Empfohlen
Weitere Àhnliche Inhalte
Was ist angesagt?
Was ist angesagt? (20)
Andere mochten auch
Andere mochten auch (17)
Ăhnlich wie Anesteziologji
Ăhnlich wie Anesteziologji (10)
Anesteziologji
- 1. 23 Univerziteti i Prishtinës PUNIM SEMINARIK Lënda : Anesteziologji me reanimacion Tema : Përcjellja e pacientit për në repart kirurgjik Punuan : Muhamed Selimi Prishtinë 2014
- 2. 23 Hyrje Qëllimi i ketij kapitulli eshte se si të njoftohemi dhe trajtojm fillimisht problemet akute që i hasim shpesh në reparte të spitaleve të pergjithshme dhe si ti referojmë ata pacient kolegëve senior, nëse nuk marrim pergjigje pas trajtimit fillestar që ia kemi bërë. Shumë shpesh, interpretimi i gabuar i pasqyres klinike mund të shkaktoj mungesë të ndermarjes së akcioneve ose trajtimi i filluar mund të jetë i gabuar. Një shembull klasik eshte mbi një pacient të moshuar me frymëmarrje të veshtersuar, hipotenziv, oligurik dhe kërcitje gjatë auskultimit tëmushkërive. Diagnostifikohet si insuficiencë akute e zemrës dhe i jipet sasi e madhe e diuretikëve. Diagnoza korrekte eshte pneumonia, sepsa dhe insuficienc pre-renale sekondare nga hipovolemia dhe hipotensioni. Ndonese diuretikët në fillim mund ta rrisin diurezën, më vonë ajo rritë dehidrimin dhe insuficiencën prerenale dhe nxitë kolapsin akut kardiovaskular.
- 3. 23 Përcjellja e pacientit për në repart kirurgjik Qëllimi i parë është identifikimi i disfunksionit në një apo më tepër organe dhe trajtimi adekuat fillestar të pengoj zhvillimin e vertet të insuficiencës së organeve. Kur kjo arrihet, hulumtimet e nevojshme do të ndihmijnë në vendosjen e diagnozës klinike që eshte shkaktar i semundjes së pacientit. Nëse kjo nuk eshte e mundur, referimi i hershëm per kujdes të nivelit më tëlart (si p.sh., transveri në HDU ose ITU) mund të permiresoj prognozën e pacientit. Percjellja e pacientit moribund (duke vdekur) në repart në rastet ekstreme, ose arresti kardiak, do të thotë deshtim të menaxhimit të meparem. Mortaliteti rritet me seriozitetin e semundjes dhe prognoza pas arestit kardiak te pacienti i hospitalizuar nuk eshte e mirë, më pak se 20% e rasteve perjetojne lirimin nga spitali. Me përjashtim të disa gjendjeve, shpesh fatale, (siç është embolia pulmonare masive akute te pacienti postoperativ ose fibrilimi ventrikular, aresti kardiak pas infarktit të miokardit), shumica e sëmundjeve kritike nuk ndodhin aty për aty, por zakonisht zhvillohen gradualisht, duke evoluar kështu brenda disa orëve apo ditëve. Sëmundja zakonisht perfshin vetem nje organ, por menaxhimi joadekuat involvon edhe organe tjera dhe insufiecienca e më teper organeve shkakton dobesimin e pergjigjes së mekanizmave kompenzator. Në botën ideale, mjeku i cili do të percjell pacientin akut të semure duhet të jet senior, klinicist me pervoj, i cili do të bente vleresimin e shpejt të pacientit, tëfillonte trajtimin emergjent, të vazhdoj me vleresim më detal, të udhezoj hulumtime të nevojshme dhe në fund të arrihet deri te diagnoza klinike dhe të fillohet trajtimi definitiv. Gjatë procedurave rutinore nese infermierja brengoset per gjendjen e pacientit duhet të lajmeroj mjekun më të ri të ekipes mjekesore, zakonisht mjekun në vitin e parë të punes. Shkaku i thirrjes mund të jetë se Sistemet e Poentimit për Paralajmërim të Hershëm (EWS-shih më vonë) kanë tejkaluar pragun e nxitjes (trigger). Por, motra duhet të ketë qendrim më specifik, pra ajo brengoset për p.sh. frymemarrjen e pacientit, shtypjen e ulët të gjakut, daljen e zvogeluar të urinës etj. Klinicisti i pa pervoj duhet të mbeshtetet në proqesin sistematik gjatë vleresimit klinik dhe të identifikoj cili organ eshte jofunkcional ose ka dështu, cila eshte diagnoza (ose diagnoza diferenciale) dhe pastaj cili trajtim fillestar eshte më i pershtatshëm.
- 4. 23 Nivelet e kurseve Nivele tĂ« ndryshme tĂ« kurseve janĂ« nĂ« dispozicion, tĂ« cilat kanĂ« pĂ«r qellim tĂ« âshkurtojnĂ« rrethinâ e hendekut mes njohurive dhe eksperiencĂ«s. Keto kurse sigurojnĂ« mĂ«sim intensiv, madje didaktik, nga klinicistet multidiciplinar me eksperiencĂ«, mjeket e specializimeve tĂ«ndryshme dhe infermierĂ«t. Shembujt janĂ«: âą Acute Life Treating Event Recognition and Treatment (ALERT): njohja dhe menaxhimi i pacientĂ«ve nĂ« fazen e hershme tĂ« zhvillimit tĂ«semundjes kritike. âą Acute Illness Management (AIM): njohja dhe menaxhimi i pacientĂ«ve nĂ« fazat e hershme tĂ« zhvillimit tĂ« semundjes kritike. âą Care of the Critically Ill Surgical Patient (CCrISP): menaxhimi i tĂ« semurit kritik kirurgjik. âą Advanced Life Support (ALS): prevenimi dhe menaxhimi i arestit kardiorespirator. âą Advanced Trauma Life Support (ATLS), European Trauma Course (ETC): menaxhimi i traumes ne rrezikshmeri tĂ« madhe per jetĂ«. âą Advanced Pediatric Life Support (APLS): njohja dhe menaxhimi i femijes sĂ« semurĂ«. âą Situation Background Assessment Recommendation (SBAR): komunikimi gjatĂ« situatave kritike. Vijimi i kursit ALS eshte i detyrueshem per mjekĂ«t themelor (nese e kalon kursin me sukses!) si dhe vijimi i njerit nga kurset qe kane per qellim njohjen dhe menaxhimin e tĂ« semureve kritik, por keto nuk do tĂ« thotĂ« tĂ« jenĂ« tĂ« mjaftueshme. Sistemet e poentimit klinik QĂ« gjendja akute apo perkeqesimi i gjendjes sĂ« pacientit, tĂ« trajtohet, sĂ« pari duhet tĂ« zbulohet, e kjo zakonisht bĂ«het nga infermierja e repartit gjatĂ« observimeve rutinore klinike. NĂ« vitin 1990 eshte prezentuar sistemi formal i poentimit klinik, i quajtur Sistemet e Poentimit pĂ«r ParalajmĂ«rim tĂ« HershĂ«m (Early Warning Scoring Systems-EWS), me qellim qĂ« tĂ« ndihmoj vleresimin e seriozitetit tĂ«semundjes, tĂ« âjipet shenjaâ per vleresim urgjent mjekesor dhe tĂ« monitorohet pergjigja nĂ« trajtim. NĂ« vitin 2007 Instituti Nacional pĂ«r Shendet dhe Persosmeri Klinike (NICE) publikon rekomandimin se â Sistemet fiziologjike tĂ« vĂ«zhgimit dhe nxitjes duhet tĂ«perdoren per monitorim tĂ« tĂ« gjithĂ« pacientĂ«ve tĂ«rritur nĂ« spitalet me trajtim akutâ.
