ΕΜΕΙΣ ΕΔΩ ΠΑΙΖΟΥΜΕ ΜΠΑΛΑ, εργασία για την οπαδική βία
Αγώνες για τη δημιουργία αυτόνομης Ποντιακής Δημοκρατίας (1917-1922)
1. Δ. Ο ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ
ΤΟ 19Ο ΚΑΙ 20Ο ΑΙΩΝΑ
ΦΑΤΣΗ
ΑΘΑΝΑΣΙΑ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
1
2. 2. Αγώνες για τη
δημιουργία μιας
αυτόνομης
Ποντιακής
Δημοκρατίας
(1917-1922)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
2
3. ΗΓΕΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΙΑΚΟΥ ΑΓΩΝΑ
Οι Έλληνες της Διασποράς αναδείχθηκαν πρωτεργάτες στους αγώνες για τη δημιουργία μιας αυτόνομης ποντιακής
δημοκρατίας με βασικούς εκπροσώπους τους
Κ. Κωνσταντινίδη από τη Μασσαλία,
Β. Ιωαννίδη και Θ. Θεοφύλακτου από το Βατούμ,
I. Πασσαλίδη από το Σοχούμ,
Λ. Ιωαννίδη και Φ. Κτενίδη από το Κρασνοντάρ.
Από τους Έλληνες του ιστορικού Πόντου ξεχωρίζουν οι δύο σεβάσμιες μορφές της Εκκλησίας
ο μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος και
ο μητροπολίτης Αμάσειας Γερμανός Καραβαγγέλης
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
3
6. ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ ΣΤΟΝ
ΧΡΥΣΑΝΘΟ
Λίγες μέρες πριν από τη ρωσική
κατοχή της πόλης, τον Απρίλιο του
1916, έγινε η παράδοση της
Τραπεζούντας από τον Τούρκο Βαλή
Μεχμέτ Τζεμάλ Αζμή μπέη στο
μητροπολίτη Χρύσανθο.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
6
Ο Χρύσανθος λόγω της συνετής πολιτικής του
απέναντι στους μουσουλμάνους της περιοχής,
έγινε δεκτός, από τους Ρώσους αλλά και από
τους προξενικούς εκπροσώπους των άλλων
κρατών, ως ηγέτης στην ευαίσθητη περιοχή,
όπου ήταν ακόμη νωπές στους κατοίκους οι
μνήμες από τις σφαγές και τις εχθροπραξίες.
Τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο, τον Απρίλιο του 1916, η Τραπεζούντα
καταλαμβάνεται από τον ρωσικό στρατό. Η ρωσική κατοχή διαρκεί ως το
Φεβρουάριο του 1918, οπότε η Ρωσία ανακαλεί τα στρατεύματά της από
τα εδάφη της Τουρκίας.
7. ΠΡΟΕΔΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ
Η δίχρονη προεδρία του Χρύσανθου ήταν ένα αληθινό
διάλειμμα δημοκρατίας και αρμονικής συμβίωσης
χριστιανών και μουσουλμάνων.
Το Φεβρουάριο του 1918 η κατάσταση είχε αλλάξει ριζικά, όταν
ύστερα από την επικράτηση των μπολσεβίκων το 1917, ο ρωσικός
στρατός εγκατέλειψε την Τραπεζούντα και η περιοχή ξαναπέρασε
ξαναπέρασε στην κατοχή των Νεοτούρκων.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
7
8. ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΠΟΝΤΙΩΝ
ΠΡΟΣ ΤΗ ΡΩΣΙΑ
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
8
Στις δύσκολες εκείνες στιγμές,
χιλιάδες Έλληνες του
ανατολικού Πόντου και του
Καρς, για να γλιτώσουν από τις
διώξεις από τους Νεότουρκους,
πήραν το δρόμο της φυγής
προς τη Ρωσία, η οποία
δοκιμαζόταν τότε από εμφύλιο
πόλεμο.
9. ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ (1/2)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
9
Ο ξεριζωμός των Ελλήνων της Μικράς
Ασίας ευαισθητοποίησε τους Έλληνες
της Ρωσίας, οι οποίοι ήδη από το Α'
Πανελλήνιο Συνέδριο, τον Ιούλιο του
1917 στο Ταϊγάνιο αποφάσισαν την
εκλογή Κεντρικού Συμβουλίου για τη
δημιουργία ανεξάρτητου Ποντιακού
Κράτους, με προσωρινή έδρα την πόλη
Ροστόβ.
10. ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ (2/2)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
10
Για πρώτη φορά οι Πόντιοι της Διασποράς οργανώθηκαν σε όλες τις μεγάλες
πόλεις της Ελλάδας
Αθήνα,
Θεσσαλονίκη,
Καβάλα,
Βόλο,
στις πόλεις του εξωτερικού.
11. Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ Κ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ (1/2)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
11
Ο Κωνσταντινίδης από τη
Μασσαλία με διαδοχικά
υπομνήματα ενημέρωνε
τις συμμαχικές δυνάμεις
για την τραγική
κατάσταση που
επικρατούσε στον Πόντο.
Τύπωσε και κυκλοφόρησε χάρτη που
όριζε τα σύνορα της προτεινόμενης
ποντιακής δημοκρατίας.
• Αυτό το χάρτη τύπωσε και σε απλό σχήμα
ταχυδρομικού δελτίου (καρτ-ποστάλ) με γραπτό
κείμενο στα γαλλικά: «Πολίτες τον Πόντου
ξεσηκωθείτε! Θυμίστε στα φιλελεύθερα έθνη τα
ύψιστα δικαιώματα σας για τη ζωή και την
ανεξαρτησία».
Στην Ευρώπη πρωτεργάτης του αγώνα ήταν ο Κ. Κωνσταντινίδης.
12. ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
12
Ο Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης
έστειλε επιστολές («εγκύκλια
γράμματα») από τη Μασσαλία παντού
όπου ζούσαν Πόντιοι και τους
ζητούσε να οργανωθούν και να
αγωνιστούν για τον κοινό σκοπό.
Ταυτόχρονα απηύθυνε έκκληση στις
μεγάλες δυνάμεις της Εγκάρδιας
Συνεννόησης (Αντάντ) για τη
δημιουργία ανεξάρτητου κράτους του
Πόντου, με πολίτευμα δημοκρατικό.
Μεταξύ άλλων έστειλε και
ταχυδρομικά δελτάρια με το χάρτη
του Πόντου, στην ελληνική και τη
γαλλική γλώσσα, με το «σάλπισμα»:
«Πολίται του Πόντου εγερθείτε,
υπομνήσατε εις τα φιλελεύθερα έθνη
τα ύψιστα δικαιώματά σας εις την
ζωήν και την ανεξαρτησίαν».
Πηγή:https://www.pontosnews.gr/496972/pontos/prosopikotites/konstantinidis-
konstantinos/
13. Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ Κ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ (2/2)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
13
Η ρωσική επανάσταση ξεσήκωσε τους
Έλληνες του Πόντου για το δικό τους
εθνικό αγώνα.
Στο πρώτο παγκόσμιο Παν-ποντιακό Συνέδριο, που
οργανώθηκε στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918,
ο ίδιος ο Κ. Κωνσταντινίδης, με τηλεγράφημα που
έστειλε στον Α. Τρότσκι, ζήτησε επίσημα την
υποστήριξη της Σοβιετικής Ένωσης.
14. ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ
Η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου ήταν αρχικά
σύμφωνη με τον αγώνα και τις εθνικές διεκδικήσεις
Στο συνέδριο Ειρήνης όμως στο Παρίσι, που άρχισε το Δεκέμβριο του 1918, ο
Ελ. Βενιζέλος πιέστηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις και δεν συμπεριέλαβε τον
Πόντο στο φάκελο των ελληνικών διεκδικήσεων.
Παρά τις έντονες διαμαρτυρίες των Ελλήνων του Πόντου, συμφώνησε να
παραχωρηθεί η περιοχή στην υπό ίδρυση Αρμενική Δημοκρατία.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
14
16. ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
16
Η πρόταση του Ελ. Βενιζέλου προκάλεσε μεγάλη απογοήτευση στους
Έλληνες του Πόντου, οι οποίοι στα διάφορα συνέδρια που
πραγματοποίησαν
στο Μπακού, στο Κρασνοντάρ, στο Βατούμ και στη Μασσαλία,
διαμαρτυρήθηκαν έντονα για τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης.
Πολλά ποντιακά σωματεία έστειλαν τότε τηλεγραφήματα στο Παρίσι για
να μεταπείσουν τον πρωθυπουργό.
18. ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ - ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
18
Ο μητροπολίτης Χρύσανθος επισκέφθηκε τον Ελευθέριο Βενιζέλο τον Απρίλιο του 1919.
