νεά ελληνικη λογοτεχνιά α’ λυκειου

1. Ολοκληρωμένα κριτήρια
αξιολόγησης με Απαντήσεις
Κωνσταντίνος Μάντης - Λία Βαρμπομπίτη
ΤΡΆΠΕΖΑ ΘΕΜΆΤΩΝ
ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ
Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

2. Κ Ο Ι Υ Κ Λ Ν
2 ’
1ο Κριτήριο Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας 11622
Σαν τα τρελά πουλιά...................................................................................................................................................σελ .07
2ο Κριτήριο Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας 11628
Επιτάφιος....................................................................................................................................................................................................σελ.15
3ο Κριτήριο Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας 11707
Η Μεγάλη Χίμαιρα.........................................................................................................................................................σελ.23
4ο Κριτήριο Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας 11708
Το ψωμί...........................................................................................................................................................................................................σελ.31
5ο Κριτήριο Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας 11709
Ο ταχυδρόμος............................................................................................................................................................................σελ.39
6ο Κριτήριο Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας 11710
«Εξ αγχιστείας» .....................................................................................................................................................................σελ.47
7ο Κριτήριο Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας 11711
Τα ψάθινα καπέλα...........................................................................................................................................................σελ.55
1
2
3
4
5
6
7
Κ Ρ Ι Τ Η Ρ Ι Α Ν Ε Α Σ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Σ Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α Σ
<a href=»https://www.freepik.com/vectors/geometric»>Geometric vector created by pikisuperstar - www.freepik.com</a>

3. Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α
3
’
8ο Κριτήριο Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας 11712
Αναφορά στον Γκρέκο............................................................................ σελ.65
9ο Κριτήριο Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας 11713
Στέλλα Βιολάντη................................................................................................................................................................σελ.73
10ο Κριτήριο Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας 11714
Η Ανατροπή.......................................................................................................................................................................................σελ.85
11ο Κριτήριο Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας 11715
Μαμά γερνάω..............................................................................................................................................................................σελ.95
12ο Κριτήριο Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας 11728
Η Καγκελόπορτα..........................................................................................................................................................σελ.103
13ο Κριτήριο Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας 11729
Ταξιδεύοντας. Ιταλία-Αίγυπτος-Σινά-Ιερουσαλήμ-Κύπρος-
Ο Μοριάς.................................................................................................................................................................................................σελ.111
8
9
10
11
12
13

4. Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α

5. Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α
5
’
ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ:
ΤΑ ΦΥΛΑ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

6. Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α

7. Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α
7
’
ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ
11622
ΚΕΊΜΕΝΟ
ΜΑΡΙΑ ΙΟΡΔΑΝΙΔΟΥ (1897-1989)
Σαν τα τρελά πουλιά (απόσπασμα)
Το μυθιστόρημα «Σαν τα τρελά πουλιά» της Μαρίας Ιορδανίδου αναφέρεται στους
ανθρώπους που αναγκάζονται να διασκορπίζονται λόγω πολιτικών-οικονομικών
συνθηκών. Κεντρικό πρόσωπο είναι η Άννα και η μητέρα της, η Κλειώ, που αναγκά-
ζονται να εγκαταλείψουν την Κωνσταντινούπολη και να μετοικήσουν αρχικά στην
Αίγυπτο της δεκαετίας του 1920.
Έμμονη ιδέα είχε καταντήσει στην Άννα το ζήτημα της μόρφωσης. Δεν ήταν
σνομπ. Τη μόρφωση την ήθελε για να μπορέσει να ικανοποιήσει τα ερωτηματικά
που είχε μέσα της. Δεν πειράζει. Θα το κατόρθωνε κάποτε. Σιγά-σιγά.
Έτσι κυλούσε η ζωή της Άννας, όμορφα και καλά, και έτσι θα την άφηνε να
κυλά κάθε γνωστικό κορίτσι στη θέση της. Θα μάζευε παραδάκι, θα τσαλαβούταγε
για λίγο για διασκέδαση στην περίφημη μόρφωση, αφού την είχε πάρει τόσο από
καρδιά, θα έκανε κανένα ταξιδάκι στο εξωτερικό, και θα περίμενε να περάσει η
Τύχη να της φέρει έναν καλό γαμπρό. Πλούσιο θέλεις; Νά τονα. Ο ξάδερφος της
νύφης τους της Ειρήνης, λεβέντης καμιά τριανταριά χρονών, που τώρα μόλις γύ-
ρισε από την Οξφόρδη με δίπλωμα χημικού μηχανικού στην τσέπη του και με του
κόσμου τα φεντάνια1
μπαμπάκι στην Κάτω Αίγυπτο, έτοιμος είναι. Την ερωτεύτηκε
1. φεντάνι: μονάδα μέτρησης επιφάνειας, κυρίως έκτασης γης, που ισούται με 4.200 τ.μ.

8. 8 ’
την Άννα, και ήταν τόσο σίγουρος πως η Άννα θα χύνονταν αμέσως να τον πάρει,
που παράγγειλε μονόπετρο διαμαντένιο δαχτυλίδι στο Παρίσι και γούνα σινσιλά2
,
πριν το προτείνει ακόμα. Το έμαθε η Κλειώ από την Ειρήνη, που το έμαθε απ’ τη
θεία του γαμπρού.
Μιρμιρία την έπιασε την Άννα σαν τάμαθε αυτά. «Απα-πά-πά, να πάρει το χρυ-
σοκάνθαρο3
, ν’ ανοίξει σαλόνι κοσμικής κυρίας, να γίνει dame patronesse4
; Δεν
είμαστε καλά! – Καλέ τρελάθηκες; Και σαν τρελάθηκες πες το μας, να φέρουμε
παπά να σε διαβάσει.»
Τίποτα δε θέλει ν’ ακούσει η Άννα. Καλά. Στο διάολο να πάει, δε θέλει να πάρει
πλούσιο, ας πάρει φτωχό. Φτωχοί στο γύρο σαν τα μαλλιά μου.
«Πάρε κανέναν άνθρωπο της σειράς σου. Κανέναν τίμιο άνθρωπο και καλό,
όπως παντρεύτηκε η γιαγιά σου και η θεία σου η Αγαθώ. Πάρε κανένα Μανωλιό
που να του λες κάθε τόσο: «Τίς εστί πλούσιος, Μανωλιό μου; Ο εν τω ολίγω αναπαυ-
όμενος». Άνοιξε σπιτικό με γιούκια5
και κελάρια. Μάζεψε κουρελόμπογους, γέμισε
καβανόζια6
με τουρσιές, ψήσε ανοιξιάτικο γλυκό, φθινοπωρινά ρετσέλια7
. Κάνε
παιδιά, εγγόνια, δισέγγονα, και σαν έρθει η ώρα σου πέθανε όμορφα και καλά και
περίμενε σύμφωνα με την τάξη και την ιεραρχία να γράψουν πάνω στην πλάκα του
τάφου σου: Ενθάδε κειται… κλπ., όπως κάνουν όλοι οι γνωστικοί ορθόδοξοι και
καθώς πρέπει άνθρωποι.»
Όχι, ούτε αυτό. Ε, τι θέλει λοιπόν; Θέλει να μορφωθεί. Θέλει να βρει έναν άν-
θρωπο που θα τη βοηθήσει να μορφωθεί. Αμέτη-μουαμέτη8
τόβαλε να μορφωθεί,
για να καταλάβει τι γίνεται στο γύρο της. Γιατί να υπάρχει τέτοια ανισότητα, τέτοια
σκληρότητα, τέτοια απανθρωπιά. Ποιος φταίει; Και τι κάνει επιτέλους αυτός ο πα-
νάγαθος Πλάστης που στέκεται και σεργιανά αυτή την ασυναρτησία που δημιούρ-
γησε; Και τι μπορείς να κάνεις για να βοηθήσεις σε τίποτα;
Μαρία Ιορδανίδου, Σαν τα τρελά πουλιά,
Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας 1978, σσ. 54-55
2. σινσιλά (τσιντσιλά): είδος γούνας
3. χρυσοκάνθαρος: άνθρωπος πλούσιος και ξιπασμένος
4. dame patronesse: παντοδύναμη γυναίκα, «κυρά κι αρχόντισσα»
5. γιούκι (γιούκος): στοίβα από σεντόνια, κουβέρτες, χαλιά κ.λπ.
6. καβανόζι: μεταλλικό δοχείο για γλυκά, τουρσιά των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης
7. ρετσέλι: γλυκό του κουταλιού
8. Αμέτη-μουαμέτη (αμέτι μουχαμέτι): οπωσδήποτε, με κάθε τρόπο

9. Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α
9
’
ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ 1
ΘΕΜΑ 1α
Σε κάθε μία από τις ακόλουθες διαπιστώσεις να δώσετε τον χαρακτηρισμό
«Σωστό» ή «Λάθος», ανάλογα με το αν αποδίδουν σωστά το νόημα του κειμένου.
Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.
α) Η Άννα θεωρεί τη μόρφωση περιττή πολυτέλεια.
β) Η μητέρα της Άννας προτιμά έναν πλούσιο γάμο για την κόρη της.
γ) Η δυσχερής οικονομική κατάστασή τους αποτρέπει την Άννα από την προσπά-
θεια να μορφωθεί.
δ) Η Άννα προτιμά έναν φτωχό γαμπρό και μια απλή ζωή.
ε) Η μητέρα, αν και διαφωνεί, αντιλαμβάνεται την ανάγκη της κόρης της για μόρ-
φωση.
μονάδες 10
ΘΕΜΑ 1β
«Έτσι κυλούσε η ζωή της Άννας ... απ’ τη θεία του γαμπρού.» Στο απόσπασμα κα-
ταγράφεται μια κοινωνική αντίληψη της εποχής που συνδέεται με φυλετικά στε-
ρεότυπα. Ποιος χαρακτήρας του κειμένου την ασπάζεται; Σκιαγραφήστε τον με τη
βοήθεια του κειμένου (σε 40-50 λέξεις).
μονάδες 20
Εναλλακτικά
«Μιρμιρία την έπιασε την Άννα σαν τάμαθε αυτά. «Απα-πά-πά, να πάρει το χρυσο-
κάνθαρο, ν’ ανοίξει σαλόνι κοσμικής κυρίας, να γίνει dame patronesse; Δεν είμαστε
καλά! – Καλέ τρελάθηκες; Και σαν τρελάθηκες πες το μας, να φέρουμε παπά να σε
διαβάσει.»ΣτοαπόσπασμαπεριγράφεταιπαραστατικάηαντίδρασητηςΆνναςγιατον
πλούσιο γαμπρό. Τι υποδηλώνει αυτή για τον χαρακτήρα της κοπέλας; (40-50 λέξεις)
μονάδες 20

