Proyekto sa FIL4: Panitikan ng Rehiyon Halaw sa librong "Literatura ng Iba't-Ibang Rehiyon ng Pilipinas" (2001) ni Carmelita S. Lorenzo, et. al. Presentasyon ni Marlene C. Panaglima BSED IIB - FILIPINO

1. Rehiyon 1Rehiyon 1

2. Rehiyon I: Rehiyon ng Ilocos
✣ Matatagpuan sa Hilagang-
Kanluran ng Luzon.
✣ May sukat na 21,945.49 sq. km.
✣ Napapaligiran ng:
Hilaga - Bangui Bay
Silangan - Cordillera
Timog - Central Luzon
Kanluran - South China Sea

3. ✣ Ang mga lalawigan na bumubuo
nito ay ang mga lalawigan ng:
Ilocos Norte, Ilocos Sur,
La Union at Pangasinan.
✣ Maituturing ang Rehiyon I na may
pinakamahabang baybaying dagat
at matatarik na bangin.

4. ✣ Ang mga pangunahing ikinabubuhay ng
mga naninirahan dito ay ang pagtatanim ng
palay, mais, tabako, bulak, kamote, kamatis,
bawang, sibuyas, tubo at niyog.
✣ Nag-aalaga rin sila ng mga hayop tulad ng
kalabaw, baka, kambing, manok at kabayo.
✣ Gumagawa rin sila ng mga sandok, basket,
tapayan, palayok, salakot, abel/kumot,
lusong/stone mortar, tsinelas, gulok, lingkaw
at mga upuan.

5. Ilocos Norte
✣ May sukat na 3,399.93 sq. km.
✣ Ang kabisera nito ay ang
lungsod ng Laoag.
✣ Binubuo ito ng mga bayang:
Bacarra, Badoc, Bangui, Batac,
Currimao, Espiritu-Banna, Dingras,
Marcos, Nueva Era, Pagudpud,
Paoay, Pasuquin, Piddig, Pinili, San
Nicolas, Sarat, Salsona, Vintar, at
Laoag.

6. Ilocos Norte
✣ Kakawate ang panlalawigang
bulaklak.
✣ Pagtatanim ng tabako ang
pangunahing ikanabubuhay ng
mga naninirahan dito.
✣ Iloko ang pangunahing wika ng
mga taga-Ilocos Norte bagamat
may ilan ring nagsasalita ng
Tagalog at Ingles.

7. ✣ Dito makikita ang apat na simbahan na
ipinalalagay na historical markers ng
lalawigan.
Simbahan ng Laoag Simbahan ng San Nicolas
1580 1584

8. Simbahan ng Paoay Simbahan ng Sarat
1593 1724

9. ✣ Isa pa sa pangunahing tanawin sa Ilocos
Norte ay ang “Leaning Tower ng Bacarra
Church”

10. Ilocos Sur
✣ Ang kabisera nito ay ang lungsod ng
Vigan/Ciudad Fernandina.
✣ Binubuo ito ng mga bayang: Alilim,
Banayoyo, Bantay, Burgos, Cabugac,
Candon, Cabayan, Cervantes,
Lealimuyod, Gregorio del Pilar, Lidlidda,
Magsunga, Nagbukil, Narvacan, Quirino-
Angaki, Salcedo-Bangen, San Emilio, San
Esteban, San Juan, San Ildefonso, San
Vicente, Sta. Catalina, Sta. Cruz, Sta.
Lucia, Sta. Maria, Santiago, Sto. Domingo,
Sinait, Suyo, Tagudin, at Vigan.

11. Ilocos Sur
✣ Pagtatanim rin ng tabako ang
pangunahing ikanabubuhay
ng mga naninirahan dito.
✣ Iloko rin ang pangunahing
wika ng mga taga-Ilocos Sur
bagamat may ilan ring
nagsasalita ng Tagalog at
Ingles.

