Masterclass van Mark Waaijberg op het LPB-congres 2013

1. Masterclass
maatschappelijk aanbesteden
Maatschappelijk aanbesteden
van alle kanten bekeken
Mark Waaijenberg

2. Maatschappelijk aanbesteden
TWEE BOUWSTENEN
2

3. Een gezond brood?
3

4. Een gezonde maaltijd?
4

5. Een gezond leven?
5

6. Kunst van het vragen stellen
Dit:
• zorgen voor huiswerkbegeleiding en trapveldjes
• organiseren van buurthuisactiviteiten
• bouwen
levensloopbestendige
woningen
• voorkomen overlast daken thuislozen
Of dit:
• toekomst voor jongeren in
de buurt
• doorbreken sociaal
isolement van gezinnen
• ouderen kunnen lang
zelfstandig wonen
• volwaardige plaats in de
samenleving voor dak- en
thuislozen
6

7. Kunst van het betrekken van partijen
–
(Nieuwe) partijen die elkaar versterken
–
Complexiteit van vraagstuk vertaald naar diversiteit van partijen
–
Verrassende verbindingen voor een verrassend aanbod
–
Van „stakeholders‟ naar „shareholders‟
7

8. Maatschappelijk aanbesteden is …
…. een manier van werken, een methodiek, een aanpak van en in gemeenten
….
waarbij een beroep wordt gedaan op betrokkenheid, creativiteit,
innovativiteit, tijd en capaciteit
van (coalities van) maatschappelijke partners, bedrijven en inwoners
voor het aanpakken en oplossen van maatschappelijke vraagstukken
en is gebouwd op de kunst van het vragenstellen en de
kunst van het betrekken van maatschappelijke
partners
8

9. Maatschappelijk aanbesteden
ACHTERGROND
9

10. Gemeenten en hun beheercyclus
Maatschappelijk
rendement
beheerscyclus
Beleidsontwikkeling
(Organisatie
van de)
uitvoering
Beleidsprestaties
Het gevaar als indicatoren verworden tot doelstellingen
10

11. Onverwachte maatschappelijke resultaten in
gemeenten
Beleidsontwikkeling
Coalitievorming
Maatschappelijk
rendement
(Organisatie
van de)
uitvoering
Beleidsprestaties
Coalitievorming als hefboom voor maatschappelijk rendement
11

12. Maatschappelijk aanbesteden
HOE DE AANPAK ERUIT ZIET
12

13. Stappen in een cyclus
stakeholder- en
netwerkanalyse
Vraagarticulatie &
Aanbesteden
“Stellen van de goeie vraag!”
Maatschappelijke
vraagstukken
Coalitievorming
“Ruimte voor maatschappelijke coalities!”
Resultaten
systematiek voor sturing & monitoring
1313

14. Vijf aspecten/stappen
A. Stip aan de horizon
-
maatschappelijke opgave op outcomeniveau
eigenaarschap (meer) bij samenleving
duidelijkheid over kaders en randvoorwaarden
B. Vitale coalitie
-
vertrouwen
nieuwe partners
C. Routes naar de horizon
-
creativiteit en durf
D. Formele overdracht
E. Evaluatie en verankering
14

15. Maatschappelijk aanbesteden
IN PERSPECTIEF VAN ANDERE
VORMEN VAN CONTRACTEREN
15

16. Verschillen met klassiek aanbesteden
Klassiek aanbesteden Maatschappelijk aanbesteden
Eigenaarschap bij opdrachtgever (Gevoel van) eigenaarschap bij samenleving
Focus op efficiency Menselijke maat
Systeemwereld staat centraal Leefwereld staat centraal
Schaalvergroting Schaalverkleining
Aanbod/aanbieders als uitgangspunt Vraagstuk als uitgangspunt
Economische waarde Maatschappelijke waarde
Versnipperd aanbod Integraal aanbod
Aanbieders zijn (maatschappelijke) Aanbieders zijn (combinaties van) organisaties,
instellingen inwoners en/of (sociaal) ondernemers
Versterkt concurrentie Versterkt samenwerking
Resultaat op outputniveau Resultaat op outcomeniveau
Gemeentebreed Gericht op wijk of buurt
Gericht op 1 functie Slimme functiecombinaties
16

17. Concurrentie: gewenst of ongewenst?
NEE: het vraagstuk wordt
opgepakt met de partijen en
inwoners die zich aandienen
JA: de regels voor
aanbestedingen en
subsidiëring worden van
kracht
17

