Ensoc Magazine 2012-01

jaargang 02 nummer 01
*
voorjaar 2012
* *

in dit nummer onder meer:

Thema: warmte
‘Nieuwe warmtenetten
worden kleinschaliger’
Warmtenet Rotterdam
komt op stoom
Lessen uit het buitenland
Slimme meter helpt met
energiebesparing
o naf h an k e li j k n i e u ws- en opi n i eb l ad over de ener giemar kt

zelfenergieproduceren.nl

Minister Verhagen stelt de slimme meter in
werking. Dat doet hij op een donderdagna-
middag in een oud flatje in de Amsterdam-
se wijk Watergraafsmeer. Fotografen lopen
met de minister mee naar de meterkast.
Met een druk op de knop activeert Verha-
gen de digitale meter. Naast hem staat een
monteur van Liander. Samen even kijken
in de flitslichten van de camera’s en het
is gebeurd. Een schitterend fotomoment.
Journalisten en voorlichters verdringen
zich op de gang om hiervan een glimp op
te vangen. De bewoonster des huizes, me-
vrouw Raats, weigert een kijkje te nemen
bij de meterkast. Ze gelooft het wel, ze is
al 70. Ze weet niet precies hoe de meter
werkt, maar kan exact vertellen hoeveel
ze elke maand kwijt is aan energie: 85
euro. Ze let op de centen, maar ze houdt
niet van poespas: ze had geen zin om te
betalen voor een display, waarmee ze haar

Nieuwe wegen voor actuele energieverbruik kan zien. Gevalletje
van verkeerde zuinigheid? Met een display,
gekoppeld aan de slimme meter, is 5%

duurzame energie coverfoto: duurzame warmte
de lente begint en de zomer komt
eraan. het wordt warmer. we kunnen de
verwarming uitlaten. als de zon schijnt
energie te besparen, zo blijkt uit onderzoek
van Liander. Met alleen een slimme meter
is 3 tot 4% energie te besparen, volgens
onderzoek van Kema, zegt Verhagen. Dat is
kunnen we de lichten uitdoen en buiten een verschil van 1 tot 2%. Landelijk gezien
de krant lezen. daarmee besparen we misschien een groot verschil, maar waar
veel energie. maar kunnen we niet doen we het zelf voor? Om bij de tijd te
meer doen? wat als we zonnewarmte blijven? Of om minder te betalen voor
opslaan in de grond voor gebruik in energie? Dat laatste kan ook al zonder
Enexis brengt gas en stroom bij mensen en bedrijven thuis. Via een betrouwbaar netwerk dat we steeds slimmer
de winter? of restwarmte gebruiken slimme meter. Kwestie van de verwarming
maken. Zo maken we elektrisch rijden mogelijk, kunnen huishoudens met slimme meters op elk moment van
van industriële bedrijven? dat zijn een graadje lager zetten en minder lichten
de dag hun energieverbruik volgen. En krijgen bewoners in de eerste slimme woonwijken in Zwolle en Breda de slimme manieren van energiebesparing. in huis laten branden. Ik zeg doen!
unieke kans om bewust te kiezen voor het gunstigste energiemoment. Bovendien helpen we als netbeheerder warmte vormt zo een oplossing voor de
consumenten op weg om zelf energie te produceren. Hoe? Dat ziet u op zelfenergieproduceren.nl toekomst: duurzaam en betaalbaar. Norbert Cuiper

2 ensoc magazine voorjaar 2012 www.ensoc.nl 3

40 oosten zet

28
gasprijs

06
onder druk
de gasprijs staat onder
druk door de koudegolf, de

16
nucleaire ruzie met iran en
de voorkeur van rusland
om eerst de eigen vraag
regulering: naar aardgas te voldoen.
slimme meter lust of last voor
helpt met warmteprojecten?
energiebesparing warmte en koude vanuit

13 33
kleinverbruikers besparen energie moet juridisch perspectief
gas en stroom dankzij duurder worden
feedback voor besparing
de energieprijzen zijn nog
te laag om de noodzaak in te
zien van energiebesparing

42
en duurzame energie. dat
nieuwe meldden energieadviseurs warmtenet

11
warmtenetten op nieuwjaarsdebat. rotterdam komt
worden op stoom

30
kleinschaliger lessen uit het rotterdam bouwt aan
essent richt zich op buitenland een warmtenet dat
uitbreiding bestaande nederland leert van duitse zal worden gevoed
warmtenetten en scandinavische landen met restwarmte uit onze netten
over warmte afvalverbrander avr zijn klaar voor
warm genoeg in rozenburg. een zonnepanelen
hilarische column van reportage directeur enexis voorziet
hamilcar knops maak warmte verzwaring netten

20
goedkoper als elektrische auto
opinie van johan seuren en gemeengoed wordt
wim mans van
innoforte adviesbureau


k l e i n ve r b r u i k e r s b e s pa r e n g a s e n s t r o o m d a n k z i j f e e d b a c k

Dit en komend jaar vindt in renovatie van deze wijk zijn al sattelietsysteem GPRS, legt
Nederland de ‘kleinscha- 1200 slimme meters geïnstal- Broekers uit. De netbeheerder
Bewoonster Lenie lige’ uitrol plaats van de leerd, meldt monteur Arnold geeft de meterstand automatisch
Raats in gesprek slimme meter. Netbeheer- Broekers van Liander. Hij staat door aan de energieleverancier.
met minister ders zullen in 2012 en 2013 bij de meterkast in een flatwo- Hoe zit het met de privacy? ‘De
Verhagen over de circa 900.000 gas- en elek- ning uit de jaren vijftig aan de meters zijn uitgebreid getest
slimme meter triciteitsmeters vervangen Eisingastraat om met minister om misbruik van gegevens te
door een slimme meter. Dit Verhagen een slimme meter te voorkomen. Consumenten heb-
is een digitale meter die activeren. Met een druk op de ben daarnaast keuzevrijheid
net als de huidige meters knop stelt Verhagen de meter in gekregen. Ze zijn niet verplicht
het verbruik van elektrici- werking. Volgens Broekers kost om mee te werken aan het op
teit en gas meet. Verschil vervanging circa een uur, hooguit afstand uitlezen van de slimme
is dat de netbeheerder twee uur. Wekelijks worden maar meter,’ zegt woordvoerder Mar-
bij de slimme meter de liefst vijfduizend huishoudens tijn Boelhouwer van Netbeheer
meterstand op afstand kan voorzien van een slimme meter, Nederland. De keuzevrijheid
uitlezen. Hierdoor hoeven zegt Broekers. is volgens hem een resultaat
bewoners niet meer thuis van politieke besluitvorming en
te blijven voor meterop- Overzicht Bewoonster Lenie overleg met consumentenorga-
name. De slimme meter Raats (70 jaar) vindt het wel nisaties. De Consumentenbond
Tekst: Norbert Cuiper moet energiebesparing in interessant, zo’n slimme meter, niet is helaas vertegenwoordigd
de gebouwde omgeving al weet ze niet precies hoe het tijdens het werkbezoek van