10. 10 ’
ΘΕΜΑ 2
ΘΕΜΑ 2α
«Όχι, ούτε αυτό. Ε, τι θέλει λοιπόν; Θέλει να μορφωθεί. ... Και τι μπορείς να κά-
νεις για να βοηθήσεις σε τίποτα;»
Στην τελευταία παράγραφο του κειμένου παρατηρούνται εναλλαγές ρηματι-
κών προσώπων και συχνή χρήση του ερωτηματικού. Εξηγήστε με παραδείγματα
σε τι εξυπηρετούν αυτές οι επιλογές ως προς το νόημα και το ύφος του κειμένου.
μονάδες 20
Εναλλακτικά
«Πάρε κανέναν άνθρωπο της σειράς σου. Κανέναν τίμιο άνθρωπο και καλό,
όπως παντρεύτηκε η γιαγιά σου και η θεία σου η Αγαθώ. ... Ενθάδε κειται… κλπ.,
όπως κάνουν όλοι οι γνωστικοί ορθόδοξοι και καθώς πρέπει άνθρωποι.» Στο από-
σπασμα κυρίαρχο ρόλο διαδραματίζει η προστακτική έγκλιση. Σε τι εξυπηρετεί
η χρήση της το νόημα και το ύφος του κειμένου; Σε συνδυασμό με ποιες άλλες
γλωσσικές επιλογές επιτυγχάνεται ο στόχος της συγγραφέα;
μονάδες 20
ΘΕΜΑ 2β
«Άνοιξε σπιτικό με γιούκια… άνθρωποι.»: Στον παραινετικό μονόλογο της μη-
τέρας προς την κόρη, η συγγραφέας χρησιμοποιεί μια σειρά από ασύνδετα σχή-
ματα. Ποια είναι αυτά και πώς συμβάλλουν στην ανάδειξη κοινωνικών στερεοτύ-
πων της εποχής για το νόημα και την πορεία της ζωής μιας γυναίκας;
μονάδες 10

11. Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α
11
’
ΘΕΜΑ 3
Ερμηνεία και παραγωγή λόγου (150 - 200 λέξεις)
Η Άννα επιθυμεί να μορφωθεί με κάθε κόστος και παρά τις αντιδράσεις της μη-
τέρας της. Πόσο εύκολο ήταν, πιστεύετε, για μια γυναίκα της εποχής της να κάνει
αυτήν την επιλογή;
μονάδες 40
ΠΡΟΤΕΙΝΌΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΉΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ 1α
α) Λάθος: « Έμμονη ιδέα είχε καταντήσει στην Άννα το ζήτημα της μόρφωσης. ...
να ικανοποιήσει τα ερωτηματικά που είχε μέσα της.», «Όχι, ούτε αυτό. Ε, τι θέλει
λοιπόν; Θέλει να μορφωθεί.» και «Αμέτη-μουαμέτη8
τόβαλε να μορφωθεί, για
να καταλάβει τι γίνεται στο γύρο της.»
β) Σωστό: «Θα μάζευε παραδάκι, θα τσαλαβούταγε για λίγο για διασκέδαση στην
περίφημη μόρφωση, ... έναν καλό γαμπρό. Πλούσιο θέλεις; Νά τονα.»
γ) Λάθος: «Δεν πειράζει. Θα το κατόρθωνε κάποτε. Σιγά-σιγά.» και «Αμέτη-μουα-
μέτη8
τόβαλε να μορφωθεί, για να καταλάβει τι γίνεται στο γύρο της.»
δ) Λάθος: « Όχι, ούτε αυτό. Ε, τι θέλει λοιπόν; Θέλει να μορφωθεί. Θέλει να βρει
έναν άνθρωπο που θα τη βοηθήσει να μορφωθεί.»
ε) Σωστό: «Δεν ήταν σνομπ. Τη μόρφωση την ήθελε για να μπορέσει να ικανοποι-
ήσει τα ερωτηματικά που είχε μέσα της.»
ΘΕΜΑ 1β
Η μητέρα της Άννας μεταφέρει μέσα από τον μονόλογό της τις κοινωνικές αντι-
λήψεις της εποχής για τον προορισμό και τον ρόλο της γυναίκας. Σε μια κοινωνία
ανδροκρατούμενη προτεραιότητα αποτελεί ένας καλός γάμος («...θα περίμενε να
περάσει η Τύχη να της φέρει έναν καλό γαμπρό...») με έναν ευκατάστατο γαμπρό
που διαθέτει και άλλα προσόντα όπως δίπλωμα, δουλειά και ισχυρή αυτοπεποί-
θηση. Τα υπόλοιπα έχουν δευτερεύοντα ρόλο ( «Θα μάζευε παραδάκι, ... ταξιδάκι
στο εξωτερικό...).

12. 12 ’
Εναλλακτικά
Για την Άννα η σκέψη ενός πλούσιου γάμου λειτουργεί απωθητικά ώστε να τον
αποκρούει με έντονα ειρωνικό τρόπο. Ο γαμπρός αποκαλείται «χρυσοκάνθαρος»,
η ίδια αυτοσαρκάζεται ως «dame patronesse» που επιδεικνύεται στα κοσμικά σα-
λόνια και η μητέρα αποδοκιμάζεται για την παράλογη πρότασή της με τρόπο κω-
μικό («...να φέρουμε παπά να σε διαβάσει»). Η αξιοπρέπειά της υπαγορεύει στην
κοπέλα να πολεμήσει για την απόφασή της να ορίσει η ίδια τη ζωή της.
ΘΕΜΑ 1β
Στο απόσπασμα χρησιμοποιούνται το γ΄ ενικό και το το β΄ ενικό πρόσωπο. Το
πρώτο συνδέεται με δύο διαφορετικά υποκείμενα. Τα ρήματα θέλει (επαναλαμβά-
νεται τρεις φορές για έμφαση), να βρει, να μορφωθεί, τόβαλε, να καταλάβει συνδέο-
νται με τις επιλογές της Άννας που σχολιάζονται από τη μητέρα. Αλλά και τα υπό-
λοιπα ρήματα που βρίσκονται στο ίδιο πρόσωπο (υπάρχει, φταίει, κάνει, στέκεται,
σεργιανά, δημιούργησε) συσχετίζονται με τα ερωτήματα που βασανίζουν την Άννα
και την σπρώχνουν να αναζητήσει τις απαντήσεις τους μέσα από τη μόρφωση. Η
επιλογή του γ’ προσώπου δηλώνει την προσπάθεια αντικειμενικής και αποστασιο-
ποιημένης προσέγγισης του θέματος από τη μητέρα που αναγνωρίζει την ανάγκη
της κόρης της για μόρφωση, αν και η ίδια θα προτιμούσε μια άλλη ζωή για αυτήν.
Το β΄ενικό πρόσωπο ( τι μπορείς να κάνεις για να βοηθήσεις) ολοκληρώνει τις απορί-
ες της Άννας, αλλά σε πιο προσωπικό και συναισθηματικά φορτισμένο ύφος, αφού
απευθύνεται στην ίδια και στους συνανθρώπους της. Η εναλλαγή των δύο προσώ-
πων σε συνδυασμό με τη χρήση των ερωτημάτων καθιστά το ύφος του κειμένου
πιο άμεσο, οικείο και ζωντανό και παράλληλα μας βοηθά να κατανοήσουμε την
Άννα ως χαρακτήρα αλλά και την στάση της μητέρας απέναντί της.
Εναλλακτικά
Η απόρριψη ενός πλούσιου γάμου από την πλευρά της Άννας οδηγεί τη μητέρα
στην επόμενη πιθανή επιλογή, έναν «άνθρωπο της σειράς». Οι προστακτικές πάρε,
άνοιξε, μάζεψε, γέμισε, ψήσε, κάνε, πέθανε, περίμενε δε φανερώνουν απλώς προτρε-
πτική διάθεση από την πλευρά της μητέρας που συμβιβάζεται με μία λιγότερο
καλή επιλογή. Η υποχωρητικότητά της που είναι αναγκαστική δεν την εμποδίζει
να περιγράψει – σε αντιπαραβολή με την προηγούμενη επιλογή – μία λύση που

13. Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α
13
’
της είναι γνώριμη αλλά καθόλου ευχάριστη. Έτσι ο λόγος της αποκτά ειρωνικό
ύφος που αποκαλύπτεται και μέσα από τις ακόλουθες γλωσσικές επιλογές: Ο τίμιος
και καλός άνθρωπος μπορεί να είναι «κανένας Μανωλιός», τίμιος μεν, άσημος δε κι
ευχαριστημένος με τα λίγα (η χρήση της αρχαιοπρεπούς ρήσης Τίς εστί πλούσιος,
Μανωλιό μου; Ο εν τω ολίγω αναπαυόμενος σαρκάζει αυτή την χριστιανική ταπεινο-
φροσύνη). Έπειτα η απαρίθμηση των οικιακών καθηκόντων και του τυπικού, συμ-
βατικού ρόλου μιας φτωχής γυναίκας (με σχήμα κλιμάκωσης) δηλώνει την αποδο-
κιμασία της μητέρας για μια τέτοια ζωή που ταιριάζει σε γνωστικούς ορθόδοξους
και καθώς πρέπει ανθρώπους. Άλλη είναι η ζωή που επιθυμεί για την κόρη της και
το ειρωνικό έως σαρκαστικό ύφος που προκύπτει από τις παραπάνω επιλογές το
δηλώνει ξεκάθαρα στον αναγνώστη.
ΘΕΜΑ 2β
Με το ασύνδετο σχήμα που χρησιμοποιείται από τη συγγραφέα στο συγκεκρι-
μένο απόσπασμα περιγράφεται διά στόματος της μητέρας δεύτερη εναλλακτική
λύση στο θέμα του γάμου. Αυτό το είδος γάμου της είναι γνώριμο, γιατί έτσι πα-
ντρεύτηκαν η γιαγιά και η θεία της Άννας: με έναν φτωχό και τίμιο Μανωλιό, καλό
και αξιοπρεπή Χριστιανό που φροντίζει να ακολουθήσει τις αντίστοιχες ηθικές επι-
ταγές. Ένας τέτοιος γάμος είναι απόλυτα σύμφωνος με τα κοινωνικά στερεότυπα
της εποχής που υπαγορεύουν την παρουσία μιας υπάκουης και πιστής γυναίκας με
συγκεκριμένα οικιακά καθήκοντα (Μάζεψε κουρελόμπογους, γέμισε καβανόζια6 με
τουρσιές, ψήσε ανοιξιάτικο γλυκό, φθινοπωρινά ρετσέλια) και αφοσιωμένης στον φυ-
σικό προορισμό της που είναι η οικογένεια ( Κάνε παιδιά, εγγόνια, δισέγγονα). Η ευ-
τυχία για αυτήν τη γυναίκα συμπυκνώνεται στα παραπάνω ασύνδετα σχήματα και
ολοκληρώνεται με έναν όμορφο και ήσυχο θάνατο. Το ασύνδετο σχήμα ενισχύει
τη δραστικότητα του λόγου, εφόσον το γοργό πέρασμα από τον έναν όρο στον
άλλο του προσδίδει ένταση και ζωντάνια. Επιπλέον υποδηλώνεται η συναισθη-
ματική φόρτιση της μητέρας που φαίνεται να μην επιδοκιμάζει έναν τέτοιο γάμο.
Τέλος, το ύφος του κειμένου γίνεται σε αυτό το απόσπασμα ειρωνικό προδίδοντας
τη διάθεση και την στάση της μητέρας.
ΘΕΜΑ 3
Ερμηνεία και παραγωγή λόγου (150 - 200 λέξεις)
Η επιλογή της Άννας τη φέρνει αντιμέτωπη με τη μητέρα της που βλέπει να
ανατρέπονται τα σχέδιά της για το μέλλον της κόρης της. Φορέας των κοινωνικών

14. Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α
14 ’
στερεοτύπων της εποχής της η Κλειώ ζητάει από την κόρη της να μην παρεκκλίνει
από τις συνήθεις επιλογές. Με δεδομένη μάλιστα την οικονομική τους κατάσταση
που δεν τους επιτρέπει ρομαντισμούς κι υπεραισιόδοξες βλέψεις για τη μητέρα
η επιλογή της Άννας είναι μάλλον μονόδρομος: είτε ένας πλούσιος γάμος που θα
της επιτρέψει να κάνει μία άνετη ζωή είτε ένας αξιοπρεπής γάμος σύμφωνος με τα
χριστιανικά ήθη. Απέναντι στα κοινωνικώς αποδεκτά και τα καθιερωμένα η Άννα
αντιτάσσει τη δίψα της για μάθηση και την ανάγκη της να απαντήσει στα ερω-
τήματα που τη βασανίζουν για τον κόσμο και τον άνθρωπο. Αν και η μητέρα της
αναγνωρίζει αυτή την ανάγκη, αγωνίζεται να πείσει την κόρη της για το αντίθετο
επιβεβαιώνοντας πόσο δύσκολο ήταν σε μια τέτοια εποχή μία τέτοια ανατρο-
πή. Οι λόγοι απλοί: τα κοινωνικά ήθη που υπαγορεύουν συγκεκριμένη θέση και
ρόλο στη γυναίκα, η ανδροκρατούμενη κοινωνία που αναπαράγει παραδοσιακές
συντηρητικές αντιλήψεις περί δικαιωμάτων των φύλων, οι στενές θρησκευτικές
δοξασίες για τον προορισμό της γυναίκας, αλλά και η θεώρηση της μόρφωσης
ως μιας μορφής επικίνδυνης χειραφέτησης που δυναμιτίζει τα θεμέλια μιας παρα-
δοσιακής κοινωνίας. Η Άννα γνωρίζει τις συνέπειες, αλλά είναι αποφασισμένη να
παλέψει ελπίζοντας να νικήσει.

15. Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α
15
’
ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ
11628
ΚΕΊΜΕΝΟ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ (1909-1990)
Επιτάφιος (απόσπασμα)
Ο Γιάννης Ρίτσος εμπνεύστηκε το ποίημα συγκινημένος από τον θρήνο μιας μάνας
που έχασε το παιδί της την Πρωτομαγιά του 1936 σε διαδήλωση στη Θεσσαλονίκη.
Ήσουν καλός κι ήσουν γλυκός, κι είχες τις χάρες όλες,
όλα τα χάδια του αγεριού, του κήπου όλες τις βιόλες.
Το πόδι ελαφροπάτητο σαν τρυφερούλι ελάφι,
πάταγε το κατώφλι μας κι έλαμπε σα χρυσάφι.
Πώς θα γυρίσω μοναχή στο ερμαδιακό1
καλύβι; 5
Έπεσε η νύχτα στην αυγή και το στρατί μου κρύβει.
Ωχ, δεν ακούστηκε ποτές και δεν μπορεί να γίνει
να καίγουνται τα χείλια μου και να‘μαι μπρος στην κρήνη,
να ’μαι κοντά σου, αγόρι μου, και να σε κράζω, οϊμένα,
και συ μήτε να νοιάζεσαι για τη φτωχούλα εμένα. 10
1. έρημο

16. 16 ’
Κανείς μη ’γγίξει απάνω του, παιδί μου είναι δικό μου.
Σιωπή∙ σιωπή∙ κουράστηκε, κοιμάται το μωρό μου.
Ποιος μου το πήρε; Ποιος μπορεί να μου το πάρει εμένα;
Άσπρισαν τα χειλάκια του, τα μάτια του κλεισμένα.
Δώστε μου, αϊτοί, νύχια, φτερά για ναν τους κυνηγήσω 15
και την καρδιά τους, μύγδαλο, ναν τήνε ροκανίσω.
Γιάννης Ρίτσος, Επιτάφιος. Αθήνα: Κέδρος 1979.
ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ 1
ΘΕΜΑ 1α
Σε κάθε μία από τις ακόλουθες διαπιστώσεις να δώσετε τον χαρακτηρισμό «Σω-
στό» ή «Λάθος», ανάλογα με το αν αποδίδουν σωστά το νόημα του κειμένου. Να
τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.
α) Στους τέσσερις πρώτους στίχους η μητέρα επαινεί τα χαρίσματα του γιου της.
β) Η μητέρα δε θρηνεί μόνο την απώλεια του παιδιού της αλλά και τη δική της
μοναξιά.
γ) Από τον τρόπο αντίδρασής της φαίνεται η δυσκολία της μητέρας να αποδεχτεί
το θάνατο του παιδιού.
δ) Η μητέρα γνωρίζει την ταυτότητα εκείνου που σκότωσε το παιδί της.
ε) Η μητέρα δηλώνει την πρόθεσή της να εκδικηθεί το θάνατο του παιδιού της.
10 μονάδες
ΘΕΜΑ 1β
Η μητέρα χρησιμοποιεί το β΄πρόσωπο απευθυνόμενη στο νεκρό παιδί της. Πώς
εξηγείται αυτή η επιλογή του ποιητή, αφού ο δέκτης δεν μπορεί να απαντήσει; Τι
εξυπηρετεί η επίφαση διαλόγου; Να απαντήσετε με 40-50 λέξεις.
20 μονάδες

17. Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α
17
’
Εναλλακτικά
Κεντρικός χαρακτήρας του ποιήματος είναι η μητέρα που θρηνεί. Πώς περιγρά-
φονται οι συναισθηματικές μεταπτώσεις της και τι μαρτυρούν για την ίδια; (40-50
λέξεις)
ΘΕΜΑ 2
ΘΕΜΑ 2α
Στο ποίημα παρατηρείται εναλλαγή των ρηματικών εγκλίσεων. Αφού εντοπίσετε
και καταγράψετε συγκεκριμένα παραδείγματα, εξηγείστε σε τι αποσκοπεί – κατά
τη γνώμη σας - αυτή η ποιητική επιλογή και πώς επηρεάζει το ύφος του ποιήμα-
τος.
20 μονάδες
Εναλλακτικά
Στο ποίημα χρησιμοποιούνται υποκοριστικά ονομάτων, ουσιαστικών και επιθέ-
των. Για ποιον λόγο πιστεύετε ότι ο ποιητής κάνει αυτή τη γλωσσική επιλογή;
ΘΕΜΑ 2β
Να εντοπίσετε τρεις (3) αντιθέσεις και να παρουσιάσετε τη νοηματική και συναι-
σθηματική τους λειτουργία.
10 μονάδες
ΘΕΜΑ 3
Ερμηνεία και παραγωγή λόγου (100 - 200 λέξεις)
Έχει παρατηρηθεί από κριτικούς αναγνώστες ότι το τελευταίο δίστιχο του ποιή-
ματος συνδέεται με τα πρώτα τρία δίστιχα. Να διατυπώσετε την άποψή σας για
το θέμα αυτό, χρησιμοποιώντας και υποστηρικτικά στοιχεία από όλο το κείμενο.
40 μονάδες

18. 18 ’
Εναλλακτικά
Κατά τη διάρκεια της διαδήλωσης στη Θεσσαλονίκη την Πρωτομαγιά του 1936
γίνεστε μάρτυρας των συγκρούσεων που οδηγούν στον θάνατο ενός νέου. Με την
ιδιότητα του δημοσιογράφου καταγράφετε την σκηνή κατά την οποία η χαροκα-
μένη μάνα αντικρίζοντας τον νεκρό γιο της θρηνεί.
ΠΡΟΤΕΙΝΌΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΉΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ 1α
α) Σωστό: στ. 1-4
β) Σωστό: στ. 5
γ) Σωστό: στ. 7 και 13
δ) Λάθος: στ. 13
ε) Σωστό: στ. 15-16
ΘΕΜΑ 1β
Ο μονόλογος της μητέρας αποκτά ένταση με τις αποστροφές σε β’ πρόσωπο
(ήσουν, είχες, νοιάζεσαι). Η μητέρα δε θέλει να αποδεχτεί τον θάνατο του παιδιού
της και το ότι δεν πρόλαβε να το αποχαιρετήσει κι έτσι διατυπώνει σε ευθύ λόγο
όσα ήθελε να του πει προκειμένου να τιμήσει τις αρετές του και να του δηλώσει
πόσο σημαντικός υπήρξε γι’αυτήν.
Εναλλακτικά
Ο θρήνος της μητέρας ξεκινά με τον έπαινο του γιού της και των χαρισμάτων
του (στ.1-4) για να αλλάξει στη συνέχεια αντικείμενο και να εστιάσει στον εαυτό
της και τη μοναξιά στην οποία καταδικάζεται με τον χαμό του (στ.5-10). Η μητέρα
δυσκολεύεται να αποδεχτεί τον θάνατο του παιδιού της (στ. 13), σύντομα όμως η
άρνησή της γίνεται οργή (στ.11) και τέλος εκδικητική μανία (στ.15-16). Οι αντιδρά-
σεις της αποτελούν απόδειξη της αστείρευτης αγάπης της για το παιδί της.

19. Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α
19
’
ΘΕΜΑ 2α
Ο ποιητής αξιοποιεί τόσο την οριστική έγκλιση (ήσουν, είχες) στους στίχους
που η μητέρα διατυπώνει κρίσεις πραγματικές σχετικές με την εμφάνιση και τον
χαρακτήρα του γιου της ή για τη μοναξιά με την οποία θα έρθει αντιμέτωπη μετά
τον χαμό του (θα γυρίσω, έπεσε) όσο και την υποτακτική για να δηλώσει την αδυ-
ναμία της να αποδεχτεί τον θάνατό του (να γίνει, να καίγονται, να΄μαι, να μου το
πάρει), αλλά και την αποτρεπτική υποτακτική με σημασία προστακτικής για να
προστατέψει από τους άλλους τον γιο της και να διεκδικήσει τον αποκλειστικό
έλεγχο πάνω του (Κανείς μη ’γγίξει απάνω του, παιδί μου είναι δικό μου. Σιωπή∙
σιωπή∙). Η προστακτική είναι και η έγκλιση με την οποία η οργισμένη μητέρα ζη-
τάει τα μέσα (Δώστε μου) για να κάνει πράξη την πρόθεσή της για εκδίκηση (για
ναν τους κυνηγήσω, ναν τήνε ροκανίσω). Επομένως, η εναλλαγή των ρηματικών
εγκλίσεων ως ποιητική επιλογή εξυπηρετεί την πρόθεση του ποιητή να αποδώσει
όσο το δυνατόν πιο παραστατικά την ένταση και τις συναισθηματικές μεταπτώ-
σεις – εξάρσεις της μητέρας.
Εναλλακτικά
Στον στ. 3 η μητέρα επαινώντας τα χαρίσματα του γιου της αναφέρεται στο
ελαφρύ πάτημά του και τον συγκρίνει με τρυφερό ελάφι (Το πόδι ελαφροπάτη-
το σαν τρυφερούλι ελάφι). Στον στ. 14 μιλώντας για το νεκρό παιδί της η μητέρα
περιγράφει τα χαρακτηριστικά του και την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει
λόγω του θανάτου του ( Άσπρισαν τα χειλάκια του). Και στις δύο περιπτώσεις τα
υποκοριστικά σχετίζονται με τον νεκρό γιο, για τον οποίο η μητέρα εκφράζει την
τρυφερότητα και την αγάπη της ακόμη και μετά τον θάνατό του. Στον στ. 10 το
υποκοριστικό αναφέρεται στην ίδια που αυτοοικτίρεται (μήτε να νοιάζεσαι για τη
φτωχούλα εμένα), γιατί θα μείνει μόνη της χωρίς κανέναν να τη φροντίζει. Συνε-
πώς, τα υποκοριστικά εκφράζουν συναισθήματα και περιγράφουν σχέσεις.
ΘΕΜΑ 2β
Μία σημαντική αντίθεση στο ποίημα αποτελεί η παρουσίαση του νέου ζωντα-
νού και νεκρού. Στους στ. 1-4 (Ήσουν καλός κι ήσουν γλυκός ... έλαμπε σα χρυσά-
φι) η μητέρα περιγράφει τον γιο όπως τον θυμάται με την καλοσύνη και τη γλυκύ-
τητά του, το ελαφροπάτητο περπάτημά του, το γεμάτο ακτινοβολία πρόσωπό του,
ενώ στους στ. 12 και 14 (κουράστηκε, κοιμάται το μωρό μου, Άσπρισαν τα χειλά-
κια του, τα μάτια του κλεισμένα) ο νέος είναι πλέον νεκρός, ακίνητος, χλωμός, με
μάτια κλειστά που τώρα δεν χαρίζουν πουθενά τη λάμψη τους. Στον στ.6 ( Έπεσε η

20. 20 ’
νύχτα στην αυγή και το στρατί μου κρύβει) η μάνα περιγράφει πώς μετά τον χαμό
του παιδιού της σκοτείνιασαν τα πάντα εμποδίζοντάς την να επιστρέψει στο σπίτι
της. Και στον στ. 8 (να καίγουνται τα χείλια μου και να‘μαι μπρος στην κρήνη) ανα-
φερόμενη στην απώλεια του γιου της την αποδίδει παραστατικά με ένα αίσθημα
δίψας που δεν μπορεί να ικανοποιηθεί, γιατί η «κρήνη» που θα της έδινε αυτή τη
χαρά δεν υπάρχει πια (ο γιος της και η αγάπη του). Όλες οι παραπάνω αντιθέσεις
αισθητοποιούν το μέγεθος της απώλειας για τη μητέρα, ενώ ταυτόχρονα συνθέ-
τουν τους βασικούς νοηματικούς άξονες που συνδέονται με την αγάπη μητέρας
– γιου και περιγράφουν την κλιμάκωση των συναισθημάτων της μετά τον θάνατό
του (θλίψη, πένθος, μοναξιά, άρνηση, θυμός).
ΘΕΜΑ 3
Το ποίημα του Ρίτσου παραπέμπει – όπως μαρτυρεί και ο τίτλος του – σε Επι-
τάφιο θρήνο. Τα τρία πρώτα δίστιχα περιλαμβάνουν τον έπαινο της μητέρας για
τα χαρίσματα του γιου (στ. 1-4) και την απόγνωση μετά τον θάνατό του (στ.5-6).
Θα έλεγε κανείς ότι τα δύο πρώτα δίστιχα δικαιολογούν την στάση της μητέρας
που περιγράφεται στο τρίτο δίστιχο με το οποίο αποτελούν νοηματική ενότητα.
Η στέρηση όλων αυτών των χαρισμάτων οδηγεί τη μητέρα στην απόγνωση και τη
μοναξιά που αισθητοποιείται με τη χρήση των επιθέτων μοναχή και ερμαδιακό,κα-
θώς και με το ουσιαστικό νύχτα. Στο τελευταίο δίστιχο η απόγνωση μετατρέπεται
σε οργή εναντίον των δολοφόνων και επιθυμία για εκδίκηση. Η χαροκαμένη μάνα
ζητάει από τους αϊτούς φτερά για να πετάξει, νύχια για να πληγώσει και την καρδιά
των φονιάδων για να την ροκανίσει σαν καρπό. Το τελευταίο δίστιχο φαίνεται να
αποτελεί την κορύφωση των συναισθημάτων της που μετουσιώνεται σε απόφαση
για αντίσταση κι όχι για παραίτηση. Η αγάπη και ο θρήνος μετατρέπονται σε δυνα-
μικότητα κι επιθυμία δράσης.
Εναλλακτικά
Η διαδήλωση που πραγματοποιήθηκε στην πόλη της Θεσσαλονίκης πριν
από λίγες ημέρες εξελίχτηκε με δυσάρεστο τρόπο καταλήγοντας σε αιματηρές
συγκρούσεις που με τη σειρά τους οδήγησαν στον θάνατο νεαρών διαδηλωτών.
Υπήρξα μάρτυρας μίας τραγικής σκηνής με πρωταγωνιστές μία μητέρα και τον
νεκρό γιο της. Ενώ το πλήθος εξακολουθούσε να φωνάζει συνθήματα κατά των
αστυνομικών δυνάμεων, η μητέρα με γοερούς λυγμούς έσκυψε πάνω από το

21. Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α
21
’
άψυχο σώμα και αναγνωρίζοντας τον γιο της γονάτισε και άρχισε να θρηνεί. Κανέ-
νας από τους διαδηλωτές δεν την πλησίασε φοβούμενος πιθανή σύλληψη ή ίσως
και την οργή της μάνας που λίγη ώρα μετά άρχισε να εκτοξεύει οργισμένη απειλές
κατά των δολοφόνων του παιδιού της.

22. Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α

23. ’ 23
Κ Ο Ι Υ Κ Λ Ν
ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ
11708
ΚΕΙΜΕΝΟ
Μ. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ (1908-1960)
Η Μεγάλη Χίμαιρα [απόσπασμα]
Η Μαρίνα, νεαρή Γαλλίδα, ερωτεύεται και παντρεύεται έναν Έλληνα καπετάνιο, τον
Γιάννη. Αφήνει τη χώρα της και μετακομίζει στη Σύρο. Εκεί συγκατοικεί με την πεθε-
ρά της, τη γριά Ρεΐζαινα.
Ο γάμος τους γίνηκε ύστερ’από μια βδομάδα, στονΆγιο Νικόλαο τον Πλούσιο.
Όλος ο καλός κόσμος της Σύρας ήταν προσκαλεσμένος. Κι ήρθε ο καλός ο κό-
σμος, με περιέργεια και συμπάθεια, να θαυμάσει το νιό κι όμορφο ζευγάρι. Ο Γιάν-
νης έλαμπε από χαρά και χαμογελούσε με τα κάτασπρα δόντια του. Η Μαρίνα με
μάτια στυλωμένα πέρα, μακριά, ονειρευόταν…
Η γριά Ρεΐζαινα δεν έπαιρνε μεγάλο μέρος στη ζωή του αντρόγυνου. Ήσυχη,
λιγομίλητη, περπατώντας αθόρυβα, κρατούσε ουσιαστικά το νοικοκυριό με ικα-
νότητα και διακριτικότητα, που προκαλούσε την ευγνωμοσύνη της Μαρίνας. Η
νοοτροπία της σφυρηλατημένη με την παράδοση της ελληνολατινικής φατρίας,
την πρόσταζε να υποχωρήσει μπροστά στη γυναίκα του αρχηγού της οικογένει-
ας, του πρωτότοκου γιου της. Έτσι ήταν ο άγραφος νόμος από πάντοτε. Εξάλλου
αυτή η ξένη, η όμορφη και «σοφή» κυρία που έκανε στο γιο της την τιμή να γίνει
γυναίκα του, έπαιρνε στα μάτια της γριάς θέση ανώτερη, άξια σεβασμού. Εκείνο
που τη γέμιζε με δέος ήταν τα χρήματα, που ήρθαν στη φαμίλια μαζί με τη νύφη:
οι 30.000 λίρες του δεύτερου βαποριού, που προβίβασαν το γιο της από μικρό σε
μεγάλο εφοπλιστή.

