1. Kənd təsərrüfatında
sudan istifadə

2. Azərbaycanın su resursları və ehtiyat şəbəkəsi barədə
ümümi məlumat
• Ölkəmizin yerüstü su ehtiyatları su balansına əsasən 38 mlrd m³ təşkil edir və
quraqlıq illərdə həcmi 22 mlrd m³-ə qədər azalır.
• Azərbaycanda su ehtiyatları məhduddur. Su ehtiyatlarının 30%-i ölkə ərazisində, 70%-i
isə ölkə hüdudlarından kənarda formalaşır.
• 12 mlrd m³ illik su istehlakından təxminən 7-8 mlrd m³ suvarmaya, 2 mlrd m³ digər
məqsədlərə (içməli su, istehsalat və s), 30%-i isə nəql zamanı itkilərə sərf olunur.
• Ölkədə 135 ədəd su anbarı var, onların da ümumi su tutumu 21.5 mlrd m³-dir.
• İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə 9 su anbarı və 17 çay vardır ki, bu çayların şirin su
ehtiyatları böyükdür.

3. Suvarma əkinçiliyi, suvarılan torpaqların kənd
təsərrüfatında rolu
• Azərbaycan torpaq ehtiyatları məhdud olan ölkələr sırasına aiddir. Belə ki, ölkədə ümumi
əkinə yararlı torpaq sahəsi 4,78 mln. hektar (55%), hər nəfərə düşən kənd təsərrüfatına
yararlı torpaq 0,47 hektar, o cümlədən əkinə yararlı sahə isə 0,21 hektar təşkil edir.
• Ölkəmizdə təxminən 1.5 mln. hektar ərazi suvarılan torpaqlardır. Suvarılan torpaqların
77.5%-i əkin, 8.6%-i çoxillik əkmələr və 13.9%-i isə digər sahələr (biçənək, örüş, həyətyanı
və s.) təşkil edir.
• Ölkə üzrə istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsullarının 80-90%-i, o cümlədən
ixracyönümlü kənd təsərrüfatı məhsullarının hamısı suvarılan torpaqlarda becərilir.
• İrriqasiya şəbəkəsinin (kanallar) ümumi uzunluğu 52 min km, bundan 75%-dək torpaq
məcralıdır.
• Hazırda istismar olunan subartezian quyuları 8094 ədəddir.

4. Əsas problemlər
• Su ehtiyatlarının qiymətləndirilməsi üzrə təkmil uçot və SCADA (Müşahidə
Nəzarəti və Məlumatların Alınması Sistemi) sisteminin olmaması;
• Qlobal iqlim dəyişmələrinin su qıtlığına səbəb olan mənfi təsirləri;
• SİB-lərin (Sudan istifadəedənlər Birlikləri) maddi-texniki bazasının və institusional
baxımdan zəif olması, idaretmə sisteminin təkmil olmaması;
• Ölkədə mövcud meliorasiya-irriqasiya şəbəkəsinin böyük qismi keçmiş sovxoz və
kolxoz sistemlərinin meyarlarına uyğun köhnəlmiş və ya istirmarını başa vurmuş
sistemlərdir;
• Torpaq islahatı nəticəsində bir mülkiyyətçiyə məxsus müxtəlif ərazilərdə bir neçə
kiçik ölçülü torpaq sahələri formalaşmışdır;
• Kiçik ölçülü torpağa malik fermerlərdə mütərəqqi suvarma sistemlərinin tətbiqinə
marağın az olması müşahidə olunur.

5. Müasir suvarma sisteminin tətbiqində mövcud vəziyyət,
problemlər və qlobal çağrışlar
• Təhlilər göstərir ki, müasir suvarma sistemlərinin tətbiqi ilə Azərbaycanda
becərilən kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsulldarlığını əkin sahələrini
çoxaltmadan 2-3 dəfə artırmaq olar.
• Ölkə üzrə innovativ suvarma sistemləri 92 min hektar sahəni əhatə edir ki,
bundan 56 min hektarı pivot suvarma sistemlərinə aiddir.
• Müasir suvarma sistemlərini əsasən aqroparklar, iri fermer təsərrüfatları və
intensiv meyvəçiliklə məşğul olan fermerlər istifadə edirlər.

