korę.
Ponieważ dolna droga omija korę, niemożliwe jest wykorzystanie działania kory. W rezultacie, dolna droga
dostarcza ciału migdałowatemu nieprzetworzony obraz bodźca. Jest to zatem droga szybka, która umożliwia
rozpoczęcie odpowiadania na potencjalne zagrożenie zanim możemy się w pełni przekonać, co istotnie
reprezentuje bodziec. Może to być niezwykle przydatne w niebezpiecznych sytuacjach.
Dolna droga jest odpowiedzialna za emocjonalne reakcje, których nie rozumiemy. Mogą one wystąpić u
każdego, ale u ludzi z zaburzeniami emocjonalnymi mogą stanowić dominujący sposób funkcjonowania
(za: LeDoux 1996, str. 164)

8. • Gdy pewna część mózgu zostaje zniszczona, zwierzęta
lub ludzie tracą umiejętność oceniania emocjonalnego
znaczenia bodźców, nie tracąc jednocześnie zdolności
spostrzegania danych bodźców jako obiektów.
Postrzeganie obiektu i ewaluacja jego znaczenia są
przetwarzane przez mózg oddzielnie.
• Znaczenie emocjonalne bodźca może wywołać w mózgu
rozpoczęcie procesu oceniania, zanim systemy
spostrzegania w pełni przetworzą bodziec. Jest zaprawdę
możliwe, że twój mózg będzie wiedział, co jest dobre a co
złe, zanim dowie się szczegółowo, co to jest.
• Mechanizmy mózgu, które zapisują, przechowują, i z
których odzyskiwana jest pamięć o emocjonalnym
znaczeniu bodźca, są różne od tych, które przetwarzają
pamięć poznawczą o tym samym bodźcu
[za: LeDoux 1996, str.69 ]

9. SYTUACJA EMOCJONALNA
UKŁAD CIAŁA
MIGDAŁOWATEGO
Ukryta
pamięć emocjonalna
UKŁAD HIPOKAMPA
Pamięć jawna
o sytuacji emocjonalnej
Rysunek 42. Układy mózgowe pamięci emocjonalnej i pamięci emocji
Obecnie uważa się powszechnie, że w mózgu istnieje wiele różnych układów pamięci. W pamięci świadomej, zwanej też
deklaratywną lub jawną pośredniczy hipokamp i związane z nim obszary korowe, podczas gdy w różnych formach pamięci
nieświadomej, niedeklaratywnej lub ukrytej pośredniczą inne układy. Jednym z układów pamięci ukrytej jest układ pamięci
emocjonalnej (strachu), którego częścią jest ciało migdałowate i powiązane z nim obszary. Jęśli zostaniesz wystawiony na działanie
bodźców, które obecne były w sytuacji, kiedy doznałeś urazu,najprawdopodobniej zostaną pobudzone oba układy . Dzięki układowi
hipokampalnemu będziesz pamiętał , z kim byłeś i co robiłeś w tamtej sytuacji , a także - jako suchy fakt - to, że sytuacja ta była
straszna. Dzięki układowi, w którym główną rolę odgrywa ciało migdałowate,bodźce te wywołają u ciebie napięcie mięśni, zmiany
ciśnienia krwi i rytmu serca, wydzielanie hormonów i inne reakcje ciała i mózgu. Ponieważ układy te aktywizowane są przez te same
bodźce i funkcjonują jednocześnie, oba rodzaje wspomnień wydają się być częściami jednej i jednolitej funkcji pamięci. Jedynie
analizując każdy z tych układów z osobna, zwłaszcza za pomocą eksperymentów na zwierzętach, ale również dzięki niezmiernie
ważnym badaniom rzadkich przypadków u ludzi, jesteśmy w stanie zrozumieć, w jaki sposób działają równoległe układy pamięci,
pełniące niezależne od siebie funkcje.
Za: LeDoux (1999/2000), str 237

10. And look at the two houses below (the one pretty dull, the other one
the same but with a fire coming out of the left window).
When right - hemisphere - damaged patients look at these,they say, amazingly,
that they’re the same,but when asked which might be nicer please to be,
they all say they’d like to live in the one without the fire. If you ask them why,
they say, “No idea,”or “I always pick the one on the left.”Or ”It just looks nicer.”
I’m sure we’d all agree to take the unburning one !

11. SŁUGA DWÓCH UMYSŁÓW
„W zakresie codziennych zadań M.P, dawała sobie dobrze radę z
przygotowaniem omletu: lewa ręka „służyła pomocą”, dokładając
na patelnię parę nie roztłuczonych jaj, nie obraną z łupin cebulę
czy całą solniczkę. Zdarzało się też, że lewa ręka umyślnie
zatrzymywała prawą w trakcie jakiegoś zajęcia. W pewnym
momencie poprosiłem by umieściła prawą rękę małym otworze.
„Nie mogę - ta druga jej nie pozwala” oświadczyła M.P.
Rzeczywiście, zauważyłem, że jej lewa ręka mocno trzyma prawą
za nadgarstek” - z historii choroby.

12. Granica wielkiego podziału
Skupienie uwagi na
kształcie litery „L”
wzbudza aktywność w
prawej półkuli (A),
natomiast
koncentrowanie się na
literze „D” - aktywność
lewej (B).Przestawione
obrazy demonstrują, w
jaki sposób obie
półkule mózgu zajmują
się rozmaitymi
aspektami tego
samego bodźca.
CARTER (1998,s.39)

13. Rysunek 3.21
Specjalizacja półkul mózgowych
Wg. Zimbardo P.G - Psychologia i życie. Wyd.I wg wyd.XIII ameryk.PWN, Warszawa 1999, s.107

14. SPRINGER: DEUTSCH (1998), s. 292
Two Brains, Two Cognitive Styles
Sine the first split-brain operations, a progression of labels have
been used to describe the processes of the left brain and the right
brain. The most widely cited characteristics may be divided into
five main groups, which from a kind of hierarchy. Each designation
usually includes and goes beyond the characteristics listed above it:
Left hemisphere
Verbal
Sequential, temporal, digital
Logical, analytic
Rational
Western thought
Right hemisphere
Nonverbal, visuospatial
Simultaneous, spatial, analogical
Gestalt, synthetic
Intuitive
Eastern thought

15. WRODZONE MECHANIZMY
UKIERUNKOWANIA ZACHOWAŃ
Instynkt
to wrodzona , uniwersalna dla gatunku, predyspozycja wyznaczająca wzory
zachowań nie podlegające zmianom pod
Popęd uczenia się (Mc Dougall)
wpływem
to wrodzona , uniwersalna dla gatunku, predyspozycja motywacyjna, realizowana
sposobami zmieniającymi się pod wpływem uczenia
(Freud)
HOMEOSTAZA BIOLOGICZNA
to mechanizmy utrzymywania równowagi biologicznej, związane z
zaspakajaniem –
pierwotnych lub wtórnych - potrzeb biologicznych.
Część zakłóceń równowagi organizm reguluje automatycznie.
Inne wymagają działań podmiotu. Działania te są wyznaczone
przez POPĘDY.

16. Listy motywów wrodzonych
Zawierały liczne dyspozycje biologiczne, wyrażające się potrzebami takimi jak: potrzeba
oddychania, wydalania, odpowiedniej temperatury, odpoczynku, ruchu,
pokarmu, unikania bólu i in.
Na listach tych umieszczano także dyspozycje biologiczno-psychologiczne –
takie jak potrzeba seksu, macierzyństwa, opiekowania się, agresji, orientacji i in.
Ponad to listy te obejmowały potrzeby psychiczne – jak to pokazują poniższe przykłady.
McDougalla (1932) “Skłonności”:
Opiekuńcze
Stadne
Śmiechu
Wędrówki
Ciekawości
Twórcze
Zysku
Younga (1936) “Popędy pierwotne”
Ciekawość
Instynkt społeczny
“Ergi” Cattella (1950, 1957)
Stadność
Partnerstwo
Zabawa
Śmiech
Ciekawość
Twórczość
Wojowniczość

17. POPĘDY BIOLOGICZNE i
PSYCHO- BIOLOGICZNE
Każdy popęd to mechanizm motywacyjny, który “popędza” podmiot
do redukcji napięcia. Redukcja napięcia związanego z zaburzeniem
równowagi jest KONIECZNOŚCIĄ.
Najbardziej pierwotne są popędy biologiczne wynikające z
wrodzonych potrzeb organizmu – takich jak potrzeba pokarmu,
stymulacji zmysłowej, doznań seksualnych.
W wyniku doświadczania tworzą się nowe – wtórne, wyuczone potrzeby biologiczne. Ich zaspokojenie staje się niezbędne dla utrzymania
biologicznej równowagi.
Wtórne potrzeby biologiczne są źródłem popędów, które nazwiemy
popędami PSYCHO - BIOLOGICZNYMI .