Μετά τη διεξοδική ενημέρωση που έλαβε ο Έλληνας
πρωθυπουργός από τον Χρύσανθο, για το Ποντιακό
Ποντιακό Ζήτημα,
αποφάσισε να ενισχύσει τις
προσπάθειες των Ποντίων
έδωσε την έγκριση του στο μητροπολίτη
να συνεχίσει την προσπάθεια
ενημέρωσης όλων των πολιτικών που
έλαβαν μέρος στη Συνδιάσκεψη.
19. ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΞΕΝΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝ
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
19
Οι περισσότεροι εκπρόσωποι που πήραν μέρος στη
Συνδιάσκεψη, με εξαίρεση τους Άγγλους
αντιπροσώπους, είδαν με πολλή κατανόηση τα
αιτήματα των Ελληνοποντίων.
Συγκεκριμένα, στην πρόταση του μητροπολίτη να γίνει
ο Πόντος ανεξάρτητο κράτος υπό ελληνική εντολή, ο
Πρόεδρος των Η.Π.Α. Ούιλσον απάντησε:
«Είναι θαυμάσια όσα μου λέτε. Ο Πόντος πρέπει να
γίνει ανεξάρτητος. Μίαν ψήφον έχω εις την
Συνδιάσκεψιν, αλλά θα την διαθέσω υπέρ του λαού
σας»
20. ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΙΔΡΥΣΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
20
Ο Χρύσανθος επισκέφθηκε το Εριβάν και
διαπραγματεύτηκε με τους Αρμένιους,
καθώς επίσης και με τους μουσουλμάνους
του Πόντου, μια μορφή συνομοσπονδίας.
Ωστόσο, η αμοιβαία καχυποψία έγινε αιτία
να χαθεί πολύτιμος χρόνος, ο οποίος
αποδείχθηκε μοιραίος, εξαιτίας των
γρήγορων πολιτικών εξελίξεων.
Παράλληλα με τον παν-ποντιακό αγώνα των Ελλήνων της Ρωσίας
21. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΠΟΥ ΔΥΣΧΕΡΑΙΝΟΥΝ ΤΟ ΠΟΝΤΙΑΚΟ
ΖΗΤΗΜΑ (1/2)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
21
Το πολιτικό γεγονός που λειτούργησε ως ταφόπετρα του ποντιακού ζητήματος
ήταν η συνθήκη φιλίας και συνεργασίας που υπογράφηκε το Μάρτιο του 1921
ανάμεσα στους Μπολσεβίκους και τον Κεμάλ.
Στις 16 Μαρτίου 1921 η υπογραφή της Συνθήκης Φιλίας και
Αδελφότητος μεταξύ ΕΣΣΔ και Τουρκίας, προέβλεπε εκχώρηση
από τη Σοβιετική Ένωση στην Τουρκία των κατεχόμενων
εδαφών Καρς, Αρνταχάν και Αρτβίν, και παροχή στρατιωτικής
και οικονομικής βοήθειας σε χρήμα και πολεμικό υλικό.
Πηγή: https://www.pontosnews.gr/315813/san-simera-ston-ponto-kai-
allou/1631921-ypografetai-i-sovietotourkiki-synth/
22. ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
22
Η παροχή στρατιωτικής βοήθειας συνίστατο σε
35.000 τυφέκια, εκατομμύρια σφαίρες, πυροβόλα
όπλα, οβίδες, άλλο στρατιωτικό υλικό, δεξαμενές
με πετρέλαιο και βενζίνη αλλά και 10
εκατομμύρια χρυσά ρούβλια. Και μαζί μ’ αυτήν
τη στρατιωτική βοήθεια, αποστέλλεται και ο
σύμβουλος του Λένιν, Ρώσος στρατηγός Μιχαήλ
Βασίλιεβιτς Φρούντζε, ως σύμβουλος πλέον του
Κεμάλ.
Η Συνθήκη που υπέγραψαν οι δύο χώρες και η
μεγάλη στρατιωτική βοήθεια που έλαβε η
Τουρκία ήταν καθοριστικής σημασίας για την
εξέλιξη των επιχειρήσεων του ελληνικού
στρατού στη Μικρά Ασία.