18. Motieven om taken over te dragen
MOTIEVEN
Vanuit overheid
Vanuit bewoners
Principieel
Sommige taken en
verantwoordelijkheden horen
niet meer op ons bordje thuis.
Het is onze morele burgerplicht om Het is onze taak om een bijdrage te
ons in te zetten voor leefomgeving. leveren aan de samenleving.
Wij voelen ons
medeverantwoordelijk.
Inhoudelijk
De samenleving weet meer.
De samenleving kan het beter.
Het moet simpeler kunnen.
Wij weten meer.
Wij hebben de ervaring.
Wij kunnen het beter.
Wij weten meer.
Wij kunnen het beter.
Wij zijn de professionals.
Ons past een bescheiden rol.
We willen vitale coalities en
sociale cohesie stimuleren.
We willen de kloof tussen
overheid en burgers dichten.
We willen draagvlak creëren.
Wij willen erkenning voor onze rol
in de samenleving.
Wij willen iets voor anderen of de
buurt betekenen.
Het is leuk om iets samen te doen.
Wij willen erkenning.
Wij willen iets voor anderen of de
buurt betekenen.
Wij willen samenwerken en onze
krachten bundelen.
Eigen belang
De samenleving kan het sneller
en/of goedkoper doen dan wij.
Wij willen het niet meer
betalen.
Wij willen het probleem oplossen.
Wij willen meer invloed.
Wij kunnen het goedkoper doen of
kunnen meer krijgen voor
hetzelfde geld.
Als wij niets doen gaat het mis.
Wij willen het probleem oplossen.
Wij willen meer invloed.
Wij willen een sterkere marktpositie
en beter imago.
Wij willen er beter van worden.
Pragmatisch
Als wij niets doen, gebeurt het
toch.
Als wij het niet doen, doet niemand Als wij het niet doen, doet niemand
het.
het, of de concurrent doet het.
Het is een kleine moeite.
Het hoort erbij.
Relationeel
Vanuit instellingen/bedrijven
18

19. Toewerken naar een convenant, subsidie of contract?
Opgaven terugleggen in of overlaten aan de samenleving kan op
verschillende manieren:
In een afspraak/convenant met gesloten beurs
Gegoten in de vorm van een subsidierelatie met financiën
In een onderliggend contract met verplichtingen
19

20. Overzicht van contract- en subsidievormen
inclusief de onderliggende varianten
–
Maatschappelijk aanbesteden
-
–
Bestuurlijk aanbesteden
-
–
Op eigen initiatief van partijen of op verzoek van gemeente
Bij verzoek: aan één partij of aan meerdere partijen in concurrentie (subsidietender)
Geen resultaatverplichting, alleen inspanningsverplichting
Openbare of onderhandse aanbesteding
-
–
Concurrentie in de uitvoering (zuivere vorm van bestuurlijk aanbesteden)
Concurrentie in het aanbod (de facto geen bestuurlijk aanbesteden, wel zo genoemd)
Subsidie-uitvraag
-
–
Uitvraag met één integraal aanbod door gezamenlijke (actieve) aanbieders
Uitvraag met selectie van aanbod door één aanbieder of één coalitie/consortium
Een of meerdere partijen vragen een coalitie te vormen en te komen tot één aanbod
Privaatrechtelijk contract, openbaar/onderhands afhankelijk van (wettelijke) regelgeving
Prijsvraag
20