6. Ölkə üzrə suvarmanın vəziyyəti
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
SUVARILAN
SAHƏNİN
CƏMİ
(HA
)
Rayonlar üzrə tətbiq olunan müasir suvarma üsulları
Damcı (ha) Yağışyağdırma (çiləmə) Pivot sahəsi (ha) Tamburlu sahəsi (ha)

7. Pivotaltı torpaq sahələrinin Azərbaycanın rayonları üzrə
paylanması
Mənbə: Azərkosmos « Pivot suvarma sistemleri tətbiq olunmuş əkin sahələrinin peyk təsvirləri vasitəsilə müəyyən
edilməsi Layihəsi »

8. Suvarmada innovativ texnologiyaların tətbiqinə dövlət
dəstəyi
• Hazırda müasir suvarma sistemlərinin tətbiqinin stimullaşdırılması məqsədilə fiziki və
hüquqi şəxslərə lizinqə verilən və ya lizinq yolu ilə satılan suvarma sistemləri dəstinə
və avadanlığına onların ilkin dəyərinin 40 faizi həcmində güzəşt tətbiq edilir. Belə ki,
güzəşt sistemi – Fermer 20% ilkin ödəniş + 40% dövlət güzəşti +40% faizsiz
kredit tətbiq edilməklə müasir suvarma sistemlərini əldə edə bilir.
• Son iki il ərzində Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin xətti ilə 11.8 min hektar ərazidə
suvarma sistemlərinin qurulmasına 32.8 milyon manat subsidiya verilib.
• “Ərzaqlıq buğda ilə özünütəminetmə səviyyəsinin yüksəldilməsinə dair bir sıra
tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2022-ci il 19 iyul tarixli
1754 nömrəli Fərmanına əsasən müasir suvarma sistemlərinin tətbiq edildiyi
təsərrüfatlarda ərzaqlıq buğda istehsalı ilə bağlı müəyyən güzəştlər nəzərdə
tutulmuşdur.
• 2023-cü ildə əkin əmsalları və əkin subsidiyasının məbləği barədə Aqrar Subsidiya
Şurasının qərarına əsasən damcı suvarma sistemi ilə təmin olunmuş intensiv meyvə
bağlarına əkin subsidiyası üçün əlavə əmsalların tətbiq olunması nəzərdə
tutulmuşdur.

9. Suvarma məsələlərinin EKTİS üzərindən təmin edilməsi
imkanları
• EKTİS üzərindən bəyan üzrə əkin sahəsi, bitki növü, ərazinin su mənbəyi və su sərfiyyatı
müəyyən edilir.
• Bitki növünə uyğun olaraq aylar üzrə su tələbatı avtomatik hesablanır və suvarma
növbəliliyi müəyyən edilir.
• Suvarma növbəliliyi suvarma dövrü daha tez başlayan bitkilər və əkin sahələrinin
ardıcıllığına uyğun olaraq sıralanır.
• SİB-lərdən müqavilə bağlanmış su istifadəçilərinin siyahısı sistemə daxil edilir və həmin
siyahıya uyğun sistem üzərindən növbəlilik siyahısı tərtib edilərək SİB-lərə və aidiyyəti
qurumlara (AMST, DAİM) göndərilir.
• Suvarma növbəsinə uyğun olaraq əvvəlcədən hər vətəndaşa və ərazi üzrə SİB-ə suyun
götürülmə mənbəyi, vaxtı və müddəti barədə sistem üzərindən bildiriş göndərilir.
• SİB-lər tərəfindən tətbiq olunan tariflər üzrə ödənişlər nağdsız ödənişlərə keçirilir.
• Hər bir fermerin faktiki aldığı su haqqında üzləşmə aktı tərtib edilərək EKTİS-ə daxil edilir.
• Suvarma statistikası EKTİS üzərindən real rejimdə aparılır.

11. Bitkilərin aylar üzrə su tələbatının hesablanması

12. EKTİS üzərindən bəyanı məlum əkin sahələri üzrə
suvarma növbəliliyi

13. Suvarma qrafikləri
• Payızlıq və yazlıq əkinlər üzrə suvarma qrafikləri müvafiq qaydada
fermerlər tərəfindən imzalandıqdan sonra aidiyyəti SİB, Azərbaycan
Meliorasiya və Su Təsərrüfatı ASC-nin yerli qurumları və DAİM tərəfindən
təsdiq edilərək Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinə təqdim olunduqca Nazirliyin
rəsmi saytında (www.agro.gov.az) dərc olunması təmin edilir.

14. Təkliflər
• Müasir suvarma sistemlərinin tətbiqinin artırılması istiqamətində
dövlət-özəl-fermer (qur-işlət-təhvil ver) tərəfdaşlıq proqramının
hazırlanması,
• Mütərəqqi suvarma sistemlərinin tətbiqinin genişləndirilməsi
istiqamətində maarifləndirmə, təbliğat və təşviqat işlərinin
gücləndirilməsi,
• Dövlət dəstəyinin artırılması və mütəhərrik mexanizmin tətbiqi,
• İri fermer təsərrüfatlarına və aqroparklara bu istiqamətdə öhdəliyin
artırılması,
• Müasir suvarma sistemləri və texnologiyaları tətbiq edilən
layihələrin başa çatmasından sonra suvarmada su istehlakının
idarə edilməsi üçün differensiallaşmış tarif siyasətinə mərhələli
keçid.

15. Diqqətinizə görə təşəkkür edirik!