24. ’
24
Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α
Πολλές φορές, τα πρωινά που ο Γιάννης έλειπε στη Σύρα, πεθερά και νύφη κου-
βέντιαζαν παρακινημένες από κάποια βαθύτερη ανάγκη επαφής. Η Μαρίνα έλεγε
πολύ λίγα για την παλιά της ζωή. Είχε αποφασίσει να μην εξομολογηθεί ποτέ, σε
κανέναν, όλα εκείνα που υπήρξαν η δυστυχία και η ντροπή της πρώτης ηλικίας της.
-Μη γυρεύεις λεπτομέρειες από την παλιά μου ζωή, είχε πει του Γιάννη. Ήταν
τόσο δυστυχισμένη, που δεν θέλω ούτε να τη θυμάμαι. Σου λέω την αλήθεια. Και
σε παρακαλώ να σεβαστείς την επιθυμία μου.
- Θα τη σεβαστώ…
Πήγε και βρήκε τη μάνα του, τη Ρεΐζαινα. Ήταν δύσκολο να της πει αυτό που
ήθελε:
-Μητέρα, η Μαρίνα δεν είναι σαν τις δικές μας τις γυναίκες. Σκέφτεται αλλιώτι-
κα, νιώθει αλλιώτικα. Δεν θα ’θελε ποτέ να τη ρωτάνε για την περασμένη ζωή της.
Αν νιώσει την ανάγκη, θα μιλήσει πρώτη αυτή…
Η ματιά της γριάς συννέφιασε:
-Θαρρείς πως θα τη ρωτούσα, αν δεν καταλάβαινα πως ήθελε να μιλήσει; Φαίνε-
ται πως με έχεις για ανέμυαλη…
-Μη με παρεξηγείς…
-Πώς γίνεται να σε παρεξηγήσω; Θα ήθελα όμως να σε ρωτήσω κάτι…
- Τι;
- Εσένα σου μίλησε ποτέ;
- Όχι, ποτέ. Ούτε θα μου μιλήσει.
Ηγριάένιωσεέναδυνατόχτύποστηνκαρδιά:«Δεντοναγαπάει.Όχι,δεντοναγαπάει»
Μπόρεσε να συγκρατηθεί να μην καταλάβει ο Γιάννης την ανησυχία της και είπε
με φωνή άχρωμη:
-Έτσι φαίνεται είναι οι ξένες. Δεν έχουν την καρδιά στο χέρι, διαφεντεύουν τη
γλώσσα τους… Ο Γιάννης κατάλαβε. «Δεντην αγαπάει. Όχι, δεντην αγαπάει. Μακι
ηΜαρίνα…Είναιέξυπνες
και οι δυο. Θα βρουν τρόπο να συνεννοηθούν.»
Έτσι οι συνομιλίες της Ρεΐζαινας με τη νύφη της ήταν συνήθως ένας μακρύς μο-
νόλογος της πρώτης. Η γριά η ποτισμένη με το φαρμάκι της γυναίκας του ναύτη,
διηγόταν την ιστορία της θαλασσοδαρμένης φαμίλιας της. Τα λόγια αντηχούσαν
στο στόμα της σαν ποίημα, που δεν ήταν άλλο από το μεγάλο έπος της θάλασσας.
Η Μαρίνα την άκουγε με ενδιαφέρον, πολλές φορές και με συγκίνηση. Μα όλ’αυτά
ήταν ξώπετσα, μην μπορώντας ν’αγγίξουν το βάθος τηςκαρδιάς.

25. ’ 25
Δεν γινόταν να μονιάσουν αυτές οι δύο γυναίκες. Τις χώριζε ένα απέραντο δι-
άστημα από χώρες, φυλές και κλίματα. Η μία ήταν κόρη των ξανθών Βίκινγκς, των
σκληρών πολεμιστών του χρυσαφιού. Η άλλη Ασιάτισσα, με ψυχή κλειδωμένη,
είχε στις φλέβες της το αίμα των αληθινών θαλασσινών, εκείνων που παλεύουν
πραγματικά με το κύμα για να εμπορευτούν τον πλούτο της γης. Για τους πρώτους,
η θάλασσα είναι μέσο∙ για τους δεύτερους, σκοπός.
«Όταν μπορέσω -συλλογιζόταν η Μαρίνα- να βρω εκείνο που κρύβεται κάτω
από τα λόγια της, τότε θα καταλάβω πως γίνηκα ένα με τούτη τη γη και τους αν-
θρώπους της»
Την ίδια στιγμή η Ρεΐζαινα έλεγε μέσα της: « Όχι! Εκείνο που θα ’λεγα σε μία
γυναίκα που ’χει το ίδιο αίμα με μας, σε τούτη δεν μπορώ να το πω. Δεν θα με κα-
ταλάβει. Αλλά κι ούτε θέλω να με καταλάβει.»
Μ. Καραγάτσης, Η Μεγάλη Χίμαιρα, Αθήνα: Εκδόσεις Εστία, 2016
ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ 1
ΘΕΜΑ 1α
Σε κάθε μία από τις ακόλουθες διαπιστώσεις να δώσετε τον χαρακτηρισμό
«Σωστό» ή «Λάθος», ανάλογα με το αν αποδίδουν σωστά το νόημα του κειμένου.
Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.
α) Τα χρήματα της Μαρίνας είναι ένας από τους λόγους που κάνουν τη γριά Ρεΐζαι-
να υποχωρητική και συγκαταβατική απέναντι στη νύφη της.
β) Σύμφωνα με το κείμενο η οικογενειακή παράδοση και ο άγραφος νόμος υπαγο-
ρεύουν στην πεθερά να σέβεται τη νύφη της.
γ) Η Μαρίνα αποφεύγει να αποκαλύψει την προηγούμενη ζωή της τόσο στον
άντρα της όσο και στην πεθερά της.
δ) Η μυστικοπάθεια της Μαρίνας μεταφράζεται από τη γριά Ρεΐζαινα ως έλλειψη
αγάπης για τον γιο της.
ε) Η Μαρίνα έγινε από την πρώτη στιγμή ένα με το νησί και τους ανθρώπους του.
10 μονάδες

26. ’
26
Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α
ΘΕΜΑ 1β
Στο κείμενο καταγράφονται οι παράγοντες - κίνητρα που επηρεάζουν τη συμπε-
ριφορά της γριάς Ρεΐζαινας απέναντι στη νύφη της. Εντοπίστε τους και συσχετίστε
τους με τα κοινωνικά στερεότυπα της εποχής. (40-50 λέξεις)
20 μονάδες
Εναλλακτικά
Στον διάλογο με τη μητέρα του ο Γιάννης και η γριά Ρεΐζαινα καταλήγουν ο καθέ-
νας σε ένα διαφορετικό συμπέρασμα για τα συναισθήματα της Μαρίνας απέναντί
τους. Τι δηλώνει αυτή η στάση τους για τον τρόπο που βλέπουν τη Μαρίνα; Τι
σχέση εντοπίζετε με τα στερεότυπα της εποχής; (60-70 λέξεις)
20 μονάδες
ΘΕΜΑ2
ΘΕΜΑ 2α
Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί στην περιγραφή των δύο γυναικείων χαρακτή-
ρων αρκετά επίθετα. Επιλέξτε για κάθε χαρακτήρα εκείνα που - κατά τη γνώμη
σας – αποδίδουν πειστικά τη διαφορετικότητα και την αντίθεση μεταξύ τους.
20 μονάδες
Εναλλακτικά
«Ότανμπορέσω-συλλογιζότανηΜαρίνα-ναβρωεκείνοπουκρύβεταικάτωαπότα
λόγια της, τότε θα καταλάβω πως γίνηκα ένα με τούτη τη γη και τους ανθρώπους της»
Την ίδια στιγμή η Ρεΐζαινα έλεγε μέσα της: « Όχι! Εκείνο που θα ’λεγα σε μία
γυναίκα που ’χει το ίδιο αίμα με μας, σε τούτη δεν μπορώ να το πω. Δεν θα με κα-
ταλάβει. Αλλά κι ούτε θέλω να με καταλάβει.»
Στο απόσπασμα αυτό κυρίαρχο ρόλο έχει το α΄ενικό πρόσωπο. Πώς εξυπηρε-
τεί η χρήση του το νόημα και το ύφος του κειμένου;
20 μονάδες

27. ’ 27
ΘΕΜΑ 2β
Ο Καραγάτσης στο συγκεκριμένο απόσπασμα αξιοποιεί τον διάλογο. Πόσο ουσια-
στική είναι, κατά τη γνώμη σας, η σχέση ανάμεσα στα πρόσωπα που συνομιλούν;
10 μονάδες
ΘΕΜΑ 3
Ερμηνεία και παραγωγή λόγου (150 - 200 λέξεις)
Υποθέστε ότι είστε ο νεαρός ήρωας του έργου, ο Γιάννης. Να γράψετε ένα
γράμμα στη μητέρα σας, τη γριά Ρεΐζαινα, στο οποίο θα της εξηγείτε ότι πρέπει να
αλλάξει την επιφυλακτική της στάση απέναντι στη Μαρίνα, να βρει κοινά σημεία
επαφής μαζί της και να τη βοηθήσει να προσαρμοστεί στη νέα της πατρίδα.
40 μονάδες
ΠΡΟΤΕΙΝΌΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΉΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ 1α
α) Σωστό: «Εκείνο που τη γέμιζε με δέος ήταν τα χρήματα, που ήρθαν ... από μι-
κρό σε μεγάλο εφοπλιστή.
β) Σωστό: «Η νοοτροπία της σφυρηλατημένη με την παράδοση της ελληνολατινι-
κής φατρίας, ... Έτσι ήταν ο άγραφος νόμος από πάντοτε.»
γ) Σωστό: «Η Μαρίνα έλεγε πολύ λίγα για την παλιά της ζωή. Είχε αποφασίσει να
μην εξομολογηθεί ποτέ, σε κανέναν, ... της πρώτης ηλικίας της.»
δ) Σωστό: «- Εσένα σου μίλησε ποτέ; -Όχι, ποτέ. Ούτε θα μου μιλήσει.
Η γριά ένιωσε ένα δυνατό χτύπο στην καρδιά: «Δεν τον αγαπάει. Όχι, δεν τον
αγαπάει»»
ε) Λάθος: « Όταν μπορέσω -συλλογιζόταν η Μαρίνα- να βρω εκείνο που κρύβεται
... ένα με τούτη τη γη και τους ανθρώπους της»

28. ’
28
Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α
ΘΕΜΑ 1β
Για τη γριά Ρεΐζαινα η σχέση της με τη Μαρίνα είναι με σαφήνεια οριοθετημένη.
Οι παράγοντες που την οριοθετούν είναι ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της, η παρά-
δοση ( τα ήθη «της ελληνολατινικής φατρίας») που επιβάλλει σεβασμό στη γυναί-
κα του πρωτότοκου γιου και αρχηγού της οικογένειας ως ένα είδος απαράβατου
άγραφου νόμου και φυσικά οι ειδικές «συνθήκες» που συνόδευαν την «όμορφη
και σοφή κυρία», δηλαδή η περιουσία της που έκανε ακόμη πλουσιότερο τον γιο.
Εναλλακτικά
Η σιωπή της Μαρίνας για το παρελθόν της ερμηνεύεται με τρόπο διαφορετικό
από γιο και μάνα. Για τον Γιάννη πρόκειται για μια απολύτως φυσιολογική άρνη-
ση που πρέπει να γίνει σεβαστή, αλλά ο τρόπος με τον οποίο σχολιάζεται από τη
μητέρα του επιβεβαιώνει για αυτόν την απουσία αγάπης μεταξύ των δύο. Για τη
μητέρα του πάλι δηλώνει έλλειψη εμπιστοσύνης στο πρόσωπό του κι επομένως
απουσία αγάπης προς τον ίδιο. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια στερεοτυ-
πική σχέση πεθεράς-νύφης και μητέρας-γιου με τον γιο να προσπαθεί να τηρήσει
μία μετριοπαθή στάση.
ΘΕΜΑ 2α
Σύμφωνα με το κείμενο η Μαρίνα που αποκαλείται «ξένη» ήταν «κόρη των
ξανθών Βίκινγκς, των σκληρών πολεμιστών του χρυσαφιού», πληροφορία που
δηλώνει την καταγωγή της και δικαιολογεί την ψυχρότητά της. Σε αντιπαραβολή
προς τη νύφη της η γριά Ρεΐζαινα αποκαλείται «Ασιάτισσα» με θαλασσινό αίμα. Πο-
λεμιστές της θάλασσας οι πρώτοι, πολεμιστές της θάλασσας κι οι δεύτεροι, αλλά
με ουσιαστική διαφορά μεταξύ τους. Οι πρώτοι πολεμούν για τον πλούτο, ενώ για
τους δεύτερους η θάλασσα είναι η ο σκοπός της ζωής τους, η ζωή η ίδια. Για τη
γριά Ρεΐζαινα η ιστορία της θάλασσας είναι η ιστορία της οικογένειάς της, είναι
καημός και αγάπη , για τη Μαρίνα είναι απλώς ένα μέσο πλουτισμού.
Εναλλακτικά
«Ότανμπορέσω-συλλογιζότανηΜαρίνα-ναβρωεκείνοπουκρύβεταικάτωαπότα
λόγια της, τότε θα καταλάβω πως γίνηκα ένα με τούτη τη γη και τους ανθρώπους της»

