Nίκος Καζαντζάκης Ένα ανήσυχο πνεύμα, ένας ασυμβίβαστος στοχαστής
Φώτης Κόντογλου
1. 9ΜΑΘΗΜΑ 9ΜΑΘΗΜΑ ΟΟ
1Φεβρουάριος διδακτική ώρα1Φεβρουάριος διδακτική ώρα
ΦΩΤΗΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥΦΩΤΗΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ
ΣΤΟΧΟΙ:
1. Γνωριμία με τον λογοτέχνη και ζωγράφο Κόντογλου.
2. Βιογραφικά στοιχεία και παρουσίαση των έργων που τον καθιέρωσαν.
3. Εστίαση στη δεύτερη φάση της δημιουργικής του έκφρασης.
4. Παρουσίαση αντιπροσωπευτικών έργων του του ζωγράφου Κόντογλου.
5. Προβολή αντιπροσωπευτικών έργων του αγιογράφου Κόντογλου.
6. Εστίαση στον αγώνα του Κόντογλου για επιστροφή στην Παράδοση.
Εισηγητής : Κυριακουλόπουλος Ευάγγελος ΠΕ1, Καννά Ελένη ΠΕ2
Η εισήγηση βασίστηκε και σε πληροφορίες της ιστοσελίδας : www.sansimera.gr ( 15/2/13)
2. Ο ΦΩτης ΚΟντογλου (πραγματικΟ
Ονομα ΦΩτιος ΑποστολΕλης: ΑΙβαλι
μικρας ασιας, 8 νοεμβριου 1895 – αθηνα,
13 ιουλιου 1965) ηταν ελληνας λογοτεχνης
και ζωγραφος Αναζητησε την
«ελληνικοτητα», δηλαδη μια αυθεντικη
εκφραση, επιστρεφοντας στην ελληνικη
παραδοση, τοσο στο λογοτεχνικο οσο και
στο ζωγραφικο του εργο. Ειχε ακομα
σημαντικοτατη συμβολη στον χωρο της
βυζαντινης εικονογραφιας. Σημερα
θεωρειται ως ενας απο τους κυριοτερους
εκπροσωπους της “ΓΕΝΙΑΣ ΤΟΥ
ΤΡΙΑΝΤΑ”. ΜαθητΕς του Ηταν ο ΓΙΑΝΝΗΣ
ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ, ο ΝΙΚΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ
κ.Α.
3. Ο Φώτης Κόντογλου, γιος του Νικόλαου Αποστολέλλη και της Δέσπως Κόντογλου,
γεννήθηκε στο Αϊβαλί το 1895. Ένα χρόνο μετά έχασε τον πατέρα του και την κηδεμονία
αυτού και τριών μεγαλύτερων αδερφιών του ανέλαβε ο θείος του Στέφανος Κόντογλου,
ηγούμενος της μονής της Αγίας Παρασκευής, στον οποίο οφείλεται και η χρήση του
επωνύμου της οικογένειας της μητέρας του. Τα παιδικά και νεανικά του χρόνια τα έζησε στο
Αιβαλί. Εκεί τελείωσε το σχολείο το 1912· στο Γυμνάσιο ήταν συμμαθητής με τον λογοτέχνη
και ζωγράφο Στρατή Δούκα και ήταν μέλος μιας ομάδας μαθητών που εξέδιδε το περιοδικό
Μέλισσα, το οποίο ο Κόντογλου διακοσμούσε με ζωγραφιές. Μετά την αποφοίτησή του
γράφτηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα, από την οποία δεν π π .α οφοίτησε οτέ Το
1914 π , πεγκατέλειψε τη σχολή του και ήγε στο Παρίσι ό ου μελέτησε το έργο
. πδιαφόρων σχολών ζωγραφικής Παράλληλα συνεργαζόταν με το εριοδικό
Illustration 1916 πκαι το κέρδισε το ρώτο βραβείο σε διαγωνισμό του περιοδικού
για την εικονογράφηση βιβλίου, για την εικονογράφηση της Πείνας του Κνουτ Χάμσουν. Το
1917 έκανε ταξίδια στην Ισπανία και την Πορτογαλία και το 1918 επέστρεψε στην Γαλλία.
Τότε έγραψε και το πρώτο του λογοτεχνικό βιβλίο, το Pedro Cazas. Επέστρεψε στην πατρίδα
του το 1919, μετά την λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Εκεί ίδρυσε τον πνευματικό
σύλλογο "Νέοι Άνθρωποι", στον οποίο συμμετείχαν επίσης ο Ηλίας Βενέζης, ο Στρατής
Δούκας, ο Ευάγγελος Δαδιώτης, ο Πάνος Βαλσαμάκης και άλλοι εξέχοντες λόγιοι, και
εξέδωσε το Pedro Cazas και διορίστηκε στο Παρθεναγωγείο Κυδωνίων, όπου δίδασκε
Γαλλική Γλώσσα και Ιστορία της Τέχνης.
4. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή πήγε
αρχικά στη Μυτιλήνη και έπειτα στην
Αθήνα, μετά από πρόσκληση Ελλήνων
λογοτεχνών που διάβασαν το βιβλίο του
και ενθουσιάστηκαν, όπως η Έλλη
Αλεξίου, ο Μάρκος Αυγέρης, η Γαλάτεια
Καζαντζάκη και ο Νίκος Καζαντζάκης. Το
1923 έκανε ταξίδι στο Άγιον Όρος· εκεί
ανακάλυψε τη βυζαντινή ζωγραφική,
αντέγραψε πολλά έργα και έγραψε
αρκετά κείμενα. Όταν επέστρεψε,
εξέδωσε το λεύκωμα Η Τέχνη του Άθω
και έκανε μια πρώτη έκθεση με έργα
ζωγραφικής του. Το 1925 παντρεύτηκε τη
Μαρία Χατζηκαμπούρη και
εγκαταστάθηκε στη Νέα Ιωνία.
5. Εργάστηκε ως συντηρητής εικόνων
σε μουσεία (στο Βυζαντινό Μουσείο
της Αθήνας, στον Μυστρά, στο
Κοπτικό Μουσείο στο Κάιρο) και ως
αγιογράφος σε ναούς (στην
Καπνικαρέα, στην Αγία Βαρβάρα του
Αιγάλεω, στον Άγιο Ανδρέα της οδού
Λευκωσίας στην Αθήνα, στον Άγιος
Γεώργιο Κυψέλης, στα παρεκκλήσια
Ζαΐμη στο Ρίο και Πεσμαζόγλου στην
Κηφισιά, στη Ζωοδόχο Πηγή στην
Παιανία, στη Μητρόπολη της Ρόδου
και αλλού), ενώ έκανε και την
εικονογράφηση του Δημαρχείου
Αθηνών.
6.
7.
8. Αντιδρώντας στον εκδυτικισμό αγωνίστηκε για
την επαναφορά της παραδοσιακής
αγιογραφίας: μαζί με τον Κωστή Μπαστιά και
τον Βασίλη Μουστάκη κυκλοφόρησαν το
περιοδικό ”Κιβωτός” , όπου με άρθρα και
φωτογραφικό υλικό ενίσχυαν τον αγώνα του
Κόντογλου.
Η βυζαντινή εικόνα έπρεπε να είναι καθαρή και
ανόθευτη από κάθε άλλη επίδραση. Ένα
πνεύμα στρατεύσεως θα χαρακτηρίσει την
δημιουργία του, καθώς «ο ίδιος μετά τον
Β΄Παγκόσμιο πόλεμο θα γράψει πως
αποφασίζει να αφιερώσει το τάλαντό του στο
Χριστό». Γι΄αυτό και η ποιοτική διαφορά
ανάμεσα στον προπολεμικό και τον
μεταπολεμικό Κόντογλου. Πριν τον πόλεμο θα
εισηγηθεί στον Αναστάσιο Ορλάνδο,
Διευθυντή της Υπηρεσίας αναστηλώσεως και
συντηρήσεως αρχαίων και Βυζαντινών
μνημείων του Υπουργείου Παιδείας, οι
εκκλησίες να χτίζονται και να διακοσμούνται με
τοιχογραφίες βυζαντινότροπες.
9. Ο Κόντογλου εμπνέεται από την ελληνική
παράδοση και προσηλώνεται με φανατισμό
σε ό,τι θεωρεί καθαρά ελληνικό, βγαλμένο
από την παράδοση του Βυζαντίου και της
Ορθόδοξης Εκκλησίας. Στις φορητές του
εικόνες χρησιμοποίησε τη μέθοδο της
ωογραφίας. Αγιογράφησε πολλές εκκλησίες
Φιλοτέχνησε τοπία, σχέδια βιβλίων,
περιοδικών, ποιητικών συλλογών,
πορτραίτα, ενώ το σημαντικότερο έργο στην
κοσμική ζωγραφική είναι οι
βυζαντινοπρεπείς νωπογραφίες του στο
Δημαρχείο Αθηνών, με θέματα και πρόσωπα
από την Ελληνική Ιστορία. Δούλεψε στο
Βυζαντινό Μουσείο, το Κοπτικό Μουσείο του
Καΐρου και δημιούργησε το Βυζαντινό τμήμα
του Μουσείου της Κέρκυρας. Σημαντική ήταν
η συμβολή του στην αποκατάσταση των
τοιχογραφιών στον Μυστρά.
10.
11.
12. Πέθανε στην Αθήνα στις 13
Ιουλίου του 1965, έπειτα από
μετεγχειρητική μόλυνση.
Τιμήθηκε με το Βραβείο της
Ακαδημίας Αθηνών (1961 για το
βιβλίο Έκφρασις της Ορθοδόξου
Εικονογραφίας, με το Βραβείο
«Πουρφίνα» της Ομάδας των
Δώδεκα (1963) για το βιβλίο Το
Αϊβαλί, η πατρίδα μου και με το
Εθνικό Αριστείο Γραμμάτων και
Τεχνών της Ακαδημίας Αθηνών για
το σύνολο του έργου του.
13. Τὸ βυζαντινοπρεπὲς καὶ λαϊκότροπο ύφος του Κόντογλου ξένισε τὴν εθισμένη στις
τεχνοτροπίες του ευρωπαϊκού συρμού κοινωνία, καθὼς δὲν νεωτέριζε ακολουθώντας
κάποια ήδη αναγνωρισμένη τάση στὸ Παρίσι, αλλὰ αντίθετα καινοτομούσε αναπλάθοντας
δημιουργικὰ στοιχεία παραδοσιακής τέχνης σε εργα κοσμικού περιεχομένου, προτείνοντας
την επιστροφὴ σὲ μία «ξεχασμένη» κοσμοθεωρία.
