Otwarty dostęp do publikacji naukowych GUS - doświadczenia i wyzwania Xavery Stańczyk (GUS) Prezentacja podczas webinarium z okazji udostępnienia w Bibliotece Nauki ponad 500 000 artykułów 15 listopada 2022 Platforma Otwartej Nauki http://pon.edu.pl/aktualnosci/226-ponad-pol-miliona-artykulow-w-bibliotece-nauki

1. 1
Otwarty dostęp do publikacji
naukowych GUS – doświadczenia
i wyzwania
15.11.2022 Warszawa

2. 2
Plan prezentacji
1. Wstęp
2. Publikacje naukowe GUS
3. Portal Naukowy GUS
4. Otwarty dostęp – stan przed 2022 r.
5. Otwarty dostęp – stan przejściowy od 2022 r.
6. Wyzwania i plany na przyszłość
stat.gov.pl

3. 3
Wstęp
Główny Urząd Statystyczny jest współwydawcą trzech czasopism
naukowych:
• „Wiadomości Statystycznych. The Polish Statistician” (we
współpracy z PTS);
• „Statistics in Transition new series” (we współpracy z PTS);
• „Przeglądu Statystycznego. Statistical Review” (we współpracy
z Komitetem Statystyki i Ekonometrii Polskiej Akademii Nauk);
oraz wydawcą dwóch serii monografii naukowych:
• „Biblioteki Wiadomości Statystycznych”;
• „Statistical Research Papers”;
i Portalu Naukowego.
stat.gov.pl

4. 4
stat.gov.pl
Publikacje naukowe GUS (1)
„Wiadomości Statystyczne. The Polish Statistician” („WS”)
Miesięcznik 70 pkt PL/EN
https://ws.stat.gov.pl
Rok powstania: 1956.
Redaktor naczelny: dr Marek Cierpiał-Wolan (Uniwersytet Rzeszowski, Urząd
Statystyczny w Rzeszowie).
Misją „WS” jest tworzenie szerokiego forum wymiany myśli naukowej z zakresu
statystyki w jej wymiarach metodologicznym, edukacyjnym i historycznym,
a przede wszystkim w odniesieniu do praktycznego zastosowania statystyki
w różnych dziedzinach wiedzy, z ukierunkowaniem na łączenie studiów i analiz
naukowych z praktyką badawczą w ramach statystyki publicznej oraz na
propagowanie dorobku statystyki publicznej.
Czasopismo wyróżniają:
• wszechstronność podejmowanych zagadnień;
• możliwość publikowania artykułów w języku polskim lub angielskim;
• tworzenie platformy współpracy pomiędzy światem nauki, statystyką
publiczną i użytkownikami informacji statystycznej;
• publikowanie wyników prac eksperymentalnych prowadzonych
w ramach statystyki publicznej;
• otwartość na prezentację koncepcji naukowych młodych badaczy;
• wielostopniowy proces oceny artykułu.

5. 5
stat.gov.pl
Publikacje naukowe GUS (2)
„Statistics in Transition new series” („SiTns”)
Kwartalnik 70 pkt EN
https://sit.stat.gov.pl
Rok powstania: 1993.
Redaktor naczelny: prof. dr hab. Włodzimierz Okrasa (Uniwersytet Kardynała
Stefana Wyszyńskiego).
„SiTns” jako forum wymiany myśli i doświadczeń dla członków międzynarodowej
społeczności statystyków oraz twórców i użytkowników danych statystycznych
uważa za swoją misję tworzenie pomostu między krajami najlepiej rozwiniętymi
gospodarczo a krajami przechodzącymi fazę transformacji (in transition).
Czasopismo wyróżniają:
• obecność w prestiżowych bazach indeksacyjnych, w tym w Scopusie,
i wysoki wskaźnik cytowań (CiteScore – 0,5; SCImago – 4);
• wzrost wartości wszystkich istotnych wskaźników w systemach
punktacji głównych baz, takich jak: SCImago, Scopus, RePEc,
EconPapers, The Journal's CiteScore, SJR;
• wysoki wskaźnik Index Copernics Value (ICV) za 2019 r. (121,45);
• wysoki poziom umiędzynarodowienia – różnorodność geograficzna
afiliacji autorów, recenzentów i redaktorów;
• międzynarodowe grono Editorial Board i Associate Editors, składające
się z najwybitniejszych ekspertów statystyki światowej;
• wysoka pozycja wśród polskich czasopism o tematyce statystyczno-
ekonomicznej.