29. ’ 29
Την ίδια στιγμή η Ρεΐζαινα έλεγε μέσα της: « Όχι! Εκείνο που θα ’λεγα σε μία γυναί-
κα που ’χει το ίδιο αίμα με μας, σε τούτη δεν μπορώ να το πω. Δεν θα με καταλάβει.
Αλλά κι ούτε θέλω να με καταλάβει.»
Και στις δύο περιπτώσεις μεταφέρονται οι σκέψεις των δύο πρωταγωνιστριών
του κειμένου. Πρώτη η Μαρίνα παραδέχεται την αδυναμία της να «διαβάσει» τον
χαρακτήρα της πεθεράς της και να κατανοήσει τον τρόπο που σκέφτεται αλλά
και τα ήθη που κατευθύνουν τη συμπεριφορά της. Συνειδητοποιεί όμως ότι, όταν
αυτό συμβεί, θα μπορεί να θεωρεί τον εαυτό της κομμάτι αυτού του τόπου. Η γριά
Ρεΐζαινα από την άλλη, γυναίκα φορτωμένη με πείρα και δοκιμασμένη τόσο σε
επίπεδο προσωπικό όσο και «συλλογικό» - αφού είναι ένα με τον τόπο και τους
ανθρώπους του – δεν αφήνει πολλά περιθώρια. Υψώνει την άρνησή της απέναντι
στη νύφη της με τρόπο απόλυτο. Δηλώνει τη βεβαιότητά της ότι η νύφη της θα
είναι πάντα μια ξένη, βεβαιότητα που μέσα της δικαιολογεί και την απόφασή της
να μην καταβάλει καμία προσπάθεια να την προσεγγίσει ουσιαστικά. Έτσι με διά-
θεση εξομολογητική η Μαρίνα πιο διαλλακτική - ίσως και λόγω ηλικίας – ελπίζει
ότι μια μέρα θα πάψει να είναι η «ξένη», ενώ η πεθερά της οριοθετεί την σχέση
της και οριστικοποιεί την στάση της απέναντι στη νύφη της. Το α’ενικό πρόσωπο
μας μεταφέρει τον προσωπικό χαρακτήρα των σκέψεων με τρόπο άμεσο προσ-
δίδοντας στο ύφος ζωντάνια κι εξασφαλίζοντας στο περιεχόμενο αληθοφάνεια.
ΘΕΜΑ 2β
Σε δύο σημεία του κειμένου υπάρχει διάλογος. Ο πρώτος - σύντομος σε έκταση
- γίνεται ανάμεσα στη Μαρίνα και τον Γιάννη. Η Μαρίνα ζητάει από τον σύζυγό
της να σεβαστεί την επιθυμία της να μη μιλήσει για το παρελθόν της. Ο δεύτερος
διάλογος έχει ως συνομιλητές τον Γιάννη και τη μητέρα του. Ο Γιάννης μεταφέρει
την επιθυμία της γυναίκας του στη γριά Ρεΐζαινα, αφού προηγουμένως της εξηγεί
ότι η γυναίκα του διαφέρει από τις γυναίκες του τόπου του. Η μητέρα του αντι-
λαμβάνεται τι εννοεί ο γιος της και καταλήγει στα συμπεράσματά της («Δεν τον
αγαπάει. Όχι, δεν τον αγαπάει»), όταν πληροφορείται ότι η νύφη της τηρεί την ίδια
στάση και απέναντι στον άντρα της. Για τη Ρεΐζαινα γίνεται σαφές ότι η νύφη της
δεν αγαπάει τον γιο της, αφού δεν τον εμπιστεύεται. Δεν είναι, λοιπόν, η άρνηση
της Μαρίνας να μιλήσει στην πεθερά της αυτό που ενοχλεί τη Ρεΐζαινα (πράγμα
άλλωστε μάλλον αναμενόμενο λόγω της έλλειψης οικειότητας μεταξύ τους), αλλά
η άρνηση της Μαρίνας απέναντι στον άντρα της. Για τον Γιάννη πάλι το αυστη-

30. ’
30
Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α
ρό σχόλιο της μητέρας για τη Μαρίνα («-Έτσι φαίνεται είναι οι ξένες. Δεν έχουν
την καρδιά στο χέρι, διαφεντεύουν τη γλώσσα τους…») τον οδηγεί στο δικό του
συμπέρασμα («Δεν την αγαπάει. Όχι, δεν την αγαπάει. Μα κι η Μαρίνα…») για την
σχέση των δύο γυναικών, αλλά με την ελπίδα ότι με κάποιο τρόπο θα μπορέσουν
μελλοντικά να επικοινωνήσουν. Επομένως, μέσα από τους παραπάνω διαλόγους
γεννιούνται ερωτηματικά για την ειλικρίνεια των σχέσεων της Μαρίνας τόσο με
τον σύζυγό της όσο και με την πεθερά της.
ΘΕΜΑ 3
Ερμηνεία και παραγωγή λόγου (150 - 200 λέξεις)
Αγαπημένη μου μητέρα
μερικές φορές κάποια πράγματα λέγονται καλύτερα ή ίσως ευκολότερα μέσα
από ένα γράμμα παρά από κοντά. Μην ερμηνεύσεις την κίνησή μου αυτή σα δει-
λία. Στάθηκες δίπλα μου δυνατή και με στήριξες σε όλες τις δοκιμασίες και σε όλες
τις αποφάσεις της ζωής μου. Τώρα σου ζητώ να με στηρίξεις στην πιο σημαντική
απόφαση από όλες που λέγεται Μαρίνα. Ξέρεις καλά πως ο γιος σου δε θα έκανε
τίποτα χωρίς να σε συμβουλευτεί, άλλωστε αποδείχτηκες σοφός σύμβουλος και
φάρος στα ταξίδια μου, όταν χρειάστηκε. Αυτό όμως τώρα είναι το πιο επικίνδυνο
ταξίδι και σε χρειάζομαι περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Καταλαβαίνω ότι θα
προτιμούσες μια γυναίκα του τόπου μας, ζυμωμένη με τις δικές μας αρχές και
μεγαλωμένη με τις παραδόσεις μας να είναι σύντροφος στη ζωή μου και «φίλος»
της δικής σου ζωής. Όμως η ζωή δε μας ρωτά σε αυτά τα ζητήματα. Η Μαρίνα δεν
είναι μία «από μας», αλλά με αγαπάει κι αυτό είναι αρκετό για να βαδίσουμε μαζί.
Θέλει να αφήσει πίσω της το παρελθόν και να χαράξει μιά νέα πορεία μαζί μας.
Ξέρω ότι είσαι τόσο ευγενική που δε θα την εγκαταλείψεις. Μην παρεξηγείς τη δι-
στακτικότητά της, πρέπει πρώτα να αισθανθεί τον τόπο δικό της και να νιώσει ένα
με τους ανθρώπους του.Άπλωσέ της το χέρι κι εκείνη θα το πάρει, πλησίασέ την κι
εκείνη θα ανοίξει την καρδιά της. Η ευτυχία μου στηρίζεται σε σένα.
Με αγάπη
Ο γιος σου

31. ’ 31
Κ Ο Ι Υ Κ Λ Ν
ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ
11708
ΚΕΊΜΕΝΟ
ΕΥΑ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗ
Το ψωμί
«Το ψωμί» είναι ένα από τα διηγήματα της συλλογής «Μικρά πείσματα» που
η συγγραφέας έγραψε μέσα στον συρμό του τρένου στα καθημερινά δρομολό-
γιά της για τη δουλειά. Τα διηγήματά της, γραμμένα στο κινητό τηλέφωνό της,
βασίζονται στην έμπνευση της στιγμής.
Χειμωνιάτικο απόγευμα βροχερό, είχαν ανάψει το τζάκι για να παρηγορηθούν
και την τηλεόραση έτσι, χωρίς λόγο, για να καλύπτει τη σιωπή ή από το βίτσιο που
τους είχε μείνει από παλιά για συνεχή παρακολούθηση των ειδήσεων. «Τι θα τσιμπή-
σουμε το βράδυ; Βασίλη, θα ήθελες κάτι ή να σου φέρω το γιαούρτι σου;» Χαμογέ-
λασε ο Βασίλης. «Εεε αν είχαμε και τίποτα καλύτερο, καλό θα ήταν, περίσσεψε κάτι
από το μεσημέρι;» «Άντε πάλι», απάντησε γλυκά εκείνη, «κάτι θα βρω να σου κάνω».
Βγήκε από το σαλόνι. Στο διάδρομο αισθητή διαφορά θερμοκρασίας και στην
κουζίνα ακόμα πιο κρύο. Θυμήθηκε την εποχή όταν είχαν πρωτοαγοράσει το σπίτι
τους, που στην κουζίνα υπήρχε ακόμα η μασίνα1
που δούλευε με κοκ2
, ζέσταινε
νερό, έψηνε κοτόπουλα και έβραζε μαρμίτες. Σκορπούσε στο χώρο μια γλυκιά ζέ-
στη και τους μάζευε όλους γύρω της. Στην τελευταία ανακαίνιση την είχε πετάξει,
πολύ την είχε παιδέψει. Έπρεπε να την εφοδιάζεις μέρα-νύχτα, αλίμονο αν σου
1. είδος ξυλόσομπας που χρησίμευε και για ψήσιμο φαγητού.
2. γνωστό και ως πετρελαϊκό κοκ, παράγεται μέσα από τη διύλιση του πετρελαίου και περιέχει ένα
υψηλό ποσοστό σε άνθρακα.
Εύα Μαθιουδάκη, Μικρά πείσματα, Αθήνα: Το Ροδακιό 2017