Slimme meter
stimuleren. De invoering werkt. Ze vindt het fijn dat ze nu minister Verhagen. De bond ziet
van de slimme meter door elke twee maanden een over- de kleinschalige invoering van
netbeheerders is wettelijk zicht krijgt van de meterstand, de slimme meter met vertrouwen
vastgelegd om invulling

helpt met
zodat ze sneller in de gaten krijgt tegemoet, zo meldde de Consu-
te geven aan Europese hoeveel ze kwijt is aan energie. mentenbond in 2010.
richtlijnen voor energie-ef- ‘Een overzicht aan het eind
ficiëntie. Vanaf 2014 wordt van het jaar valt vaak zo tegen. Veilig Minister Verhagen wordt

energie-
de slimme meter op grote Momenteel betaal ik 85 euro per omringd door cameramensen
schaal aangeboden aan maand aan energiekosten.’ Me- geïnterviewd. ‘Is de slimme
kleinverbruikers. In 2020 vrouw Raats verwacht niet dat ze meter veilig?’, wil de NOS weten

besparing
moet 80 procent van de opeens energie gaat besparen, van minister Verhagen. ‘Ja,’ zegt
huishoudens voorzien zijn zodat ze de energiekosten kan Verhagen, ‘de veiligheid is in elk
van een slimme meter. drukken. Ze wilde geen display, geval gegarandeerd.’ Hij meldt
waarop het actuele en dagelijkse dat bescherming van de pricavy
Watergraafsmeer Bij de verbruik aan gas en elektriciteit in de wet is vastgelegd en dat
Nederland voert vanaf begin dit jaar de Minister Verhagen kleinschalige uitrol van de is te volgen. ‘Daarvoor moet je maatregelen zijn getroffen om
slimme meter in. Huishoudens en kleine zet de slimme meter slimme meter gaat het vooral betalen, en daar had ik geen misbruik te voorkomen. De
in werking. Naast om renovatieprojecten, reguliere zin in.’ Ze verwacht wel dat ze invoering van de slimme meter
bedrijven krijgen dankzij de slimme meter hem monteur Arnold vervanging, nieuwbouw en voor- met de slimme meter meer gaat is circa anderhalf tot twee jaar
meer inzicht in hun energiegebruik. Hierdoor Broekers van Liander keursplaatsingen van consumen- letten op haar energiegebruik, vertraagd door de discussie over
besparen ze gemiddeld 3 tot 4 procent aan ten die graag een slimme meter maar op de vraag hoeveel ze de privacy en de veiligheid, zo
willen hebben, meldt branche- momenteel verbruikt moet ze het geeft Peter Molengraaf, directeur
gas en elektriciteit, zo blijkt uit onderzoek vereniging Netbeheer Nederland. antwoord schuldig blijven. van netwerkbedrijf Alliander,
van Kema. Dat meldde minister Verhagen van Toch zijn ook in oudere wijken al toe. ‘Beide zaken zijn nu goed
Economische Zaken, Landbouw en Innovatie bij slimme meter geplaatst, zo blijkt Privacy De netbeheerder leest geregeld,’ zegt Molengraaf. Hij
uit een werkbezoek van minister de slimme meter elke twee vertelt dat zorgen van consu-
een werkbezoek aan bewoners in Amsterdam Verhagen aan de Amsterdamse maanden, zes keer per jaar, uit. menten over de veiligheid en
die onlangs een slimme meter kregen. wijk Watergraafsmeer. Bij de Dit gebeurt op afstand, via het privacy zijn onderschat, voordat


Bewoonster Lenie Raats in gesprek met minister Verhagen over
de slimme meter (foto’s: Netbeheer Nederland)

de discussie in de Eerste Kamer ‘Hierdoor krijgt ik meer inzicht in van gebruikers vast te houden,’
begon. Molengraaf ziet de klein- stroom- en gasverbruik,’ vertelt zegt Jonker. Hij zegt dat het
schalige uitrol als een manier Klaver. Via het display kan ze het display ook te koppelen is aan
om nog ervaringen op te doen actuele verbruik bekijken, even- mobiele telefoons met een inter-
met de slimme meter. Hij acht de als grafieken die het dagelijks netbrowser. Het is dus mogelijk
planning van de grootschalige gebruik tonen. Hierbij valt op dat om het display te bedienen met
uitrol realistisch. ‘Het is een het gasverbruik per uur wordt een smart phone.
gigantische operatie, maar ik weergegeven. Dat is minder
verwacht wel dat we er dan klaar gedetailleerd dan het stroom- Het display met slimme meters is
voor zijn.’ gebruik, dat per kwartier wordt binnen het West Orange-project
geregistreerd. Klaver heeft op van Liander getest onder 500
Kosten Kleinverbruikers hoeven het display een besparingsdoel huishoudens in de Amsterdamse
niet te betalen voor de plaatsing van 3% ingesteld, maar dreigt wijk Geuzenveld, voegt Jonker
van de slimme meter. ‘De plaat- dat niet te halen. ‘Dat komt toe. Uit het onderzoek blijkt
sing is gratis,’ zegt Molengraaf. omdat ik de huiskamer hoger en dat de huishoudens circa 5%

Energie
‘Consumenten en bedrijven die langer verwarm sinds de komst bespaarden op zowel gas als
de slimme meter eerder dan van mijn baby. Wel zet ik de elektra. Sommige deelnemers
gepland willen krijgen betalen thermostaat ‘s ochtends aan en haalden zelfs een besparing van

besparen
hooguit circa 70 euro voorrij- ‘s avonds uit, zodat het gasver- 21%, zo meldt Liander op de
kosten.’ De slimme meter zelf bruik ‘s nachts minimaal is.’ website EnergieInzicht.net.
is niet gratis. ‘Consumenten

met slimme
blijven net als nu betalen voor Display Het heeft zeven jaar Bewuster Klaver verwacht dat
de huur van de meter,’ meldt geduurd om het display te ze met het display en de slimme
Netbeheer Nederland. De prijs ontwikkelen voor de thermostaat meter bewuster omgaat met