21. Subsidies en contracten
meerdere wegen leiden naar Rome
Aspect
Maatschappelijk
aanbesteden:
subsidieuitvraag, één
integraal aanbod van
gezamenlijke
aanbieders
Maatschappelijk
aanbesteden:
subsidieuitvraag,
selectie van aanbod van
één (consortium van)
aanbieder(s)
Maatschappelijk
aanbesteden: een of
enkele partijen vragen
een coalitie te vormen
en een aanbod te doen
Zuivere vorm van
bestuurlijk aanbesteden
(concurrentie in
uitvoering)
Vorm onder noemer van
bestuurlijk aanbesteden
(concurrentie in het
aanbod)
Subsidieuitvraag aan
één of enkele
aanbieders
Openbare en/of
onderhandse
aanbesteding
Prijsvraag
Voorbeeld
Wageningen (Wmo)
Veenendaal, Utrecht
(Welzijn), Eindhoven
Purmerend (wonen), Oss
(wijken/kernen)
Vele gemeenten (Wmo,
huishoudelijke hulp)
Rotterdam
Alle gemeenten
Alle gemeenten
Rotterdam
www.stadsinitiatief.nl
Inhoud
Subsidieuitvraag op basis
van beoogd
maatschappelijk effect,
opgesteld met relevante
stakeholders. Selectie
van één integraal
aanbod van alle huidige
(en eventueel nieuwe)
aanbieders.
Subsidieuitvraag op basis
van beoogd
maatschappelijk effect,
opgesteld met relevante
stakeholders. Selectie
van één aanbod van
(coalitie van) aanbieders,
vaak met één
hoofdaanbieder of van
consortium
(gezamenlijke juridische
vorm, zoals stichting, BV)
Uitnodiging aan één of
enkele specifieke
organisaties om te
komen tot aanbod op
basis van beoogd
maatschappelijk effect,
onder de voorwaarde
dat andere partijen in
het aanbod ook een
plaats krijgen en dat het
aanbod wordt
besproken en
uitonderhandeld met
gemeente.
Onderhandelingen met
door gemeente te
selecteren aanbieders
op inhoud in een door
gemeente opgestelde
conceptovereenkomst.
Daarna
onderhandelingen over
prijs voor prestatie, in
beginsel per aanbieder
tenzij gemeente prijs
uiteindelijk generiek
vastzet. Alle mogelijke
financieringen mogelijk
(per uur, per client, per
wijk, etc.). Partijen
krijgen na selectie de
kwalificatie om aanbod
te leveren aan
doelgroep. Toe – en
uittreding van
aanbieders is mogelijk
gedurende looptijd
overeenkomst (4 – 10
jaar). Klant (of
vertegenwoordiger van
klant) kiest voor een
aanbieder.
Algemene uitnodiging
(lokaal, regionaal,
landelijk) aan partijen
om te komen met
aanbod, waarbij een
conceptovereenkomst is
opgesteld door de
gemeente en met
potentiële aanbieders is
uitonderhandeld.
Uiteindelijk Selectie van
één aanbod van (coalitie
van) partijen.
Al dan niet met
uitnodiging tot het doen
van een
subsidieaanvraag op
basis van vraag van
gemeente aan (lokale)
partijen, dan wel bieden
van mogelijkheid om een
subsidieaanvraag te
doen op basis van ASV.
Algemene of specifieke
bekendmaking van
gemeente met
uitnodiging/uitvraag of
bestek aan aanbieders
om een aanbod te doen.
Algemene
bekendmaking om mee
te dingen in prijsvraag
met plan van aanpak
met begroting voor
beoogd effect. Selectie
door jury.
21

22. Onleesbaar? Wat er in de tabel staat
Aspecten in de tabel:
–
–
–
–
–
Naam van contracteringsvorm/vorm van uitvragen
Voorbeeld van gemeenten waar deze vorm is toegepast
Korte omschrijving van vorm
Voor- en nadelen van vorm, inclusief wijze waarop nadelen kunnen worden
verkleind
Procedurele, inkooptechnische en juridische voorwaarden voor vorm
En een NB: naast deze vormen van contractering is ook in opgang het
„inbesteden‟ van diensten:
–
–
–
Gemeenten, al dan niet in regionaal verband, organiseren zelf het leveren van
diensten
Maatschappelijke partners kunnen daarbij worden ingezet, veelal als leverancier,
onderaannemer of detacheerder
Eigenlijk terug van weggeweest, zo zijn decennia geleden ook bijvoorbeeld het
welzijnswerk of de bibliotheken bij gemeenten terechtgekomen
22

23. Afwegingen in vormen van contracteren
komen tot keuze
Breed
_
Vernieuwend
+
+
Ruim
Reikwijdte van de
vraag
Kracht huidige
aanbieder(s)
Kracht (potentiële)
aanbieders
Belang van (vitale)
coalities
Tijdspad (i.h.k.v.
betrokkenheid)
Smal
+
_
Klassiek
_
Beperkt
23

24. Maatschappelijk aanbesteden
VRAAGFORMULERING
24

25. Een voorbeeld
dak- en thuislozen in Zwolle
Begroting 2013:
“Beperken van noodzaak tot gebruik van maatschappelijke opvang. Indien
noodzakelijk opvang en ondersteuning bieden gericht op het vergroten van
participatie en zelfredzaamheid”
Vertrekpunt (september 2012):
“Een andere vorm van dagbesteding met een meer activerend karakter”
Projectgroep (februari 2013):
“Dak- en thuislozen in Zwolle zetten een of meer stappen op weg naar een zo
zelfstandig mogelijk bestaan”
Definitieve formulering na meedenken van betrokken partijen (maart 2013):
“Dak- en thuislozen in Zwolle hebben een volwaardige plaats in de samenleving en
bereiken dit door stappen te zetten op het gebied van activerende dagbesteding en
maatschappelijke participatie, als onderdeel van een bredere aanpak op andere
leefdomeinen”
25