12. ✣ Ang Ilocos Sur ay kilala sa ilang
magagandang tanawin tulad ng:
Tirad Pass Bessang National Park
Gregorio Del Pilar Cervantes

13. Heroes Hill Centuries Old
Spanish Architecture

14. La Union
✣ May sukat na 1,493 sq. km.
✣ Ang kabisera nito ay ang
lungsod ng San Fernando.
✣ Binubuo ito ng mga bayang:
Agoo, Aringay, Bacnotan, Bagulin,
Balacan, Bangar, Bauang, Burgos,
Caba, Luna, Naguillan, Pugo, Rosario,
San Fernando, San Gabriel, San Juan,
Sto. Tomas, Santol, Sudipen at
Tubao.

15. La Union
✣ Poinsettia ang panlalawigang
bulaklak.
✣ Mayaman sa limestone
✣ Pagtatabako, pagtatanim ng
palay, at pangingisda ang
ikanabubuhay ng mga
naninirahan dito.
✣ Iloko rin ang pangunahing wika
ng mga tagadito at may ilan ring
nagsasalita ng Tagalog at Ingles.

16. ✣ Makasaysayang simbahan sa La Union:
St. William Cathedral Our Lady of Charity Sanctuary
San Fernando Agoo

17. Pangasinan
✣ May sukat na 5,368 sq.
km.
✣ Ang kabisera nito ay
ang lungsod ng
Lingayen.
✣ Dilaw na santan ang
panlalawigang bulaklak.

18. Pangasinan
✣ Binubuo ito ng mga bayang: Agno, Aguilar, Alaminos,
Alcala, Anda, Asingan, Balungao, Bani, Basista, Bautista,
Bayombong, Binalonan, Binmaley, Bolinao, Bugallon,
Burgos, Calasiao, Dasol, Infanta, Labrador, Lingayen,
Mabini, Malasiqui, Manaoag, Mangaldan, Mangatarem,
Mapandan, Natividad, Pozorrubio, Rosales, San Fabian,
San Jacinto, San Manuel, San Nicolas, San Quintin, Sta.
Barbara, Sta. Maria, Sto. Tomas, Sison, Sual, Tayug,
Umingan, Urbiztondo, Urdaneta, at Villasis.

19. Pangasinan
✣ Paggawa ng asin,
bagoong at bukayo ang
ipinagmamalaki nilang
produkto.
✣ Panggalatok, Tagalog at
Ingles ang mga wikang
sinasalita ng mga
naninirihan dito.

20. ✣ Makasaysayang simbahan sa La Union:
St. William Cathedral Our Lady of Charity Sanctuary
San Fernando Agoo

21. Panitikan
ng Rehiyon I

22. Patuloy na iniingatan ng Rehiyon 1 ang angkin
nilang panitikan at kabilang na rito ang mga
sumusunod:
• Bugtong ng mga Ilokano na kung
tawagin nila ay Burburtia.
• Pabitla naman ito sa mga taga-
Pangasinan.
• Kawaikaan ng mga Ilokano na kung
tawagin nila ay Pagsasao.

23. Maihahanay din sa panitikan
ng rehiyon ang kasabihan,
awiting bayan, cancionan, mga
kaugalian at paniniwala.

24. Bugtong
Mga Halimbawa:
Burburtia sa Ilokano
Langit ngato, langit
baba, dahum agtinga.
Salin: Langit sa itaas, langit sa
ibaba, tubig ang nasa
gitna.
Sagot: Niyog
Adda maysa a lakay
Kalbo nem nakawaray.
Salin: May isang matanda
Kalbo ngunit may
galamay.
Sagot: Pugita

25. Bugtong
Mga Halimbawa:
Burburtia sa Ilokano
Bulong ti kappakappa
Nagtalikod, nagpada.
Salin: Dahon ng kappakappa
Magkatalikod ngunit
pareho pa rin.
Sagot: Tainga
Adda tapis ni Kaka
Saanman a mabasa.
Salin: Tapis ni Kaka, hindi
man lang Mabasa.
Sagot: Dahon
ng Gabi

26. Bugtong
Mga Halimbawa:
Pabitla sa Pangasinan
Abong nem Donya Maria
Aliber na Espada
Salin: The house of Madam
Maria is surrounded by
swords.
Sagot: Pinya
Akas-akar no ipagor ko.
Ag onalis no ibulos ko.
Salin: It walks when I tie.
It does not move when I
release it.
Sagot: Sapatos