thermostaat
van de meterhuur is een vast waarmee de slimme meter in de haar energiegebruik. Zo zal ze
bedrag dat jaarlijks wordt huiskamer kan worden uitge- sneller apparaten die op
vastgesteld door de Nederlandse lezen. Dat vertelt Joris Jonker, stand-by staan uitschakelen. Als
Mededingingsautoriteit (NMa). directeur van Quby. Dat het zo stroomvreters noemt ze de
De toezichthouder zorgt ervoor lang heeft geduurd komt doordat waterkoker en de stofzuiger. Nederlandse huishoudens kunnen procent van de Nederlanders Display van de
dat het tarief voor de meterhuur diverse ‘nieuwe wielen moesten Toch zal haar energierekening dit energie besparen door het moeite met het beoordelen van thermostaat voor de
niet plotseling gaat stijgen als worden uitgevonden’, zegt Jon- jaar niet lager zal uitvallen. ‘We stimuleren van bewustzijn en de energiebesparende investeringen. slimme meter
kleinverbruikers een slimme ker. ‘Voor de communicatie van zijn door de baby minder vaak inzet van slimme thermostaten. Deze groep heeft onvoldoende (foto: Quby)
meter krijgen. Ook de stroom de thermostaat met de cv-ketel weg, waardoor we vooral in de Dat blijkt uit onderzoek van wiskundig inzicht om de
die de slimme meter verbruikt bestonden geen goede standaar- wintermaanden meer stoken op de universiteiten van Tilburg, afweging te kunnen maken. De
komt niet op de rekening van de den. Ook is de communicatie- aardgas. Dat zorgt ervoor dat we Maastricht en California (Berkely) onderzoekers, waaronder de
gebruikers. Dat meldt Netbeheer standaard voor de slimme meter ten opzichte van vorig jaar meer onder 1721 huishoudens. Uit het Tilburgse hoogleraar vastgoed
Nederland in een formulier met tussentijds nog enkele malen zullen betalen voor onze onderzoek blijkt dat 43 procent Dirk Brounen, adviseren de
vragen en antwoorden over de aangepast. Daarnaast moest energie.’ Haar familie is inmid- van de huishoudens geen idee overheid om het gebruik van
slimme meter. de gebruikersinterface voor dels ook vertrouwd geraakt met heeft hoeveel zij maandelijks een slimme thermostaat te
de slimme meter nog worden het display. Die ziet de slimme betalen voor hun gasverbruik. stimuleren. Met behulp van
Ervaring Bewoonster Minouche uitgevonden,’ zo legt Jonker uit. meter ook als een goede manier Daarnaast benut 27 procent van bewegingssensoren en efficiënte
Klaver heeft al enkele weken er- Het display is redelijk complex om onnodig energiegebruik te de huishoudens de thermostaat standaardinstellingen wordt het
varing opgedaan met de slimme uitgevoerd, zegt Jonker. Naast voorkomen. Echtgenoot Hans niet om energie te besparen. gasverbruik op speelse wijze
meter. Ze kreeg de meter dit jaar inzage in het actuele en histo- ziet dat ‘s nachts op kantoren Het huis wordt ‘s nachts op verlaagd. De slimme thermostaat
op 12 januari en beschikt sinds rische verbruik per dag, week, nog teveel verlichting en dezelfde temperatuur verwarmd moet ingesteld zijn op aangepast
23 januari over een thermo- maand of jaar, zijn allerlei extra computers aan blijven staan. als ‘s avonds, terwijl een lagere gasverbruik in de nachtelijke
staat met display van het merk toepassingen zoals Buienradar ‘Dat kan een stuk minder als nachtstand de gasrekening uren en moet het huishouden
Quby waarmee de meter op elk en filemeldingen toegevoegd. medewerkers erop gaan letten.’ met gemiddeld 11% kan laten feedback geven over het actuele
moment kan worden uitgelezen. Dat is gedaan om de aandacht dalen. Tevens heeft veertig en historische verbruik.


column

Hamilcar Knops

Wa r m g e n o e g ook goedkoper) om een systeem
van airconditioning op elektriciteit
te installeren in een gebouw dan een
Misschien is het toeval, maar precies op het ingenieus systeem van natuurlijke ventilatie
moment dat de Europese koudegolf Nederland en temperatuurhandhaving te ontwerpen en in te
bereikte, vloog ik naar de zomer van Peru, bouwen. Ook allerlei vormen van energiebesparing
waar ik deze column schrijf. Hier in Peru geen in onze gebouwen komen slecht van de grond, ook
elfstedenkoorts of een op volle toeren draaiende al zijn ze nu vaak al rendabel.
verwarming, maar zomervakantie en overal
ventilatoren om de hitte wat draaglijker te maken. Door die beschikbaarheid van goedkope (vaak
Een groter contrast is moeilijk denkbaar, maar het fossiele) energie vergeten we om onze systemen
biedt een interessant perspectief op het thema volledig duurzaam op te bouwen. Toch is dat goed
‘warmte’. mogelijk, laat ook de geschiedenis ons zien. In
Wie bijvoorbeeld een Peru hadden de bewoners van de Andes een heel
ei kookt, kookt een ruime Het laat duidelijk zien dat de vraag naar warmte of ingenieus systeem ontwikkeld om door middel van
hoeveelheid water, koude tijd- en plaatsgebonden is. Het ene moment terrassen en ‘kuilen’ verschillende microklimaten te
die men over het willen we verwarming, het andere moment koeling. creëren, waardoor ze zelfs op 4000 meter hoogte
algemeen later gewoon In Nederland, met een gemiddelde jaartemperatuur een variëteit aan gewassen konden verbouwen.
weer laat afkoelen van 10 °C, zullen we per saldo vaker verwarming Een soort kassen, maar dan zonder gas! En
willen dan koeling. Die vraag naar warmte kost ons in Nederland hebben we vele polders kunnen
wel veel energie: ongeveer de helft van het totale leegmalen enkel op basis van windmolens.
Nederlandse energieverbruik wordt ingezet voor
verwarming. Weinig mensen weten dat. Juist op het gebied van warmte zijn er
vele mogelijkheden tot verduurzaming:
Als we een duurzame(re) energievoorziening energiebesparing, warmtekrachtkoppeling,
willen, valt er op het gebied van warmte (en koude) betere benutting van restwarmte, opslag van
dus nog veel winst te halen – meer nog dan met warmte en/of koude, gebruik van aardwarmte,
duurzame elektriciteit. We moeten dan wel een warmtepompen, enzovoort. Zelf woon ik
paar problemen van het huidige systeem onder bijvoorbeeld in een appartement dat zo goed
ogen zien. geïsoleerd is dat ik eigenlijk nooit hoef te stoken,
ook niet in de winter, als er overdag maar genoeg
Ten eerste gooien we heel veel energie ‘ongebruikt’ zonlicht binnenvalt.
weg. Wie bijvoorbeeld een ei kookt, kookt een
ruime hoeveelheid water, die men over het De uitdagingen voor duurzame warmte zijn echter
algemeen later gewoon weer laat afkoelen. Bij veel niet alleen technisch. Vooral juridisch is het een
processen wordt uiteindelijk maar een paar procent onontgonnen terrein. Er is nog steeds geen
van de oorspronkelijke energie nuttig aangewend. werkende Warmtewet en voor veel nieuwe warmte-
initiatieven is de juridische situatie onduidelijk. Als
Ten tweede is energie zo goedkoop dat we dat niet verbetert, lopen veel nieuwe ‘duurzame
nauwelijks geprikkeld worden om anders (en warmte’-initiatieven het gevaar van een koude
zuiniger) met energie om te gaan. Zo is het kermis thuis te komen en zitten alleen de
bijvoorbeeld makkelijker (en waarschijnlijk advocaten er straks warmpjes bij.