- 5. 23 NICE rekomandon se nĂ« regjistrimin e tĂ« dhĂ«nave duhet tĂ« perfshihen: âą Frekuenca e zemrĂ«s; âą Frekuenca e frymemarrjes; âą Shtypja sistemike e gjakut; âą Niveli i vetedijes; âą Temperatura; âą Saturimi periferik i oksigjenit. Ekipi i kujdesit kritik i zgjeruar Ekipet e zgjeruara janĂ« formuar nĂ« shumĂ« spitale me qellim tĂ« ndihmes pacienteve me EWS tĂ« lart ose tĂ« i asistojnĂ« ekipit mjeksor i cili aktualisht e mjekon pacientin, i cili nuk jep pergjigje nĂ« trajtim. Ekipet e zgjeruara janĂ« multidiciplinare dhe perberja e tyre ndryshon prej spitalit nĂ« spital. Lideri i ekipes duhet tĂ« jet i trajnuar nĂ« menaxhimin e tĂ« semureve kritik dhe eshte ideale tĂ« jet nje mjek me pervoj i kujdesit krrritik apo nje infermiere e kujdesit kritik. Pranimi i thirrjes NĂ«se ju thĂ«rrasin pĂ«r tĂ« vlerĂ«suar njĂ« tĂ« sĂ«murĂ« akut tĂ« cilin nuk e keni parĂ« mĂ« parĂ« dhe nuk jeni nĂ« dijeni pĂ«r historinĂ« e tij mjekĂ«sore. AtĂ«herĂ« pĂ«rmes kĂ«saj thirrjeje telefonike ju mund merrni informata tĂ« dobishme rreth gjendjes sĂ« pacientit, kĂ«shtuqĂ« gjatĂ« rrugĂ«s pĂ«r nĂ« repart tĂ« mendoni rreth shkaktarĂ«ve tĂ« mundshĂ«m dhe trajtimit tĂ« pacientit. NjĂ« referues me pĂ«rvojĂ« mund tĂ« ju sigurojĂ« tĂ« dhĂ«na koncize rreth historisĂ« sĂ« sĂ«mundjes dhe gjendjes sĂ« tanishme tĂ« pacientit, perfshir edhe EWS skorin. MegjithatĂ«, nĂ«se nuk ju ofrohet ndonjĂ« informate atĂ«herĂ« ju duhet tĂ« bĂ«ni disa pyetje : âą ĂfarĂ« moshe Ă«shtĂ« pacienti? âą Kur Ă«shtĂ« pranuar nĂ« spital? âą Cila Ă«shtĂ« diagnoza e punĂ«s? âą A Ă«shtĂ« i vetĂ«dijshĂ«m, nĂ«se po nĂ« çka po ankon? âą Me çfarĂ« shpjetĂ«sie Ă«shtĂ« pĂ«rkeqĂ«suar gjendja e tij?
- 6. 23 âą Cilat janĂ« shenjat vitale tĂ« fundit- frekuenca e frymemarrjes, frekuenca e zemres, shtypja e gjakut, saturimi i oksigjenit? âą A posedon urdhĂ«r pĂ«r âtĂ« mos u reanimuarâ (DNAR)? Principet e vlerĂ«simit Kur vlerĂ«soni dhe menaxhoni njĂ« pacient me sĂ«mundje akute, pavarĂ«sisht gjendjes sĂ« tij tĂ« rĂ«ndĂ«, qĂ«llimi primar duhet tĂ« jetĂ« siguria e pacientit mĂ« tepĂ«r sesa pĂ«rcaktimi i diagnozĂ«s sĂ« saktĂ«. ShumĂ« kriza klinike mund tĂ« menaxhohen fillimisht me njohje tĂ« shpejtĂ« dhe korigjim tĂ« abnormaliteteve mĂ« tĂ« shpeshta pĂ«rmes terapisĂ« sĂ« thjeshtĂ« (p.sh. oksigjen dhe lĂ«ngje). ĂshtĂ« e logjikshme qĂ« tĂ« gjithĂ« anĂ«tarĂ«t e ekipit mjekĂ«sorĂ« tâI pĂ«rmbahen tĂ« njĂ«jtĂ«s qasje sistematike pĂ«r tĂ« vlerĂ«suar dhe trajtuar pacientĂ«t ânĂ« rrezikâ apo me sĂ«mundje akute duke ndjekur: âą VlerĂ«simin dhe trajtimin e menjĂ«hershĂ«m duke pĂ«rdorur qasjen âABCDEâ âą Monitoringu i thjeshtĂ« nĂ« shtrat; âą Pasi tĂ« jet trajtuar rrezikshmeria per jetĂ« , vlersimi sekondar i pacientit behet duke pĂ«rdorur tĂ« gjitha informatat nĂ« dispozicion-historia, egzaminimet, hulumtimet; âą Analiza e tĂ« gjitha informatave ekzistuese dhe vendosja e diagnozĂ«s ose lista e diagnozave tĂ« ndryshme; âą Plani definitive i menaxhimit apo trajtimit, duke perfshi edhe referimin te kolegu senior nese ekziston ndonje dyshim nĂ« lidhje me aftesit e juaja per menaxhimin e sigurt tĂ« situates; âą Mbajtja e mirĂ« e evidencĂ«s. Pikat kyçe: 1. QĂ«llimi i intervenimeve fillestare Ă«shtĂ« tĂ« mbahet pacienti gjallĂ« dhe tĂ« bĂ«hen disa pĂ«rmirĂ«sime klinike, kĂ«shtuqĂ« trajtimi definitiv tĂ« fillojĂ«. 2. GjithmonĂ« korigjoni abnormalitetet jetĂ«-kĂ«rcenuese para se tĂ« kaloni nĂ« stadin tjetĂ«r tĂ« vlerĂ«simit. 3. Masat e reanimimit (oksigjen, lĂ«ngje, etj.) shpesh duhen disa minuta qĂ« tĂ« kenĂ« efekt. 4. Thirrni pĂ«r ndihmĂ« sa mĂ« herĂ«t. NĂ« secilin stad tĂ« vlerĂ«simit tĂ« pacientit mendoni â A mĂ« nevojitet ndihma?â
- 7. 23 Menjehere nĂ« fillim, pasi tĂ« jen identifikuar gjendjet jetĂ«-kercnuese dhe trajtimi ka filluar pas vleresimit tĂ« juaj primar, ndermire vleresimin e plote sekondar. RivlerĂ«soni pacientin rregullisht pĂ«r tĂ« indetifikuar ndikimin e trajtimit apo pĂ«rkeqĂ«simin eventual tĂ« gjendjes sĂ« tij. Mos tentoni tĂ« bĂ«ni çdo gjĂ« vetĂ«, pĂ«rdorni tĂ« gjithĂ« anĂ«tarĂ«t e ekipit multidisiplinarĂ«, sepse ata janĂ« aty pĂ«r tâju ndihmuar juve. KĂ«shtuqĂ« duhet tĂ« komunikoni nĂ« mĂ«nyrĂ« efektive me secilin, stafin, pacientin dhe tĂ« afĂ«rmit e tij. Mund tĂ« ndodhin disa intervenime nĂ« te njĂ«jtĂ«n kohĂ«, sidomos nĂ«se pacienti Ă«shtĂ« nĂ« gjendje tĂ« peri arrestit; gjithnjĂ« kujdesuni pĂ«r sigurinĂ« tuaj dhe tĂ« pacientit: âą Kujdes rreziqet nga ambienti-elektriciteti, lĂ«ngjet e derdhura, etj. âą Largoni gjilpĂ«rat dhe mjetet e mprehta nĂ« âplehĂ«ra tĂ« dedikuar pĂ«r sende tĂ« mprehtaâ. âą Masat mbrojtĂ«se dorĂ«zat dhe maskat reduktojnĂ« rrezikun nga kontaminimi me sekrecione, gjak etj. Higjiena e stafit ka ndikim tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« rezultatin e pacientit, andaj pĂ«rkundĂ«r gjithĂ« presionit qĂ« keni nĂ« ato momente: âą GjithmonĂ« lani duart para dhe pas kontaktit me pacientin. âą PĂ«rdorni teknikat aseptike mos- prek (ANTT).pĂ«r tĂ« gjitha procedurat invasive (ANTT). Qasja e parĂ« ndaj pacientit Pyeteni pacientin njĂ« pyetje tĂ« thjeshtĂ« p.sh. â Si jeni? â NjĂ« pĂ«rgjigje normale verbale menjĂ«herĂ« ju informon qĂ« pacienti : âą Ka rrugĂ« tĂ« lira ajrore âą Po merr frymĂ« âą Ka perfusion tĂ« trurit me gjak tĂ« oksigjenuar.
