At Gjergj Fishta dhe krijimtaria e tij poetike.

2. “Mrizi i
Zanavet”
konsiderohet si
kryevepra e
lirikes se
Fishtes.
Vellimi i pare u botua ne 1913 ne
Shkoder dhe permbante 8 lirika. Botimi i
dyte u be ne vitin 1924 dhe Fishta
perfshiu melodramen “Shqiptari i
qytetnuem” si dhe tragjedine “Juda
Makabe”. Me 1930 doli botimi i trete.
1871-1940

3. Vellimi hapet me poezine
“Shqypnia”, nje nga me te
njohurat ne letersine shqipe.
Tema e atdheut, tema e pasqyrimit
te bukurive te tij, e forcimit te
ndjenjes se krenarise dhe
atdhedashurise eshte teper e
njohur dhe e trajtuar, por Fishta,
pa perseritur ato qe kane thene
paraardhesit e tij, gjen elemente
te tjera te fuqishme nga ana
poetike, detaje qe krijojne
emocione, dhe me to krijon nje
poezi madhore, pasqyre e
atdhedashurise, frymezuese e
popullit ne luften per liri.
Mbi kete motiv, poeti
shkruan edhe nje poezi
tjeter me te njejtin titull
“Shqypnia”. Por dy poezite,
ndonese me te njejten teme,
nuk jane perseritje e njera-
tjetres, dhe as vazhdim i
tyre.
Ndersa poezia e pare ka ritem marcial, ne te dyten,
qe eshte nje tingellime e shkruar ne monokolone,
poeti, me nje intonacion te dukshem krenarie e
malli, paraqet atdhedashurine si ndjenjen me te
qenesishme e me te bukur te shpirtit te shqiptarit.

4. Edhè hâna do t' a dijë,
Edhè dielli do t' két pá,
Se për qark ksaj rrokullije,
Si Shqypnija 'i vend nuk ká !
Fusha t' gjâna e kodra t' blera,
Zijes s' mnershme larg kû âsht
droja,
Me gaz t' vet ktû i veshë
Prendvera,
Si t' Parrizit t' larmet shtroja.
Nën nji qiellë përherë t' kullueme,
N' rreze e n' dritë përshkue unjí,
Bjeshkë e male të blerueme
Si vigâj shtiellen n' ajrí.
Ke ato bjeshkë e ke ato male
Kroje t' kjarta e t' cemta gurra,
Tue rrëmbye npër mriza hale,
Gurgullojn npër râjë e curra.
Mbi ato male e bjeshkë kreshnike
Léjn mande' ata djelm si Zâna,
Armët e t' cillvet, përherë
besnike,
Janë përmendë ndër fise t' tana.
Atje léjn, po Toskë e Gegë,
Si dý rreze n' flakë t' nji dielli:
Si dý rrfé, qi shkojn tue djegë,
Kúr shkrepë rêja nalt prej qielli.
Oh! Po, e din i prûjtë anmiku,
Se âsht rrfé zogu i Shqyptarit,
Rijtun gjakut kah çeliku
N' dorë t' ktij shndritë për vend t'
të Parit.
Ato male të madhnueshme,
Ato, po, kanë mûjtë me pá
Se sa forca e pafrigueshme
N' turr t' Shqyptarit pît ka rá.