Πηγή: https://www.pontosnews.gr/315813/san-simera-ston-
ponto-kai-allou/1631921-ypografetai-i-sovietotourkiki-synth/
Τελετή παράδοσης του Καρς στους Τούρκους από τον ρωσικό στρατό
23. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΠΟΥ ΔΥΣΧΕΡΑΙΝΟΥΝ ΤΟ ΠΟΝΤΙΑΚΟ
ΖΗΤΗΜΑ (2/2)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
23
Η συνθήκη αυτή έδωσε στον αδύναμο ως τότε
Κεμάλ την οικονομική, στρατιωτική και ηθική
δυνατότητα
να συνεχίσει τις επιχειρήσεις του κατά των Ποντίων
να εμφανιστεί στη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου με
υπερβολικές απαιτήσεις, που λόγω της ιστορικής
συγκυρίας δεν απορρίφθηκαν από τις νικήτριες
Δυνάμεις, παρά το γεγονός ότι ήταν σύμμαχοι με τους
Έλληνες.
24. ΝΕΕΣ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ (1921)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
24
Παρά το αρνητικό κλίμα που δημιουργήθηκε, ο ποντιακός
ελληνισμός δεν πτοήθηκε.
Στις 10 Μαρτίου 1921 ο μητροπολίτης Αμάσειας Γερμανός
πρότεινε στον υπουργό εξωτερικών Μπαλτατζή
συνεργασία με τους Κούρδους και τους Αρμένιους
εναντίον του κινήματος του Κεμάλ.
Η κυβέρνηση του Γούναρη,
απομονωμένη και από τους
συμμάχους, δεν πήρε καμιά
πρωτοβουλία
Οι Πόντιοι απογοητευμένοι, με
πρωτοβουλία του Γερμανού
Καραβαγγέλη, διοργάνωσαν δύο
Συνέδρια, στην Κωνσταντινούπολη στις
στις 17 Αυγούστου 1921 και στην Αθήνα
στις 4 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους.
25. ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΙΣΧΥΟΣ
Εκμεταλλευόμενος την ευνοϊκή συγκυρία ο Κεμάλ πασάς,
με τη φανερή υποστήριξη των μπολσεβίκων, της Ιταλίας,
της Γαλλίας και τη σιωπηρή σύμπραξη της Αγγλίας,
άρχισε την αντεπίθεση που έφερε και την κατάρρευση
του μετώπου.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
25
Η τελευταία προσπάθεια
ποντοαρμενικής συνεργασίας
άρχισε καθυστερημένα στις αρχές
του 1922, όταν πια τα
συμφέροντα των Μεγάλων
Δυνάμεων είχαν αλλάξει πλευρά.
26. ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΙΑΚΟΥ ΑΓΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟΥ
ΠΟΝΤΙΑΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
26
Η ποντιακή
Δημοκρατία έμεινε
ένα όνειρο.
Η καταδίκη σε θάνατο από την κεμαλική
κυβέρνηση όλων των πρωτεργατών του
αγώνα σφράγισε την εθνική συμφορά του
ποντιακού ελληνισμού η οποία συνδέεται με
με τη γενικότερη τύχη του ελληνισμού της Μ.
Ασίας.
27. ΠΟΝΤΙΑΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
27
Αυτή την περίοδο της γενοκτονίας αλλά και νωρίτερα, ένας δεύτερος ποντιακός
ελληνισμός ζούσε και μεγαλουργούσε στη Ρωσία.
Περισσότεροι από 500.000 Πόντιοι κατοικούσαν στη Ρωσία, ενώ το 1918, με τις
ομαδικές μετοικεσίες των καταδιωγμένων Ποντίων, ιδιαίτερα μετά την αποχώρηση
των ρωσικών στρατευμάτων, ξεπέρασαν τους 750.000.
Σήμερα υπολογίζεται ότι στην πρώην Σοβιετική Ένωση ζουν ακόμη περισσότεροι
από μισό εκατομμύριο Πόντιοι, οι οποίοι διατηρούν, στο βαθμό που δεν
επεμβαίνουν οι αρχές των Ανεξάρτητων Δημοκρατιών της Κοινοπολιτείας, τις
πατροπαράδοτες ελληνοποντιακές τους παραδόσεις.
28. ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΩΝ
ΠΟΝΤΙΩΝ ΣΤΟΝ ΠΟΝΤΟ
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
28
Στον ιστορικό Πόντο το τέλος της ιστορίας και του
πολιτισμού των Ποντίων ήταν εξαιρετικά τραγικό
και σταμάτησε βίαια με την αναγκαστική
ανταλλαγή των πληθυσμών που όρισε η Συνθήκη
της Λωζάννης το 1923.
29. ΕΡΓΑΣΙΕΣ
Μελετάτε την Ενότητα 2. Αγώνες για τη δημιουργία μιας
αυτόνομης Ποντιακής Δημοκρατίας (1917-1922)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
29