6. 6
stat.gov.pl
Publikacje naukowe GUS (3)
„Przegląd Statystyczny. Statistical Review” („PS”)
Kwartalnik 40 pkt EN
https://ps.stat.gov.pl
Rok powstania: 1937.
Redaktor naczelny: prof. dr hab. Paweł Miłobędzki (Uniwersytet Gdański).
„PS” jest ważną dla badaczy w Polsce platformą wymiany i rozwoju myśli
naukowej w zakresie istotnych i aktualnych problemów ekonomii, finansów,
badań operacyjnych, teorii decyzji, analizy danych, statystyki i ekonometrii.
Wykorzystywany jest w działalności dydaktycznej wyższych uczelni, przede
wszystkim w nauczaniu przedmiotów ilościowych, zwłaszcza na poziomie
studiów II i III stopnia.
Czasopismo wyróżniają:
• długoletnia tradycja wydawnicza;
• prestiż i rozpoznawalność w krajowym środowisku naukowym;
• wsparcie wydawcy przez Komitet Statystyki i Ekonometrii PAN;
• publikowanie (od 2020 r.) artykułów wyłącznie w języku angielskim,
zwiększające rozpoznawalność międzynarodową.

7. 7
stat.gov.pl
Publikacje naukowe GUS (4)
• Monografia: recenzowane opracowanie naukowe przedstawiające
w sposób oryginalny i twórczy jedno wybrane zagadnienie; często
zbiór prac powstałych na podstawie referatów wygłaszanych na
konferencjach.
• GUS publikuje monografie naukowe w dwóch seriach: „Biblioteka
Wiadomości Statystycznych” (od 1967 r.) i „Statistical Research
Papers” (od 2020 r.).
• Od 2019 r. GUS jest wydawcą sklasyfikowanym w wykazie wydawnictw
publikujących recenzowane monografie naukowe ogłoszonym przez
Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

8. 8
stat.gov.pl
Publikacje naukowe GUS (5)
„Biblioteka Wiadomości Statystycznych” („BWS”)
80 pkt PL
https://bws.stat.gov.pl
• Od 1967 r. do 2013 r. w serii ukazało się 65 opracowań
dotyczących m.in. metodologii badań statystycznych, zastosowań
statystyki i ekonometrii, rozwoju systemu informacyjnego
statystki publicznej oraz historii statystyki i instytucji
statystycznych.
• Po kilkuletniej przerwie w ramach wznowionej serii ukazały się:
w 2018 r. drugie i uzupełnione wydanie opracowania Statystycy
polscy. Biogramy, w 2020 r. tom Depopulacja. Uwarunkowania i
konsekwencje pod red. naukową Józefiny Hrynkiewicz i Grzegorza
Ślusarza oraz autorska monografia Dariusza Kotlewskiego
Rachunek produktywności KLEMS dla polskiej gospodarki, a w
2022 r. tom Nowoczesne technologie i nowe źródła danych w
pomiarze inflacji pod red. naukową Jacka Białka, Mieczysława
Kłopotka i Tomasza Panka.

9. 9
stat.gov.pl
Publikacje naukowe GUS (6)
„Statistical Research Papers”
80 pkt EN
https://srp.stat.gov.pl
• W serii publikowane są prace z dziedziny statystyki i nauk
pokrewnych wnoszące istotny wkład w rozwój nauki na poziomie
globalnym. Jako pierwszy tom w 2020 r. ukazała się praca Marka
Pieniążka i Macieja Zycha Statistical maps. Data visualisation
methods.
• W 2021 r. w serii ukazały się monografie: publikacja pokonferencyjna
Community cohesion, well-being, and local development pod
redakcją naukową Włodzimierza Okrasy oraz praca Dariusza
Kotlewskiego w tłumaczeniu na język angielski (KLEMS productivity
accounting for the Polish economy). W 2022 r. opublikowano Polish
statisticians. Biographical notes pod red. naukową Mirosława Krzyśki.