18. CHARAKTER POPĘDÓW
PSYCHO-BIOLOGICZNYCH
Popędy takie tworzą się dzięki oswojeniu i przyjemności doświadczanej
w kontaktach z różnymi bodźcami. Np. spośród pokarmów, zaspakajających głód,
niektóre mogą smakować tak , że dochodzi do uzależnienia się od nich.
Oto przykłady potrzeb biologicznych
/A/ pierwotnych: (1) pokarmu – tj. substancji odżywczych,
(2) stymulacji sensorycznej – jakiejkolwiek,
(3) doznań seksualnych – bez względu na specyficzną formę
/B/ wtórnych:
(1) określonego pokarmu – np. mięsa,
(2) określonego rodzaju stymulacji – np. głośnej muzyki,
(3) określonych doznań seksualnych (jak w przypadku pedofilii).
Popędy psycho-biologiczne:
to, co pierwotnie jest po prostu przyjemne - NIEKONIECZNE,
stopniowo staje się KONIECZNOŚCIĄ, PRZYMUSEM .

19. KILKA INNYCH WAŻNYCH
INFORMACJI
O NATURZE POPĘDÓW
• Są one źródłem nacisku, pod którego naporem pozostaje podmiot.
• Im bardziej pierwotny popęd (wrodzony, wczesny w ontogenezie), tym
większa siła nacisku i tym mniejsza subiektywna chęć przeciwstawienia
się naciskowi.
• W przypadku popędów wtórnych, w tym popędów psycho-biologicznych,
ich siła zależy od stanów świadomości i woli, która może doprowadzać
do uniezależnienia się od popędu.
• Ludzie różnią się stopniem w jakim potrafią uwalniać się od wpływu
popędów. [NB. W przypadku niektórych definicji wolność definiowana
jest jako niezależność od nacisków wewnętrznych – organizmalnych
i psychicznych]

20. FIGURE 11.4
A cross section of the emotion solid.(Plutchik,1980)
ar h
Fe rac
St
Surprise
Zaskoczenie
s
es
k
dn
Sa ute
Sm
er
ng ć
A oś
Zł
c
Disgust
Wstręt
Antycipation
Oczekiwanie
Acceptance
Lubienie
Jo
Ra y
do
ść

21. DWIE DROGI EMOCJI
wg. WILIAMA JAMESA
(na podstawie: LeDoux 1996)
---------------------------------------------------------------------------------------------1)
BODZIEC
ODCZUCIE:
POBUDZENIE
NIEDŹWIEDŹ
UCIECZKA
STRACH
----------------------------------------------------------------------------------------
2)
BODZIEC
ODCZUCIE
NIEDŹWIEDŹ
POBUDZENIE
UCIECZKA
STRACH
Nową erę w badaniach nad emocjami zapoczątkowało sformułowanie przez
Wiliama Jamesa (1890) istotnego problemu.
----------------------------------------------------------------------------------------------
James podważył tradycyjną tezę, zgodnie z którą to droga (1) trafnie opisuje powstawanie emocji:
najpierw odczucia powstałe pod wpływem kontaktu z bodźcem, a potem pobudzenie (i mobilizacja)
organizmu.
Według Jamesa trafna jest teza opisana wyżej jako droga (2): bodziec wywołuje pobudzenie
organizmu i ono odczuwane jest jako emocja.
Opowiadając się za drugim stanowiskiem James wywołał trwającą już z górą sto lat
dyskusję co do źródeł odczuć i pobudzeń oraz kolejności w jakiej się pojawiają

22. ODCZUCIE
4
KORA MÓZGOWA
2b
Wzgórze
BODZIEC
EMOCJONALNY
3b
2a
Podwzgórze
3a
REAKCJA FIZJOLOGICZNA
Rysunek 16. Cannona - Barda teoria mózgu emocjonalnego
Cannon i Bard uważali, że przetworzone przez wzgórze bodźce zewnętrzne kierowane są
do kory mózgowej (droga 2b) i do podwzgórza (droga 2a). Podwzgórze z kolei wysyła
impulsy zarówno do mięśni i narządów (droga 3a), jak i do kory (droga 3b). Wzajemne
oddziaływanie impulsów docierających do kory, informujących o tym czym jest dany
bodziec (droga 2b), i o jego znaczeniu emocjonalnym (droga 3b), daje w wyniku
świadome przeżycie emocji (odczucie). Według tej teorii reakcje emocjonalne i odczucia
występują równolegle (równocześnie). [LeDoux 1996/2000, s. 97)

23. bodziec
Nieuświadomiony
afekt
odczuci
e
FIGURA 3 - 7
Zajonca teoria pierwszeństwa afektu
W przeciwieństwie do wielu prac psychologicznych, Zajonc
stwierdził, ze afekt poprzedza spostrzeżenie i pojawia się od
niego niezależnie. Ta kontrowersyjna hipoteza wywołała
burzliwą dyskusję. To, co wydaje się już wyjaśnione, to fakt,
że procesy emocjonalne mogą się pojawiać bez udziału
świadomej uwagi
[za: LeDoux 1996, str.54 ]

24. POSZUKIWANIA BIOLOGICZNYCH I
POZNAWCZYCH MECHANIZMÓW
WZBUDZANIA EMOCJI
William JAMES (1884, 1890)
Główna teza – znana jako Teoria Jamesa-Langego
Odbierany ze świata zewnętrznego bodziec wywołuje zmiany w mięśniach
i narządach wewnętrznych, a “nasze odczucie tych zmian to emocja”.
“Nie płaczę dlatego, że jest mi smutno – jest mi smutno, ponieważ lecą
mi łzy” “Na widok niedźwiedzia drżą mi kolana, dlatego odczuwam strach”
Walter CANNON (1929)
Główna teza – znana jako Teoria Cannona-Barda:
Warunkiem powstania emocji jest dotarcie impulsu do wzgórza
wzrokowego, skąd rozchodzą się pobudzenia do narządów
wewnętrznych (sensacje cielesne) i do kory (gdzie powstają odczucia).

25. POSZUKIWANIA BIOLOGICZNYCH I
POZNAWCZYCH MECHANIZMÓW
WZBUDZANIA EMOCJI
Joseph LeDOUX (1989)
Warunkiem powstania emocji jest dotarcie impulsu do ciała migdałowatego,
mającego połączenia z innymi ośrodkami centralnego i obwodowego układu
nerwowego.Jeśli impuls nie dociera do kory, mogą pojawić się reakcje obwodowe
– ekspresyjne, behawioralne – pomimo braku odczucia.
Robert ZAJONC (1980, 1994)
Reakcje afektywne mogą powstawać bez udziału procesów poznawczych, bądź
w następstwie poznania. Innymi słowy, reakcje emocjonalne mogą wyprzedzać
świadome rozpoznanie bodźca bądź być wobec rozpoznania wtórne.
REASUMUJĄC - dziś wiemy, że:
(1) emocje powstają pod wpływem impulsów docierających ze świata zewnętrznego,
z narządów wewnętrznych, bądź pobudzeń różnych pięter centralnego układu
nerwowego;
(2) reakcje emocjonalne mogą następować bez wzbudzenia procesów świadomych,
to jest bez rozpoznania bodźca czy odczucia własnej reakcji na bodziec.