- 8. 23 NĂ«se pacienti mund tĂ« flasĂ« vetĂ«m fjali tĂ« shkurtĂ«ra, dyshoni pĂ«r distress respiratorĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«. NĂ«se pacienti nuk ju pĂ«rgjigjet nĂ« pyetje, sygjeron nĂ« sĂ«mundje serioze dhe duhet menjeherĂ« tĂ« vlerĂ«soni pacientin pĂ«r shenja jete pĂ«rderisa i mbani rrugĂ«t e frymĂ«marrjes tĂ« hapura. NĂ«se pacienti nuk ka shenja jete, ndiqni udhĂ«rrĂ«fyesin e fundit pĂ«r reanimim intrahospitalor (shih mĂ« posht). Hapi pauses Ă«shtĂ« fillimi me vlerĂ«simin ABCDE. Derisa e bĂ«ni kĂ«tĂ«, kĂ«rkoni nga asistenti juaj tĂ« vendosĂ« sa mĂ« shpejt qĂ« Ă«shtĂ« e mundur: âą Pulsoksimetrin âą Monitorimin e EKG âą Monitorimin jo-invaziv tĂ« presionit tĂ« gjakut. Sistemi ABCDE A- ĂshtĂ« pĂ«r rrugĂ«t ajrore (airway) B- ĂshtĂ« pĂ«r frymĂ«marrje (breathing) C- ĂshtĂ« pĂ«r qarkullimin (circulation) D- ĂshtĂ« per paaftĂ«si (disability)( funksioni i SNQ) E- ĂshtĂ« ekspozimi (exposure) qĂ« lejon ekzaminimin e plotĂ« tĂ« pacientit. VlerĂ«simi dhe veprimet konsekuente janĂ« me prioritet sipas kĂ«tij rendi sepse nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, mbyllja e rrugĂ«ve ajrore e mbytĂ« pacientit mĂ« shpejt se sa çrregullimet e frymĂ«marrjes, tĂ« cilat poashtu vrasin mĂ« shpejt se sa humbja e gjakut apo disfunksioni kardiak. Secila pjesĂ« e sistemit tĂ« vlerĂ«simit ndjek rrugĂ«n e njĂ«jtĂ«; identifikimi i emergjencave jetĂ«-kĂ«rcĂ«nuese dhe trajtimi nĂ« tĂ«njejtĂ«n kohĂ« i tyre. Shumica e abnormalitetve do tĂ« detektohen pĂ«rmes njĂ« teknike tĂ« thjeshtĂ« tĂ« ekzaminimit klinik e bazuar nĂ« qasjen shiko-ndiej-ndegjo (look-feel-listen). Renditja e komponentave tĂ« ndryshme tĂ« qasjes shiko-ndiej-ndegjo do tĂ« ndryshojnĂ« nĂ« bazĂ« tĂ« sistemit qĂ« do tĂ« ekzaminohet. VlerĂ«simi primar dhe reanimimi VlerĂ«simi i gjendjes sĂ« rrugĂ«ve ajrore (A) QĂ«llimi Ă«shtĂ« identifikimi dhe trajtimi obstruksionit tĂ« rrugĂ«ve ajrore. GjithnjĂ« trajtojeni obstruksionin e rrugĂ«ve ajrore si emergjencĂ« mjekĂ«sore dhe kĂ«rkoni menjĂ«here ndihmĂ«n e ekspertit. NĂ«se nuk trajtohet menjehere, çon nĂ« rĂ«nie tĂ« PaO2, rrezikon dĂ«mtimin e indeve nga
- 9. 23 hipoksia (siq eshte truri, veshkat dhe, zemra) dhe eventualisht do tĂ« shkaktojĂ« arrest kardiak dhe vdekje. Tek pacientĂ«t nĂ« gjendje kritike, obstruksioni i rrugĂ«ve ajrore zakonisht ndodhĂ« pĂ«r shkak tĂ« deprimimit tĂ« nivelit tĂ« vetĂ«dijes, edhe pse mund tĂ« jenĂ« Ă«dhe shumĂ« shkaqe tjera .E kundĂ«rta Ă«shtĂ« poashtu e vĂ«rtetĂ«; nese pacientin bisedon me ju do tĂ« thote se i ka rruget ajrore tĂ« hapura. PIKAT KYQE *Crregullimi i vetedijes per shkak tĂ« p.sh. hipoksis sĂ« trurit, barnave apo demtimit akut tĂ« trurit, eshte shkaku mĂ« i shpesht i obstrukcionit tĂ« rrufeve tĂ« frymemarrjes nĂ« repartet e spitaleve tĂ« pergjithshme. *FrymĂ«marrja e zhurmshme GJITHNJĂ indikon obstruksion, qetĂ«sia do tĂ« thotĂ« apne. Shiko, ndegjo dhe ndjeje per shenjat e rrugeve te frymemearrjes. Kjo me se miri behet me vendosjen e veshit tuaj afer gojes dhe hundes se pacientit dhe derisa shikoni poshte gjoksin. Shikoni levizjet e krahĂ«rorit: âą LĂ«vizjet paradoksale tĂ« krahĂ«rorit dhe abdomenit (respiracioni âsee-sawâ) âą PĂ«rdorimi i muskulaturĂ«s ndihmĂ«se respiratore(p.sh. m.sternocleidomastoideus, muskujt e qafĂ«s, shpinĂ«s dhe supeve). VINI RE: cianoza qendrore Ă«shtĂ« shenjĂ« e vonshme e mbylljes sĂ« rrugĂ«ve te frymĂ«marrjes. Ndegjoni zhurmat e levizjes sĂ« ajrit dhe prezencĂ«n e ndonje zhurme tjeter abnormale : âą Obstruksioni komplet, qetĂ«si. âą Obstruksioni parcial, i zĂ«shĂ«m. âą Qetesia tregon edhe obstrukcionin komplet tĂ« rrugĂ«ve tĂ« frymĂ«marrjes nĂ« prezenc tĂ« perkunder tentimeve tĂ« pacientit per tĂ« mare frymĂ« ose apnea (aresti respirator). Disa zhurma ndihmojnĂ« nĂ« lokalizimin e nivelit tĂ« obstruksionit (Tabela 8.4). Ndjeni ajrin e expiruar:
- 10. 23 âą Vendoseni dorĂ«n apo faqen afer gojes sĂ« pacientit. Kjo do te ndihmoj nĂ« konfirmimin e prezences apo mungeses sĂ« rrjedhejs sĂ« ajrit dhe do tĂ«tregoj volumin tidal tĂ« pacientit. NĂ«se ka shenja tĂ« obstruksionit, kĂ«rkoni ndihmĂ«n e ekspertit menjeherĂ« dhe nĂ« mĂ«nyrĂ« rapide filloni metodat e thjeshta pĂ«r pastrimin e rrugĂ«ve ajrore:vizualizimi i rrugĂ«ve tĂ« eperme resoiratore dhe evidentimi i trupit tĂ« huaj (p.sh. gjaku, sekrecioni, copĂ« e ushqimit, vjellje) dhe filloni me aspirim tĂ«kujdesshem vetem aq sa mund tĂ« shihni duke perdorur katetr tĂ« aspirimit rigjid dhe tĂ« gjĂ«rĂ« (p.sh. Yankauer); ngritja e kokĂ«s-tĂ«rheqja e nofullĂ«s (Fig. 4.3), vendosja e njĂ« airway orofaringeale apo nasofaringeale (shih Kapitullin 2). Kur kĂ«to masa dĂ«shtojnĂ«, duhet bĂ«rĂ« intubimi traheal, por qĂ« duhet tentuar vetĂ«m nga stafi me pĂ«rvojĂ«. NĂ« shumicĂ«n e situatave, intubimi kĂ«rkon edhe pĂ«rdorimin e hipnotikĂ«ve dhe bllokatorĂ«ve neuromuskularĂ« dhe anesteziologun. Sapo tĂ« jeni tĂ«kenaqur se pacienti ka rrugen ajrore tĂ« sigurt, jepni oksigjen nĂ« koncentrime tĂ« larta (15 L/min) duke pĂ«rdorur maskĂ«n me rezervoar (Fig. 7.4), dhe ventilo qĂ« tĂ« fitojsh frymemarrje. Kjo aplikohet te tĂ« gjithe pacientĂ«t tĂ« cilĂ«t nuk marrin frymĂ« ose tĂ« cilĂ«t kanĂ« shenjat e gjendjes akute, duke perfshi edhe pacientĂ«t me SKOM. Hipoksia mbytĂ« ngadal, hiperkapnia mbytĂ« edhe mĂ« ngadal. Rivleresoni pacientin dhe titroni oksigjenin e inspiruar qĂ« tĂ« fitoni SpO2 ose PaO2 tĂ« pranueshĂ«m (shih mĂ« posht). VlerĂ«simi i frymĂ«marrjes (B) QĂ«llimi Ă«shtĂ« tĂ« vlerĂ«sohet mjaftueshmĂ«ria e frymĂ«marrjes dhe tĂ« diagnostifikohet dhe trajtohet menjehere gjendjet kercenuese per jetĂ«n siq eshte bronkospazmi i theksuar, pneumonia e rende, ekzacerbimi akut i SKOM-it, edema akute pulmonale dhe tension pneumotoraksi. NĂ«se nuk trajtohen, frymĂ«marrja joadekuate do tĂ« çojĂ« nĂ« hipoksemi dhe hiperkapni (shih Fig. 7.1 dhe 7.2), qĂ« eventualisht mund tĂ« çojnĂ« nĂ« humbje tĂ« vetĂ«dijes. JanĂ« shumĂ« shkaqe tĂ« insuficiencĂ«s sĂ« frymĂ«marrjes (Tab 8.5). Qasja âshiko, ndegjo dhe ndjejeâ perdoren perseri. Shikoni pĂ«r shenjat e frymĂ«marrjes jonormale: âą PĂ«rdorimi i muskulaturĂ«s ndihmĂ«se respiratore, terheqja e trahes, frymĂ«marrje abdominale, djersitje, cianozĂ« qendrore. âą Frekvenca e frymĂ«marrjes e çrregulluar; normale Ă«shtĂ« mes 12 dhe 20 frymĂ«marrje/min. Frekvenca mĂ« e lartĂ« apo qĂ« po rritet, Ă«shtĂ« marker i sĂ«mundjes akute dhe duhet tĂ« konsiderohet si paralajmĂ«rim qĂ« pacienti shumĂ« shpejt mund tĂ« pĂ«rkeqĂ«sohet. Frekvenca e shumĂ« e ulĂ«t e frymĂ«marrjes , sygjeron nĂ« probleme tĂ« SNQ. âą ThellĂ«sia e secilĂ«s frymĂ«marrje.