32. ’
32
Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α
έσβηνε και δεν είχες πώς να ζεστάνεις το γάλα των παιδιών το πρωί μες στην πα-
γωνιά. Περασμένα- ξεχασμένα, σκέφτηκε, άνοιξε το μάτι της ηλεκτρικής κουζίνας
και έβαλε πάνω το βαρύ μαντεμένιο τηγάνι να τακτοποιηθεί σιγά-σιγά. Μοναχική
και κρύα της φάνηκε η κουζίνα της, πού οι υπερπαραγωγές άλλων εποχών;
Θα του έκανε σβίγκους, σβίγκους με μέλι, έτσι για διαφορά. Οι σβίγκοι θύμιζαν
στο Βασίλη τη μάνα του και απόψε είχε διακρίνει στα μάτια του ότι γύρευε κάπου
να πιαστεί, να παρηγορηθεί. Είχαν μιλήσει νωρίς το μεσημέρι με τα παιδιά, ήταν
χαμένα στις έγνοιες τους, τον κατάλαβε με τον τρόπο που έκλεισε το τηλέφωνο
ανέκφραστος. Το νήμα της κουβέντας δεν είχε καταφέρει να το πιάσει σήμερα ο
Βασίλης ούτε με εκείνην ούτε με τους γιους του και τις νύφες του. Ανοιγόκλεινε το
βιβλίο του άσκοπα και άλλαζε τα κανάλια. Κάποια στιγμή σηκώθηκε, τακτοποίησε
ένα-δυο χαρτιά στο γραφείο του, άκεφος.
Του άρεσε να κουβεντιάζει, κοινωνικός και μειλίχιος πάντοτε, ενθουσιαζόταν
με τους συνομιλητές, με τα ίδια του τα λόγια, με τη ζωή! Χρόνια και χρόνια μετά τη
σύνταξη, άεργος δε βρέθηκεποτέ του και πάντα κάτι βρισκόταν να τον σηκώσει
από τον καναπέ. Καμάρωνε. «Παντόφλες δε φορώ και δεν θα φορέσω και ποτέ
μου» έλεγε στους συναδέλφους του στα τηλέφωνα.
Απόψε όμως ήταν αλλιώς, σαν να είχε γεράσει ξαφνικά, και αυτή το ίδιο μαζί
του. Έβαλε τη μαγιά σε μία λεκανίτσα, τη διέλυσε με το χλιαρό γάλα και την άφησε
να φουσκώσει. Μπελάς οι σβίγκοι, οι τηγανίτες πιο εύκολες.
Πετάχτηκε η μασίνα, χαθήκανε και οι βεγγέρες τους. Παλιά χτυπούσε την πόρ-
τα ο γείτονας, ο συγγενής και έπαιρνε για λίγο ή για πολύ για να ανταλλάξουν τα
νέα της ημέρας, να φέρει από το περίσσεμά του, να ζητήσει κάτι για την ανάγκη
του. Το τηλέφωνο και οι αποστάσεις τα ισοπέδωσαν όλα αυτά. Τι τα σκεφτόταν
τώρα; Αυτή πάντα ήταν περήφανη για την αυτάρκεια και την ανεξαρτησία τους,
να όμως που είχε έρθει το πράγμα αλλιώς. Ίσως τελικά και να την είχαν ανάγκη τη
συντροφιά. Κι αυτό θα περάσει, σκέφτηκε. Μια κακοκεφιά είναι, θα περάσει.
Εκείνη τη στιγμή χτύπησε το κουδούνι. Ποιος να ‘ναι τέτοια ώρα; Αναρωτήθη-
κε. Ανασηκώθηκε και ο Βασίλης από τον καναπέ. Πήγε λίγο φοβισμένα να ανοίξει.
«Καλησπέρα», φώναξε μια φωνή πίσω από τα κάγκελα της πόρτας, «ο Άγγελος εί-
μαι από απέναντι». «Έλα, παιδί μου, έλα μέσα», άκουσε τη φωνή της. Μπήκε μέσα,
ψηλός, γεροδεμένος, μ’ένα τεράστιο χαμόγελο και με ένα πακέτο στο χέρι.
«Καλησπέρα, κ. Βασίλη, εκεί που δουλεύω στον Ασπρόπυργο έχει δίπλα μας
έναν καλό φούρνο από τους παλιούς, πήγα σήμερα μετά το σχόλασμα και πήρα
ένα καρβέλι για μένα και ένα για εσάς, σκέφτηκα ότι θα σας αρέσει, εσάς ειδικά,
που αγαπάτε τις καλές αγνές γεύσεις.» «Να‘σαι καλά, ευχαριστούμε που μας σκέ-
φτηκες. Κάτσε να ζεσταθείς.»

33. ’ 33
Πήγε πάλι στην κουζίνα, η ζύμη είχε φουσκώσει και το τηγάνι έκαιγε. Σε λίγο
μία λαχταριστή πιατέλα με σβίγκους και τσάι έμπαινε στο σαλόνι. Η φωτιά άναβε
ζωηρά, και η κουβέντα και το γαλάζιο βλέμμα του Βασίλη.
Να‘ναι καλά το παλικάρι, θα την έβγαζαν και τούτη τη βραδιά!
ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ 1
ΘΕΜΑ 1α
Σε κάθε μία από τις ακόλουθες διαπιστώσεις να δώσετε τον χαρακτηρισμό «Σω-
στό» ή «Λάθος», ανάλογα με το αν αποδίδουν σωστά το νόημα του κειμένου. Να
τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.
α) Η τηλεόραση αποτελεί για το ζευγάρι του κειμένου την αγαπημένη καθημερινή
ψυχαγωγία τους.
β) Ο Βασίλης είναι άνθρωπος κοινωνικός και δραστήριος.
γ)Το τελευταίο διάστημα ο Βασίλης αισθάνεται αφόρητη μοναξιά, πράγμα που το
αποδίδει στην πρόοδο και την κοινωνική αποξένωση.
δ) Η σύζυγος του Βασίλη διαφωνεί απόλυτα με την στάση του άντρα της.
ε) Η εμφάνιση του Άγγελου επαναφέρει τη θετική διάθεση του Βασίλη.
10 μονάδες
ΘΕΜΑ 1β
Ένας από τους βασικούς χώρους στους οποίους εξελίσσεται η δράση του κειμέ-
νου είναι η κουζίνα. Πώς ο χώρος αυτός συνδέεται με την σκιαγράφηση της πρω-
ταγωνίστριας; (40-50 λέξεις).
20 μονάδες
Εναλλακτικά
Κεντρικός χαρακτήρας του κειμένου είναι ο Βασίλης. Στο κείμενο σχολιάζεται
ένα βασικό γνώρισμα του που διαμορφώνει τη συμπεριφορά του αλλά και την
κοσμοθεωρία του. Με τη βοήθεια του κειμένου περιγράψτε την εξέλιξη αυτού του
γνωρίσματος. (40-50 λέξεις)
20 μονάδες

34. ’
34
Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α
ΘΕΜΑ 2
ΘΕΜΑ 2α
«Πετάχτηκε η μασίνα … Μια κακοκεφιά είναι, θα περάσει.» Στο απόσπασμα αυτό
παρατηρείται εναλλαγή των ρηματικών εγκλίσεων. Πώς επηρεάζει αυτή η γλωσ-
σική επιλογή το ύφος και το νόημα του κειμένου;
20 μονάδες
Εναλλακτικά
«Βγήκε από το σαλόνι. ... άλλων εποχών;» Στο συγκεκριμένο απόσπασμα το κυρί-
αρχο πρόσωπο είναι το γ’ενικό, αλλά απαντά και το β’ενικό. Πώς εξηγείτε αυτή την
εναλλαγή; Πώς επηρεάζει το ύφος του κειμένου;
20 μονάδες
ΘΕΜΑ 2β
Στο διήγημα πρωταγωνιστής φαίνεται να είναι ο χρόνος. Να βρείτε σε αυτό δύο (2)
διαφορετικά εκφραστικά μέσα που αποτυπώνουν τον τρόπο με τον οποίο ο χρόνος
επενεργείστηνψυχοσύνθεσητωνηρώωνκαιτιςσυνήθειέςτουςκαινατασχολιάσετε.
10 μονάδες
ΘΕΜΑ 3
Ερμηνεία και παραγωγή λόγου (150 - 200 λέξεις)
Είστε η σύζυγος του Βασίλη και γράφετε ένα γράμμα στα παιδιά σας. Αφού τους
περιγράφετε σύντομα το περιστατικό με τον Άγγελο, τους ζητάτε να αναθερμά-
νουν τις σχέσεις τους μαζί σας, κυρίως για χάρη του πατέρα τους.
40 μονάδες

35. ’ 35
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ 1α
α)Λ:«Χειμωνιάτικο απόγευμα βροχερό, ... για συνεχή παρακολούθηση των ειδήσεων»
β) Σ: «Του άρεσε να κουβεντιάζει, κοινωνικός ... στα τηλέφωνα.»
γ) Σ: «Οι σβίγκοι θύμιζαν ... να παρηγορηθεί. Είχαν μιλήσει νωρίς ... ανέκφραστος.»
«Παλιά χτυπούσε την πόρτα ... ισοπέδωσαν όλα αυτά.»
δ) Λ: «Αυτή πάντα ήταν ... ανάγκη τη συντροφιά.» και «Να‘ναι καλά το παλικάρι, ...
τούτη τη βραδιά!»
ε) Σ: «Η φωτιά άναβε .... γαλάζιο βλέμμα του Βασίλη.»
ΘΕΜΑ 1β
Η κουζίνα φαίνεται πως αποτελούσε στο παρελθόν χώρο που συγκέντρωνε
όλη την οικογένεια και ιδιαίτερα το διάστημα που υπήρχε εκεί η παραδοσιακή
μασίνα ως μέσο θερμαντικό. Όταν εκείνη παροπλίστηκε, σταμάτησαν και οι οικο-
γενειακές συγκεντρώσεις. Στον ίδιο χώρο και τώρα καταφεύγει η πρωταγωνίστρια
για να καταπραΰνει τη θλίψη του άντρα της και να φιλοξενήσει τις δικές της σκέ-
ψεις.
Εναλλακτικά
Ο Βασίλης είναι τύπος ιδιαίτερα κοινωνικός, όπως δηλώνεται σε αρκετά ση-
μεία του κειμένου. Χαιρόταν κάθε συνομιλία, γι’αυτό και η αδυναμία να συζητάει
πλέον με την οικογένειά του (οι γιοι του είναι μακριά) αλλά και η απουσία ζεστών
κοινωνικών σχέσεων του στερεί τη διάθεση για οτιδήποτε. Η αιφνίδια επίσκεψη
του νεαρού γείτονα αποτελεί ευκαιρία για αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος του
πρωταγωνιστή.
ΘΕΜΑ 2α
Στο απόσπασμα εναλλάσσονται η οριστική με την υποτακτική έγκλιση. Η πρώ-
τη χρησιμοποιείται για να δηλώσει τον βαθμό βεβαιότητας της αφηγήτριας. Έτσι
ρήματα όπως «πετάχτηκε, χαθήκανε, χτυπούσε, ισοπέδωσαν, είχε έρθει» αν και σε δι-
αφορετικούς παρελθοντικούς χρόνους, περιγράφουν καταστάσεις πραγματικές,
που έχουν ολοκληρωθεί στο παρελθόν και για την ακρίβεια ευχάριστες αναμνή-
σεις του παρελθόντος που αναφέρονται στις σχέσεις των ανθρώπων. Οι υποτα-