26. PROCESY WARTOŚCIOWANIA:
AFEKTY
AFEKT - według przyjętej definicji -to atrybut (składowa) każdej emocji.
Powstaje automatycznie pod wpływem dotarcia impulsu do ciała migdałowatego
(amygdala). Pociąga za sobą reakcje wegetatywne, ekspresyjne i behawioralne.
Warunkiem powstania afektu jest więc pobudzenie ośrodków położonych poza korą, a to
oznacza, że jeśli impuls nie dociera do ośrodków korowych (gdy pobudzona jest tylko “droga
dolna” - por. Wykład 2), to reakcja afektywna przebiega bez jej odczuwania.
Dochodzi do reakcji wegetatywnych, ekspresyjnych i behawioralnych (por. plansza do
Wykładu 10, przedstawiająca definicję emocji), a podmiot nie ma świadomości swoich
reakcji.
Warunkiem powstania ODCZUCIA jest dotarcie impulsu do kory czuciowej.
Ponieważ impuls nie zawsze tam dociera (por. badania z zastosowaniem bodźców
podprogowych, zwanych też suboptymalnymi), mamy do czynienia z
nieświadomymi procesami emocjonalnymi. Nieświadomymi są także emocje
wyparte lub zmienione co do znaku i treści pod wpływem innych mechanizmów
obronnych.

27. PROCESY
WARTOŚCIOWANIA:
AFEKTY
AFEKT PIERWOTNY to termin używany w dwóch znaczeniach:
1)“pierwotny” - funkcjonalnie - bo wyprzedza świadome rozpoznanie
bodźca(mechanizm opisany jako “droga dolna” przez LeDoux),
2)“pierwotny” – dyspozycyjnie - bo wrodzony.
Ponieważ do dziś nie udało się rozstrzygnąć jakie afekty (lub jakie ich składowe) są wrodzone,
termin ten w znaczeniu (2), dotyczącym predyspozycji, oznacza wzorce reagowania
afektywnego najwcześniejsze rozwojowo.
Przyjęliśmy listę 8-u afektów pierwotnych wg. Plutchika 1980 (por. plansza do Wykładu 5).

28. EMOCJE BEZ ŚWIADOMOŚCI:
NIEŚWIADOMOŚĆ PIERWOTNA
(NIEZDOLNOŚĆ UŚWIADOMIENIA)
Źródła nieświadomości pierwotnej :
• Stymulacje podprogowe
• Stymulacje nadprogowe - poza zakresem uwagi
• Stymulacje w polu uwagi, gdy brak zdolności rozpoznania

29. EMOCJE BEZ ŚWIADOMOŚCI:
NIEŚWIADOMOŚĆ PIERWOTNA
(NIEZDOLNOŚĆ UŚWIADOMIENIA)
Pojęcie progu świadomości :
Próg wrażliwości - najmniejsza wielkość bodźca
umożliwiająca jego spostrzeżenie
Próg czułości - najmniejsza różnica wielkości bodźców,
umożliwiająca jej dostrzeżenie
RECEPCJA - odbiór bodźców o wielkościach niżej progów
wrażliwości (bez spostrzeżenia)
PERCEPCJA - spostrzeżenie bodźca

30. BADANIA NAD PROCESAMI
NIEŚWIADOMYMI PIERWOTNIE
Badania „podprogowe” :
tzw. paradygmat afektywnego poprzedzania (affective priming
paradigm):
BODŹCE EMOCJONALNE PODPROGOWE MAJĄ
(NIEDOSTRZEGALNY PRZEZ PODMIOT) WPŁYW NA
ŚWIADOME OCENIANIE I FORMUŁOWANIE SĄDÓW
Murphy i Zajonc (1993)
Kobylińska (2000)
Błaszczak (2000)

31. BADANIA NAD PROCESAMI
NIEŚWIADOMYMI PIERWOTNIE
badania „nadprogowe” :
tzw. efekt samej ekspozycji (effect of mere exposure Zajonc 1980)
WZROST POZYTYWNOŚCI OCEN WRAZ Z CZĘSTOŚCIĄ
EKSPONOWANIA BODŹCÓW
Znaczenie bodźców niezauważalnych w reklamie
Maison (1997)

32. POPĘDY WTÓRNE:
POTRZEBY EMOCJONALNE
• Są to mechanizmy motywacyjne związane z zapotrzebowaniem na
emocje, takie jak poczucie bezpieczeństwa, przynależności, więzi, czy aprobaty
(por. lista potrzeb Maslowa).
• Mechanizmy te działają na zasadach
- deprywacyjnych: b r a k uczuć jest źródłem ukierunkowania czynności,
- homeostatycznych: zakłócenia stanu równowagi a u t o m a t y c z n i e
popychają do jej przywrócenia.
• Tak na przykład,
sytuacje zagrożenia, izolacji czy dezaprobaty ze strony innych ludzi wywołują
negatywne napięcia: strachu, poczucia osamotnienia, czy odrzucenia. Napięcia
te popychają do czynności ukierunkowanych na przywrócenie równowagi:
osiągnięcie poczucia bezpieczeństwa, przynależności, akceptacji itp.
• Równowaga jest przywracana dzięki:
A. realnej zmianie sytuacji (np. osiągnięciu aprobaty) lub też
B. na drodze mechanizmów samooszukiwania

33. PIERWOTNE REAKCJE AFEKTYWNE
i
EMOCJE MIESZANE (diady I stopnia)
(wg. PLUTCHIK 1980)
ULEGŁOŚĆ
UPODOBANIE
(acceptance)
RADOŚĆ
(joy)
STRACH
(fear)
PANIKA
PRZYJAŹŃ
OPTYMIZM
OSWOJENIE
(anticipation)
ZASKOCZENIE
(surprise)
ROZCZAROWANIE
AGRESYWNOŚĆ
ZŁOŚĆ, gniew
(anger)
SMUTEK
(sadness)
SKRUCHA
WSTRĘT
(digust)
NIENAWIŚĆ

34. HIERARCHIA POTRZEB
wg. Abrahama MASLOWA (1954)
ESTETYCZNE
WIEDZY I ROZUMIENIA
SAMOREALIZACJI
SZACUNKU
PRZYNALEŻNOŚCI I MIŁOŚCI
BEZPIECZEŃSTWA
FIZJOLOGICZNE

35. HIERARCHIA POTRZEB
wg. Abrahama MASLOWA (1954)
“Podstawowe potrzeby ludzkie są zorganizowane w hierarchię względnej przewagi” (Maslow 1990, s. 76)
* Potrzeby zdeprywowane (wzbudzone i niezaspokojone) mają
dominujący wpływ na funkcjonowanie
* Im niżej w hierarchii, tym silniejsza determinacja funkcjonowania
* Zaspokojenie potrzeb niższych umożliwia pojawienie się potrzeb
wyższych
* Potrzeby wyższe pojawiają się później w rozwoju ontogenetycznym
i mają mniejsze znaczenie dla biologicznego przetrwania
* Im wyższe potrzeby, tym bardziej może być opóźniona ich
gratyfikacja
* Potrzeby wyższe są odczuwane jako mniej naglące, a ich
zaspokojenie prowadzi do większego poczucia szczęścia

36. AUTONOMIA
FUNKCJONALNA
to termin wprowadzony przez Allporta dla nazwania relacji
pomiędzy popędami
Allport zwrócił uwagę na to, że
(1)pierwotnymi i popędami pierwotnych prowadzi do zaspokojenia potrzeb
skoro realizacja popędów wtórnymi.
(jak w przypadku czynności pokarmowych,które prowadzą do zaspokojenia głodu
(2) a stany zaspokojenia są nagradzające
(3) to środki, które posłużyły do ich zaspokojenia stają
się pożądane (jak określona potrawa) i
(4) stają się popędami wtórnymi, to jest nowym źródłem motywacji
(w przyszłości odczuwany jest brak nie tylko jakiegokolwiek jedzenia, ale
danej potrawy).
Stopniowo – te powiązane w osobniczej historii doświadczeń stany (głód i przyjemność
jedzenia określonej potrawy) mogą się wzajemnie uniezależniać – to jest
a u t o n o m i z o w a ć : popęd wtórny może być wzbudzony bez wzbudzenia
popędu
pierwotnego (pod wpływem nie głodu, ale apetytu na dana potrawę).
Allport sprzeciwił się tym samym tezie Freuda i jego następców jakoby wszelkie motywy
wtórne były funkcjonalnie powiązane z popędami pierwotnymi to jest wzbudzane tylko wtedy,