- 11. 23 âą Ritmi i frymemarrjes âą LĂ«vizja simetrike e tĂ« dy anĂ«ve tĂ« kafazit tĂ« krahĂ«rorit. Shikoni pĂ«r: âą Deformitetet e kafazit tĂ« krahĂ«rorit, sepse mund tĂ« dĂ«mtojnĂ« aftĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« marrĂ« frymĂ« normalisht. âą Rritja e PVJ ( mund tĂ« tregojĂ« pĂ«r astmĂ« akute tĂ« rĂ«ndĂ« ose pneumotoraks tensiv). âą Drenat torakal-a janĂ« tĂ« hapur, nen nivelin e krahrorit dhe me lekundje/drenim? âą Distendimi abdominal, e pĂ«rkeqĂ«son distresin respirator duke limituar lĂ«vizjet e diafragmĂ«s. DĂ«gjoni pĂ«r shenjat e sĂ«mundjeve respiratore: âą Vendosni veshin pranĂ« fytyres sĂ« pacientit nese nevojitet. Zhurmat kĂ«rcitĂ«se apo gurgullitĂ«se indikojnĂ« nĂ« prezencĂ«n e sekrecioneve, zakonisht pĂ«r shkak tĂ« pamundĂ«sisĂ« sĂ« pacientit pĂ«r tâu kollitur sa duhet apo te marrĂ« frymĂ« thellĂ«. Zhurma inspiratore (stridori) sygjeron nĂ« obstruksion parcial por significant tĂ« rrugĂ«ve tĂ« frymĂ«marrjes. âą Auskultoni krahĂ«rorin, duke vendosur stetoskopin nĂ« tĂ« gjitha fushat e krahrorit, perpara dhe mrapa dhe vlerĂ«soni kualitetin e tingujve tĂ« frymĂ«marrjes: âą Zhurma ekspiratore e lart-e mprehtĂ« (vizing) sugjeron bronkospazmin; âą FrymĂ«marrja bronhiale sugjeron nĂ« konsolidim pulmonar; âą mungesa apo reduktimi i tingujve tregojnĂ« pĂ«r prezencĂ« tĂ« pneumotoraksit apo fluidit pleural; âą kĂ«rcitjet-sugjerojnĂ« edemĂ« pulmonale ose fibrozĂ« tĂ«mushkerive; tĂ« ashpra sugjerojnĂ« sekrecionin e mbledhur. Ndjeni kafazin e krahĂ«rorit pĂ«r:
- 12. 23 âą Pozicionin e trahesĂ« nĂ« nivelin e zgavres suprasternal. Devijimi nĂ« njĂ«rĂ«n anĂ« indikon nĂ« zhvendosje tĂ« mediastinumit (p.sh. pneumotoraksi, fibroza e mushkĂ«rive ose efuzion masiv pleural). âą Ekuivalent me ekspanzionin-redukim nĂ« anĂ«n e pneumotoraksit ose efuzion pleural. âą Emfizema kirurgjike ose krepitacionet-dyshoni tĂ« jetĂ« pneumotoraks pĂ«rderisa nuk verifikohet ndryshe. âą Perkutoni krahĂ«rorin: hiper-resonanca sugjeron nĂ« pneumotoraks, matitet sugjeron nĂ« konsolidim ose likuid pleural. Puls oksimetri duhet ti vendoset pacientit sa mĂ« heret. Kjo na jep informata informata tĂ« vlefshme mbi perpjekjen e pacientit qĂ« tĂ« oksigjenoj gjakun i cili kalon neper mushkeri. NĂ« shumicĂ«n e rasteve, SpO2 qĂ« kemi pĂ«r qĂ«llim ta arrijmĂ«, duhet tĂ« jetĂ« prej 94-98%. Oksigjeni nĂ« fillim jipet me rrjedhe tĂ« lart 15L/min me anĂ« tĂ« maskes me rezervoar; oksigjeni i inspiruar mĂ«vone ulet nĂ« varesi nga gjendja e pacientit. Te disa pacient si ata qĂ« vuajnĂ« nga SKOM i theksuar, tĂ« cilet janĂ« tĂ«varur nga puna hipoksike (hypoxic drive) (Tipi II i insuficiencĂ«s respiratore, hipoxemia kronike dhe hiperkapnia ) koncentrimet e larta tĂ« O2 mund tĂ« kenĂ« zvogelojne punen respiratore. Duke limituar koncentrimin e oksigjenit tĂ« inspiruar duhet gjithnjĂ« tĂ« dyshojmĂ« nĂ« Tipin II kronik tĂ« insuficiencĂ«s respiratore. SidoqoftĂ«, ky grup i pacientĂ«ve mbetet nĂ« rrezik per dĂ«mtim pĂ«rfundimtar tĂ« organeve, arrest kardiak, apo vdekje nĂ«se lejohet qĂ« presioni i O2 nĂ« gjak tĂ« bie shumĂ«. NĂ« kĂ«tĂ« grup, terapia me oksigjen titrohet deri sa tĂ« arrihet SpO2 nĂ« 88-92%. NĂ«se Ă«shtĂ« e mundur, dĂ«rgoni gjakun arterial pĂ«r analiza gazore,edhe pse alternativisht kjo mund tĂ« bĂ«het nĂ« fund tĂ« âCâ. Kjo do tĂ« ofrojĂ« informata mbi: âą Oksigjenimin, PaO2: Ă«shtĂ« ârregullâ; qĂ« diferenca nĂ« mes PaO2 (kPa)dhe koncentrimit tĂ« oksigjenit nĂ« inspirium (%) mĂ« e madhe se 10, nĂ«nkupton defekt nĂ« marrjen e oksigjenit nga organizmi. âą Ventilimi, PaCO2: hiperkapnia (PaCO2 i rritur) Ă«shtĂ« rezultat i ventilimit alveolar joadekuat; ndĂ«rsa hipokapnia rezultat i ventilimit tĂ« tepruar. âą Metabolizmi. pH, ekscesi bazik: pacientĂ«t e sĂ«murĂ« rĂ«ndĂ« zakonisht kanĂ« acidozĂ« metabolike (rĂ«nie tĂ« pH, eksces bazik negativ) nĂ« proporcion me shkallĂ«n e pĂ«rkeqĂ«simit tĂ« sĂ«mundjes. Acidoza poashtu mund tĂ« vĂ«rehet te ketoacidoza diabetike, si dhe te pacientĂ«t kirurgjik qĂ« humbin bikarbonate pĂ«rmes traktit gastrointestinal (p.sh. diarea, fistulat). âą ShumĂ« analizator modern tĂ« gazrave bĂ«jnĂ« matjen edhe tĂ« elektrolitĂ«ve dhe laktateve. Rritja e kĂ«saj tĂ« fundit nĂ«nkupton çrregullimin e oksigjenimit tĂ« indeve, kurse PaO2 mund tĂ« jetĂ« normale. Kjo flet pĂ«r problemin me shpĂ«rndarjen e oksigjenit nĂ« inde dhe shokun akut cirkulator.