27. Bugtong
Mga Halimbawa:
Pabitla sa Pangasinan
Amayamay kamin sanaagi.
Saksakey so pait mi.
Salin: We are many brothers
and sisters, we have only
one intestine.
Sagot: Kwintas
Apatiray Sali to. Ag
makaalis ed kawalaan to.
Salin: It has four legs. But it
cannot move from it’s
place.
Sagot: Lamesa

28. Kawikaan
Pagsasao sa mga Ilokano
No agmulaka iti unas
Dinaka puy taliawen lumabas
Ngem no adda basi mon a naiman.
Sarungkarandaka uray ania ti oras.
Salin:
Kung ikaw ay nagtanim ng tubo.
Di man lang lumingon ang
dumaan sa iyo. Pero pag may
alak ka na, mas masarap.
Bibisitahin ka ano man ang oras
Amusam in ulmog ti manok.
No kayat mo’t agsida iti itlog.
Salin:
Tiisin mo lang ang kuto ng
manok. Kung gusto mong mag-
ulam ng itlog.

29. Kawikaan
Pagsasao sa mga Ilokano
No kayat mo’t kumalay-at
Anuman ti garagad.
Salin:
Kung gusto mong umakyat.
Magtiis ka sa mga gasgas.
Tinakersang a dakulap.
Isu’t dalan ti pirak.
Salin:
Ang magaspang na kamay.
Ay daan ng pilak.

30. Kasabihan
Sa Pangasinan
Agda topakey manga.
No anngapoy bunga.
Salin:
They won’t throw stones at the
mango tree. If there are no fruits.
Agla nakaokulay sa Korong
No atumba lay abong.
Salin:
A supporting pole is no longer
needed. When the house has
already collapsed.

31. Kasabihan
Sa Pangasinan
Anggapoy siguro.
Ed bolang.
Salin:
Nothing is sure.
In a cock fight.
Dakel ed trabahok.
So pakanengriengay inkatcok.
Salin:
Through my work.
Could be seen my personality.

32. Awiting Bayan
Ilocano
DUNGDUNGWEN -
Awit ng Pagliligawan
NAGSAWAY NGA
PINTAS - Awit sa
Kasalan
DUNG-AW - Awit sa
Patay
PANGASINAN
SAY LIGLIWAY ATEN -
isang awitin tungkol sa isang
ama na gusting ihayag ang
kanyang pagkabigo sa
kanyang anak na babaw
NO SIAK SO MANGARO-
Awit sa pag-ibig

33. Cancionan
(Pangasinan)
Ito ay debate sa musika at panulaan, Ang
cancionan ay nilalapatan ng tama at
wastong himig sa isang pagtatanghal.
Hindi ito lagging inaawit. Ito rin ay
binubuo ng iba’t-ibang bahagi:

34. 1. Pasantabi
Sa simulang bahagi ay ang pagtanggap
at pagbati sa mga “cancionista”; ang
pasasalamat sa isponsor/tagapagtaguyod
at ang walang hanggang pasasalamat sa
Dakilang Lumikha.

35. 2. Panangarapan
Nais malaman ng
kababaihan/babae ang kalagayan
sa buhay, tirahan at mga gawain
ng lalaki.

36. 3. Panagkabataan
Ang lalaki ay magsisimulang maningalang
pugad, ang babae ay magbibigay ng mga
tanong tungkol sa Banal na Kasulatan at
ang lalaki ay papatawan din ng mahihirap
na gawain.

37. 4. Cupido
Sisikapin ng lalaki na makuha ang
matamis na oo (pag-ibig) ng babae sa
pamamagitan ng pagtugtog ng
instrumentong pangmusika at gayundin sa
pagsasalita.

38. 5. Balitang
Ito ang huling bahagi na kung saan ay
maaaring atasan ang lalake na umakyat at
sumalo sa kanya sa tanghalan –
palatandaan ng pagtanggap o kaya naman
ay hayaang manatili na lang sa ibaba na
tanda ng pagtanggi.

39. Mga Kaugalian
at Paniniwala

40. Kaugalian sa Pag-aasawa
✣ Kasunduan sa pag-aasawa – ang mga
magulang ay nakikipagkasundo para sa
paglagay sa tahimik ng kanilang anak.
✣ Panunuyo – ginagawa ito sa Binmaley,
Pangasinan na kung saan ang lalaki ay
nagkakaloob ng paglilingkod sa kanyang
nililiyag.