37. MOTYWACJE DEPRYWACYJNE:
związane z
ZAKŁÓCENIAMI RÓWNOWAGI
POZNAWCZEJ
• Są to mechanizmy MOTYWACYJNE związane z zapotrzebowaniem na
• Braki lub pewne rodzaje OKREŚLONY RODZAJ INFORMACJI .
informacji wywołują napięcia zakłócające równowagę,
a te powodują poszukiwanie informacji.
• Napięcie sprawia, że przetwarzanie informacji jest tendencyjne, subiektywne,
nielogiczne, powiązane z błędami poznawczymi
(nietrafnym spostrzeganiem i które mogą jak najszybciej zredukować napięcie i
• poszukiwane są informacje,
rozumieniem
rzeczywistości), bowiem
przywrócić zaburzoną RÓWNOWAGĘ POZNAWCZĄ .
• Źródłem zakłóceń równowagi poznawczej, wywołujących dotkliwe napięcia, może być :
LUKA – brak jakichś informacji, wywołujący poczucie niejasności, dezorientacji,
WIELOZNACZNOŚĆ informacji – wywołująca poczucie niepewności,
NIEZGODNOŚĆ informacji – wywołująca poczucie dysonansu.

38. MECHANIZMY MOTYWACYJNE
DEPRYWACYJNE:
HOMEOSTATYCZNO-POPĘDOWE
POPĘDY PIERWOTNE
to procesy motywacyjne oparte o predyspozycje wrodzone.
POPĘDY WTÓRNE
to procesy motywacyjne oparte o predyspozycje nabyte pod wpływem doświadczenia.
Popędy pierwotne i wtórne są wzbudzane w stanach DEPRYWACJI, to jest gdy:
• brak czegoś i homeostaza jest zakłócona
• równowaga nie może być przywrócona bez działań podmiotu.
zw. mechanizm motywacyjny HOMEOSTATYCZNO-POPĘDOWY obejmuje kilka faz:
•
• ODCHYLENIE OD RÓWNOWAGIUKIERUNKOWANIE CZYNNOŚCI
• ZAKŁÓCENIE HOMEOSTAZY • PRZYWRÓCENIE RÓWNOWAGI
• NAPIĘCIE EMOCJONALNE
• REDUKCJA NAPIĘCIA
• ZANIK CZYNNOŚCI

39. EMOCJE NIEŚWIADOME
WTÓRNIE:
UNIKANIE “ZŁEJ WIEDZY”
• Umysł – dla utrzymania homeostazy – przetwarza informacje tendencyjnie, tak by nie
dopuś
do niepożądanych przeżyć (lęku, wstydu, dysonansu – por. Plansza “Źródła
zniekształceń w
przetwarzaniu informacji”).
• Dzięki temu podmiot nie uświadamia sobie możliwych źródeł pewnych negatywnych
emo
(np. swoich wad, niechlubnych czynów, niepowodzeń czy zagrażającej życiu
choroby).
• Gdy do wzbudzenia emocji dojdzie, mogą one zostać wyparte, stłumione lub
powiąza
z innymi przyczynami niż rzeczywiste (np. niepowodzenia mogą wydać się
czymś
usprawiedliwione).
• Emocje nie uświadomione przejawiają się nie uświadamianą ekspresją, którą inne osoby

40. MECHANIZMY OBRONY EGO
(wybrane formy):
NIEŚWIADOME sposoby redukcji napięć wynikających z konfliktu
pomiędzy id i superego
OBRONNOŚĆ PERCEPCYJNA
Niedopuszczanie wiedzy do świadomości: brak spostrzeżeń pomimo
dostępności sygnałów
WYPARCIE
Usunięcie ze świadomości treści zagrażających
PROJEKCJA
Przypisywanie innym ludziom własnych nieakceptowanych cech i impulsów
IDENTYFIKACJA i IDENTYFIKACJA Z AGRESOREM
Przypisywanie sobie cudzych pożądanych cech i impulsów;
Utożsamienie się z agresorem budzącym lęk

41. MECHANIZMY OBRONY EGO
(wybrane formy):
REAKCJA UPOZOROWANA
Ekspresja uczuć przeciwnych niż odczuwane i niekaceptowane
SUBLIMACJA
Realizacja nieakceptowanego popędu sposobami społecznie
aprobowanymi
RACJONALIZACJA
Wybiórcze dostrzeganie czynników usprawiedliwiających własne
niepowodzenia czy nieakceptowane zachowania

42. AFEKTYWNE vs POZNAWCZE
ŹRÓDŁA ZNIEKSZTAŁCEŃ
W PRZETWARZANIU INFORMACJI
MECHANIZMY OBRONY EGO
Tendencyjne przetwarzanie informacji na temat Ja - z lęku przed
naruszeniem poczucia własnej wartości, zagrożeniem
samoakceptacji
MECHANIZMY SAMOOSZUKIWANIA
Tendencyjne przetwarzanie informacji na temat własnej sytuacji
- pod wpływem innych zagrożeń, jak nieuleczalna choroba,
bezpowrotna utrata kogoś czy czegoś

43. AFEKTYWNE vs POZNAWCZE
ŹRÓDŁA ZNIEKSZTAŁCEŃ
W PRZETWARZANIU INFORMACJI
ZNIEKSZTAŁCENIA W PERCEPCJI
SPOŁECZNEJ
Tendencyjne spostrzeganie rzeczywistości - pod wpływem
własnych nastawień afektywnych (uprzedzeń) bądź lęku przed
naruszeniem norm społecznych i zagrożeniem dezaprobatą
otoczenia
BŁĘDY POZNAWCZE
Zniekształcenia czysto poznawcze, jak złudzenia geometryczne,
wyrazistość figury i tła, spostrzeganie obiektów prototypowych i
nieprototypowych, oraz błędy wynikające z motywacji
poznawczych do poszukiwania brakujących informacji

44. “ EFEKTY ODNOSZENIA DO JA”
(The self-reference effects)
(Greenwald & Pratkanis 1984, Dymkowski 1993)
Nazwano tak nieświadome reguły przetwarzania
informacji na temat własnej osoby – odmienne od
przetwarzania informacji na temat innych ludzi
“EFEKTY ODNOSZENIA DO JA” TO M. IN.:
EGOCENTRYZM
Koncentracja na własnej osobie: skłonność do kierowania i utrzymywania
EGOTYZM
uwagi na sobie (a nie na innych)
Przecenianie własnej pozytywności: skłonność do asymilowania
informacji niepochlebnych z punktu
KONSERWATYZM POZNAWCZY
informacji pochlebnych i odrzucania
widzenia Ja
Szczególna sztywność przekonań na temat własnej osoby: skłonność do
asymilowania informacji
zgodnych i odrzucania informacji niezgodnych z

45. MECHANIZMY MOTYWACYJNE “POZA
RÓWNOWAGĄ”:
(1) ZDOLNOŚĆ
REAGOWANIA NA PODNIETY
• MECHANIZMY PRZYWRACANIA RÓWNOWAGI :
Organizm ukierunkowuje czynności na środowisko pod naciskiem
• “POZA RÓWNOWAGĄ”: Środowiskowewnętrznych potrzeb,dzięki stymulacjom
prowokuje aktywność których
deprywacja wywołuje napięcia.
(a) przyciągającym, dostarczającym przyjemności,
(b) odpychającym, pozwalającym uniknąć przykrości.
• Stymulacje zewnętrzne, które pociągają nazywamy PODNIETAMI.
Podniety szczególnie silne nazywamy POKUSAMI.
• Podniety zmysłowe są najbardziej pierwotnym źródłem motywacji
nie są związane z zaburzeniami
wykraczającym “poza równowagę”:
wewnętrznej równowagi i usuwaniem napięć, lecz z dążeniem do