- 13. 23 Ădo problem kĂ«rcĂ«nues pĂ«r jetĂ«n duhet tĂ« trajtohet sa mĂ« shpejt pasi tĂ« identifikohet. NĂ«se frymĂ«marrja e pacientit Ă«shtĂ« tejet inadekuate ose nĂ«se pacienti Ă«shtĂ« apneik, ventilimi duhet tĂ« asistohet ose kontrollohet duke pĂ«rdorur maskĂ«-valvul-qese me rezervuar tĂ« konektuar nĂ« oksigjen me rrjedhĂ« tĂ« madhe, 15 L/min, derisa thirret urgjent eksperti pĂ«r ndihmĂ«. Rezervuari shtesĂ« lejon qĂ« koncentrimi i oksigjenit tĂ« arrijĂ« deri afĂ«r 100%. PĂ«r trajtimin e gjendjeve tĂ« veçanta shih mĂ« poshtĂ«. Pikat kyçe: 1. Pulsoksimetri nuk e matĂ« PaCO2, andaj nuk tregon pĂ«r ventilimin adekuat tĂ« pacientit. 2. PacientĂ«t hipoksemik tentojnĂ« tĂ« hiperventilojnĂ« dhe kjo rezulton me PaCO2 tĂ« ulĂ«t. 3. NĂ«se pacienti Ă«shtĂ« duke marrur oksigjenoterapi, SpO2 mund tĂ« jetĂ« normal, pĂ«rkundĂ«r ventilimit joadekuat. 4. NjĂ« PaO2 normal (12-14 kPa) pĂ«rderisa pacienti inspiron 100% oksigjen (FiO2~1.0), nuk Ă«shtĂ« normal. VlerĂ«simi i qarkullimit tĂ« gjakut (C) QĂ«llimi kryesor Ă«shtĂ« vlerĂ«simi i statusit hemodinamik i pacientit dhe identifikimi dhe trajtimi i shokut cirkulator, pa marr parasysh shkaktarin. Shoku Ă«shtĂ« perfuzion joadekuat i organeve vitale me gjak tĂ« oksigjenuar,dhe nĂ«se nuk trajtohet, do tĂ« çojĂ« nĂ« dĂ«mtim ishemik tĂ« organeve vitale dhe insuficiencĂ« tĂ« organeve. NĂ« shumicĂ«n e emergjencave kirurgjike dhe mjekĂ«sore, shkaktar i shokut Ă«shtĂ« hipovolemia. Gjakderdhja masive (e dukshme apo e fshehur) duhet tĂ« pĂ«rjashtohet menjĂ«herĂ« te pacientĂ«t tĂ« cilĂ«t zhvillohet shoku nĂ« periudhĂ«n e hershme postoperative. PatologjitĂ« respiratore, siç Ă«shtĂ« pneumotoraksi tenziv, mund tĂ« kompromitojĂ« poashtu qarkullimit e gjakut, por tashmĂ« do tĂ« duhejt tĂ« ishte detektuar dhe trajtuar nĂ«se Ă«shtĂ« ndjekur sistemi I lartshĂ«nuar. Qasja â shiko, ndĂ«gjo dhe ndjejĂ«â pĂ«rdoret pĂ«rsĂ«ri. Shikoni pĂ«r: âą NgjyrĂ«n e duarve dhe gishtave; a janĂ« cianotikĂ«, tĂ« zbehtĂ«, tĂ« marmorizuara, qĂ« tregojnĂ« pĂ«r perfusion tĂ« dobĂ«t periferik? âą Gjendjen e venave perfierike; a janĂ« jo tĂ« mbushura mirĂ« apo tĂ« kolabuara, qĂ« tregojnĂ« pĂ«r hipovolemi?
- 14. 23 âą Venat qendrore. A janĂ« tĂ« kolabuar, tregon hipovolemin, ose apo tĂ« fryra flet pĂ«r insuficiencĂ«n akute e ventrikulit tĂ« majtĂ«, tamponada e yemrĂ«s, pneumotoraksi tensiv ose astma akute e rĂ«ndĂ«? âą PĂ«r shenjat tjera tĂ« debitit kardiak tĂ« dobĂ«t, p.sh reduktimi I nivelit tĂ« vetĂ«dijes, oliguria (vĂ«llimi i urinĂ«s < 0.5 ml/kg/h). âą PĂ«r shenjat e dukshmĂ« te humbjes sĂ« gjakut apo lĂ«ngut ektracelularĂ«; gjakderdhje, humbje nga sonda nasogastrike apo drenat. SHĂNIM: drenat e zbrazĂ«t nuk e pĂ«rjashtojnĂ« gjakderdhjen aktive. Gjakderdhja mund tĂ« jetĂ« e padukshme (p.sh. intratorakale, intraperitoneale, nĂ« pelvik, apo ne zorrĂ«). DĂ«gjoni: âą Tonet shtesĂ« tĂ« zemrĂ«s. Toni i tretĂ« dhe i katĂ«rt i zemrĂ«s dĂ«gjohen nĂ« diastolĂ« dhe rezultojnĂ« nĂ« ritĂ«m tĂ« trefishtĂ«-ritĂ«m galop. Toni i tretĂ« (diastolĂ« e hershme) tregon pĂ«r insuficiencĂ« tĂ« zemrĂ«s; toni i katĂ«rt i zemrĂ«s (diastola e vonshme) poashtu Ă«shtĂ« shenjĂ« e ventrikulit tĂ« majtĂ« tĂ« tendosur dhe me funksion tĂ« dobĂ«suar. âą Shushuritjet e zemrĂ«s, shkaktohet te sĂ«mundjet e valvulave. âą FĂ«rkimet perikardiale, te perikarditi. âą Tonet e zemrĂ«s shumĂ« tĂ« dobĂ«ta, mund tĂ« dĂ«gjohen te emfizema e rĂ«ndĂ« dhe efuzioni pleural. Ndjeni: âą VlerĂ«soni temperaturĂ«n e ekstremiteteve duke prekur kĂ«mbĂ«t dhe duart e pacientit. A janĂ« tĂ« ngrohta, apo te ftohta qĂ« na tregojne pĂ«r perfusion tĂ« dobĂ«t? âą Mateni pulsin qendror (zakonisht arterien karotide) dhe e krahasoni me pulsin periferik (zakonisht arterien radiale). VlerĂ«soni pĂ«r: âą FrekuencĂ«n; âą Ritmin/rregullsinĂ«; âą Volumin; âą Karakterin.
- 15. 23 Pulsi i shpejt, i dobët, me volum të ulët sugjeron në output kardiak të varfër. Një puls i shpejtë mund të indikoj në sepsë. Mateni shtypjen e gjakut të pacientit. Shkaqet e hipotensionit janë shënuar në Tabelën 8.6. Në fund, mateni kohën e rimbushjes kapilare (KRP), të dyja qendrore dhe periferike. Bëni presion të fortë në mollëzën e gishtit ose shputës për 5 sekonda (në apo mbi nivelin e zemrës) dhe lirojeni; kapilarët duhet të rimbushen (rikthehet ngjyra në vendin e komprimuar) brenda <] 2 sekonda. KRP mund të ndikohet edhe nga temperatura e ambientit. Përsëriteni procedurën mbi sternum. Frekuenca e zemrës dhe presioni i gjakut duhet të vihen në kontekst; një pacient i moshuar me rezerva të miokardit të dobëta mund të ketë frekvencë të zemrës prej 60/min dhe presioni i gjakut 95/60 mmHg, por vlerat e njëjta mund të tolerohen mirë apo të jenë normale per një adult të ri e te shëndoshë. Megjithëse në fund të fundit trajtimi i shokut do të determinohet nga shkaku, më të shpeshtit janë hipovolemia, sepsa dhe insuficienca e zemrës. Këto janë shtjelluar më poshtë. Pikat kyçe: 1. Frekuenca e zemrës në gjendje të qetësisë, normalisht është më e ulët se sa presioni sistolik i gjakut. 2. Tek disa pacientë, p.sh. ata me gjakderdhje gastrointestinale ose intra-abdominale, mund të kërkohet intervenimi kirurgjik i menjëhershëm si formë e vetme efektive e reanimimit. 3. Pacientët me insuficiencë kardiake do të bëhen keq edhe nëse zemra e tyre është e nën-mbushur si edhe kur është e stërmbushur, andaj mund të përfitojnë nga lëngjet intravenoze. Vlerësimi i gjendjes neurologjike-paaftësia (D) Qëllimi është që të vlerësohet niveli i vetëdijes së pacientit, dhe, nëse është i dëmtuar, të identifikohet dhe të trajtohet shkaku nëse është e mundur. Shkaqet më të shpeshta të humbjes së vetëdijes janë paraqitur në Tabelën 8.7. Hipoksemia, hiperkapnia, apo hipoperfuzioni cerebral duhet të detektohen dhe të trajtohen në stadet më të hershme të vlerësimit ABCDE. Ekzaminoni bebëzat për madhësi dhe fotoreaktivitet: ⹠Bebëzat e zvogëluara si pikë (pinpoint), reactive: opioidet, gjakderdhje në pons. ⹠Madhësi mesatare të fiksuara: lesion në trurin e mesëm.