41. Kaugalian sa Pag-aasawa
✣ Pagkatapos ng kasal – ginagawa ito sa Pidid,
Ilocos Norte na kung saan inihahatid ng
banda ang bagong kasal bilang
pagbugaw/pagtaboy sa masamang pangitain.
✣ Regalo sa magandang kapalaran– ang puso
ng baka/kalabaw/baboy ay inihahatid sa
bahay ng babaeng ikakasal sagisag ng pag-
ibig at katapatan ng lalaki.

42. Paniniwala sa Paglilibing
✣ Ilocos Norte – inililibing nila ang patay sa
ilalim ng kusina na kung saan madalas na
napagtatapunan ng tubig. Sapagkat may
paniniwala na ang namatay ay nagnanais na
malagi ng malamig.

43. Kaugalian sa Panganganak
✣ La Union – kalimitan ang hilot ay isang
babae, ngunit dito karamihan ng mga
nagpapaanak ay lalaki.
✣ Mapandan, Pangasinan – ang hilot ay hindi
sinusundo sa kanilang bahay. Ipinupukpok
lamang ng ama ang pambayo sa giling ng
lusong upang makalikha ng ingay na siyang
tatawag sa hilot.

44. Upang mapadali ang
Panganganak
✣ Binmaley, Pangasinan – ang asawang lalaki
ay nag-aasal unggoy kapag nahihirapan ang
kanilang asawa sa panganganak, inuutusan
siya ng hilot na gumapang pababa ng
hagdan na nauuna ang ulo.
✣ Pangasinan– binibigyan ng hilaw na itlog
ang babaeng manganganak paniniwalang
mapapadulas nito ang paglabas ng bata.

45. Upang mapadali ang
Panganganak
✣ Pangasinan – ang asawang lalaki ay nag-
aasal unggoy kapag nahihirapan ang
kanilang asawa sa panganganak, inuutusan
siya ng hilot na gumapang pababa ng
hagdan na nauuna ang ulo.
✣ Pangasinan– binibigyan ng hilaw na itlog
ang babaeng manganganak paniniwalang
mapapadulas nito ang paglabas ng bata.

46. ✣ Pangasinan – Pinaniniwalaan din na
nagagabayan ang kinabukasan ng isang bata
sa pamamagitan ng pagsasama ng lapis at
iba pang kagamitan sa pag-aaral sa
pagbabaon ng ama sa inunan ng kanyang
anak.
✣ Pangasinan – bago dumanas ang bata sa
kauna-unahang pagsusuot niya ng damit ay
inilalagay siya sa isang malaking bilog na
basket saka pinupukpok ang magkabilang
gilid upang maging matapang at matatag.

47. Pagpapausok sa Ina
✣ Ilocano – Ang isang bagong panganak ay
pinauusukan sa loob ng 23 hanggang 30
araw sa loob ng silid na kinukurtinahan ng
napakaraming dahon ng saging upang
huwag mahanginan/malamigan.

48. ✣ Pinahihiga siya sa isang papag na ang ulunan
ay bahagyang nakaangat ng kalahating
metro sa paa. Sa tabi niya o malapit sa tiyan
ay ang kalan na kung tawagin ay dapugan.
Sinisindihan ito buong araw at gabi upang
maibalik sa normal ang sinapupunan.

49. Kaugalian sa Pagbibinyag
✣ Ang Karera sa Pintuan – tulad ng mga
Tagalog, niniwala rin sila na pagkatapos ng
seremonya ng binyag ay itatakbo ng Ninong
o Ninang ang bata patungo sa pintuan ng
simbahan sa paniniwalang ang unang
makararating ay magiging malusog,
mayaman at hahaba ang buhay.

50. Kaugalian sa Pagbibinyag
✣ Ikalawang Binyag– ito ay tinatawag ng mga
Ilocano na sirok ti datuk (sa ilalim ng plato) sa
paniniwalang nakapagliligtas sa kamatayan ang
sakiting bata.
✣ Sa San Quintin, Pangasinan – ang mga kapitbahay
ay pinag-iisip ng pangalan. Bawat isa’y papadyak sa
ibabaw ng mesang kinalalagyan ng itlog, kapag
napatayo ng pumadyak ang itlog, susundin ang
naisip niyang bagong pangalan.