46. HEDONIZM
gr.hedone - rozkosz
pol. rozkosz - rzecz przyjemna, miła dla zmysłów ale i „Sukces
napawał go rozkoszą”
•
ARYSTYP, filozof grecki (ok. 435 - ok.366 p.n.e. i Cyrenaicy
DOBREM - przyjemność: rozkosz zmysłowa, cielesna,
własna, chwilowa
•
EPIKUR, filozof grecki (341 - 270 p.n.e.) i Epikurejczycy
DOBREM - przyjemność: szczęście duchowe, moralne,
obejmujące siebie i innych, teraźniejszość, przeszłość i
przyszłość

47. PORÓWNANIE MECHANIZMÓW MOTYWACYJNYCH
HOMEOSTATYCZNO - POPĘDOWYCH I
PODNIETOWO - HEDONISTYCZNYCH
(-)
HOMEOSTATYCZNO
- POPĘDOWE
0
PODNIETOWO HEDONISTYCZNE
Wspólny „mianownik” :
afekt jako źródło motywacji
(+)

48. PORÓWNANIE MECHANIZMÓW MOTYWACYJNYCH
HOMEOSTATYCZNO - POPĘDOWYCH I
PODNIETOWO - HEDONISTYCZNYCH
HOMEOSTATYCZNO POPĘDOWE
- źródło Wewnętrzne
- negatywne napięcie afektywne
- stan wzbudzony
- dążenie do redukcji napięcia
PODNIETOWO HEDONISTYCZNE
- źródło Zewnętrzne
- nadzieja na przyjemność zmysłową
- stan antycypowany
- dążenie do pomnażania przyjemności
zmysłowej
- „popycha”
- „przyciąga”

49. MODEL SYSTEMU
MOTYWACYJNOEMOCJONALNEGO
(Buck 1999)
MOTYWACJA –
potencjalne źródło zachowania, związane
z zachodzącymi
PROCESY EMOCJONALNE – prowadzące doregulacji motywacji
automatycznie procesami realizacji
neurochemicznej
• EMOCJE I –
reakcje systemu autonomicznego /endokrynologicznego/
immunologicznego.
Funkcje: ADAPTACYJNO- HOMEOSTATYCZNE
• EMOCJE II –reakcje ekspresyjne.
Funkcje: KOMUNIKACYJNE
• EMOCJE III –
subiektywne doznania (odczucia).
Funkcje: REGULACJA PODMIOTOWA

50. GŁÓWNE PYTANIA
O EMOCJE I MOTYWACJE W
CYKLU III WYKŁADÓW
EMOCJE
1) Jak powstają nowe jakości emocji i
uczuć?
2) Co poza automatycznymi reakcjami afektywnymi
wyznacza nasze wartościowanie świata i
ustosunkowania wobec niego?
3) Od czego zależy możliwość samokontroli?

51. GŁÓWNE PYTANIA
O EMOCJE I MOTYWACJE W
CYKLU III WYKŁADÓW
MOTYWACJE
(1) Co może być źródłem zachowań unikania i dążenia ku - jeśli
nie doznawanie przykrości i przyjemności (jeśli nie przyjemność to
- co wyznacza dążenia)?
(2) Co sprawia, że motywacje “wykraczają poza
(3) Jak powstają motywacje samokontroli?
(4) Jak powstają motywacje pozaosobiste?
równowagę”

52. POZIOMY REGULACJI
(wg. RADO)
Poziom I
(“HEDONISTYCZNY”)
Poziom podporządkowania zachowań
doraźnym stymulacjom zmysłowym i
doznaniom: przyjemności (dążenie ku) bądź przykrości (unikanie)
Poziom II
(“EMOCJI ZWIERZĘCYCH”)
Zdolność reagowania na bodźce zmysłowe
z dystansu: pochodzące z pamięci i antycypacji (możliwa ucieczka dzięki pamięci
doświadczeń i przewidywaniu możliwości powtórzenia się sytuacji). Zachowanie
podporządkowane afektom: przyjemności bądź przykrości – te ostatnie zróżnicowane
na strach (ucieczka), gniew (atak), smutek (pasywność)

53. POZIOMY REGULACJI
(wg. RADO)
Poziom III
(“MYŚLENIA EMOCJONALNEGO”)
Dalsze podporządkowanie zachowania emocjom, ALE dzięki zdolności MYŚLENIA
(1) są one bardziej złożone (“mieszane” – jak wstyd, obawa, zazdrość),
(2) pojawia się możliwość wyparcia, samooszukiwania,
(3) możliwe są bardziej odległe antycypacje i planowanie zachowań (np. sposobów zniszczenia
wroga)
Poziom IV
(“MYŚLENIA AEMOCJONALNEGO”)
Związany z rozwojem intelektu i myślenia abstrakcyjnego. Pojawia się zdolności:
(1) rozumienia świata, opartego nie tylko o dane percepcyjne, ale i “wykraczającego
poza dostarczone informacje” (Bruner),
(2) dalekosiężnych antycypacji (przewidywań),
(3) organizowania działań niezależnie od nacisku afektów (formułowanie celów –
motywacje “zadaniowe”, “celowościowe”, “wzrostowe”)
(4) tolerancji na odroczenia wzmocnień

54. Rys. 1b
KORA
WZGÓRZE
CIAŁO
MIGDAŁOWATE
REAKCJA
EMOCJONALNA
(za: LeDoux 1996)

55. POZNANIE A EMOCJE
I. Struktury poznawcze jako źródło deprywacji:
* napięć emocjonalnych (dezorientacji, niepewności, dysonansu) ,
związanych z brakiem informacji, ich
wieloznacznością, niespójnością oraz
* motywacji do tendencyjnego selekcjonowania informacji, dla redukcji tych
II. Udział świadomych procesów poznawczych
napięć
w powstawaniu emocji:
(1) rola werbalizacji w wyznaczaniu intensywności emocji (badania Lazarusa),
(2) rola interpretacji w wyznaczaniu treści emocji (por. Dwuczynnikowa teoria
emocji Schachtera),
(3) rola poznania w powstawaniu nowych jakości emocji (“emocji mieszanych”)

56. POZNANIE A EMOCJE
III. Procesy poznawcze jako podstawa formułowania
ocen - nowej kategorii procesów
wartościowania
IV. Procesy poznawcze jako podstawa
samokontroli
zachowania)
(emocji i
V. Procesy poznawcze jako źródło motywacji
(“motywacji wzrostu”)

57. Cel (lub funkcja)
zachowania
Poziom zjawiska
Mechanizm zachowania
Abstrahowanie
Dowiedzieć się więcej, nie
tylko o rzeczach
Dowiedzieć się, jakie
to jest
Dowiedzieć się, co
to jest
Dowiedzieć się, co jeszcze
tu jest
Dowiedzieć się,
gdzie to jest
Reagować na bodziec
kierunkowy
Ciekawość poznawcza
Reakcje badawcze
Eksploracja percepcyjna
Reprezentacja
ilościowych i
jakościowych cech
obiektów badanych
Reprezentacja
obiektów
Reprezentacja
przestrzennej
organizacji otoczenia
Eksploracja motoryczna
Odruch orientacyjny
Taksja
Kontrola receptorów
- uwaga
Neuronalna kontrola
receptorów
?
Rycina 9.1. Zachowania eksploracyjne oraz zjawiska pokrewne w ujęciu opartym na teorii poziomów integracji.