5. Motivi patriotik eshte ne qender
te poezise “Gjuha jone”, e cila
eshte nje pergjigje e ashper
kunder propagandes
antishqiptare qe zhvillonin
fqinjet tane ne dem te kombit e
te gjuhes sone.
Tema eshte e njohur, sepse per
gjuhen shqipe, pervec naimit,
Mjedes dhe Fishtes, kane
kenduar edhe shume poete te
tjere, por poeti synon qe
permes poezise se tij jo vetem
te paraqese bukurine e kesaj
gjuhe, forcen e saj shprehese,
por edhe te mbjelle dashurine
te te gjithe zemrat e
shqiptareve per te.
Duhet theksuar se Fishta me poezine
e tij i tejkalon te gjithe paraardhesit.
Ai harron qe eshte prift dhe poet,
nuk i lejohet mallkimi e rrembimi,
por zemerimi e ben te vershoje:
Pra, mallkue njai bir Shqyptari,
qi këtë gjuhë të Perëndis',
trashigim, që na la i Pari,
trashigim s'ia len ai fmis;
Braktisjen dhe harrimin e gjuhes amtare Fishta e
quan si nje nga mekatet me te medha morale,
fetare dhe patriotike dhe i nisur nga kjo bindje
ai mallkon ne menyre te pameshirshme.
Me kete motiv, pa rene ne perseritje, por duke
sjelle gjithmone figura dhe elemente te reja
poetike, ai shkruan edhe poezite “Atdheu”
(1902) dhe “Shqypnia e lire” (28 nentor 1921).

6. Nje fakt interesant patriotik
dhe historik pasqyron poezia e
tij “Himni i flamuri kombetar”.
Pas shtate muajsh rrethimi te
eger, forcat malazeze hyne ne
Shkoder me 1913. Me ardhjen
e ushtrise se fuqive te medha
nderkombetare, qe kerkonin te
qeverisnin qytetin, forcat
pushtuese u larguan.
Megjithate, Fuqite e
Medha nuk pranuan te
ngrihej flamuri yne
kombetar dhe Shkodra te
shpallej qytet i lire. Por
populli e kishte organizuar
ne heshtje kete clirim te
qytetit te tij.
Naten e Shnandout, 12 qershor 1913, Fishta bashke me
patriote te tjere ngriten flamurin tone kombetar ne njeren
prej kambanareve te franceskaneve ne lagjen “Gjuhadol”.
Menjehere nga te gjitha dyert e shtepive dolen femijet, te
cilet u shperndane neper qytet, duke kenduar himnin
kombetar.
Porsi fleta e Ejllit t’Zotit,
Po rreh flamuri i Shqypnise.
Motivit patriotik i takojne edhe poezite
kushtuar patriotit te madh Luigj
Gurakuqi: “Per paqe te Evropes”. Ketu
gershetohet ashpersia e nje njeriu te
zemeruar nga sjellja e eger e Fuqive te
Medha me embelsine e nje poeti qe i
dhimbset vendi i tij, pre e lakmive te
huaja.

7. DASHURI DERI NE ADHURIM
ANKTH E KLITHME
TRASHEGIMI MORALE
Variantit himnizues i
perkasin poezite:
“GJUHA SHQIPE”
“SHQYPNIA”
“SHQYPNIS”
Himnizimi realizohet me figura te
perjetesise duke e konsideruar
vendin si “Eden i Ballkanit”.
Lirikat dramatike te Fishtes
ne kete vellim jane:
“28 NANDUER 1913”
“NJI GJAME DESPRIMIT”
“SURFITE, MORTUI!”
Ne to thuren njeheresh idealet e prishura,
ankthi, kushtrimet, thirjet, deshperimi ndaj te
hujave qe shprehet ne forme te nje mallkimi.

8. SURGITE, MORTUI!
Poezia "Surgite mortui" që
fajëson Evropën për të
gjithë tragjeditë që po i
ndodhnin Shqipërisë, e cila
s'ka marrë ende frymë nga
varfëria pesëshekullore
turke, ishte shembull i
ashpërsisë së skajshme të
stilit të Fishtës ku nuk
kursehen përbuzjet,
sharjet neveritëse,
sarkazma, grotesku, ku u
bëhet apel luftarak të
gjallëve dhe të vdekurve,
varreve dhe djepave.
Në lirika filozofike ai trajton çështje
të përgjithshme të jetës e të botës.
Ndër më të realizuarat janë:
"Burrnia“
"Kataklizmi i rruzullimit“
"Një lule vjeshtet“
"Gurrave të Jordanit"