51. Mga Alamat

52. ✣ Bakit Umaakyat sa Damo
ang mga Suso?
✣ Ang Kauna-unahang Unggoy
✣ Ang Alamat ng Tirad Pass
✣ Bakit Maalat ang Dagat?
(Mitolohiya)

53. Mga Kwentong
Bayan

54. ✣ Ang Tatlong Magkakapatid na Lalaki
✣ Ang Tatlong Magkakapatid na Maswerte
✣ Si Juan Sadut
✣ Ang Gintong Tuntunin
✣ Cochinango
✣ Si Andres, Ang Mambibitag
✣ Ang Bunyango at ang Pagong
✣ Si Camachile at Si Passion
✣ Ang Pitong Tengang Magkakaibigan

55. Mga Manunulat
ng Rehiyon I

56. Leona Florentino
✣ Isinilang noong Abril 19, 1849
✣ Vigan, Ilocos Sur (noon ay Villa Fernandina)
✣ Ang kanyang mga magulang ay sina Marcelino at
Isabel Florentino
✣ Asawa niya si Elias Delos Reyes
✣ Bihasa sa pagsulat ng tula, sarswela at drama
✣ Ilan sa kanyang mga tula ay nailimbag sa
Bibliotheque des Owners de Femmes noong 1889

57. Ilan sa mga akda niya ay ang mga sumusunod:
✣ Ruknuknoy (Dedication)
✣ Agpaay Ken Carmen (For Carmen)
✣ Ruknoy iti Kaadlawan ni Castora (Dedicated to
Castora on her Birthday)
✣ Pinagpakada (Bidding Goodbye)
✣ Nalpay a Namnama (Frustrated Hope)
✣ Saibbek (Sob)
✣ Daniw Ti Balasang Nga Lusina ti Kaanyanayatna
(Poem of a Maiden Seperated from Her Love)

58. Pedro Bucaneg
✣ Isinilang na bulag noong Marso 1849
✣ Inilagay sa basket ng kanyang ina at ipinaanod sa
ilog
✣ May kaugalian ang mga Itneg na ang isang bagong
panganak na may kapansanan ay dapat ilagay sa
basket ipaanod sa ilog upang hindi na maging
pananagutan ng tribo.

59. Pedro Bucaneg
✣ Napulot siya ng isang babae at ipinaampon kay
Padre Geronimo Cavezo.
✣ Bininyagan siya bilang Pedro Bucaneg na ang
kahulugan ay “natagpuan/napulot sa Itneg”
✣ Kung ang mga Tagalog ay may Balagtasan, ang mga
Kapampangan ay Crissotan, ang Ilokano naman ay
may Bucanegan bilang parangal sa kanya.

60. Ilan sa mga akda niya ay ang mga sumusunod:
Tula:
Dailleg ti Amionan (Dallang of the North)
Pampanunot ken Patay (Thought of
Death)
Epiko:
Biag ni Lam-ang (Life of Lam-ang)

61. Jose Asia Bragado
✣ Isinilang noong Agosto 25, 1936
✣ Ilocos Sur
✣ Ang kanyang mga magulang ay sina Emilio
Bragado at Timotea Asia.
✣ Asawa niya si Crispina Balderas
✣ Tapos sa kursong AB Journalism sa MLQU, Textile
Engineering sa Feati at AB English sa FEU
✣ Pangulo ng GUMIL Pilipinas at Direktor ng UMPIL.

62. Ilan sa mga akda niya ay ang mga sumusunod:
Tulang Epiko:
Pamulinawen
Maikling Kwento:
Buneng (Bolo/Itak)
Kaarigi li Nasipnget a Rabii (Like the Dark
Night)
Ti Pasala, Ti Bantay Ken Ti Ugsa (The
Dance, the Mountain and the Deer)

63. Iba pang manunulat ng rehiyon i
✣ Carlos Bulacan
✣ Andres Cristobal Cruz
✣ Isabel delos Reyes
✣ Juan Laya
✣ Salvador P. Lopez
✣ Severino Montano
✣ Leon Pitchay