essent richt zich op uitbreiding bestaande warmtenetten

‘ ieuwe warmtenetten
N
worden kleinschaliger’
Nederland gebruikt veel aardgas voor het verwarmen van huizen en gebouwen.
Maar aardgas is een fossiele brandstof. Om de warmtevoorziening te verduurzamen en
om restwarmte uit de industrie te benutten worden warmtenetten aangelegd.
De economische recessie lijkt echter roet in het eten te gooien, want de investeringen
Rob Smit hiervoor liggen hoog. Essent richt zich daarom op uitbreiding van bestaande
warmtenetten, zo meldt warmte-expert Rob Smit van Essent.
van Essent Tekst: Norbert Cuiper warmte levert beschikt altijd over een noodvoor-
Ro b Sm it hou dt zich bij
e n e rgiebedr ijf Essent
over belang ‘Warmte is belangrijk,’ zegt Smit aan het begin
ziening. Hierdoor zijn afnemers altijd verzekerd
van warmte. Laatst vertelde een ondernemer dat
b ezig met business-
e n productdevelopment.
van warmte van het gesprek. Hij illustreert zijn boodschap met
enkele cijfers. Maar liefst 40% van het totale ener-
hij nooit uitval van zijn warmtelevering heeft ge-
had. Dat is een verschil met een ketel op aardgas,
H i j heeft meer dan vijftien giegebruik in Nederland gaat in de warmtevoorzie- waar geen backup verplicht wordt gesteld. De
jaar ervaring op gebied ning zitten. Een gemiddelde woning verbruikt qua aanlevering van gas kan in de toekomst onzeker
van dec entra le ene rgie- energiewaarde veel meer warmte dan elektriciteit. worden als we steeds meer gas uit Rusland halen
o pwek k ing, energiebesparing ‘We praten altijd over elektriciteit als het gaat over en voor de productie van groen gas afhankelijk
e n du u r za m e energie. Smit het energiegebruik, maar het aandeel warmte is zijn van het aanbod in biomassa.’ Smit vindt het
s t udeerde van 1986 tot 1993 dermate groot dat energiebesparing ook gaat om opmerkelijk dat aardgas in Nederland als iets van-
s c heikunde in Utrecht, waarna efficiënt gebruik van warmte. De industrie heeft zelfsprekends wordt gezien, terwijl het bij aanleg
h i j aan de Universiteit van vaak warmte over, maar deze restwarmte wordt van een warmtenet altijd onderwep van gesprek
U t recht onderzoek deed naar vaak geloosd in open water of gaat de lucht in. Dat is. Warmte moet echter nog een plek veroveren.
e n e rgiebespa ring. Vervo lgens is zonde, dus die warmte moeten we benutten om ‘Warmte heeft zich echter op diverse plaatsen al
wer kte hij a l s c onsultant bij grote klappen te maken met energiebesparing.’ lang bewezen,’ zegt Smit.
Co gen Projec ts, a l s business
d e veloper bij Logic Electronics Voordelen Om warmte van de ene naar de CO2-reductie Voordeel van warmte is ook de
e n als senior consultant bij andere plek te brengen zijn warmtenetten nodig. forse vermindering van de CO2-uitstoot ten op-
Ke ma. Vanaf oktober 2008 Smit geeft aan dat aanleg van warmtenetten zichte van aardgas. ‘Het scheelt 25 tot 40 procent
wer kt hij bij Essent, eerst technisch lastig is. Daarnaast is het een hele kunst in CO2-reductie, afhankelijk van de bron’, zegt
o p de afdeling Warmte als om warmtenetten economisch rendabel te maken. Smit. ‘Nu is de warmtebron nog vaak van fossiele
p rojec tontwik kel aar, vanaf Wat zijn de voordelen van warmte ten opzichte van oorsprong, maar in de toekomst zal warmte steeds
ja nuari 2010 voor Essent Local aardgas? Smit noemt ze op: ‘Het eerste voordeel meer afkomstig zijn van duurzame bronnen, zoals
En e rgy Solu tions (ELES), de is het hogere comfort. En je hebt er geen omkijken biomassa en biogas. Daarmee kan je een hele
a fdeling die de warmteprojecten naar. Dat is anders bij aardgas. Een ketel op gas wijk, die aangesloten is op een warmtenet, in een
va n Essent exploiteert. Smit is moet regelmatig worden onderhouden en is na keer verduurzamen. Een warmtenet vormt daar-
d aarnaast ook docent voor de vijftien jaar aan vervanging toe. Ook kost een ketel door iets wat goed past in de overgang naar een
o p l eiding Wa r m ted istributie ruimte en sommigen vinden gas relatief onveilig. duurzame energievoorziening.’
d i e de Federatie van Warmte is daarentegen nagenoeg onderhoudsvrij
En e rgiec onsu lta nt s (FedEC ) en is nog veiliger dan aardgas.’ Ervaring Volgens Smit is het gunstig dat warmte
o rg a niseert. met diverse technieken is op te wekken. ‘De pro-
Leveringszeker Ook qua leveringszekerheid ductie en distributie van warmte kan bijna overal.
scoort warmte hoog, zegt Smit. ‘Een centrale die Hiermee hebben we in Nederland al veel ervaring


opgedaan, zoals bij het oudste warmtenet in Concurrerend Momenteel worden weinig
Utrecht. Dat stamt uit 1930, maar ook Essent heeft warmtenetten aangelegd vanwege de economi-
de laatste dertig jaar veel geleerd. Uit onderzoek sche recessie. Daarom richt Essent zich nu op het
van CE Delft blijkt dat Nederland al beschikt over koppelen van bestaande warmtenetten aan
een half miljoen aansluitingen (woningequiva- bestaande bouw. ‘Goed voorbeeld is Breda, waar
lenten) op een warmtenet. Dat is al behoorlijk het goed lukt om het warmtenet uit te breiden
wat, maar als je bedenkt dat we in totaal ruim zes naar bestaande woningen. Daarbij gaat het niet ‘warmtenetten in lastig convenant Meerjarenafspraken (MJA) douche en toilet lozen, moet een ap-

warm
miljoen woningen hebben kan dat nog fors uitge- alleen om de tarieven, maar ook om vervanging vaarwater’ ondertekend, waarin afspraken zijn partementencomplex van 220 woningen
breid worden. Daarbij komt dat we in staat zijn om van de gasketel en de looptijd van kosten en De dubbele dip die momenteel de gemaakt om de energie-efficiëntie te van warmte gaan voorzien. Ingenieurs-
economie teistert zorgt ervoor dat het verbeteren. De productie van mas- bureau Tauw adviseert Kroondehly, de
warmtenetten steeds beter aan te leggen gezien baten. Op basis hiervan bieden we warmte aan
rendement op investeringen in warm- siefkarton voor verpakkingen uit oud Nederlandse leverancier van de instal-
onze ervaring. De kinderziektes zijn verdwenen.’ onder betere, concurrerende voorwaarden.’ Op papier vereist veel energie. ’Het latie van Rabtherm. ‘Bij een modern,
tenetten tijdelijk is gedaald. Dat

te
deze manier moeten volgens Smit de investerin- meldde assetmanager An- is van groot belang om die geïsoleerd huis verdwijnt dertig procent
Trend Als trend ziet Smit dat nieuwe warmte- gen in warmtenetten worden terugverdiend. ‘De drew Glavimans van Eneco processen te optimaliseren van de warmte door het rioolputje’, zegt
netten kleinschaliger worden. Daarnaast wordt integrale kosten zijn nu goed geregeld in de begin februari tijdens en waar mogelijk rest- ingenieur Harry de Brauw (31), adviseur
een bijeenkomst in Rot- warmte te gebruiken,’ bij Tauw. Om een efficiënte riothermie-
nadrukkelijker gezocht naar het uitbreiden van Warmtewet. Warmte is voor afnemers niet duurder
terdam. Tijdens de Eneco aldus Broere. centrale te bouwen, zijn zo’n vijfduizend
bestaande netten met zowel nieuwbouw als dan gas. Dat principe blijft onveranderd in de huisaansluitingen nodig. Een centrale
Masterclass in Boijmans
bestaande bouw. ‘Grootschalige warmtenet- aangepaste Warmtewet.’ Van Beuningen deelden duurzame warmte kan honderd huishoudens van warm
ten zoals ze in het verleden zijn gebouwd diverse sprekers en deelne- kosteneffectief tap- en verwarmingswater voorzien. De
zullen niet meer op die wijze tot stand mers hun visie over de waarde Duurzame warmte is de meest investering wordt in sommige gevallen
van collectieve warmte en koude in kosteneffectieve methode om de in zes jaar terugverdiend met energie
komen. Die waren soms zwaar verlies-
de transitie naar een duurzame ener- doelstelling van 14 procent duurzame besparing.

