Moniek Hendriks liet zien waarom het Eindhovense Woonbedrijf zich met recht een koploper op het gebied van circulariteit mag noemen. Vier jaar geleden alweer hebben zij hun grondstoffengebruik van hun bedrijfsvoering in kaart gebracht en een strategie opgesteld om de kringlopen te sluiten. “Alle grondstoffen en gebouwen, zo is de bedoeling, komen uit of keren terug in gezonde kringlopen, waarbij vrijkomend afval dient als bouwsteen voor een volgend leven”, aldus Hendriks. Daarbij liet Moniek niet alleen zien hoe ze de materiaalstromen in kaart hebben gebracht, maar ook hoe ze daarmee vervolgens zijn omgegaan. Heel concreet en in nauwe samenwerking met lokale en regionale partners. Aan de hand van voorbeelden lichtte zij haar verhaal toe; niet alleen voor gebouwen die Woonbedrijf in bezit en beheer heeft, maar ook als het gaat om de interne bedrijfsvoering. Daarbij gaat het er niet alleen om te sturen op harde, maar vooral ook op zachte waarden, om kennis en ervaring te delen, en om verhalen te vertellen. Bovenal gaat het vooral om doen!

1. 1
Op reis naar
gesloten kringlopen
met Woonbedrijf
13 juni 2018 NRP circulair
Moniek Hendriks, Manager Vastgoed, Projectleider
circulair Woonbedrijf
1. Aftrap
2. Voorstellen
3. Onze visie
4. Ontdekken
5. Pionieren
6. Samenwerken
7. Waartoe?
gesloten kringlopen

2. 2
Voorstellen: ons werkgebied
Voorstellen Woonbedrijf

3. 3
'Al onze materialen en gebouwen komen uit en/of keren terug in
gezonde gesloten kringlopen. Ons afval is bouwsteen voor een
volgend leven.'
'Binnen 10 jaar willen we nagenoeg circulair zijn.' Dit houdt in dat:
• nieuwe materialen die we in ons vastgoed aanbrengen, voldoen
aan de vier duurzaamheidsprincipes van TNS. Ons beleid richt
zich op:
o Duurzame energie
o Collectief bewustzijn
o Gesloten kringlopen
o Natuurlijke stad
• de uitstroom circulair wordt verwerkt.’
Visie gesloten kringlopen
1. Milieuwinst
2. Gezondheidswinst
3. Klant bewustzijn
4. Bijdrage in betaalbaarheid
5. Langere levenscyclus woningen
6. Alternatief in (dreigende) materiaal schaarste
7. Verdieping ketensamenwerking
8. Hogere financiële waardering / lagere stichtingskosten
9. Alternatieve financieringsbron / optimalisatie cashflow
10. Zingeving voor medewerkers
11. Imagowaarde
Wat brengt de visie ons?

4. 4
We kunnen een flinke bijdrage leveren in de levenscyclus van 33.000
woningen als we het afval in onze processen omzetten in grondstoffen!
Waarom deze visie/ambitie?
Afval?
2013 – 2015:
• Onderzoeken;
• Kennis verzamelen;
• Koers & strategie bepalen;
• Uitwerken in beleid;
• Bewustwording, het gesprek aangaan met huurders, burgers,
collega-corporaties, onze leveranciers (duurzaamheidsdag
inkoop o.a. TNS en Challenge Haagacker);
• Experimenteren met bewoners en designers
Ontdekken

5. 5
Onderzoeken: op weg naar een circulair WB
Strategische visie op een grondstoffenbank. Bron: Zachariasse, 2014
Jaarlijkse
grondstoffenstroom WB
Potentiele restwaarde (theorie)
Potentiële
waarde
€ 1.500 tot
€ 22.000 per
woning
(excl. demontage,
opslag, verwerking)

6. 6
Denken over circulair WB (2014)
20%
70%
10%
De verkenningen hebben richting gegeven aan ons denken over
circulariteit en de kansen die er liggen als we de restwaarde kunnen
‘verzilveren’.
Ze zijn de basis voor ons duurzaamheidsbeleid, onze
investeringsstrategie en (straks) onderdeel van onze nieuwe koers.
We focussen ons eerst op de uitstroom omdat onze afvalstromen
groot zijn en de potentiele waarde ook.
Het (i.s.m partners) in praktijk brengen zal ons leren of we de
potentiele waarde kunnen realiseren in een haalbare businesscase.
Resultaat verkenningen (theorie)

7. 7
Bewustwording & experimenteren
S-Cape paviljoen DDW 2013
Expeditie kozijnen Geestenberg
Voorbeeld van experimenteren: van
pop-up naar (duurzaam) gebruik in de wijk
Eén van de paviljoens op Strijp S
tijdens de DDW 2014
Opening kozijnenkas Geestenberg 2017

8. 8
Keuzekamer in ons kantoor
Voorbeelden circulaire fabriek 2015:
afval waarde geven
Jeroen Wesselink maakt
Floco-krukken van
expansievaten van oude
cv-ketels
Tom van Soest maakt met
Stone Cycling bakstenen van
gerecycled materiaal

9. 9
2016 - 2018
Van ‘omdenken’ en zeggen dat we circulair ‘doen’ naar in praktijk
brengen van hergebruik in ons dagelijks onderhoud en projecten.
Samen met onze huurders, BS, PO, REN, (SL)NB en onze
leveranciers.
Circulair is onderdeel programma Duurzaamheid: opgave =
versnellen!
Doel programmaonderdeel: meer circulair werken in de hele
levenscyclus van de woning
Pionieren
Voorbeeld sloop
(2016)
Hoe is de sloop georganiseerd
en het hergebruik geregeld?
• Intern?
• Extern?
• Rechtstreeks in project?