- 16. 23 âą TĂ« dilatuara dhe tĂ« fiksuara: ishemi e rĂ«ndĂ« apo hipoksi (pĂ«r shembull, pas arrestit kardiak) hipoglikemi, lesion tĂ« trungut truror, pas konvulzioneve, efekti i barnave (atropina, adrenalina, mbidozimi me antidepresant triciklik). âą Dilatim unilateral, i fiksuar: hematomĂ« intrakraniale ekspanduese qĂ« shkakton hernizim unkal, lesion i nervit tĂ« tretĂ« kranial (okulomotor). Verifikimet tjera tĂ« rĂ«ndĂ«sishme: âą VlerĂ«soni nivelin e vetĂ«dijes tĂ« pacientit duke pĂ«rdorur GCS (Tabela 8.8) dhe shĂ«no pĂ«rgjigjen mĂ« tĂ« mirĂ«. âą Mateni glikeminĂ« e pacientit me metodĂ«n rapide pranĂ« shtratit Testimi i PikĂ«s sĂ« Kujdesit (TPK) analizator i gjakut pĂ«r eliminim tĂ« hipoglikemisĂ« dhe pastaj gjaku urgjent dĂ«rgohet pĂ«r vlerĂ«sim laboratorik mĂ« tĂ« saktĂ«. âą Shikojeni kartelĂ«n e pacientit pĂ«r shkaqet reversibile tĂ« humbjes sĂ« vetĂ«dijes nga barĂ«rat. âą Konsidero mundĂ«sinĂ« e infeksioneve akute tĂ« SNQ, hemorragjisĂ« intracerebrale ose infarktit cerebral. âą Statusi epileptik duhet tĂ« vlerĂ«sohet dhe trajtohet si qĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rshkruar mĂ« poshtĂ«. Pikat kyçe: 1. PacientĂ«t nĂ« gjendje kome (GCS<9) janĂ« nĂ« rrezik pĂ«r obstruksion tĂ« rrugĂ«ve tĂ« frymĂ«marrjes kur janĂ« tĂ« shtrirĂ« nĂ« shpinĂ«, dhe reflekset e rrugĂ«ve ajrore mund tĂ« mos jenĂ« tĂ« mjaftueshme pĂ«r tĂ« parandaluar aspirimin e sekrecioneve, masava tĂ« vjella apo gjakut. Vendoseni nĂ« pozite tĂ« kundĂ«rt dhe thirrni ekspertet pĂ«r tâI siguruar rrugĂ«t ajrore. 2. NĂ«se ekziston ndonjĂ« rrezik i patologjisĂ« koekziztuese tĂ« unazave cervikale p.sh. fraktura, vendoseni pacientin nĂ« shpinĂ« dhe mbani rrugĂ«t e frymĂ«marrjes. Kjo obligon prezencĂ«n konstante tĂ« mjekut apo infermieres. 3. Mos e harroni asnjĂ«herĂ« glukozĂ«n (MHAG) te çdo pacient tĂ« cilit i keqĂ«sohet vetĂ«dija. Ekspozimi/ekzaminimi (E)
- 17. 23 QĂ«llimi Ă«shtĂ« tĂ« lejohet ekzaminimi i plotĂ« , nga koka deri te gishtat e kĂ«mbĂ«ve, shpina dhe pjesa e pĂ«rparme e pacientit. PĂ«r tâu mundĂ«suar kjo, nevojitet ekspozim i plotĂ« i trupit tĂ« pacientit, por nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tâI rekpektohet dinjiteti dhe tĂ« parandalohet humbja e temperaturĂ«s. Fillimisht, ekzaminimi duhet tĂ« fokusohet nĂ« vendin mĂ« tĂ« mundshĂ«m qĂ« ka shkaktuar atĂ« gjendje tĂ« pacientit; p.sh. pĂ«r pacientĂ«t nĂ« gjendje shoku pas laparatomise-duhet fokusuar nĂ« abdomen. NĂ«se kjo pikĂ« harrohet, informacionet vitale nĂ« lidhje me etiologjinĂ« e gjendjes sĂ« pacientit mund tĂ« mungojnĂ«, si pĂ«r shembull prezenca e skuqjeve qĂ« flasin pĂ«r septikemi meningokoksike, ose plaga e shpimit me thikĂ« nĂ« shpinĂ«. Ăka duhet bĂ«rĂ« mĂ« tutje? QĂ«llimi i intervenimeve tĂ« deritashme ka qenĂ« mbajtja e pacientit gjallĂ« dhe tĂ« bĂ«hen ca pĂ«rmirĂ«sime klinike, gjetja e diagnozĂ«s dhe tĂ« fillohet me trajtimin definitiv. Edhe nĂ«se shenjat vitale tĂ« pacientit janĂ« ende jashtĂ« vlerave normale, ato duhet lĂ«vizur drejt pĂ«rmirĂ«simit. NĂ«se jo, Ă«shtĂ« esenciale qĂ« tĂ« thĂ«rrisni pĂ«r ndihmĂ« mjekun mĂ« me pĂ«rvojĂ«, dhe gjersa ai tĂ« vijĂ«, rivlerĂ«soni pacientin pĂ«rmes ABDCE pĂ«r tĂ« identifikuar shkakun eventualisht. Sapo gjĂ«rat tĂ« jenĂ« pĂ«rmirĂ«suar, merrni mĂ« shumĂ« informata pĂ«r pacientin: âą Merrni anamnezĂ«n e plotĂ« nga pacienti, stafi apo kartela e tij. Komorbiditeti (p.sh sĂ«mundjet ishemike kardiake,COPD) mund tĂ« ketĂ« ndikim tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« reagimin e pacientit ndaj sĂ«mundjes kritike, dhe nuk duhen neglizhuar. âą NĂ«se tashme nuk Ă«shtĂ« bĂ«rĂ«, bĂ«ni ekzaminimin e plotĂ« tĂ« pacientit duke pĂ«rdorur formatin tradicional tĂ« ekzaminimit klinik. âą Rishikoni shĂ«nimet dhe kartelĂ«n e pacientit. Analizoni tĂ« dhĂ«nat nĂ« kartela sipas analizĂ«s sistematike. Studioni vlerat absolute tĂ« shenjave vitale dhe trendin e tyre. âą Verifikoni nĂ«se barĂ«rat e rĂ«ndesishme rutinore janĂ« pĂ«rshkruar dhe administruar. Shikoni pĂ«r intereaksione tĂ« mundshme. âą Kontrolloni tĂ« gjitha rezultatet laboratorike dhe radiologjike. NĂ«se keni diagnozĂ« kredibile qĂ« i pĂ«rgjigje gjendjes sĂ« pacientit dhe pĂ«rkeqĂ«smit tĂ« fundit: âą NĂ«se po, vazhdoni me trajtimin definitiv tĂ« sĂ«mundjes themelore. âą NĂ«se jo, ri-vlerĂ«sojeni pacientin a mos ju ka ikur dicka e rĂ«ndĂ«sishme. Involvoni kolegĂ« me mĂ« shumĂ« pĂ«rvojĂ«. Vendosni qĂ« cili nivel i kujdesit i nevojitet pacientit (p.sh , repart,HDU,ICU). Kjo mund tĂ« diktohet edhe nga politikat e spitalit tuaj. ShĂ«noni tĂ« gjitha, vlerĂ«simin dhe trajtimin.
- 18. 23 Regjistrojeni edhe reagimin e pacientit ndaj terapisĂ«. Sigurohuni qĂ« shĂ«nimet tuaja tĂ« jenĂ« tĂ« qarta, me datĂ«, me orĂ« dhe tĂ« nĂ«nshkruara. Komunikimi i informacionit rreth pĂ«rkeqĂ«simit tĂ« gjendjes sĂ« pacientit Edhe pse sistemet e pĂ«rmbledhura mĂ« lartĂ« do tĂ« mundĂ«sojnĂ« njohjen, vlerĂ«simin fillestar dhe trajtimin e pacientit me sĂ«mundje akute, nĂ« shumicĂ«n e rasteve do tĂ« nevojitet ndihma e kolegĂ«ve me pĂ«rvojĂ«, pĂ«r tĂ« menaxhuar problemin nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« sigurtĂ« dhe efektive. ĂelĂ«si pĂ«r tĂ« arritur kĂ«tĂ« Ă«shtĂ« komunikimi i mirĂ« nĂ« tĂ« gjitha nivelet: âą Dijeni pĂ«r çka po thĂ«rrisni para se ta prekni telefonin. âą Para se tĂ« bĂ«ni thirrjen, mblidhni tĂ« gjitha informatat e duhura rreth rastit. âą A doni qĂ« kolegu me mĂ« shumĂ« pĂ«rvojĂ« tâa vlerĂ«sojĂ« pacientin? âą A po thĂ«rrisni pĂ«r kĂ«shillĂ«? âą A mendoni qĂ« pacienti ka nevojĂ« pĂ«r operacion kirurgjik, transfer nĂ« zonĂ«n e kujdesit kritik, CT skenim etj.? âą Te jeni kĂ«mbĂ«ngulĂ«s kur komunikoni, shmangiuni agresivitetit dhe bĂ«huni i sinqertĂ«. âNuk jam i sigurtĂ« cka tĂ« bĂ«j mĂ« tutjeâ apo âJam i brengosur mos kam harruar dickaâ janĂ« fjali qĂ« mund tĂ« ju sigurojnĂ« ndihmĂ«n. âą Merrni mesazhin pĂ«rmes dy fjalive:âĂshtĂ« Dr âŠ.. kĂ«rkoj falje qĂ« po ju pengoj, por Mr. Smith po keqĂ«sohet dhe mendoj qĂ« i nevojitet intervenim kirurgjik urgjentâ. Periudha paraoperatore Eshte koha nga shtrimi deri ne operacion, leviz nga disa minuta deri ne ore e me shume dite.Kjo do te varet nga gjendja e pergjithshme e te semurit,nga karakteri dhe graviteti i semundjes, nga semundjet shoqeruese,nga mosha etj. âą Merren masa per saktesimin e diagnozes dhe i semuri pergatitet per operacion âą Kompleks masash reanimatore per te rritur qendrueshmerine e pacientit ndaj traumes operatore.