58. bodziec
pobudzenie
poznanie
odczucie
FIGURA 3-4
Schachtera i Singera teoria wzmożonej percepcji
Schachter i Singer, podobnie jak Cannon twierdzili, że pochodne od reakcji
cielesnych sprzężenia zwrotne nie są wystarczająco specyficzne, by
zdeterminować to, jakie emocje odczuwamy w danej sytuacji. Wyczuwali
jednak, tak jak James, że one istotne znaczenie. Ich pomysł opierał się na
założeniu, że sprzężenie wywołane pobudzeniem cielesnym jest dobrym
wskaźnikiem tego, iż zachodzi coś znaczącego, nawet jeśli niemożliwe jest
precyzyjne określenie tego procesu. Gdy już wykryjemy pobudzenie (dzięki
sprzężeniu zwrotnemu), mamy motywację do tego, by sprawdzić
okoliczności. Dokonujemy poznawczego oszacowania sytuacji, jako źródła
pobudzenia. Nazwanie pobudzenia determinuje zaś emocje, jakie
odczuwamy. Spostrzeżenia, według Schachtera i Singera, wypełniają lukę
pomiędzy niespecyficznym sprzężeniem zwrotnym a odczuciami
[za :LeDoux 1996 str. 48]

59. STEREOTYPY I
UPRZEDZENIA
UPRZEDZENIA wzorce automatycznego, afektywnego reagowania na
dowolny, minimalny sygnał wzbudzający reprezentację
obiektu (sygnał podprogowy lub nadprogowy: zmysłowy, etykietka słowna, symbol)
STEREOTYPY schematy wiedzy sztywne (nie podlegające zmianom pod
wpływem nowych informacji)
UPRZEDZENIA A STEREOTYPY
Uprzedzenia wyzwalają reakcję na obiekt wyprzedzające
przetwarzanie informacji o nim - w konsekwencji wyznaczają
przebieg procesów poznawczych:
- narzucają jednorodność i zgodność afektywną i tym samym
- powodują usztywnienie się schematu

60. INTELEKT W PROCESACH
WARTOŚCIOWANIA
PIAGET Jean (1967): intelekt – przejawiający się m. in. zdolnością
• różnicowania (pojęć, perspektyw),
• decentracji (przenoszenia uwagi, zmiany punktu widzenia),
• rozumienia
jest podstawą rozwoju społecznego i uczuciowości.
“ Na pierwszy rzut oka wydaje się, że życie afektywne ma charakter czysto intuicyjny
i że jego spontaniczność wyklucza wszystko, co przypominałoby operowanie inteligencją.
W rzeczywistości jednak, ta romantyczna teza jest prawdziwa jedynie dla okresu
wczesnego dzieciństwa. Uczuciowość jest niczym bez inteligencji, która podsuwa jej
środki i rozjaśnia cele”.
KOHLBERG Laurence (1969) – koncepcja stadiów rozwoju zdolności
ROZUMOWANIA moralnego (oparta o koncepcję Piageta stadiów rozwoju
intelektualnego)

61. OCENA
to wynik procesów wartościowania, wyrażający się w postaci sądu opartego o
przesłanki zwerbalizowane.
EMOCJE
to procesy wartościowania, przejawiające się
REAKCJAMI AFEKTYWNYMI lub OCENAMI
względem stymulacji wszelkiego rodzaju, pochodzących ze źródeł zmysłowych
bądź symbolicznych – doraźnych, pamięciowych lub antycypowanych.
Procesy te mają swoje atrybuty:
- fizjologiczne
- ekspresyjne
- poznawcze
- behawioralne
W obszarze TRWAŁYCH DYSPOZYCJI emocje mają postać wzorców
reagowania afektywnego oraz przekonań, dotyczących tego co w rozmaitych
obiektach i stanach rzeczy (aktualnych, przeszłych i przyszłych) pozytywne, a co
negatywne. Przekonania mogą być oparte o afekt bądź też o system wartości,
pochodny od rozumienia dobra i zła.

62. KOŁOWY MODEL
STRUKTURY WARTOŚCI
wg. wielokulturowych badań S. Schwartza
(1994)
Własne
sprawstwo
Pozycja
społeczna
Porządek
społeczny
Autonomia
emocjonalna
Autonomia
intelektualna
Harmonia
Więzi
partnerskie

63. KOŁOWY MODEL
STRUKTURY WARTOŚCI
wg. wielokulturowych badań S.
Schwartza (1994)
PRZYKŁADY:
Porządek społeczny (dyscyplina, wzajemność usług)
Pozycja społeczna (być zamożnym, mieć wpływy)
Własne sprawstwo (być sprawnym, mieć sukcesy)
Autonomia emocjonalna (ekscytujące życie, radość życia)
Autonomia intelektualna (otwarty umysł, kreatywność)
Więzi partnerskie (odpowiedzialność, lojalność)
Harmonia (pokój na świecie, ochrona środowiska)

64. STANDARDY OCENIANIA
JAKO PODSTAWA WARTOŚCIOWANIA
Definicja
Standardy oceniania to wyartykułowane kryteria wartościowania.
Funkcje
Standardy takie leżą u podstaw formułowania przez nas s ą d ó w
o rzeczywistości (o świecie i o sobie samym).
Geneza
Standardy mogą mieć genezę afektywną bądź intelektualną:
w uzasadnianiu ocen odwołujemy się do kryteriów, które uprzednio
wyartykułowaliśmy kierując się:
(1) emocjonalnym doświadczeniem bądź
(2) wiedzą i przemyśleniami.

65. STANDARDY OCENIANIA
JAKO PODSTAWA WARTOŚCIOWANIA
Podstawowe różnice
STANDARDY O GENEZIE
AFEKTYWNEJ
INTELEKTUALNEJ
Oparte są o osobiste doświadczanie o to, co człowiek widział, słyszał
dotykał itd. oraz
odczuł jako przyjemne bądź przykre,
normalne bądź nienormalne
Język doznań i odczuć:
dobre to, co smaczne, pachnące,
sensowne,
wygodne, akceptowane przez opinię,
typowe, dające siłę, moc, wpływy
Wykraczają poza doświadczanie
są oparte o wiedzę o stanach rzeczy i
możliwych sytuacjach oraz
o rozumienie dobra i zła
Język z użyciem pojęć abstrakcyjnych:
dobre to, co np. postępowe,
twórcze, konstruktywne, szlachetne,
demokratyczne, wynegocjowane

66. KATEGORIE
STANDARDÓW OCENIANIA
(na podstawie: Gołąb i Reykowski 1985)
GENEZA
STANDARDY
AFEKTYWNE
(PREFERENDA)
INTELEKTUALNE
(DISCRIMINANDA)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
I. FUNCKJONOWANIE
ORGANIZMU
ORGANIZMALNO HEDONISTYCZNE
(1)
(2)
II. FUNKCJONOWANIE
SPOŁECZNE
NORMATYWNE
III. FUNKCJONOWANIE
POZNAWCZE
A . POZNAWCZO -
PRAGMATYCZNE
AKSJOLOGICZNE
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
Preferenda: wiedzieć co się woli
Discriminanda: rozróżniać dobro - zło, rozumieć dlaczego coś się

67. ŹRÓDŁA STANDARDÓW
OCENIANIA
(na podstawie: Gołąb i Reykowski 1985)
I. ORGANIZMALNO- HEDONISTYCZNE
1) doznania zmysłowe i odczucia
(smaczna potrawa, wygodny samochód, przystojny partner)
2) wiedza o organizmie i świecie materialnym
(zdrowa potrawa, samochód o bezpiecznych parametrach, partner bez
uzależnienia nikotynowego, sprawny fizycznie)
II. NORMATYWNE
3) wzorce zachowań społecznych i doświadczenia związane ze
wzmocnieniami
(uznane nakazy: smucić się w Wielki Piątek, nie wprowadzać eutanazji,
okazywać szacunek starszym)
4) przemyślenia dotyczące norm społecznych
(a przecież Hiszpanie w Wielki Piątek się weselą, eutanazja to sposobność
poważnych nadużyć, niektórzy starcy zasługują na wielki szacunek)

