1. Iedereen ontevreden
Prisoners dilemma’s in ruimtelijke
planning
Drs. M. Mosterman

2. Waarom is iedereen ontevreden?
Omdat ambities niet worden gerealiseerd.
• Projecten zijn inhoudelijk onbevredigend;
• De kosten vallen te hoog uit;
• Het project is te laat afgerond;
• Belangen van derden zijn geschaad.
Proces
Idee Resultaat

3. Waarom worden ambities niet
gerealiseerd?
• Geld? (Grote investeringen brengen grote
opbrengsten)
Nee: De oorzaak ligt in een proces zonder inhoud.
• De Nederlandse ruimtelijke ordening is gebaseerd
op:
De inhoud is zo complex dat alleen het proces
nog maar kan worden gestuurd.
• Een goed proces kan echter net zo goed leiden
tot een slechte uitkomst.

4. Een goed proces:
• Definitie: Een proces waarin alle actoren hun
belangen op een rationele manier behartigen.
• Leidt een rationeel proces tot een goed
resultaat?

5. Prisoners dilemma
Er is een ernstig misdrijf gepleegd. Twee gewapende mannen worden
gepakt en het lijkt dat het de daders zijn, maar het bewijs ontbreekt. Ze
worden apart in de cel gezet en kunnen niet met elkaar communiceren. De
officier van justitie doet elke verdachte het volgende voorstel:1. Als jullie
allebei blijven zwijgen, kan ik jullie niet veel maken. Je krijgt dan alleen een
lichte straf wegens wapenbezit zonder vergunning.2. Als er één bekent, is
de zaak rond. Degene die bekent zal ik vrijspreken omdat hij zo goed heeft
meegewerkt. Degene die niet bekent kan minstens tien jaar
gevangenisstraf verwachten.3. Als jullie allebei bekennen, krijgen jullie
allebei vijf jaar. De vraag is: wat kan een gevangene het beste doen
(optimale strategie)?
De kern van het dilemma is dat het voor beide verdachten samen beter is
te zwijgen, maar elke verdachte denkt alleen aan zijn eigen voordeel.
Ongeacht wat de ander doet, is het voor elke verdachte beter te
bekennen. Immers, als de ander zou zwijgen heeft bekennen het grootste
voordeel, en als de ander bekent, heeft wederom bekennen het grootste
voordeel. In het volgende schema kruipen we in de huid van een van de
verdachten.

6. Schema prisoners dilemma
Ik zwijg Ik beken
Ik krijg een geldboete, hij Ik ben vrij, hij krijgt tien
Hij zwijgt
ook (samen nul jaar) jaar (samen tien jaar)
Ik krijg tien jaar, hij is vrij Ik krijg vijf jaar, hij ook
Hij bekent
(samen tien jaar) (samen tien jaar)

7. Hoe werkt het
Voor een prisoners dilemma, moet aan het volgende worden voldaan:
B>A>D>C
Samenwerken Deserteren
Samenwerken A, A C, B
Deserteren B, C D, D
Dit geldt ook voor meer dan twee partijen, aangetoond door John Nash (Non-
cooperative games, 1950)