‘Essent
latend. Vroeger was het gebruikelijk om energie in 2020, te halen. Dat stelt Gijs
gievoorziening. Glavimans noemde het
een warmtenet voor minimaal duizend potentieel voor warmtenetten in Neder- de Man, voorzitter van de stichting fabrieken botlek delen

positief over
woningen aan te leggen. Dat is door de land groot, maar ziet dat het lastiger is Warmtenetwerk. Duurzame warmte stoom
economische terugval lastig geworden, omdat om in de economische recessie genoeg is volgens De Man bijvoorbeeld In het Botlekgebied komt een
inkomsten uit warmtenetten te halen. interessant bij woningreno- groot buizennetwerk om

decentraal’
nu lastig is te voorzien of zulke forse investeringen
Paul Dielissen, manager duurzaam bij vatie. Uit een studie van stoom uit te wisselen
zullen renderen. Een nieuwbouwwijk is wellicht DWA blijkt volgens hem tussen bedrijven. De
ASR Vastgoed Ontwikkeling, zei dat het
pas over tien jaar of meer volgebouwd. Hierdoor is nodig is om meerdere warmteleveran- dat bij het renoveren uitwisseling moet het
het nu meer maatwerk geworden en worden meer Energiebedrijf Essent staat positief ciers aan te laten sluiten op een warm- naar energielabel A, het energieverbruik van de
kleinschaliger projecten opgestart. Voor een kleine tegenover initiatieven voor decentrale tenet. Als voorbeeld noemde hij een gebruik van duurzame bedrijven verlagen en de
installatie dat zonnewarmte levert. Dit warmte minder investe- CO2-uitstoot verminderen.
wijk wordt een warmtenet aangelegd, waarop productie van duurzame energie. Dat zei
maakt warmtelevering voor afnemers ringen vraagt dan wanneer Netbeheerder Stedin zegt
andere wijken later kunnen aansluiten.’ Rob Smit tijdens het Nieuwjaarsdebat van er alleen gebouwgebonden dat de CO2-uitstoot jaarlijks
aantrekkelijker, aldus Dielissen.
FB in Eemnes. Hiermee reageerde hij maatregelen genomen worden. Voor met 200.000 ton kan worden verlaagd.
Warmtevraag Zijn warmtenetten nog rendabel, op de vraag van een adviseur van Cofely hergebruik warmte de uitbouw van duurzame warmte is Bedrijven kunnen hun stoom door het 2
nu woningen steeds energiezuiniger worden? wat energiebedrijven zoals Nuon vinden levert energiebesparing een gelijk speelveld met andere opties kilometer lange netwerk transporteren
Het hergebruik van restwarmte levert noodzakelijk. Een belangrijke stap naar omliggende fabrieken die stoom
Volgens Smit blijft er altijd warmtevraag, wel van lokale plannen voor opwekking van
een aanzienlijke energiebesparing daarvoor is al gezet door het ministerie als productiemiddel gebruiken. Die
verandert de karakteristiek van de vraag. ‘Wonin- duurzame energie. Smit: ‘We geloven van ELI in de SDE+. Bij de productie fabrieken wekken hun stoom nu op
op. Dat blijkt uit een investering van
gen worden inderdaad steeds energiezuiniger, in lokale opwekking en willen graag in kartonproducent Solidpack uit Loenen. van duurzame warmte wordt nu ook de met fossiele brandstoffen. De fabrieken
maar luxer en uitgebreider douchen en in bad gesprek met partijen zoals gemeenten Het bedrijf kon dankzij de Ener- onrendabele top gesubsidieerd. mogen zelf bepalen hoeveel waterdamp
gaan vergt meer warm water. Hierdoor blijft het en coöperaties die deze plannen gie-investeringafrek (EIA) Op het verlanglijstje van De ze willen afnemen of leveren. Afvalver-
investeren in de ombouw Man staan verder waarde- werker AVR en chemiebedrijf Emerald
aandeel warmte in het energieverbruik groot.’ Smit initiëren. Het lijkt er echter op dat we
van de droogpartij. Hier- ring van warmtelevering Kalama Chemical zijn de eerste twee
geeft toe dat de investeringen van warmtenetten als energiebedrijf niet de populairste bij emissierechten voor bedrijven die gebruik gaan maken van
bij werd de afvoer van de
hoog liggen maar op lange termijn zijn terug te gesprekspartner zijn voor deze partijen. restwarmte aangepast, CO2. het netwerk. De gemeente Rotterdam
verdienen. ‘Tijdens de koudegolf afgelopen winter Daar zijn we best verdrietig over, want we vertelt Rob Broere van hoopt dat andere ondernemingen snel
werden records in gasverbruik gebroken. Ook in hebben veel ervaring in de aanbieding. Solidpack. ‘Via een warm- enschede krijgt zullen volgen.
passiefhuizen of energieneutrale woningen is er We hopen daarom dat initiatiefnemers tewisselaar wordt de lucht warmte uit riool
afgevoerd, maar de warmte De gemeente Enschede wil
op zulke momenten vraag naar warmte. Dit laat overwegen om ons toch te benaderen voor volgende jaar het riool tussen de
blijft in een gesloten kring waardoor
zien dat warmtelevering zelfs in de energiezuinig- een gesprek. Met onze expertise kunnen we die kunnen hergebruiken. Dat levert stad en de rioolwaterzuivering voorzien
ste woningen belangrijk blijft.’ we ze in ieder geval een eind op weg een aanzienlijke besparing op in het van een riothermiesysteem. Het riool,
helpen.’ energiegebruik.’ Solidpack heeft het waarop tienduizenden Enschedeërs hun


reportage

De energieprijzen zijn momenteel nog waarop de CO2-prijs een dalende lijn vertoont. Ook dat kolen vies zouden zijn, relativeert
te laag voor het gros van de afnemers
Stikkelman. ‘Bruinkool is nog viezer.’
om de noodzaak in te zien van meer
energiebesparing en meer duurzame
energie. Energie moet duurder worden Fossiel of duurzaam
zodat besparing urgenter wordt. Kolen en gas zijn op korte termijn de belangrijkste energiedragers, zegt Van Hemel. Als de
energievoorziening echter niet duurzamer wordt zullen de energiekosten na 2020 fors op-
lopen, zo verwoordt ze een conclusie uit de World Energy Outlook van het Internationale
Tekst: Norbert Cuiper Energie Agentschap (IEA). De opkomende landen zoals China zullen zowel kolen als duur-
zame energie gebruiken om de stijgende energievraag te dekken. Van Hemel verwacht

‘ nergie moet
E
dat de CO2-prijs op lange termijn zal stijgen waardoor kolen uiteindelijk zullen verdwijnen
als brandstof voor energie. Het perspectief voor kolen is op de lange termijn echter geen
probleem, zegt Stikkelman. ‘Kolencentrales kunnen deels of volledig overstappen op bio-
massa.’ Schoen vindt dat Nederland onafhankelijk van China een energiebeleid kan volgen

duurder
om de energiekosten beheersbaar te houden. ‘We moeten intern kijken naar manieren
waarop we met onze bedrijven meer kunnen besparen op energie.’