36. ’
36
Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α
κτικές «για να ανταλλάξουν, να φέρει, να ζητήσει» που δηλώνουν πρόθεση/σκοπό
συσχετίζονται επίσης με εκείνες τις σχέσεις που αναπολεί ο πρωταγωνιστής. Η
υποτακτική «να την είχαν» που συνοδεύεται και από τη λέξη «ίσως» δηλώνει πιθα-
νότητα, την πιθανότητα που ανατρέπει τη σιγουριά της πρωταγωνίστριας ότι η
απουσία κοινωνικών σχέσεων εξασφαλίζει ένα είδος ανεξαρτησίας, την πιθανότη-
τα οι ανθρώπινες σχέσεις να είναι τελικά κάτι σημαντικό. Και τέλος η οριστική «θα
περάσει» δηλώνει κάτι που θα πραγματοποιηθεί με απόλυτη βεβαιότητα στο μέλ-
λον και αναφέρεται στη δυσάρεστη αίσθηση της μοναξιάς που βιώνουν οι πρωτα-
γωνιστές του κειμένου. Αυτή η εναλλαγή των εγκλίσεων εξασφαλίζει οικειότητα,
απλότητα και αμεσότητα στο ύφος, ενώ ταυτόχρονα αποδίδει παραστατικά την
υποκειμενική στάση της πρωταγωνίστριας απέναντι στο βασικό θέμα του κειμέ-
νου, τις ανθρώπινες σχέσεις. Και βέβαια αποδίδει με ακρίβεια τις συναισθηματικές
διακυμάνσεις αλλά και τις σκέψεις της πρωταγωνίστριας.
Εναλλακτικά
Το γ΄ ενικό πρόσωπο αναφέρεται είτε στην πρωταγωνίστρια (Βγήκε, Θυμή-
θηκε, είχε πετάξει, σκέφτηκε, άνοιξε, έβαλε) είτε στη μασίνα (υπήρχε, δούλευε,
ζέσταινε, έψηνε, έβραζε, σκορπούσε, μάζευε, είχε παιδέψει). Τόσο αυτό όσο και
το μοναδικό γ΄ πληθυντικό (είχαν πρωτοαγοράσει) αποτελούν αντικειμενική και
αποστασιοποιημένη προσέγγιση που παραπέμπει σε παντογνώστη αφηγητή. Το
β΄ενικό πρόσωπο που παρεμβάλλεται (να εφοδιάζεις, σου έσβηνε, δεν είχες, να
ζεστάνεις) προσδίδει αμεσότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα, θεατρικότητα και
οικειότητα στον λόγο και δηλώνει την πρόθεση - από την πλευρά της αφηγήτριας
- πρόκλησης συναισθημάτων. Η εναλλαγή των ρηματικών προσώπων επηρεάζει
κατά τρόπο ανάλογο και το ύφος καθιστώντας το οικείο, άμεσο και παραστατικό
με στοιχεία προφορικότητας. Ταυτόχρονα αποδίδει με ευστοχία τις συναισθημα-
τικές μεταπτώσεις της ηρωίδας βοηθώντας τον αναγνώστη να κατανοήσει την
στάση της.
ΘΕΜΑ 2β
Στο διήγημα υπάρχει σαφής σύγκριση παρελθόντος και παρόντος ως προς
την ποιότητα των ανθρωπίνων σχέσεων. Έτσι ως σύμβολο του εξιδανικευμένου
παρελθόντος λειτουργεί η μασίνα που χρησιμοποιούσαν οι πρωταγωνιστές ως
βασικό μέσο θέρμανσης και μαγειρέματος. Η μασίνα αποκτά ιδιότητες ανθρώ-
πινες μέσα από την προσωποποίηση που χρησιμοποιείται για την παρουσίασή

37. ’ 37
της. «... στην κουζίνα υπήρχε ακόμα η μασίνα που δούλευε με κοκ, ζέσταινε νερό,
έψηνε κοτόπουλα και έβραζε μαρμίτες. Σκορπούσε στο χώρο μια γλυκιά ζέστη
και τους μάζευε όλους γύρω της.» Και λίγο πιο κάτω σε συνδυασμό με το β΄ ενικό
πρόσωπο: « Έπρεπε να την εφοδιάζεις μέρα-νύχτα, αλίμονο αν σου έσβηνε ...». Η
προσωποποίηση προσδίδει ζωντάνια στο λογοτεχνικό κείμενο και καθιστά τη λο-
γοτεχνική γραφή πιο δραστική. Επιπλέον, τονίζει την ιδιαίτερη αξία ή τον συμβολι-
σμό της έννοιας που αποκτά τις ιδιότητες προσώπου. Ένα δεύτερο σημαντικό εκ-
φραστικό μέσο που αξιοποιείται για να τονίσει την καταλυτική δράση του χρόνου
είναι η εικόνα: «Περασμένα- ξεχασμένα, σκέφτηκε, άνοιξε το μάτι της ηλεκτρικής
κουζίνας και έβαλε πάνω το βαρύ μαντεμένιο τηγάνι να τακτοποιηθεί σιγά-σιγά.
Μοναχική και κρύα της φάνηκε η κουζίνα της, πού οι υπερπαραγωγές άλλων επο-
χών;». Η σύγχρονη ηλεκτρική κουζίνα αποτελεί τον «αντίπαλο» της μασίνας. Ενώ η
δεύτερη θέρμαινε τον χώρο και τις καρδιές, η πρώτη έκανε ακριβώς το αντίθετο,
δύο εικόνες – σύμβολα που αντιπαρατίθενται για να κάνουν ακόμη πιο παραστα-
τική και να αισθητοποιήσουν τη διαφορά του τότε από το τώρα.
ΘΕΜΑ 3
Ερμηνεία και παραγωγή λόγου (150 - 200 λέξεις)
Αθήνα, 30 Ιανουαρίου 19..
Αγαπημένα μου παιδιά,
δε μου ήταν εύκολο να αποφασίσω να σας γράψω, όμως η αγάπη μου για
τον πατέρα σας ήταν εκείνη που με έπεισε να το κάνω. Από τότε που ανοίξατε
τα φτερά σας αναζητώντας τη δική σας φωλιά, η δική μας ζωή απέκτησε τους
ρυθμούς μιας βαρετής ρουτίνας. Γίναμε θεατές της ίδιας μονότονης καθημερι-
νότητας διασκεδάζοντας την πλήξη μας με τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων ή πε-
ριμένοντας μία κλήση για να μιλήσουμε μαζί σας. Ακόμη όμως κι αυτό δεν είναι
αρκετό. Αισθάνομαι σα να γερνάμε απότομα και ιδιαίτερα ο πατέρας σας που
υπήρξε πάντα άνθρωπος της δράσης και της ζωής. Τον τελευταίο καιρό ο άν-
θρωπος με τον οποίο μοιράζομαι τόσα χρόνια τη ζωή μου δε μου θυμίζει σε τί-
ποτα τον πρόσχαρο και δραστήριο πατέρα σας. Μόνο καταφύγιο οι ευχάριστες
εικόνες που αναπολούμε περιστασιακά, όταν μας δίνεται απρόσμενα η ευκαιρία.
Μια τέτοια ευκαιρία μας δόθηκε και σήμερα, τελείως αναπάντεχα. Ο νεαρός μας
γείτονας χτύπησε την πόρτα μας για να μας προσφέρει ως δώρο ένα καρβέλι
ψωμί. Κάθισε μαζί μας. Και πόσα πράγματα ξύπνησαν μέσα στον πατέρα σας

38. ’
38
Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Χ Α Τ Ζ Η Θ Ω Μ Α
σαν από θαύμα, το βλέμμα του, η ίδια η ζωή! Πόσο θα ήθελα να ήσασταν εσείς
στη θέση του!
Αυτό το γράμμα είναι μια πρόσκληση και μια παράκληση μαζί να δώσετε ξανά
πίσω στον πατέρα σας αυτή τη χαρά με μια κουβέντα παραπάνω. Δε θέλω να σας
κουράσω άλλο. Θα περιμένω.
Με αγάπη
Η μητέρα σας

39. ’ 39
Κ Ο Ι Υ Κ Λ Ν
ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ
11709
ΚΕΊΜΕΝΟ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ (1959- )
Ο ταχυδρόμος [απόσπασμα]
Ο ήρωας του βιβλίου ένας ταπεινός ταχυδρόμος, αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο την
ιστορία του, που διαδραματίζεται σε μια ορεινή κοινότητα της μεταπολεμικής Κρή-
της (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου).
Σ’ όλο το δρόμο με το ποδήλατο αναρωτιόμουν μήπως η αποτυχία μου να γίνω
δάσκαλος, όπως ήταν τ’ όνειρό μου, έπαιξε ένα ρόλο στο ότι δεν είμαστε τώρα
μαζί με την Αθηνά. Ήταν όμως περιττό να σκέφτομαι το παρελθόν, που δεν μπο-
ρούσα να το διορθώσω. Εξάλλου έπρεπε ν’ αρχίσω τη διανομή και ο καιρός χάλα-
γε. Το λίγο φως που δεν μπορούσε να τρυπήσει τα σύννεφα, χάθηκε τελικά απ’ την
άλλη μεριά του βουνού και ο ουρανός χαμήλωσε πολύ.
Είδα πάνω απ’ τις ελιές και τα κυπαρίσσια να πέφτει η πρώτη βροχή. Το κατά-
λαβα απ’ το θάμπος που κάλυπτε κάθετα τον αέρα. Ήταν μόνο εκεί, μακριά, αυτή
η συσκότιση του τοπίου και μου έκανε εντύπωση ότι ο ουρανός έτρεχε, ερχόταν
προς τη μεριά μου. Είπα, σε λίγο θα φτάσει κι εδώ το κατακαίρι. Δεν πρόλαβα να
το σκεφτώ κι αμέσως άρχισαν να πέφτουν χοντρές σταγόνες πάνω στην κάπα μου.
Διακεκομμένες αστραπές αυλάκωναν τον ουρανό και φώτιζαν στιγμιαία το θα-
μπωμένο τοπίο. Δεν ξέρω γιατί ένιωσα μόνος τότε. Εντελώς ξαφνικά ανέβηκε στο
μυαλό μου μια εικόνα αδιέξοδου. Συχνά το πάθαινα αυτό και είχα βρει τρόπο να το
αντιμετωπίζω. Πήγα και σταμάτησα το ποδήλατο στην άκρη του δρόμου, απ’ τη
μεριά που φαινόταν η κοιλάδα. Το ένα πόδι αφημένο στο πετάλι, το άλλο ακουμπι-