We geven in Nederland veel geld uit aan ineffectieve repressieve maatregelen waarvan vaak aangetoond is dat deze niet goed of zelfs averechts werken. Waarom vervangen we deze niet door alternatieve maatregelen waarvoor evidentie bestaat dat ze wel werken?

1. Vervang repressie door
alternatieven die wel werken
Matthijs Pontier matthijspon@gmail.com
We geven in Nederland veel geld uit aan
ineffectieve repressieve maatregelen waarvan
vaak aangetoond is dat deze niet goed of zelfs
averechts werken. Waarom vervangen we deze
niet door alternatieve maatregelen waarvoor
evidentie bestaat dat ze wel werken?
Nederland is een erg veilig land. Toch zijn we zijn de laatste jaren steeds meer
geld gaan uitgeven om de veiligheid te verbeteren. Bij gemeentes is het geld dat
wordt besteed aan veiligheid met 141 procent gestegen. Dit gebeurde veelal door
repressieve maatregelen, zoals cameratoezicht, preventief fouilleren en extra
blauw op straat. Maar ondanks de hoge kosten blijken die maatregelen vaak
nauwelijks effect hebben. Blauw op straat blijkt bijvoorbeeld niet te werken om
meer delicten op te lossen, hoe tegen-intuitief dit ook mag klinken. Ook andere
repressieve maatregelen, zoals bijvoorbeeld cameratoezicht en preventief
fouilleren zijn vaak duur en ineffectief. Soms verbetert de veiligheid zelfs
wanneer repressieve maatregelen opgeheven worden.
Function Creep
Ook is er bij repressieve maatregelen vaak sprake van function creep: eerst
accepteren we een maatregel omdat we er zware criminaliteit zoals bijvoorbeeld
kinderporno mee zouden kunnen aanpakken en als we er eenmaal aan gewend
zijn wordt het (veel) breder ingezet. Zo wordt cameratoezicht nu bijvoorbeeld
niet alleen maar gebruikt om criminelen op te kunnen sporen, maar ook om
getuigen te vinden. Zelfs het invoeren van cameratoezicht in huizen van prive-
personen is geen taboe meer.
Bovendien wordt er bij maatregelen als preventief fouilleren gediscrimineerd, en
worden mensen uit achterstandswijken bij voorbaat al meer dan anderen
behandeld als potentieel criminelen. Mensen hebben de neiging zich te gaan
gedragen zoals ze behandeld worden.

2. Ook harder straffen blijkt niet te werken, terwijl het wel veel geld kost.
Bovendien richt je met straffen detentieschade aan. Door de manier waarop
veroordeelden in Nederland tijdens en na hun straf behandeld worden, stijgt de
kans dat ze later opnieuw crimineel gedrag gaan vertonen enorm.
Alternatieven voor repressie
Er zijn voldoende goede alternatieven voor ineffectieve repressieve maatregelen
die wel zouden kunnen werken. Als je het wetenschappelijk bekijkt ontstaat
crimineel gedrag vanuit een combinatie van 'hoe een persoon is' en de
omstandigheden waarin iemand verkeert. Om veiligheidsproblemen te
voorkomen kun je dus twee dingen doen: (1) veranderen hoe mensen zijn en (2)
voorkomen dat mensen in een situatie terecht komen waarin ze crimineel gedrag
zullen gaan vertonen. Dit zijn beide vormen van preventie, waarbij effectieve
vormen van repressie ook aan de orde kunnen zijn.
Het veranderen van mensen kan het beste door educatie. Dit is met name
effectief bij kinderen en jongeren; hoe jonger hoe beter. Hierbij is de manier van
benaderen wel cruciaal, aangezien mensen de neiging hebben zich te gaan
gedragen zoals ze behandeld worden.
Een concreet voorbeeld van hoe je dit zou kunnen doen is via zelfhulp voor
gedragsverandering. Zulke laagdrempelige therapie via een boek of internet
blijkt bij bijvoorbeeld mensen met depressie blijkt vaak net zo goed te werken
als face-to-face therapie door een therapeut. En bereikt bovendien veel meer
mensen. Zelfhulp zou ook een optie zijn voor ouders met kinderen die overlast
geven op straat. Vaak durven zij nu uit schaamte niet om zulke hulp te vragen.
Educatie en zelfhulp is ook aan te bieden op scholen, in buurthuizen en bij
verenigingen. Denk aan cursussen in de-escalerend gedrag voor handhavers,
maar ook voor burgers. De zelfredzaamheid verhogen kan ook helpen
voorkomen dat mensen zich gedwongen voelen crimineel gedrag te vertonen.
Analfabetisme blijkt bijvoorbeeld een van de grootste voorspellers voor
crimineel gedrag te zijn. Uitleggen waarom mensen vaak crimineel gedrag gaan
vertonen en waarom kan tenslotte ook preventief werken. Mensen die zich
hiervan bewust zijn kunnen actief op zoek naar manieren om deze situaties bij
zichzelf of anderen te voorkomen.