‘Energieprijzen moeten stijgen’

worden voor
Van Hemel wijst erop dat de overheid energiebesparing kan stimuleren door de belasting
op fossiele energie te verhogen. Dat kan ervoor zorgen dat bedrijven meer energie willen
besparen en meer duurzame energie willen toepassen. ‘De energieprijzen zullen nog ver-
der moeten stijgen om duurzame energie en energiebesparing aantrekkelijker te maken,’

besparing’
zegt Hendrik Koetsier van adviesbureau EnergieRendement uit Utrecht. Daarop houdt Rob
Stikkelman een krantenbericht omhoog, waarop het faillisement van aluminiumsmelterij
Zalco wordt aangekondigd. ‘Wil je dat op je geweten hebben?,’ vraagt hij aan Koetsier.
Ook bedrijven op gebied van duurzame energie hebben het moeilijk, voegt Stikkelman
toe. Als voorbeeld noemt hij de Arnhemse zonnefilmproducent Helianthos, die eigenaar
Nuon verkoopt via een online veiling.
Dat was de belangrijkste conclusie van het Nieuwjaarsdebat van
FB, dat op donderdag 12 januari 2012 werd gehouden in hotel Decentrale energiebedrijven
de Witte Bergen in Eemnes. Circa 80 toehoorders, overwegend Zorgen decentrale energiebedrijven voor lagere energieprijzen? Dat lijkt er wel op, zegt
energieadviseurs die aangesloten zijn bij de vereniging FedEC en de Van Hemel. Ze woont in Lochem, waar energiecoöperatie Lochem Energie al 900 leden
stichting Phoe en andere zakelijke relaties van FB, waren hierop heeft. De leden, overwegend consumenten, kunnen nu al energie inkopen via de coöpera-
afgekomen. Gertjan de Werk, onderzoeker aan de TU Delft, leidde tie, die hen helpt om de energiekosten te verlagen. Zo krijgen ze 20% korting als ze zonne-
het debat met drie sprekers: Carolien van Hemel van het Utrecht panelen op hun dak laten zetten, waardoor ze de investering van circa 7.000 euro binnen
Sustainability Institute, ingenieur Jarno Schoen van ingenieurs- twintig jaar terugverdienen. Dit laat zien dat lokale energiecoöperaties hun leden kunnen
bureau Ebatech en directeur haveninnovatie Rob Stikkelman van overhalen om over te schakelen op duurzame energie, zegt Van Hemel. Maar maakt dat
de TU Delft. Deze sprekers waren respectievelijk voorstanders van duurzame energie, duurzame energie goedkoper?, vraagt dagvoorzitter De Werk. ‘De prijzen voor duurzame
energiebesparing en fossiele energie. Ze betoogden met verve hun standpunten tijdens energie zullen dalen, maar er is wel een investering nodig om deze te benutten. Daarvoor
het debat, dat het publiek diverse reacties ontlokte. bestaan financiële constructies. Belangrijk is dat de leden vertrouwen hebben in de lokale
energiecoöperaties, die het voor hen regelen,’ aldus Van Hemel.
‘Kolen onmisbaar’
Kolen zijn goedkoop en zijn onmisbaar als brandstof in centrales om elektriciteit op ‘Te optimistisch’
te wekken, zegt Stikkelman. Van Hemel heeft liever aardgas, omdat dit beter past bij De energieprijzen zijn afgelopen jaren alleen maar gestegen, met 4 procent per jaar, zegt
Nederland als gasland. Volgens haar belemmert kolen- en kernenergie de overgang naar Ton Ceelie van Raadgevers in Energie. Hij vindt het verkeerd en te optimistisch om te
een duurzame energievoorziening. Nederland heeft echter nog aardgas tot 2060, maar verwachten dat de energieprijzen zullen dalen. Ook de gasprijs is sinds 1986, die toen 40
kan nog ver na 2100 beschikken over kolen, werpt Stikkelman tegen. Maar dan is een lage eurocent bedroeg, met maar liefst 85% gestegen. Ceelie acht beperking van de energie-
energieprijs nodig om te concurreren met China, zegt Schoen. Hij vindt dat energiebespa- kosten kansrijk, maar hiervoor zijn ‘wel goede initiatieven nodig. Dit vereist een andere
ring nodig is om de energiekosten laag te houden. Volgens Jan Grift van Energy Matters zal aanpak,’ aldus Ceelie. Volgens energiecoördinator Paul Kevenaar van Arkema is het wel
kolen als brandstof verdwijnen bij een hoge CO2-prijs, maar Stikkelman toont een grafiek mogelijk om de energieprijs te verlagen. ‘Dit kan door meer stroom op de markt te bren-


reportage

gen. De energiebedrijven zullen dan een lagere energieprijs bepalen, op basis van meer
aanbod bij een gelijkblijvende vraag.’ Kevenaar verwijst ook naar de tuinders, die bewijzen
dat decentrale productie duurzame energie goedkoper maakt. Het gaat volgens Stikkel-
man te ver om te verwachten dat lokale energiebedrijven over een eigen energiecentrale
kunnen beschikken. ‘In Finland investeren 86 bedrijven in een kerncentrale. Ik verwacht
niet dat het goedkoper kan.’
ziekenhuizen kunnen meer zorgen dat ze dit jaar de energiepresta- koper geld te lenen voor investeringen
Energie te duur? energie besparen ties van hun gebouw in kaart brengen in energiebesparende maatregelen.
‘Is energie te duur?’, vraagt dagvoorzitter De Werk aan het publiek. Geen enkele adviseur Ziekenhuizen kunnen gemiddeld 12% en waar nodig verbeteren”, stelt Hans Op die manier kan energiebesparing

ener g ie b
besparen op hun energieverbruik. Cox, adviseur overheids- en publieke vaart krijgen. Volgens voorzitter Marcel
steekt zijn hand op. ‘Moeten we de ontwikkeling van duurzame energie stimuleren?’ Circa
Dat blijkt uit een verkenning van gebouwen voor Agentschap NL. Engels van Uneto-VNI beseffen gebouw-
de helft van de aanwezigen steekt zijn arm omhoog. Waarom? ‘Dat is nodig voor de eigenaren al dat verduurzaming met
TNO. Vooral op het gebied
toekomst,’ zegt iemand met een vooruitziende blik. Job de Lange van Nuon-dochter van verlichting, ventilatie hogere huur na warmtekoude-opslag en energiezuinige
Ebatech weet het treffender te verwoorden. ‘We zijn verslaafd aan fossiele energie. Om en luchtbevochtiging zijn energiebesparing verlichting de waarde van een gebouw
hierop grip te krijgen moeten we onze verslaving afbouwen. Dat is veel besparingen moge- Huurders willen best verhoogt. ‘Bij particuliere woningbezit-

es p a
lijk. In totaal gaat het om betalen voor energie- ters moet dat besef echter nog groeien.’
de oplossing,’ zegt De Lange. ‘Ik mis het positivisme,’ reageert Job
een besparing van 15 mil- besparing. Dat blijkt uit Engels stelt voor om de afgifte van
de Visser van energiestudieburo Encon uit Amsterdam. Hij verwijst onderzoek van Atrivé energielabels voor woningen ook fiscaal
joen euro. Per ziekenhuis
naar het platform Nudge, dat bedrijven stimuleert om duurzaam- bedraagt de gemiddelde voor Aedes, de Woonbond te stimuleren via het eigenwoningforfait
heid in de praktijk te brengen. Als voorbeelden noemt Visser de

