1. 1
MAΡΙΑ ΒΕΡΒΕΡΗ
27-09-2012
Ανατρέχοντας στην εμπειρία σας (ως εκπαιδευτές ή / και ως εκπαιδευόμενοι),
υπάρχουν στοιχεία τα οποία έχετε αξιοποιήσει ως εκπαιδευτές ή έχετε βιώσει ως
εκπαιδευόμενοι στη διάρκεια ενός εκπαιδευτικού προγράμματος;
Η μάθηση στους ενήλικες είναι συνοθήλευμα πολλών παραμέτρων. Δεν
μαθαίνουν όλοι οι ενήλικες με τον ίδιο τρόπο, τον ίδιο ρυθμό και δεν προσλαμβάνουν
την ίδια ποσότητα και ποιότητα πληροφοριών. Ο καθένας από μας έχει διαφορετική
αντίληψη, διαφορετικές εμπειρίες, προσλαμβάνουσες και διαφορετικό επίπεδο
γνώσεων. Επειδή η γνώση είναι ποικιλόμορφη και μεταβάλλεται συνεχώς, πρέπει η
διδασκαλία να αποβλέπει στην ικανότητα απόκτησης γνώσεων βοηθώντας τον
εκπαιδευόμενο να διευρύνει ή να ανακαλύψει δικούς του τρόπους, διαδικασίες και
στρατηγικές μάθησης καθώς και να ενεργοποιήσει δεξιότητες όλων των τύπων
(επικοινωνιακές, συνδιαλαγής, πρακτικές, μικροδεξιότητες, κοινωνικογλωσσικές,
εξειδικευμένες και άλλες). Η μαθησιακή δραστηριότητα θα πρέπει να δημιουργεί
συνθήκες όχι μόνο για ατομική εργασία αλλά και για συνεργασία των
καταρτιζομένων κατά ομάδες ή ζεύγη. Θα πρέπει επίσης να βασίζεται στην
αυτενέργεια του εκπαιδευομένου δίνοντας του κίνητρο για συμμετοχή και βοηθώντας
στην πολύπλευρη ανάπτυξη του ατόμου. Ο Έλληνας για πολλούς λόγους δεν είναι
«καλό μαθησιακό κοινό / καλός, εύκολος δέκτης». Οικονομικά και
κοινωνικοπολιτικά ταμπού, ο φόβος, το βόλεμα, διάφορα στερεότυπα, ο
εγωκεντρισμός, το χαμηλό βιοτικό επίπεδο, η αλαζονεία, ο συντηρητισμός, η
αδιαμφισβήτητη θρησκευτική πίστη, η ημιμάθεια, ο αναλφαβητισμός, η άγνοια, η
συνήθεια, ο ρατσισμός είναι μερικά από τα εμπόδια που δυσχεραίνουν τη διαδικασία
της μάθησης ή και που σε πολλές περιπτώσεις την καθιστούν ακόμα και ανέφιχτη. Ο
Έλληνας είναι προδιαθετημένος αρνητικά σε κάθετι καινούργιο και σε οποιαδήποτε
αλλαγή. Οι κοινωνίες των νησιών μας και της ελληνικής υπαίθρου παραμένουν
ακόμα αρκετά κλειστές και συντηρητικές. Αυτό ίσως να οφείλεται στο ό,τι οι
κάτοικοι των περιοχών αυτών δεν είχαν πολλές ευκαιρίες στη μάθηση ή καθόλου
πρόσβαση στην εκπαίδευση σε σχέση με τους ανθρώπους των αστικών κέντρων με

2. 2
αποτέλεσμα να παρουσιάζουν μεγάλα προβλήματα ένταξης σε ένα δομημένο
μαθησιακό περιβάλλον καθώς και μεγάλες μαθησιακές δυσκολίες διαφόρων τύπων.
Από την εμπειρία μου ως εκπαιδευόμενη και αργότερα ως εκπαιδεύτρια μπορώ
να πω πως η θεωρία που εφαρμόζεται κυρίως σε όλες σχεδόν τις βαθμίδες της
εκπαίδευσης ή κατάρτισης στην Ελλάδα και ειδικότερα σε όλα τα μεσογειακά κράτη
(Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία και άλλα) είναι αυτή του Jarvis ο οποίος διαχώρισε τη
μάθηση ενηλίκων σε στοχαστική και μη-στοχαστική. Η στοχαστική μάθηση ευνοεί
την ανάπτυξη του κριτικού πνεύματος ώστε ο εκπαιδευόμενος να δύναται να
αναλύσει μια κατάσταση, να την αποδεχτεί ή όχι και να προσπαθήσει στη συνέχεια
να την αλλάξει βελτιώνοντάς την ή καταργώντας την. Η μη-στοχαστική μάθηση
αντιθέτως στοχεύει στην αναπαραγωγή των υπάρχουσων κοινωνικών δομών (στην
αναπαραγωγή δηλαδή του κοινωνικο-πολιτικού συστήματος). Στην περίπτωση αυτή ο
ενήλικας-εκπαιδευόμενος αποδέχεται και κάνει κτήμα του το μαθησιακό υλικό που
του δίνεται, μέσω των διαδικασιών της επανάληψης και της απομνημόνευσης, χωρίς
να το επικρίνει, να το αλλάζει ή να το αναιρεί. Δυστυχώς αν και η μη-στοχαστική
μάθηση δεν βοηθάει στη δημιουργικότητα και ελευθερία σκέψης του ατόμου είναι
αυτή που εφαρμόζεται σε πρώτο επίπεδο και σε δεύτερο η στοχαστική μάθηση, δύο
έννοιες που αν και αντίθετες αλληλοσυμπληρώνονται και πρέπει να συνυπάρχουν
προκειμένου ο καταρτιζόμενος να αφομοιώσει έναν όγκο πληροφοριών
αναπτύσσοντας παράλληλα την κριτική σκέψη ώστε να μπορεί να ταξινομεί και να
αξιολογεί τις πληροφορίες που προσλαμβάνει.