3. Goed sociaal beleid, saamhorigheid en herstelrecht
Behalve sleutelen aan personen kun je ter voorkoming van criminaliteit ook
sleutelen aan situaties. Een van de voorspellers van crimineel gedrag is (het
ervaren van) buitensporige ongelijkheid en onrecht: in samenlevingen met een
grotere ongelijkheid heerst meer criminaliteit. Dat is te voorkomen met een goed
sociaal beleid.
Een andere voorspeller voor crimineel gedrag is de mate waarin mensen zich
verbonden met elkaar voelen. Wanneer je iemand kent of tot je 'in-group' rekent
vertoon je minder snel crimineel gedrag tegenover deze persoon. Het stimuleren
van contact tussen mensen en het vergroten van saamhorigheidsgevoel zullen
crimineel gedrag dus voorkomen. Dit vergroot bovendien de sociale controle op
een positieve manier. En organiseren van laagdrempelige evenementen is een
manier om dat te bevorderen, maar contact stimuleren via internet kan ook. Ook
wanneer er al sprake is van een conflict, of dit al achter de rug is, kun je mensen
stimuleren met elkaar in contact te komen. Bij een (dreigend) conflict kan een
buurtregisseur wonderen doen.
Na een conflict kan herstelrecht of mediation goed werken: slachtoffer-dader
gesprekken om tot een oplossing te komen en het conflict recht te zetten. In
tegenstelling tot in een ‘normale’ rechtszaak kunnen emoties hier een plaats
krijgen en kunnen dader en slachtoffer elkaars gevoelens en beweegredenen
beter leren begrijpen. De dader wordt geconfronteerd met de schade die hij
aanrichtte en het slachtoffer kan zijn gevoelens kwijt. Negatieve gevoelens
worden zo niet omgezet in onverwerkte frustraties die later weer tot crimineel
gedrag kunnen leiden. Er draait een pilot hiervan in Amsterdam en er bestaat
evidentie dat dit blijkt te werken.
Effectiviteit handhavingsinstanties verbeteren
Tot slot zijn er ook vormen van repressie die crimineel gedrag wél voorkomen.
Zo kunnen handhavingsinstanties als de politie veel beter werk doen dat de kans
op moreel handelen vergroot dan bureaucratische en ineffectieve opdrachten uit
te voeren. Denk aan het beboeten van fietsen door rood licht wanneer dit geen
overlast geeft en het handhaven van drugsverboden. Als burgers wetten, of de
manier van handhaving daarvan, als onzinnig beschouwen, krijgen ze minder
respect voor deze wetten en haar handhavers en zullen ze zich ook minder snel
aan wetten houden wanneer dit wel belangrijk is om overlast te beperken.

4. Ook burgers inzetten als verlengstuk van de politie voor opsporing is niet
heilzaam. Dat gebeurt steeds meer en zo nu en dan komt er zelfs iemand op het
idee om burgers vuurwapens te geven. Dit trekt verkeerde mensen aan, namelijk
machtsbeluste types die graag met wapens anderen hun normen op willen
leggen. Ook agenten zetten steeds vaker en heftiger geweld in. Soms met
dodelijke afloop. Handhavers moeten julst de-escalerend optreden om crimineel
gedrag te voorkomen.
Het is van cruciaal belang dat handhavers de verantwoordelijk nemen bij de
inzet van geweld die past bij een monopolist op dat gebied. Zeker nu geweld
door handhavers vaak breed wordt uitgemeten door filmpjes op internet. Dit
soort beelden zijn funest voor het beeld dat mensen van de handhavers hebben.
Handhavers kunnen beter de positieve dingen die ze doen benadrukken, dan
voelen mensen zich ook veiliger bij hen in de buurt. Liever geen focus op de
hoeveel uitgedeelde boetes, maar op dingen die door iedereen als positief gezien
worden. Een vriendin van me werd bijvoorbeeld erg goed geholpen toen haar
vriend vermist was. Dit heeft haar beeld en het beeld van mensen in haar
omgeving van de politie aanzienlijk verbeterd.
Er bestaan dus genoeg goede alternatieven waarvoor evidentie of op zijn minst
theoretische onderbouwing bestaat dat deze zullen werken om crimineel gedrag
te voorkomen. Laten we zo snel mogelijk de huidige dure en ineffectieve
repressieve maatregelen vervangen door deze alternatieven.
Matthijs Pontier werkt als postdoc aan de Vrije Universiteit Amsterdam is
daarnaast actief als vrijwilliger in de preventieve verslavingszorg bij Unity
drugsvoorlichting. Als u hem wilt volgen via Twitter, klik dan hier.