rin g
besparing circa 150 duizend en AgentschapNL onder of de onroerendgoedbelasting, maar
‘holy warming competition’ waarbij bedrijven nadachten over een euro op jaarbasis. In de regio 100 corporaties. Veel woningen het simpelst is volgens Engels via de
Rijnmond hebben de ziekenhuizen hun blijven hangen in een slecht energiela- overdrachtsbelasting.
manier om de Sint Bavo kerk in Haarlem duurzaam te verwarmen.
doelstellingen op het gebied van ener- bel omdat de corporaties beperkte
‘Als de berg niet naar Mozes komt, komt Mozes wel naar de berg.’ investeringsruimte hebben en geen goes bespaart energie met
giebesparing inmiddels vastgelegd in
Met dat spreekwoord sloot De Visser het debat af onder een luid een intentieverklaring. Elk ziekenhuis huurverhoging vragen. Corporaties die deuren dicht
applaus. heeft de ambities op het gebied van dat wel doen maken relatief grotere De gemeente Goes organiseert samen
energiebesparing vastgelegd in een labelstappen (drie tot vier labelstap- met milieuorganisatie ZMf en Onderne-
energiebesparingsplan. De intentie- pen). Zij brengen bij de huurders met mersvereniging OOG wederom de ‘deu-
verklaring is mede ondertekend door succes 40 tot wel 80 procent van ren dicht actie’ voor winkeliers om
het ministerie van Binnenlandse zaken, de te verwachten besparing in energie te besparen. Hiermee
dat landelijk wettelijke beleidskaders rekening. Volgens adviseur stimuleert de gemeenten
ontwikkeld om energie te besparen Maarten Corpeleijn van ondernemers de deur van
binnen gebouwde omgeving. Atrivé mogen coporaties hun winkel te sluiten bij
Trainingen en opleidingen in Energie Warmte niet zomaar de huur koud weer, zodat er geen
strengere energie-eisen verhogen, maar moeten warmte verloren gaat.
Kiwa wil een Partner for Progress zijn gebaseerd op haar kwaliteiten als erkend en bekend gebouwen zittende huurders indivi- Een mogelijk bezwaar
certificeringsbedrijf, gesteund door testing, inspectie, training, technologie, data en advies. De eisen waaraan gemeenten moeten dueel of collectief instem- van ondernemers is dat de
voldoen met betrekking tot energie men met huurverhoging. Dat gesloten deuren afbreuk doen
In het regulier onderwijs zijn er weinig opleidingen die zich specifiek richten op energiedistributie in gemeentelijke gebouwen worden kan via vaste pakketten of via aan het open karakter van be-
door netwerkbedrijven. Dit gemis wordt al sinds jaren opgevuld door de specifieke technische aangescherpt. Gemeenten moeten individuele keuzepakketten. Corpeleijn paalde organisaties. Om die reden zijn
opleidingen van Kiwa Training. beschikken over een energielabel adviseert dit te combineren met een er bordjes gedrukt met de tekst ‘Natuur-
en dat zichtbaar voor de burgers garantie over de energiebespa- lijk zijn we open, de deur is alleen dicht
Bekende opleidingen die wij organiseren zijn o.a.: ophangen in een algemene ring om discussie tussen om energie te besparen’ die winkeliers
• Middelbare Gas/Warmte/Elektriciteitsdistributietechniek (MGT/MWDT/MEDT) ruimte binnen gebouwen corporaties en huurders te gratis kunnen aanvragen. De actie is een
• Hogere Gastechniek (HGT) boven de 1.000 vierkante voorkomen. vervolg op de actie die vorig jaar voor
• Uitvoerder Ondergrondse Infratechniek (Gas/Warmte/Water/Energiekabels) meter, zoals bepaald in het eerst werd gehouden. Ongeveer
de Energy Performance ‘stimuleer ener- honderd onderdemers in de gemeente
Andere interessante trainingen die wij organiseren zijn o.a.: of Buildings Directive gielabel fiscaal’ vroegen een bordje aan en besloten de
• Workshop CO2 - Prestatieladder (EPBD). Gemeenten die Brancheorganisatie Une- deur dicht te houden. Uit onderzoek van
• Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) per 1 januari 2013 niet aan to-VNI pleit ervoor om de ZMf blijkt dat een open deur van twee
• Normkennis ISO 9001/14001 deze verplichting voldoen, afgifte van het energielabel bij drie meter jaarlijks zorgt voor 4000
• Interne Audit ISO 9001/14001 kunnen te maken krijgen met voor woningen fiscaal te stimu- euro extra stookkosten.
sancties. Als het label niet aanwezig of leren om meer gebouwen en woningen
Meer informatie? niet zichtbaar is kan de Inspectie Leef- sneller energiezuiniger te maken. Ook
Voor meer informatie over cursusinhoud, lesdata, prijzen en aanmelden kijkt u op onze omgeving en Transport een last onder pleit de installateursvereniging ervoor
website: www.kiwatraining.nl of belt u: 055 - 53 93 539. dwangsom opleggen aan de gebouw- om particulieren en bedrijven zo snel
eigenaar. “Het is zaak dat gemeenten mogelijk in staat te stellen om goed-


Lessen 1. Overheid neemt voortouw
De Oostenrijkse hoofdstad Wenen heeft tegenwoordig een indrukwekkend warmtenet

uit het met een warmtering rondom de stad. Maar de geschiedenis van het warmtebedrijf startte
veertig jaar geleden heel simpel met een warmteleiding van de afvalverbrander in Spit-

buitenland telau naar het ziekenhuis. De gemeente Wenen, eigenaar van Fernwärme Wien, heeft
een doorslaggevende rol gespeeld bij de opmerkelijke groei van het warmtebedrijf. Het
bestuur van de Oostenrijkse hoofdstad besloot om waar enigszins mogelijk elk eigen
Nederland kan van het gebouw aan te sluiten op het warmtenet. De staat volgde dit voorbeeld met haar gebou-
wen. Ook de oude paleizen in de binnenstad zijn aangesloten. Langdurige discussies en
buitenland veel leren over onderhandelingen over tarieven zijn niet nodig. Daar zijn vaste afspraken voor gemaakt.
toepassing van warmte. Het goede voorbeeld van Wenen en Oostenrijk zorgde voor een versnelde ontwikkeling. In
Duitsland en Oostenrijk Nederland gaan gemeenten en provincies niet altijd even makkelijk over op warmtenetten
en vooral Denemarken en als dat wel mogelijk is. Overigens zijn het Koninklijk Paleis en het Binnenhof in Den Haag
al wel aangesloten op warmte, evenals meerdere ministeries.
Zweden liggen ver voor
met warmtelevering. In de 2. Verplicht gebruik restwarmte
aanpak in de Duitstalige en Na de eerste oliecrisis besloot de Deense overheid om minder afhankelijk te worden van
Scandinavische landen zitten energie uit het buitenland. Het succes van het beleid is onomstotelijk. Begin zeventiger
jaren was Denemarken voor 99 % afhankelijk van de import van energie en nu is het de
voor ons tien leerpunten. enige staat in de Europese Unie die netto exporteur van energie is. Naast windenergie is
Dat blijkt uit enkele studie- het warmtebeleid in Denemarken erg sterk. Afvalverbranders, energiecentrales en grote
reizen van de stichting industrie krijgen simpelweg geen milieuvergunning zonder contract voor warmtelevering
Warmtenetwerk. Wat kunnen aan een warmtenet. Het energetisch rendement van de afvalcentrales zit in Denemarken
dan ook altijd op meer dan 80 procent. Dankzij de inkomsten uit warmte zijn de verwer-
we leren van buitenlandse kingstarieven voor afval ook nog eens de laagste van West-Europa. In Kopenhagen wordt
warmtebedrijven? 90 procent van de warmtebehoefte gedekt door warmtenetten.