10. 10
stat.gov.pl
Portal Naukowy GUS (1)
Informacje ogólne
• Portal uruchomiony w lipcu 2019 r. jako odrębna witryna internetowa
dostarczająca informacji o publikacjach naukowych GUS, a także
innych informacji istotnych dla naukowców. Integruje strony
internetowe czasopism i serii monograficznych, które funkcjonują
również samodzielnie.
• Dwie wersje językowe:
o polskojęzyczna – nauka.stat.gov.pl
o anglojęzyczna – research.stat.gov.pl

11. 11
Portal Naukowy GUS (2)
Główne elementy Portalu
• podstawowe dane o witrynach czasopism i serii monograficznych
z możliwością przejścia na wybraną stronę internetową;
• Aktualności: zapowiedzi najważniejszych wydarzeń w światowej
statystyce;
• Archiwum: felietony poświęcone zdigitalizowanym tomom z serii
„BWS”;
• aplikacja do wykorzystania w statystycznym opracowaniu danych –
pakiet R API BDL;
• informacje o zasadach realizacji zamówień na dane jednostkowe
nieidentyfikowalne do celów naukowych.
stat.gov.pl

12. 12
stat.gov.pl
Portal Naukowy GUS (3)
Rola w upowszechnianiu nauki
• Cel Portalu: zasadniczym celem Portalu jest upowszechnianie wyników badań naukowych. Strony
internetowe zintegrowane w ramach Portalu zostały zaprojektowane w taki sposób, aby spełniały wymogi
baz indeksacyjnych, repozytoriów i wyszukiwarek oraz odpowiadały na potrzeby współczesnych czytelników.
• Główne funkcjonalności stron internetowych czasopism:
o każdy artykuł ma indywidualny adres URL, pod którym prezentowane są jego metadane (streszczenie, słowa
kluczowe, kody JEL, bibliografia) w formacie HTML, co pozwala użytkownikowi w łatwy sposób zapoznać się
z treścią pracy;
o czytelnik może pobrać tekst w formacie PDF;
o układ artykułu (najpierw tytuł, potem autor) jest dostosowany do sposobu działania wyszukiwarek takich
jak Google Scholar;
o przy każdym tytule widoczne są statystyki dotyczące liczby wyświetleń i pobrań.
• Główne funkcjonalności stron internetowych serii monograficznych:
o każda monografia ma indywidualny adres URL, pod którym prezentowane są informacje o książce,
a w przypadku publikacji autorskich – również o autorze;
o czytelnik może pobrać tekst w formacie PDF, a w niektórych przypadkach także dane wynikowe.

13. 13
stat.gov.pl
Portal Naukowy (4)
Promocja publikacji
Informacje o nowych wydaniach czasopism i monografii, a także
o zdigitalizowanych publikacjach z serii „BWS” oraz poświęconych im felietonach są
publikowane na profilach GUS w mediach społecznościowych.

14. 14
stat.gov.pl
Otwarty dostęp do publikacji naukowych GUS
– stan przed 2022 r. (1)
Zgodnie z ustawą o statystyce publicznej prowadzący badania statystyczne
statystyki publicznej zobowiązani są ogłaszać, udostępniać i rozpowszechniać
wynikowe informacje statystyczne. Wszystkie publikacje GUS ukazują się
jednocześnie i w pełnej wersji w formie papierowej i internetowej.
Na podstawie ustawy o otwartych danych i ponownym wykorzystaniu informacji
sektora publicznego GUS jako jednostka finansów publicznych jest zobowiązany
do udostępniania lub przekazywania informacji sektora publicznego w celu
ponownego wykorzystania. Dotyczy to również czasopism i monografii
naukowych wydawanych lub współwydawanych przez GUS.
Publikacji naukowych GUS nie dotyczą natomiast zasady wynikające z ustawy
Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Według zapisów tej ustawy określających
podmioty tworzące system szkolnictwa wyższego i nauki, GUS nie należy do tego
systemu.

15. 15
stat.gov.pl
Otwarty dostęp do publikacji naukowych GUS
– stan przed 2022 r. (2)
Do 2022 r. publikacje naukowe GUS były rozpowszechniane na zasadach
otwartego dostępu (open access), tj. bezpłatnie i bez technicznych ograniczeń.
Autorzy przenosili prawa majątkowe do utworów na wydawcę.
Wyjątek stanowił „SiTns”, gdzie obowiązywały licencje CC-BY-NC-ND (Uznanie
autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych), czyli licencje
otwarte, ale nie wolne.
Autorzy artykułów i rozdziałów monografii wydawanych lub współwydawanych
przez GUS nie ponoszą i nie ponosili opłat związanych z publikacją ich utworów.