26. Tips voor vraagformuleringen
in het proces
Nodig uit
–
–
–
–
Zorg voor een wenkend perspectief dat met betrokkenen wordt opgesteld
Creëer een gedeelde urgentie en ambitie voor opgave en systeemverandering
Nodig uit tot integrale oplossingen, dicht bij de leefwereld van mensen
Ga uit van de eigen kracht en verantwoordelijkheid van partners en daag ze daarop
uit
Geef ruimte en houvast
–
–
–
–
Formuleer de opgave niet te breed en niet te smal
Beperk het aantal kaders en zorg voor eenduidige kaders
Breng bestaande verplichtingen in kaart
Verander niet tussentijds de spelregels
Wees open
–
–
–
Wees oprecht wat betreft ambities en belangen
Toon onzekerheid en kwetsbaarheid, ga samen op ontdekkingstocht
Benoem ieders belangen expliciet
26

27. Tips voor vraagformuleringen
op de inhoud
Doelkeuze:
–
–
–
–
Streef altijd naar formulering op outcome- in plaats van outputniveau: het gaat
bijvoorbeeld niet om bouwen van huizen, maar om mensen die er met plezier in
komen wonen
Maak opgave herkenbaar voor samenleving: het gaat bijvoorbeeld niet om
huishoudelijke hulp sec, maar om inwoners die door ondersteuning op gebied van
huishoudelijke hulp een volwaardiger rol kunnen spelen (op deze wijze kunnen ook
meer stakeholders zich hierin vinden, is er mogelijkheid tot doelvervlechting)
Vermijd (zoveel mogelijk) noemen van voorwaarden in formulering van opgave
Realiseer dat formulering van doel/opgave bepalend is voor mate waarin
stakeholders betrokken worden/zijn en shareholders worden
Woordkeuze:
– Bij voorkeur positief geformuleerd: Krachtwijken in plaats van verpaupering (vrij
naar een van vorige kabinetten)
– Bij voorkeur met handelingsperspectief, aanzettend tot actie: werken aan,
realiseren, etc.
– Herkenbaar in woordkeuze, taalgebruik en belevingswereld van belangrijkste
partners en doelgroep: bijvoorbeeld „bouwen van 200 woningen‟ richt zich vooral
op de „bouwers‟
– Makkelijk te onthouden
27

28. Maatschappelijk aanbesteden
COALITIEVORMING
28

29. Coalitievorming als hefboom
het belang van de vraagstelling
Klassieke situatie
•
Sectoraal
•
Aanbodgericht
•
Professionals nemen voortouw
•
Beperkte samenwerking
•
Grote verantwoordelijkheid
overheid (kadersteller, controleur)
•
Traditioneel, Low Trust Society
levensloopbestendige
woningen
steunkousen
cirkel van controle
gemeente
bingoavonden
cirkel van invloed
29

30. Welke vraag verbindt partijen?
Wie zorgt ervoor dat
ouderen in deze wijk zo
lang mogelijk
zelfstandig
kunnen blijven
wonen?
Verniewend contracteren
•
Integraal
•
Vraaggericht
•
Zelfredzaamheid staat centraal
•
Samenleving medeverantwoordelijk
•
Laagdrempelig, HighTrust Society
•
Gemeente als kadersteller en facilitator
opgave
Vitale coalities
30

31. Dilemma‟s bij maatschappelijk aanbesteden
nieuwe partners
partnerships

duurzame
initiatiefnemers

representativiteit
unieke situaties

precedentwerking
vertrouwen

juridische verplichtingen
experimenteerruimte

aansprakelijkheid
nieuwe zekerheden

verantwoording
sturing

organische ontwikkeling
31

32. Tips voor coalitievorming
op de inhoud

33. Tips voor coalitievorming
op het proces
Communiceren:
– Maak breed bekend welke taken je wilt overdragen
– Wees duidelijk over bedoeling, motieven en procesgang
– Leg de nadruk op gezamenlijkheid, samenwerking
– Stimuleer ook bestuurlijk partijen waarmee contacten zijn en daagt hen uit om
elkaar op te zoeken
(Ook) gericht benaderen en uitnodigen:
– Nodig „unusual suspects‟ uit voor extra creativiteit
– Nodig niet de hele wereld uit (Poolse landdag), durf te kiezen
– Zorg dat alle relevante „invalshoeken‟ aan tafel zitten
– Zorg dat ook actieve informele groepen/netwerken/bewoners mee kunnen doen
– Benut bestaande „best persons‟ en organisaties
Bijeenkomsten/proces met ruimte:
– Zorg dat partijen en inwoners de ruimte hebben en krijgen, ook om elkaar (verder)
te leren kennen
– Zorg voor een excellente procesgang
33