68. ŹRÓDŁA STANDARDÓW
OCENIANIA
(na podstawie: Gołąb i Reykowski 1985)
III. POZNAWCZE
A. POZNAWCZO-PRAGMATYCZNE
5) zapis tego co naoczne
(Słońce kręci się wokół Ziemi, ktoś zachowuje się dziwacznie, jest oczywiste jaki będzie bieg
zdarzeń)
6) koncepcje: wyjaśnienia, przewidywania
(Ziemia kręci się wokół Słońca, ów człowiek zachowuje się niekonwencjonalnie, z fantazją,
przyszłość nie jest do końca przewidywalna)
B. AKSJOLOGICZNE
7) niejasne poczucia dotyczące wartości
(dobry człowiek bo mi współczuł, wolność bo mogę zawsze robić to co chcę)
8) pojęcia moralne i wyartykułowane ideały
(dobry człowiek bo rozumie sens sprawiedliwości, wolność można zdefiniować jako
niezależność od własnych popędów)

69. PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA:
Charlotte BUHLER (1968)
Abraham MASLOW (1970)
Powinniśmy rozróżniać pomiędzy:
POTRZEBAMI a CELAMI.
Obydwa te pojęcia dotyczą motywacji, ale każde z
nich odnosi się do motywacji innego rodzaju.
Potrzeby - wynikają z pewnych braków,
powodujących powstawanie napięć, a te popychają
do działań punktem dojścia działań jest złagodzenie nacisku
potrzeby lub jej zaspokojenie.
[MASLOW: potrzeby fizjologiczne,
bezpieczeństwa, miłości i przynależności, aprobaty]

70. NATOMIAST cel to zamiar - to jest świadomie
antycypowany stan rzeczy, jaki człowiek wymyślił i
pragnie zrealizować. Formułowanie celów może mieć
charakter mniej lub bardziej twórczy.
[MASLOW: dążenie do samorealizacji, do wiedzy i
rozumienia, do prawdy i piękna]
BUHLER: 4 rodzaje tendencji motywacyjnych
(“zaprogramowanych genetycznie lub przez doświadczenie”
bądź twórczych)
(1) utrzymanie wewnętrznego ładu
biologicznego
(2) zaspokojenie potrzeb emocjonalnych
(3) realizacja nowych, obmyślonych celów
(4) dążenie do samoograniczania
(samokontroli)

71. CEL
to rodzaj motywu, mającego postać wyartykułowanej wizji
wyniku planowanej czynności
MOTYWACJE
to procesy ukierunkowania wszelkich czynności – realnych bądź
symbolicznych, pochodne od procesów wartościowania (tj.
reagowania afektywnego bądź oceniania), mające postać
odruchowo-automatyczną bądź wolicjonalną
W obszarze TRWAŁYCH DYSPOZYCJI motywacje mają postać
systemu potrzeb (popędów pierwotnych lub wtórnych) bądź celów.

72. WARTOŚCI JAKO PODSTAWA
UCZUĆ
UCZUCIA to świadome, wynikające z rozpoznania cech obiektu oraz ocen opartych o
wyartykułowane standardy wartościowania, względnie trwałe ustosunkowania wobec świata.
Na tak zdefiniowane uczucia składają się
(1) treści poznawcze, wynikające z obserwacji obiektu,
(2) oceny wynikające z odniesienia obserwacji do standardów oceniania,
(3) powiązane z ocenami afekty
Dla przykładu, miłość to wynik poznania obiektu, określonego wartościowania
go i emocji takich jak podziw, zachwyt, szacunek. Natomiast stan zakochania to
wynik automatycznego reagowania afektywnego, który może, ale nie musi
przekształcić się, czy wynikać z miłości.

73. WARTOŚCI I CELE JAKO PODSTAWA
DZIAŁAŃ
Źródłem motywacji mogą być nie potrzeby (konieczności), lecz CELE
– wizje pewnych stanów rzeczy.
Źródłem motywacji celowościowych są wartości: ideały – obmyślone czy wymyślone wartości
samodzielnie lub przez innych- stany rzeczy, zdefiniowane konkretnie (“mieć dzieci”) lub
abstrakcyjnie (“żyć w harmonii ze światem”).
Umiłowane przez daną osobę wartości to wartości osobiste.
Są one podstawą formułowania standardów oceniania i celów oraz motywacji do
ich realizowania.
Źródłem napięcia motywacyjnego jest dostrzeżona rozbieżność
stanów rzeczywistych oraz wizji stanów idealnych. Rozbieżność JA-realne i JA-idealne
(a także świat realny i świat idealny) to potężne źródło motywacji

74. EMOCJE
MOTYWACJE
PROCESY
UKIERUNKOWANIA
WARTOŚCIOWANIA
CZYNNOŚCI
I. ODCZUWANA
przykrość
przyjemność
unikanie
zbliżanie
II. UZNAWANE
wartości
„Wzór na motywację”:
cele : dążenia oparte o
programy działań
m = f (N x WG x Prs)

75. PROCESY SAMOKONTROLI
(na podstawie: Kofta 1978)
Definicja:
Samokontrola to inicjowany przez podmiot proces, za pośrednictwem którego
chce on osiągnąć zbieżność między własnym funkcjonowaniem a standardami
wewnętrznymi (osobistymi) bądź zewnętrznymi (nieosobistymi).
Atrybuty:
Samokontrola to proces
regulacji nieautomatycznej, świadomej i refleksyjnej
o genezie kulturowej i charakterze osobistym, podmiotowym
zależny od rozwoju poznawczych reprezentacji własnej osoby, języka i standardów
oceniania
oparty o mechanizmy wolicjonalne, definiowanie celów i programowanie sposobów
ich realizacji
dotyczyć może przyszłości (mechanizmy antycypacyjne)
Przebieg:
1) samoobserwacja lub antycypowanie możliwych zdarzeń i własnych reakcji
2) porównanie informacji “o stanie rzeczy” ze standardami
3) zaangażowanie emocjonalne i wola zmiany
4) wybranie programu realizacji
5) realizacja zamierzeń i obserwowanie efektów

76. AFEKT I INTELEKT
A
ZACHOWANIA
POZAOSOBISTE
EMPATIA EMOCJONALNA – reakcje afektywne
automatyczne - syntoniczne (współodczuwanie)
EMPATIA POZNAWCZA – dostrzeganie i rozumienie
perspektywy innego człowieka
EGOCENTRYZM DZIECIĘCY : niezdolność dostrzeżenia
nieświadomość istnienia perspektyw innych niż własna
EGOCENTRYZM – koncentracja uwagi na sobie
ALLOCENTRYZM – koncentracja uwagi na innym

77. AFEKT I INTELEKT
A
ZACHOWANIA
POZAOSOBISTE
EGOIZM – przedkładanie interesu własnego nad cudzy
ALTRUIZM – przedkładanie interesu cudzego nad
własny
ZACHOWANIA PSEUDOPROSPOŁECZNE
zachowania na rzecz innych, poprzedzone
oczekiwaniem za nie dla siebie jakiejś nagrody
zewnętrznej
–
ZACHOWANIA PROSPOŁECZNE – zachowania na
rzecz innych, oparte o mechanizmy wewnętrzne (por.
następna plansza)

78. MECHANIZMY WEWNĘTRZNE
ZACHOWAŃ PROSPOŁECZNYCH
(na podstawie: KARYŁOWSKI J. 1982)
ENDOCENTRYCZNE – poprzedzone:
1) dostrzeżeniem sytuacji innego, odbiegającej od pożądanej,
2) wizją sytuacji dla innego lepszej i koncentracją na własnej wobec niego powinności,
3) wzbudzeniem motywacji powiązanej z oczekiwaniem dla siebie nagrody wewnętrznej
(w postaci spełnienia oczekiwań co do samego siebie)
EZGOCENTRYCZNE - poprzedzone
1) dostrzeżeniem sytuacji innego, odbiegającej od pożądanej,
2) wizją sytuacji dla innego lepszej i koncentracją na programie możliwych działań,
3) wzbudzeniem motywacji powiązanej z oczekiwaniem nagrody w postaci poprawy
sytuacji innego.