- 19. 23 ⹠Te njihen mire dhe te normalizohen crregullimet funksionale te sistemeve dhe organeve permes nje mjekimim te posacem dhe te studiuar mire per te zvogeluar ne minimum rrezikun e operacionit, ⹠Parandalimi i infeksionit kirurgjikalendokarditit bakterial,hepatitit C<B. ⹠Merret ne konsiderate gjendja konkrete e pacientit ,veçorite individuale, karakteri i semundjes dhe graviteti i operacionit. Ekzaminimi subjektiv dhe objektiv i te semurit Biseda me te semurin duhet te jete e ngrohte,miqsore,reale per semundjen e gjendjen etj.Te behet perpjekje per ti eliminuar friken,ankthin e operacionit,ti shpjegohet cdo procedure qe eshte e nevojshme,duhet te sqarohet me hollsi historia e plote e semundjes aktuale por edhe te semundjeve te tjera shoqeruese,mjekimet e perdorura me pare. Kerkohen te dhena per perdorimin e duhanit,droges,alkolit,kafese etj.Perdorimi i drogave shoqerohen me perqindje te larte te HIV-it. Per sistemin nervor ⹠Operacioni edhe sot eshte akt i rrezikshem, simbolizon dhimbje,frike,tension psikologjik pavaresisht arritjeve ne anesteziologji dhe uljen e vdekshmerise . ⹠Qetesimi psiqik i te semurit (psikoterapia) ndikon ne ecurine e semundjes,ne shfaqet e nderlikimeve, ⹠Te sqarohen te gjithe problemet qe e qetesojne te semurin ⹠Barna qetesuese dhe analgjezike jepen vetem kur ai ka eksitabilitet te theksuar psiqik si pasoje e nje semundje qe shoqerohet me dhembje e pagjumesi. Per sistemin kardiovaskular Operacioni shoqerohet shpesh me crregullime hemodinamike si pasoje e : ⹠Hemoragjise ⹠Veprimi frenues mbi punen e zemres ⹠Veprimi frenues mbi enet e gjakut i preparateve anestezike ⹠ndryshimi qe shkakton operacioni ne fiziollogjine e organizmit
- 20. 23 ⹠Te futet ne operacion me kondicione hemodinamike sa me te mira, sa me normale. ⹠me veprimtari kardiake sa me te ekulibruar ⹠Te eliminohet dekompensimi kardiak pastaj te operohet ⹠Te njesohet dhe normalizohet hipertensioni arterial.frika nga operacioni e rrit me shume tensionin dhe behet shkak i nderlikimeve serioze gjate dhe pas operacionit ⹠I semuri me tension arterial mund te lejohet te futet ne operacion kur tensioni eshte 160-180 mm Hg. ⹠Edhe ulja e shprehur e TA eshte e pa deshirueshme ⹠Infarkti akut i miokardit shtyn per 6muaj operacionin nese semundja e lejon. Aparati i frymemarrjes ⹠Intubacioni endotrakeal shton mundesine e infeksionit bronkopulmonar ose infeksioni zbret nga rruget aerodigjestive superiore (sinuset,farings etj).Keto infeksione nese egzistojne duhet te eliminohen para operacionit,gjithashtu bronkiti,bronkopneumonia me antibiotik dhe bronkodilatator,aerozoloterapi, bronkoskopi aspirative, kurative, oksigjenoterapi.Behen provat respiratore.Jane me redesi vleresimi i kapacitetit vital(KV),volumi tidal(VT),kapaciteti funksional rezidual(KFR)Faktore kryesore per pasoja respiratore ne nderhyrjet kirurgjikale jane:mosha mbi 65 vjec,duhanpirja,obeziteti.Per operacionet qe presin rekomandohet renja ne peshe dhe lenja e duhanit te pakten 8 jave para operacionit. Tubi tretes 1)Shume semundje gastrointenstinale jane objekt i mjekimit kirurgjikal me çrregullime te medha metabolike e ushqimore si pasoje e kequshqyerjes, e vjelljeve,diharese,konstipacionit,pengeses se ushqyerjes si kancer ezofagu, stenoz pylori, kancer zorre etj. 2)Reanimohet me gjak ,plazem, serume, aminoacide, elektrolite 3)Stomaku ne operacion duhet te jete bosh ⹠Ne mbremje nje nate para i jepet ushqim i lenget. ⹠Nuk i jepet mengjez ⹠Stomaku zbrazet me sonde ne operacionet urgjente. ⹠Behet klizem pastruese per pastrimin e permbajtjes intestinale. ⹠Laksativet nuk keshillohen sepse ato japin atoni te muskulatures gastrointestinale. ⹠Ne operacionet ne zorren e trashe jepen 2 antibiotike sipas skemave te caktuara nga goja pshm neomicine +tetracikline per efekt sterilizimi, te shoqeruar edhe me laksativ. ⹠mjekimi i vatrave infeksioze ne goje Funksioni hepatik tronditet gjate operacionit nga substancat anestezike (flotan, eter etj) dhe nga hipoksia. Mjekohet insuficienca hepatike perpara operacionit ⹠1)Indeksi i protrombines i ulur :pergatiten me vit K dhe preparate te kalciumit
- 21. 23 âą 2)ikter i zgjatur Aparati urinar Funksioni renal duhet te vlersohet para operacionit per te parandaluar demtimin nga perdorimi i medikamenteve toksik dhe nga dhenja e transfuzioneve masive gjate operacionit.Duhet para operacionit te behet nje bilance per funksionin renal per te perjashtuar nje insuficince renale akute,qofte dhe latente.Anamneza duhet te merret me kujdes.Matet azotemia,kreatinemia dhe indeksi i filtrimit glomerular.Nese zbulohet nje isuficience renale duhet dihet tipi i saj :prerenal,renal,postrenal.Shkaku me i shpeshte i insuficiences prerenale eshte hipovolemia e shoqeruar me hipotension nga hemoragjia masive qe shoqerohet me hipoperfuzion renal. Insuficienca e tipit renal eshte pasoje e faktoreve toksik si antibiotik nefrotoksik,antiinflamatore josteroid, semundje autoimune te veshkave (glomerulonefrit,semundje kolageni),tromboze e arterjes ose e venes renale,aneurizma disekante e aortes etj.Insuficienca postrenale vjen nga nje komponent obstruktiv qe pengon eliminimin e urines(kalkuloza renale,hipertrofia e prostates,tumoret etj). Pas operacionit mund te demtohet funksioni renal (insuficience reanle akute) nga demtimi i qelizes renale si pasoje e : a)Hipotensioni arterial b)Hipoksia c)Hemotransfuzionet d)Perdorimi pas operacionit i antibiotikeve ne doza te medha e per nje kohe te gjate e)Nje veshke e semure me perpara ose latente mund te cedoje me lehte ne insuficience renale. f)Infeksionet qe zbulohet ne menyre paraprake gjate ekzaminimit mjekohen dhe eliminohen si rritja e azotemise ,kreatinemise etj. Gjaku Behen ekzaminime laboratorike,vlersohen elementet figurativ dhe vetite koaguluse.te semuret me anemi mjekohen perpara operacionit(gjak,mase eritrocitare, gjak i fresket per te ngritur qendrueshmerine ndaj infeksionit dhe aftesine fagocitoze te leukociteve. Ne uljen e koagulopatise jepet: gjak i fresket, mase eritrocitare, faktor antihemofilik, fibrinogjen, vit k, preparate fibrinolitike (acid 6-aminokaproik)etj.