9. Burrnia
Në poezinë
"Burrnia" me një
plastikë të
përsosur, me një
ndërtim të saktë
klasik, ndeshen
jeta dhe vdekja.
Epërsia apsolute
është në anën e
vdekjes, e cila
zotëron çdo mjet
për ta asgjësuar
bukurinë fizike të
natyrës dhe të
njeriut.
Katalikizmi i
rruzullimit
Në të kundërtën lirika
"Katalikizmi i
rruzullimit", ndonëse
ka thelb filozofik,
fillesën dhe misionin e
ka të natyrës etike,
morale. Në emër të së
mirës së përdhosur, të
së bukurës së shkelur,
ai nxit gjithë forcat
kaotike, me qëllim që
të rivendosë
harmoninë mes
përbërësve të rruzullit
dhe, njëkohësisht në
harmoni gjithë
rruzullin në Gjithësi.
Nji lule
vjeshtet
Në poezinë "Nji lule vjeshtet",
me njëmbëdhjetërrokësha të
bardhë, poeti ankohet për
vdekjen, ngrihet në mbrojtje të
idealit të së bukurës, së mirës,
së dobishmes.
Gurrave të
Jordanit
Në odën "Gurrave të Jordanit" në
strofa safike ai e përjeton me
dhembje të kaluarën që vete e nuk
kthehet më, por mbresën, ia ka lënë
të pashlyeshme njerëzimit, si vetë
rrjedha e ujit që, ndonëse është e
përjetshme, sipas dukjes, në të
vërtetë rinohet, ndërron paprerë.

10. Ndër lirikat e buta shquhen:
"Mbi vorr t'Anton
Xanonit" që i afrohet
lirikës së llojit intim të
shoqërisë e miqësisë për
nga fryma e qortimit, e
lavdërimit, e mirëkuptimit
mes heroit lirik dhe
bashkëbiseduesit.
Lirikë e mallit universal,
për atdheun, nënën,
mjediset intime, vatrën
familjare, fëmijërinë e
rininë është "I
dëbuemi".
Permbledhja “Mrizi i Zanave” permbyllet
me poezine “Lulja e vyshkur”, nje krijim
poetik me shume vlera, por qe ka vene ne
dileme kritiken letrare nese:
kjo poezi eshte filozofike, meditative apo
poezi dashurie.
Por me se shumti diskutohet si poezi
filozofike.
Nepermjet kesaj poezie pasqyrohen
raportet mes qiellit dhe tokes, jetes dhe
vdekjes. Ketu kemi tri shkalle te kohes: e
kaluara, e tashmja dhe e ardhmja.
Motivi eshte harrimi, si te denohet harrimi
dhe medikamenti me sherues eshte puna.
Njeriu lind, jeton dhe vdes, mirepo puna
ose vepra vazhdon edhe pas vdekjes.
Kjo eshte porosia e poezise.

11. Tek Fishta, ashtu si te gjithe poetet e tjere te veshur me petkun e klerikut eshte e
dallueshme mungesa e lirikes se dashurise. Me gjithe ndalesat qe nenkupton feja, atyre
nuk u mohohet e drejta per te pasqyruar te bukuren ne jete, qe shfaqet se pari ne
hijeshine vajzerore.
Edhe te Fishta, si ne te gjithe poetet e
tjere te ketij grupi, elementi lirik shfaqet
ne portretizimin qe ai, si nje mjeshter i
madh, u ben zanave dhe shtojzovalleve,
te pikturuara si vajzat me te bukura. Te
Tringa, bukuria fizike gershetohet dhe
shkrihet me ate morale, te gjitha
peizazhet e gjalla dhe te mrekullueshme
te pikturuara si mjedise hyjnore, jane
krijuar enkas per dashurine dhe triumfin
e saj.