79. MECHANIZMY WEWNĘTRZNE
ZACHOWAŃ PROSPOŁECZNYCH
(na podstawie: KARYŁOWSKI J. 1982)
W przypadku mechanizmów ENDO uwaga
skoncentrowana jest
(1) na INNYM,
(2) na JA oraz
(3) na nagrodzie dla JA.
W przypadku mechanizmów EGZO uwaga
skoncentrowana jest
(1) na INNYM oraz
(2) na nagrodzie dla INNEGO.
Oczekiwanie nagrody dla JA nie jest warunkiem
koniecznym wzbudzenia motywacji (nagroda taka może
się pojawiać ex post jako satysfakcja z siebie).

80. ENDOCENTYCZNE :
ENDOCENTYCZNE :
Koncentracja na
sytuacji
INNEGO
Koncentracja na
sytuacji
INNEGO
Koncentracja na
standardach
JA
i
i
Zachowanie
Koncentracja na
standardach
POZA - JA
Zachowanie
prospołeczne
prospołeczne
Zróżnicowanie źródeł dwóch typów orientacji prospołecznej
Rycina 11.1

81. DWA SYSTEMY
WARTOŚCIOWANIA
AUTOMATYCZNY
REFLEKSYJNY
-
----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Funkcjonalnie związane głównie z ośrodkami
podkorowymi i półkulą prawą
korowymi i półkulą lewą
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
automatyczny
obywający się bez świadomości
szybki
holistyczny
paralelny
“czarno-biały”
subiektywnie pewny
trudny do werbalizacji
-
-
-
przemyślany
oparty o świadomą uwagę
operujący dłużej
analityczny
sekwencyjny
złożony
pewność stopniowalna
związany z artykułowaniem
------------------------------------------------------------------------------------
REFLEKS - odruch: przebiegająca bez pośrednictwa świadomości reakcja
organizmu na pobudzenie centralnego układu nerwowego określonym bodźcem
REFLEKSJA – rozmyślanie, rozważanie połączone z analizą, wyjaśnianiem,
tłumaczeniem oraz przewidywaniem

82. DWA SYSTEMY
MOTYWACYJNE
AUTOMATYCZNY
REFLEKSYJNY
Odruchowy
Obywający się bez świadomości
Oparty o afekt
Trudny do werbalizacji
Szybki
Silna determinacja zachowania
Silne napięcia w przypadku
konfliktu motywów
Niejasność co do źródeł
własnych zachowań
Przemyślany
Wymagający świadomości
Oparty o oceny
Oparty o werbalizacje
Wymagający czasu dla
sformułowania celu
Większa podatność na
samokontrolę
Zdolność
przedefiniowania celu
Pewność co do źródeł
własnych zachowań

83. WŁAŚCIWOŚCI dwóch
systemów REGULACJI
REGULACJA AUTOMATYCZNA
POZYTYWNE
Nacisk korzystny adaptacyjnie (przełamywanie pasywności)
Szybkość reagowania
Uproszczony mechanizm: oszczędność energii
Orientacja poza uwagą (uwalnianie zasobów uwagi)
Intuicja (wiedza mimo woli, bezwysiłkowa)
NEGATYWNE
Dezorientacja (samooszukiwanie, nietrafne rozpoznania, mylne intuicje)
Holistyczność wartościowań: niemożność stopniowania, relatywizowania
Irracjonalność (myślenie nielogiczne, wyznaczone przez afekt i intuicje)
Brak poznawczej kontroli (wglądów w przebieg procesów)
Trudności w kontroli sprawczej (w panowaniu nad własnymi reakcjami)

84. WŁAŚCIWOŚCI dwóch
systemów REGULACJI
REGULACJA REFLEKSYJNA
POZYTYWNE
Racjonalność (odwoływanie się do informacji i przetwarzanie logiczne)
Orientacja precyzyjna + myślenie perspektywiczne, przewidywania
Relatywność ocen (np. własnego nieszczęścia) + uniwersalizm wartości
Uprzedmiotowienie siebie (dystans, autokrytycyzm, samokontrola, pokora)
Przejmowanie perspektywy innego (rozumienie, tolerancja, przebaczanie)
NEGATYWNE
Energo- i czasochłonność
Ograniczony dostęp do przesłanek (do wiedzy)
Zależność od woli (gdy brak motywacji) i wartości (gdy są destruktywne)
Zależność od sprawności intelektu (w tym, chwilowej)
Podatność na afekt (gdy obniża racjonalność)

85. EMOCJE:
PROCESY WARTOŚCIOWANIA
ATRYBUTY INDYWIDUALNE
emocje wyparte,
oparte o zniekształcenia
poznawcze
3
NIEŚWIADOME
oceny i sądy
4
1
2
afekty podprogowe i
nadprogowe poza uwagą
ŚWIADOME
odczucia
ATRYBUTY
GATUNKOWE, UNIWERSALNE

86. MOTYWACJE:
PROCESY KIERUNKOWANIA
CZYNNOŚCI
INDYWIDUALNE
deprywacyjne
wtórne
OBRONNOADAPTACYJNE
celowościowe
wolicjonalne
3
1
homeostatyczno popędowe
TRANSGRESYJNE
WZROSTOWE
4
2
podnietowo hedonistyczne
UNIWERSALNE

87. POPĘDY
REGULACJA
AUTOMATYCZNA:
NIEKTÓRE SKUTKI
NEGATYWNE
Zdeterminowanie zachowania przez nacisk popędów (gromadzenie zapasów,
barykadowanie się, samobójstwa z miłości, przymus osiągnięć, rywalizacja,
ingracjacja, konformizm)
•
Brak tolerancji na odraczanie wzmocnień (działania impulsywne bez względu na
skutki, zwracanie na siebie uwagi za wszelką cenę, przemoc, gwałt – “Każdy może zabić”)
AFEKTY
• Niepohamowane przeżycia strachu, smutku, wściekłości, zazdrości, pragnienia
zemsty - emocje “holistyczne”, “bezkresne”
• Niemożność włączenia emocji o znaku przeciwnym
• Podatność na wpływy afektu z dowolnego źródła (asymilacyjne, bądź przeciwne - kontrastowe)
• Tendencyjne przetwarzanie informacji o własnej osobie (samooszukiwanie)
• Uprzedzenia (dogmatyzm, fanatyzm, traktowanie innych apersonalnie, spiskowe koncepcje
świata)
• Inne trwałe następstwa, jak fobie, choroby psychosomatyczne

88. REGULACJA AUTOMATYCZNA:
NIEKTÓRE SKUTKI NEGATYWNE
(c.d.)
PODNIETY
• Podatność na działanie podniet bez kontroli – aż do wyczerpania,
uzależnień, samozniszczenia (objadanie się, używki, hazard)
• Konieczność przeciwstawiania się, oddalania się od podniet (diety,
różne formy narzuconej abstynencji – alkoholowej, seksualnej itd.)
•
DEFICYTY INFORMACYJNE
• Napięcia i brak tolerancji na niedostępność informacji, na niejasności,
niezgodności, sprzeczności
• Skłonność do pośpiesznego redukowania niepewności - wypełniania luk
informacyjnych, (konfabulacje: zmyślenia), usuwania wieloznaczności
(nietrafne dopowiedzenia), sprzeczności (selektywne odrzucanie informacji
niezgodnych z posiadanymi)
• Sztywność struktur poznawczych i przekonań

89. REGULACJA AUTOMATYCZNA:
NIEKTÓRE SKUTKI NEGATYWNE
(c.d.)
“Bakcyl władzy”
Opowieść uczestnika dramatycznych wydarzeń w Gdańsku
w grudniu 1970:
Trzeci dzień wydarzeń, po opłakiwaniu przez weekend pierwszych
ofiar śmiertelnych. Zmierzający do pracy
stoczniowcy zostają szczelnie
otoczeni
przez uzbrojoną “po zęby” milicję. Ktoś intonuje i po chwili
wszyscy strajkujący śpiewają “Jeszcze Polska”. I nagle, gdy dochodzi
do słów
“Marsz, marsz Dąbrowski” – tłum rusza...