- 22. 23 Ne operacione te renda merren masa per te siguruar sasine e nevojshme te gjakut, si dhe per periudhen pasoperatore. Lekura 1)mjekohen infeksionet kutaneale duke shtyre operacionin 2)banje higjenike nje dite perpara 3)Mengjezin e operacionit trikotomi ne sallen e operacionit dhe jo me brisk seose shton mundesine e infeksionit postoperator te plages kirurgjikale,larje e fushes operatore me solucione antiseptike dhe lyerje me betadin Karakteri i operacioneve âą 1)Operacione shume urgjente sepse shtyrja rrezikon jeten (asfiksim nga trupa te huaj ,hemoragjia massive,semundje kirurgjikale si perforacioni gastrointenstinal,ileusi,hernie inkarcerata, apendisitis akuta etj) âą 2)operacione me urgjence te moderuar qe presin per disa dite sa te permirsohet gjendja e te semurit (tumoret maligne, ulcerat dhe stenozat pylorike, kardiospazma etj) âą 3)Operacione jo urgjente mund te kryhen ne cdo kohe pa rrezikuar te semurin âą -Operacion me gjak kur shoqerohet me demtim te mukozave te dukshme ose te lekures dhe pa gjak kur nuk shoqerohet me demtim te tyre. âą Operacionet pa gjak eshte elektrokoaguloekcizioni i papilomes vezikale transuretrale, perdorimi i rrezeve lazer per mjekimin e disa semundjeve te syrit si katarakti,etj, te laringut e te trakese etj, litotripsia e gureve ne veshke. âą -Disa semundje mjekohen vetem me rruge conservative ,disa vetem me rruge kirurgjikale, disa me te dy rruget Pozicioni i te semurit ne shtratin operator a)dekubitus dorsal(me kurriz) b)dekubitus ventral(permbys) c)dekubitus lateral i djathte ose i majte d)pozicion Tredelenburg (me kembe larte) e) pozicioni AntiTredelenburg (me kembe poshte dhe koke siper) Kujdesi pasoperator Koha qe nga mbarimi i operacionit deri ne aftesimin e te semurit te operuar per pune quhet peridha pasoperatore.Gjendja fiziologjike e re e krijuar ne kete peridhe pas operatore tregon se te gjithe organet dhe sistemet e organizmit ndikohen nga lloji dhe volumi i operacionit te realizuar..Shkalla e ketyre ndryshimeve vaen nga lloi i ndehyrjes kirurgjikale.nga pergatitja paraoperatore dhe lloi i narkozes se perdorur.Nese konstatohen tronditje te shprehura te funksioniit te sistemeve dhe organeve periudha pasoperatore konsiderohet e nderlikuar.
- 23. 23 Kujdesi per SN Dhimbja dhe rendesa, qe ndjen i semuri ne vendin e operacionit, lidhet me lloin e operacinit,me vendin ku kryhet nderhyrja kirurgjikale dhe me ndjeshmerine e te semurit.Keto faktore influencojne me shume ne funksionin e atyre organeve dhe sistemeve, qe jane ne afersi te organit dhe te regjionit ku kryhet operacioni.Dhimja duhet te dominohet ne periudhen pasoperatore me perdorimin analgjezikeve zi petidine,tramadol,postam etj.Kujdes nga perdorimi i narkotikeve pa kriter sepse i operuari mund te mesohet ndaj tyre dhe kerkon perdorimin e tyre vazhdimisht.Pagjumesia shpesh vjen nga dhimjet qe ndjen i semuri ,por edhe nga hipoksia e lehte rrunore,qe mund te jete e pranishme pas operacionit,si dhe ne semundje kirurgjikale te renda dhe septike(ileus,peritonit,sepsis etj.) Ne kete rast duhet te eliminohet dhimbja si shkaku me i shpeshte i pagjumesise me sedativ te ndryshem si valium etj.Jo rralle hasen edhe psikozat pasoperatore, qe kerkojne trajtim te vecante me qetsues. Kujdesi per sistemin kardiovaskular Ne disa raste vrehen ndryshime te shprehura hemodinamike qe mund te japin insuficience akute kardiovaskulare.Takikardia dhe hipotensioni i moderuar nuk ka ndikim negativ.Nderlikimet e hersheme pasoperatore si peritoniti pasoperator,hemoragjia etj behen shkak i ketyre ndryshimeve hemodinamike.Detyra eshte qe keto nderlikime te zbulohen ne kohe dhe te trajtohen. Kujdesi per sistemin respirator Ne sistemin respirator ne kete periudhe mund te shfaqen nderlikime qe cojne ne insuficience ventilatore,nese nuk tregohet kujdesi i duhur per ti prevenuar dhe trajtuar ne kohen e duhur.Vlen te permendet obstruksioni bronkial me atelektaze obstruktive pasuese te madhesive te ndryshme nga sekrecionet bronkiale te grumbulluara ne bronket e kalibrit te mesem dhe te vogel,atelektaze kompresive nga hemotoraksi ne kavitetin nderpleural,nga pneumotoraksi,nga prishja e kembimit gazor ne nivel te membranes alveolare ne rast te detressit respirator,te pneumonise masive etj.nga dobesimi i aktivitetit kontraktues te muskujve respirator dhe te diafragmes si pasoje e dhimbjes e te parezes se saj,e konstruksionit fizik te dobet e astenik dhe ne rast rekurarizimi. Dhimbja mbetet nje faktore kryesor sidomos ne traumen masive torakoabdominale qe frymemarrja te mos behet e thelle qe pareti torakal te mos marri pjese plotesishte ne aktin e frymemarrjes, Kujdesi per sistemin gastrointestinal Pas operacionit i semuri ka dhimbje dhe fryrje barku per shkak te grumbullimit te lengjeve dhe te ajrit ne lumenin e organeve abdominale sipasoj e mos fillimit te peristaltikes dhe te eliminimit te garzeve.Ne perkusion ne abdomenin meteorik ka tingull timpanit dhe ne auskultacion nuk ndihet peristaltika intestinale.Kjo gjendje pervec dhimbjes shoqerohet edhe me te vjella e veshtiresi ne
- 24. 23 frymemarrje nga ngritja larte e diafragmes.Pareza gastrointestinale trajtohet me vendosje te sondes nazogastrike,dhenje te preparateve intravenoze qe fuqizojne peristaltiken si prozerine,pituitrinr etj.Meqense i semuri nuk ushqehet ditet e para, sekrecionet e peshtymes,salivare,te gjendres parotide, jane te paksuara e si perfundim flora bakteriale e kavitetit oral eshte shumuar dhe bere me agresive duke shkaktuar stomatit,parotit etj. Masat parandaluese te ketyre infeksioneve eshte tualeti i gojes me tretesire te acidit borik 2 %,shplarje e gojes me permaganat kaliumi 1/OOO. Ushqimi nga goja fillohet kur eshte e pranishme peristaltika intestinale.Ai duhet te jete i lengshem; i asimilueshem,i pasur me proteina dhe me kalorite e duhura. Pozicioni ne shtrat duhet te jete i pershtatshem,te mos i provokoje dhimbje;ti lehtesoje fryme marrjen, e mos i shkaktoje lodhje dhe tendosje muskulare.Pozicioni postural menjehere pasoperator,kur ende eshte ne efektin e anestezis, eshte ne dekubitus dorsal, pa jastek nen koke.Kur eshte i zgjuar koka ngrihet pak me larte.Ne pozicion gjysem ndenjur vihet qe diten e pare pas operacionit sepse eshte me komod,me i pershtatshem,me clodhesdhe frymemarrja behet me e lehte.Aktivizimi i te operuarit duhet te filloje sa me shpejte.qe te parandalohen trombozat pasoperatore.,te dekubituseve tek te moshuarit e tek te rendet.Pozicioni i te semurit ne shtrat te nderrohet vazhdimist,kujdes qe te mos formohen rrudha ne carcaf kur rregullohet shtrati,masazhe muskulare e ferkime kutaneale,pudrosje te saj,perdorim i dysheqeve antidekubitale(me fryrje),higjena personale e fytyres dhe e gojes,teshat e trupit te pasterta dhe qe ndrohen shpeshehere.Te rendet duhet te vendosen ne shtrat te çveshur. LITERATURA Prof. Dr.Antigona Hasani http://www.vitrina.edu.al/newweb/?fq=brenda&m=shfaqart&gj=gj1&aid=45730 http://www.nursingtimes.net/nursing-practice/clinical-zones/critical- care/principles-of-monitoring-postoperative-patients/5059272.article
- 25. 23