34. Betrekken van partijen en doelgroep
voorbeeld
Partijen en geïnteresseerden:
–
–
–
–
drie bijeenkomsten in pré-competitieve fase, i.c. voor verschijnen van uitvraag:
informatiebijeenkomst en twee verdiepingsbijeenkomsten
brede uitnodiging: uitnodigingsbrieven, gemeentelijke websites in regio,
artikel/aankondiging in lokale en regionale bladen
informatiebijeenkomst voor duidelijkheid over procedure
verdiepingsbijeenkomsten voor meedenken over aangedragen en zelf
geagendeerde onderwerpen: vraag, meetlat, profielen, toegang
Doelgroep:
–
–
bijeenkomst met dak- en thuislozen over behoefte en perspectief
informele setting
34

35. Maatschappelijk aanbesteden
STAKEHOLDER- EN
NETWERKANALYSE
35

36. Overzicht van potentiële partijen
inventarisatie van stakeholders (voorbeeld)
Werkgebieden/domeinen
Organisatie
Gewicht
Samenwerking
Kwaliteit
invloed / positie
omvang / aanwezigheid
bereidheid tot samenwerking
samenwerkingspartners
innovativiteit / creativiteit
prestaties
welzijn/schulddienstverlening
(gezondheids)zorg
zelfstandig wonen (ambulante begeleiding)
activering richting werk
dagbesteding
begeleid wonen
crisisopvang
sociaal pension/ hostel
dag/nachtopvang
Naam
36

37. Maatschappelijk aanbesteden
STURING EN MONITORING
37

38. Beleidsambitie
Kinderen groeien in een veilig en stimulerend opvoedklimaat op. Ouders zijn in staat om dit opvoedklimaat te
bieden.
Nulmeting
Van de kinderen in de gemeente groeit 2,5% op in armoede, is bij 0,38% sprake van een melding kindermishandeling
en is 2 procent bekend bij de jeugdzorg.
!0 procent van de ouders ervaart opvoedingsnood of –crisis.
Outcome
De jeugdproblematiek op de indicatoren van Kinderen in Tel neemt op elk van de indicatoren af met 5%.
Indicatoren
De indicatoren van Kinderen in Tel. Het percentage ouders dat opvoedingsspanning, -nood of crisis ervaart.
Bronnen
Kinderen in Tel
Gezondheidsmonitor / Jeugdmonitor.
38

39. Zoeken naar een systematiek
voor sturen en meten op outcome
(bij)sturen op efficiëntie, effectiviteit en resultaten
wijk
van
partners
van
partners
prestaties
per niveau
van
partners
Outcome/
effecten
rendement
interventies
per niveau
Output/
resultaten
effectiviteit
capaciteit,
kwaliteit
en
middelen
Throughput/
inspanning
efficiëntie
groep
individu
Input/
inbreng
zelfredzaamheidsmatrix
participatieladder
profielen
sociale index
etc.
monitoren van relatie tussen outcome en input, throughput en output
registratie
door
partners
focusgroepen,
interviews
evaluaties
statistieken,
onderzoek,
enquete,
buurtpanel
39

40. Individueel niveau
een voorbeeld uit het sociale domein
40

41. Groepsniveau
een voorbeeld van dak- en thuislozen
Aansluiting bij normaal burgerleven:
wonen, werken, relaties, identiteit
Profiel 2
Recent daklozen of
nog wonenden met
psychosociale
problematiek en/of
intensief knelpunt
hoog
Profiel 3
Mensen die
woonden maar in
een afhankelijke
positie waren
laag
Profiel 6
Langdurig
thuislozen of geinstitutionaliseerde
n
Profiel 5
Thuislozen in
resocialisatiefase
Profiel 4
Starters in de
Nederlandse
samenleving
Profiel 9
Thuislozen die een
ernstig gevaar voor
henzelf zijn
Profiel 8
Chronisch
thuislozen met
ernstige
psychiatrische of
verslavingsproblematiek
Profiel 7
Mensen met sterk
individualistische
levensstijl
zeer
laag
laag
matig
Profiel 1
Recent daklozen of
nog wonenden met
een licht knelpunt
hoog
zelfredzaamheid
41