8. Gebeurt dit ook in het echt?
• Casus herontwikkeling rijenwoningen naar appartementengebouw
Een ontwikkelaar wil gedateerde rijenwoningen vervangen voor een winkelcentrum met
appartementen. De gemeente staat positief tegenover het plan, maar wel moeten alle kosten
door de ontwikkelaar worden gedragen. Alle onderzoeken zijn uitgevoerd, zo ook een
planschadeonderzoek. De ontwikkelaar weet dat er planschade zal ontstaan en heeft daarvoor
een bedrag in de projectbegroting gereserveerd. Ook weet de ontwikkelaar dat omwonenden
vaak niet weten dat voor planschade een wettelijke vergoedingsregeling bestaat. Omwonenden
vergeten dit vaak. Het project staat wel onder tijdsdruk, want tijd is geld.
Een bewoner naast de rijenwoningen hoort via de krant van het plan. Gesproken wordt van
geluidhinder door laden en lossen van vrachtwagens, schaduw door het hoge
appartementengebouw en verlies van privacy doordat vanuit de appartementen de woning in
kan worden gekeken. De adviesbureaus van de ontwikkelaar verklaren dat aan de normen wordt
voldaan, maar de bewoner betwijfelt de onafhankelijkheid van de adviesbureaus en zogenaamde
deskundigen die dit beweren. Waar de bewoner zich nog het meeste zorgen over maakt is de
invloed van het appartementengebouw op de waarde van zijn woning. De markt is toch al niet
gunstig en als hij zijn huis ooit wilt verkopen raakt hij het aan de straatstenen niet kwijt. Al met al
ziet de bewoner het hele plan met deze onzekerheid niet zitten en hij zou het liefste alles bij het
oude laten. De bewoner overweegt om een procedure aan te spannen en de betwiste
onderzoeken te laten toetsen, maar hij weet dat dit een lange weg kan betekenen.

9. Voorkeuren ontwikkelaar
A. Zekerheid project, kans geen vergoeding
planschade;
B. Zekerheid project, zeker vergoeding
planschade;
C. Kans geen project, kans geen vergoeding
planschade;
D. Kans geen project, zeker vergoeding
planschade.

10. Voorkeuren bewoner
A. Kans geen project, wel zekerheid vergoeding
planschade;
B. Zekerheid vergoeding planschade, geen
beslommeringen procedure;
C. Kans geen project geen zekerheid,
vergoeding planschade;
D. Zekerheid project, geen zekerheid vergoeding
planschade.

11. Schema prisoners dilemma
Ontwikkelaar Wel planschade- Geen planschade-
vergoeding vooraf bekend vergoeding vooraf bekend
Bewoner maken maken
Geen procedure Zekerheid project zeker Zekerheid project kans
aanspannen vergoeding planschade geen vergoeding
Zekerheid vergoeding planschade
planschade geen Zekerheid project geen
beslommeringen zekerheid vergoeding
procedure planschade
Wel een procedure Kans geen project zeker Kans geen project kans
aanspannen vergoeding planschade geen vergoeding
Kans geen project wel planschade
zekerheid vergoeding Kans geen project geen
planschade zekerheid vergoeding
planschade

12. Hoe dan?
• Verander de inhoud, door na te denken over
de belangen (laat ook de gevolgen van
deserteren zien);
• Verander het aantal ‘spelronden’ (langdurige
relatie, tit-for-tat strategie).

13. Verander de inhoud
1. Inventariseer shareholders en stakeholders

14. 2. Orden de stakeholders
Hoog
Bevoegdheid
Laag
Laag Belang Hoog

15. 3. Inventariseer belangen
1. Welke belangen zijn tegenstrijdig?
2. Waar zijn prisoners dilema’s te verwachten?
3. Wat hebben partijen elkaar te bieden?
4. (Hoe) leggen we deze afspraken vast?

16. Of ga een langdurige relatie aan
• Een langdurige relatie geeft een belang om
samen te werken;
• De strategie die het beste resultaat oplevert is
de ‘Tit for tat-strategie’ (door Anatol
Rapoport, 1980).

17. Tit for tat strategie
Deze strategie is bepaald door vier
voorwaarden:
1. De belanghebbende werkt altijd mee, totdat de
opponent deserteert;
2. Wanneer de opponent deserteert, ‘slaat’ de
belanghebbende terug;
3. De belanghebbende vergeeft snel;
4. De belanghebbende moet behoorlijk zeker zijn dat
er meerdere ‘spelronden’ zijn.

18. Conclusies
• Een proces zonder inhoud zal waarschijnlijk
mislukken.
• Gelegenheidsbelangen hebben een grote kans op
prisoners dillemma’s.
• Langdurige relaties ondervangen het inhoudelijke
risico.
• Samenwerken biedt het beste resultaat.