16. 16
stat.gov.pl
Otwarty dostęp do publikacji naukowych GUS
– stan przejściowy od 2022 r. (1)
Od 1 stycznia 2022 r. w czasopismach i monografiach naukowych wydawanych
i współwydawanych przez GUS obowiązują wolne licencji Creative Commons
Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 (CC BY-SA 4.0). Autorzy
podpisują oświadczenia zawierające zgodę na udzielenie licencji CC dostępne na
stronach czasopism. Podstawę prawną stanowi ustawa o otwartych danych
i ponownym wykorzystaniu informacji sektora publicznego.
Jednocześnie w 2022 r. wciąż publikowane były artykuły na zasadach
obowiązujących przed wdrożeniem licencji CC – dotyczy to manuskryptów
złożonych do publikacji przed 2022 r., które dopiero w bieżącym roku przeszły
proces recenzji i redakcji.
Informacje o stosowanych licencjach znalazły się na stronach czasopism oraz
w poszczególnych numerach. Strony zostały też poszerzone o informację
dotyczącą polityki otwartego dostępu.

17. 17
stat.gov.pl
Otwarty dostęp do publikacji naukowych GUS
– stan przejściowy od 2022 r. (2)
Zapewnienie otwartego dostępu stanowiło jeden z wymogów programów
„Wsparcie dla czasopism naukowych” MNiSW oraz „Rozwój czasopism
naukowych” MEiN. Do obu programów mogły zostać zgłoszone jedynie projekty
„uwzględniające upowszechnianie artykułów naukowych zamieszczanych
w czasopiśmie w trybie otwartego dostępu w Internecie nie później niż
w terminie 6 miesięcy od dnia wydania numeru czasopisma, w sposób bezpłatny
i bez technicznych ograniczeń”. Czasopisma GUS są beneficjentami obu tych
programów.
W swoich zaleceniach MEiN podkreśla, że „główne korzyści modelu otwartego
dostępu dla społeczeństwa to m.in.: lepszy obieg cyfrowych treści naukowych
(publikacje, dane badawcze), podnoszenie jakości badań (przeciwdziałanie
plagiatom poprzez kontrolę ze strony środowiska naukowego), promocja nauki
w społeczeństwie, efektywniejsze wydatkowanie środków publicznych”.

18. 18
stat.gov.pl
Otwarty dostęp do publikacji naukowych GUS
– stan przejściowy od 2022 r. (3)
Wprowadzenie wolnych licencji zwiększa szanse wyboru czasopism GUS przez
pracowników uczelni, instytucji badawczych i grantodawców jako miejsca
publikacji wyników badań czy projektów badawczych o otwartym dostępie.
Kluczowe wymaganie przyjętego przez cOAlition S Planu S zakłada, że od 2021 r.
beneficjenci środków przyznanych przez sygnatariuszy koalicji na badania
naukowe będą publikowali wyniki swoich badań w otwartym dostępie. Wśród
zasad Planu S znalazł się m.in. zakaz stosowania rozwiązań polegających na
przenoszeniu autorskich praw majątkowych przez autorów oraz nakaz
korzystania z otwartych licencji (ze wskazaniem na licencję CC-BY-SA).
Licencje CC są jednolite, powszechnie znane i stosowane na całym świecie, co
zapewnia ich uniwersalność w przeciwieństwie do lokalnych, krajowych zapisów,
które mogą nie być łatwo zrozumiałe dla autorów i instytucji zagranicznych.
Licencje CC ułatwiają także korzystanie z utworów polegające na maszynowej
analizie tekstów i danych.

19. 19
stat.gov.pl
Otwarty dostęp do publikacji naukowych GUS
– stan przejściowy od 2022 r. (4)
Otwarty dostęp umożliwia indeksowanie czasopism w bazach i na platformach
o otwartym dostępie, takich jak Directory of Open Access Journals (DOAJ). „WS”
dołączyły w 2022 r. do DOAJ, trwają prace nad aplikacją „PS”.

20. 20
stat.gov.pl
Wyzwania i plany na przyszłość
Zwiększenie otwartości i umiędzynarodowienia publikacji
• Ujednolicenie stosowania wyłącznie licencji Creative Commons od 2023 r.
w czasopismach i monografiach naukowych.
• Włączenie „PS” do bazy DOAJ.
• Dołączenie do repozytorium otwartych danych badawczych.
• Wykorzystywanie otwartych formatów plików na zmodernizowanym Portalu
Naukowym GUS.

21. 21
stat.gov.pl
Więcej informacji: nauka.stat.gov.pl