10. 10
Voorbeeld uit het onderhoud (2017/2018)
Een stampvolle bus door
hergebruik?
Voorbeeld transformatie (2016/2017)
Slooptekening:
heel anders
slopen!

11. 11
Voorbeeld transformatie (2016/2017)
Vanuit verpleeghuis De Bogen
kun je op iedere verdieping
door een raam de
werkzaamheden volgen.
Voorbeeld transformatie (2016/2017)
Extra ontwerpopgaven:
• Kan het casco de uitkragingen van de nieuwe vloeren dragen?
• Kunnen de installaties van Woon- en zorgfunctie ontvlecht worden en beide
(weer) functioneren?

12. 12
Voorbeeld transformatie/nieuwbouw
(2017/2018)
Er worden 105 woningen voor senioren gerealiseerd: 'onbezorgd wonen op leeftijd’.
Rond de zomer zijn de woningen gereed. Er komt ook een ontmoetingsruimte en een
kantoorruimte voor het naastgelegen verpleeghuis De Bogen
Voorbeeld transformatie (2017/2018)
Hergebruik spaceboxen tbv. flexwonen
in ons oude kantoor

13. 13
https://www.youtube.com/watch?v=LVG9-zue2Bk
Omdenken in ontwerp en uitvoering
Bron: website Woonbedrijf (juni 2017)
Woonbestemming voor kantoor
De verbouwing van het oude kantoor van Woonbedrijf aan de
Willemstraat 28 start binnenkort. In het gebouw komen 101 betaalbare
studio’s van 18 tot 52 m2. De woningen zijn bedoeld voor een- en
tweepersoonshuishoudens zoals jongeren en zogenaamde
spoedzoekers. Dat zijn mensen die snel een woning zoeken omdat ze
in Eindhoven een baan hebben gevonden of door een
relatieverbreking. De huurprijs blijft onder de 403 euro per maand
(de huurtoeslaggrens voor jongeren).
Voorbeeld sloop Tivoli (2017/2018)

14. 14
Intern hergebruik
Extern hergebruik

15. 15
Samenwerking met partners (instroom en uitstroom)
• Gemeente en collega-corporaties
• Partners en hun ketens
• Fabrikanten en productleveranciers
Voorbeeld: SOK met Van Liempd en Baetsen (uitstroom)
• Voorbereiding door werkgroep 3 partners
• Ondertekening 29 mei 2018, begin gezamenlijk leer/ontwikkeltraject, looptijd 3 jaar
• Doelen:
o haalbaarheid ambitie WB toetsen aan praktijk,
o inzicht krijgen in grondstoffen (rest)waarde op korte en (middel)lange termijn
o businesscase grondstoffenbank voor alle processen in levenscyclus
onderzoeken/aantonen
Samenwerken
Inzet SOK circulair (3 partners)

16. 16
• SOK: Pilots inbrengen voor alle (uitstroom) processen
o Selectie geschikte pilots (criteria?!)
o Pilot Grafisch Lyceum, voorbereiding loopt
o Evalueren en leren voor volgende projecten (kennisuitwisseling!)
o Ontwikkelen van de bussinescase grondstoffenbank
• Challenge: 10-20 ‘nieuwe’ huurwoningen uit de eigen uitstroom
• Duurzaam verantwoorde instroom: productbladen en rode lijst,
uitgangspunten en kaders (start juni 2018)
• Uitwerken van het ‘layermodel’ voor nieuwbouw
• Oprichten Kopgroep Circulair Eindhoven
Wij lopen voorop. Veel kennis en ervaring is nog niet voorhanden. Risico is
stap vooruit en stap terug. Toch gaan we starten!
Wat staat er op het reisprogramma?
We zijn niet de enige met circulaire ambities, maar moeite hebben om het naar
de praktijk te vertalen. Woonbedrijf, Inbo en gemeente Eindhoven vragen zich
af wat circulair bouwen nou precies betekent:
• Wat DOEN we dan concreet?
• Hoe gaat dat echt binnen onze organisatie(s) leven?
• En wat betekent het voor de gebruikers (huurders)?
• Niet praten maar doen
• Ambities direct vertalen naar een tastbaar project
• Op basis van ervaringen ambities en definities vormgeven
Challenge duurzaamheidspact Eindhoven
(pitch: wild card juli 2018)

17. 17
Circulair bouwen in Drents Dorp
• We maken ‘gewoon’ iets tastbaars:
10-20 volledig circulaire betaalbare
woningen in Drents Dorp
• Ervaringen opdoen ten aanzien van:
– Wet- en regelgeving
– Maakbaarheid
– Bruikbaarheid
– Betaalbaarheid
– Etc
• Bewustwording creëren bij opdrachtgevers, adviseurs, aannemers en
natuurlijk de eindgebruikers
Challenge duurzaamheidspact Eindhoven
Waartoe?
Voor onze kinderen en
kleinkinderen, voor de
kinderen en kleinkinderen
van onze klanten, voor onze
stad en leefomgeving, voor
het voortbestaan van onze
wereld

18. 18
• Privé: rollen gebruiker – ontwerper
- producent – inkoper – gebruiker
in één hand
• Werk/beroepsmatig: rollen
verdeeld: gebruikers – opdrachtgever
- leverancier – producenten/
afnemers (keten) - gebruikers
Mijn verhaal
Vragen?