Tekst: Klaas de Jong 3. Laat afnemers participeren
De Duitse gemeente Lathen produceert meer duurzame energie dan er in totaal wordt ver-
bruikt. De energie wordt geproduceerd door coöperaties waarin burgers kunnen inleggen.
Aan de zonnecentrale kun je al met een inleg van 100 euro deelnemen. De Energiegenos-
senschaft Nahwärme Lathen stelt een inleg van 4.000 euro verplicht voor aansluiting van
een woning op het warmtenet. Dat is een fors bedrag, maar dat kan vlot worden terug-
verdiend door het lage warmtetarief. De warmte komt vrij bij de opwekking van groene
stroom uit biogas van twee boerderijen. De lage warmteprijs is mogelijk door de warmte-
bonus op de groene stroom. Het warmtebedrijf van Lathen is een paar jaar geleden vanuit
het niets gestart. Inmiddels heeft men zoveel afnemers dat er meer warmtebronnen nodig
zijn. Daarom bouwt men nu een warmtekrachtcentrale op hout.

4. Durf verantwoord risico te nemen
Heel wat projecten zijn in Nederland in de bureaula verdwenen omdat men geen spijker-
harde garanties voor langere termijn kon krijgen van industrie met restwarmte. Warmte-
netten schrijf je af over dertig jaar, maar in de industrie kan men in het gunstigste geval
maar een jaar of tien vooruit kijken. In de door ons bezochte steden tillen de warmtebe-
drijven daar wat minder zwaar aan dan wij doen. Men beseft wel dat er een onzekerheid
Het afvalverbrandings- is, maar ook dat er een grote besparing mogelijk is. In de grotere warmtenetten is men
complex Spittelau meestal ook niet afhankelijk van één warmteproducent maar van meerdere. Zo heeft
in Wenen, Oostenrijk de Zweedse havenstad Malmö negen verschillende producenten voor het warmtenet.
Foto: Wien Energie Deze variëteit aan warmtebronnen maakt een warmtenet minder afhankelijk van warm-


televeranciers. Uiteraard is een dergelijke situatie in de loop der tijd 9. Verbeter warmtenet 10. Zorg voor besparing bij
ontstaan. Zo begon Wenen veertig jaar geleden met de afvalcentrale voor nieuwbouw afnemers
Spittelau, maar is de warmteproductie uitgebreid met een olieraf- Nieuwe woningen worden in De Deense warmtebedrijven hebben
finaderij, een zeeppoederfabriek, een biomassacentrale, een warmte- Denemarken zwaar geïsoleerd een door de overheid opgelegde
krachtcentrale en de afvalverwerker Simmerring. en de kwaliteit van isolatie en actieve bemoeienis met hun klan-
luchtdichtheid wordt nagemeten ten. Leveranciers van elektriciteit,
5. Begin met grote afnemers voor oplevering. Verwarming van aardgas en warmte moeten jaarlijks
Interessant is ook de aanpak voor de ontwikkeling van een warmtenet het huis vraagt nog maar weinig bij hun afnemers een besparing op
vanuit het niets in de Duitse plaatsen Pfaffenhofen en Pullach nabij energie, maar het verbruik van warm het verbruik realiseren. De overheid
München. In Pfaffenhofen bouwde een particuliere ondernemer een water voor douche en bad stijgt net stelt aan de energiebedrijven geld
warmtekrachtcentrale die hout uit de omgeving verstookt. Voor de als bij ons. Traditioneel ontworpen beschikbaar voor de uitvoering.
warmtelevering richtte men zich op de grote afnemers: een ziekenhuis, warmtenetten zouden een relatief Veel Deense warmtebedrijven geven
een zuivelfabriek en een brouwerij. Na contracten met deze afnemers hoog warmteverlies hebben. ook korting op de warmtekosten als
ging men aan de slag met de woningeigenaren langs het leidingtracé. Daarom heeft de overheid met hun afnemers zorgen voor een lagere
Daarna is de uitbreiding vanzelf gaan lopen en wordt een steeds groter ingenieursbureaus en universiteit retourwatertemperatuur dan
deel van het Beierse stadje van warmte voorzien. een ontwikkelprogramma opgezet standaard.
voor geavanceerde netten. De
6. Richt lokaal energiebedrijf op resultaten bij nieuwbouw geven
De gemeente Pullach (9.000 inwoners) besloot een jaar of vier geleden aan dat er veel ruimte is voor
om een eigen energiebedrijf op te richten. Dit bedrijf investeerde in verbetering. Het percentage
een geothermieboring om warmte aan een zwembad en scholen te le- warmteverlies is met 12 procent
veren. De boring was succesvol en leverde heet water van 104 graden. zelfs lager dan in oudere wijken
Na de aansluiting van zwembad en scholen besloot men het warmte- met een veel hoger warmteverbruik.
net verder uit te bouwen en het ziet er nu naar uit dat binnen enkele Door de toepassing van dunnere
jaren vrijwel het hele stadje van warmte wordt voorzien. Dat betekent leidingen en ‘twin pipes’ zijn
ook investering in een extra boring omdat men nu meer warmte nodig ook de aanlegkosten lager dan
heeft. bij traditionele netten. Deze
geavanceerde netten leveren in
7. Geef klanten extra aandacht de modernste woonwijken een
Fernwärme Wien voert een actief beleid om klanten niet alleen gunstiger investeringsplaatje en een
betrouwbaar warmte te leveren voor een verantwoorde prijs maar hogere reductie van CO2–uitstoot
om ook de afnemers een warm gevoel te geven bij hun product. De dan individuele warmtepompen, zo
klanten krijgen een kortingpasje voor culturele evenementen. De door blijkt uit Deense onderzoeken.
de architect en milieuactivist Hundertwasser ontworpen centrale Spit-
telau is het beeldmerk van het warmtebedrijf. Deze centrale is ook een
toeristische attractie waar jaarlijks veel bezoekers op af komen.

8. Zet label op voor warmte
In Denemarken en Zweden zijn warmtenetten in de steden de norm en
is de keuze voor warmte eigenlijk vanzelfsprekend. Daarmee dreigt de
aandacht voor de klant in het gedrang te komen. De Zweedse vereni-
ging voor warmtenetten heeft het kwaliteitskeurmerk Reko ontwikkeld
om warmtebedrijven bij de les te houden. Het keurmerk omvat niet
alleen eisen aan de klant op gebied van betrouwbaarheid, facturering
en prijs, maar ook op communicatie met de klant. Het organiseren van
een jaarlijkse voorlichtingsbijeenkomst voor de klanten over de pres-
taties van het warmtenet is verplicht als je het Reko-label wilt krijgen.
Eigenlijk niets bijzonders, maar hoeveel warmtebedrijven in Nederland
doen dit


Ensoc Magazine 2012-01

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Empfohlen

Empfohlen (20)

Ensoc Magazine 2012-01