Το παράδειγμα που θα σας αναφέρω αφορά μια περίπτωση ενήλικα
εκπαιδευομένου που είχα στη Δημόσια Σχολή Μετεκπαίδευσης θαλαμηπόλων
Εμπορικού Ναυτικού όπου δίδαξα επί τρία συναπτά έτη το μάθημα των Αγγλικών και
της Αγγλικής τουριστικής ορολογίας. Εκεί συνάντησα πολλές πρακτικές και
ουσιαστικές δυσκολίες καθώς υπήρχε παντελής έλλειψη εκπαιδευτικού υλικού και
νέων τεχνολογιών. Το κοινό στο οποίο απευθυνόμουν παρουσίαζε αρκετά μεγάλη
ανομοιομορφία σε επίπεδο γνώσεων και με εξαιρετικά εξασθενημένη εκ των
πραγμάτων την επαφή του με τη συστηματική διδασκαλία ακόμα και της μητρικής
μας γλώσσας. Υπήρχαν τρία τμήματα ενηλίκων. Στο πρώτο ήταν συγκεντρωμένα
άτομα που είχαν τελειώσει μόνο τη δημοτική εκπαίδευση και ήταν μεγάλης ηλικίας
(ο μεγαλύτερος ηλικιακά μαθητής ήταν 58 χρονών). Στο δεύτερο τμήμα υπήρχαν
ενήλικες που είχαν απολυτήριο γυμνασίου και στο τρίτο τμήμα τοποθετούνταν οι

3. 3
απόφοιτοι Λυκείου. Αρχικά αξιολόγησα το γνωστικό επίπεδο, τις προθέσεις και το
μαθησιακό τύπο των εκπαιδευομένων στους οποίους θα απευθυνόμουν, λαμβάνοντας
υπ’όψη τυχόν ιδιομορφίες, τις μαθησιακές τους ανάγκες και ενδιαφέροντα,
προκειμένου να εφαρμόσω εκείνον τον τρόπο διδασκαλίας που έκρινα ως τον πλέον
κατάλληλο για το κάθε τμήμα.
Στο πρώτο τμήμα μου έτυχε μία περίπτωση καταρτιζομένου ο οποίος ήταν ψαράς
στο επάγγελμα από την Κάλυμνο. To επίπεδο γνώσεων του ήταν εξαιρετικά χαμηλό
και ο ρυθμός μάθησής του πολύ αργός. Στην περίπτωση του μαθητή- ψαρά
διαπίστωσα πολύ γρήγορα πως το άτομο αυτό δεν μπορούσε να προσαρμοστεί στα
δεδομένα της Αθήνας και πολύ περισσότερο να ενταχθεί σε ένα δομημένο μαθησιακό
περιβάλλον, έχοντας ζήσει όλη του τη ζωή σε ένα ψαροχώρι της Καλύμνου
ασφιχτιούσε μέσα στην τάξη και ήταν συνεχώς χαμένος σε κάποιο δικό του κόσμο
εκεί που υπήρχε μόνο η βάρκα του και τα ψάρια. Βιώνε έναν κοινωνικό αποκλεισμό
και ρατσισμό από τους υπόλοιπους ενήλικες της τάξης χωρίς αυτός ίσως πολλές
φορές να το συνειδητοποιεί. Δυστυχώς παρατηρείται οι Έλληνες της υπαίθρου και
των νησιών να μην έχουν πολλές ευκαιρίες ή πρόσβαση στην εκπαίδευση.
Παρουσιάζουν μεγάλα προβλήματα ένταξης σε ένα δομημένο μαθησιακό περιβάλλον
καθώς και μεγάλες μαθησιακές δυσκολίες διαφόρων τύπων.
Αρχικά έπρεπε με κάποιον τρόπο να τον βοηθήσω να νιώσει ενταγμένος στο
τμήμα, πράγμα που συνέβει μόνο όταν διαισθάνθηκε πως βρίσκεται σε συμμετοχικό
κλίμα, και στη συνέχεια να τον παροτρύνω να εμπλακεί στην εκπαιδευτική
διαδικασία. Απαραίτητη προυπόθεση για να γίνει αυτό ήταν η εκπαίδευση να έχει
κάποια άμεση σχέση με την καθημερινότητά του για αυτό το λόγο μεταξύ πολλών
άλλων τους δίδαξα και τις ονομασίες των ψαριών στα αγγλικά. Εκατό ονομασίες
ψαριών που ο Πέτρος έμαθε προς μεγάλη μου έκπληξη γρήγορα και με μεγάλη
ευκολία. Κίνητρο για αυτήν του την προσπάθεια στάθηκες αφενός η αγάπη του για τα
ψάρια και τη δουλειά του και αφετέρου το οικονομικό όφελος που θα εισέπρατε αν
ήξερε να τα λέει στα αγγλικά ώστε να μπορεί να τα πουλάει στους ξένους τουρίστες
το καλοκαίρι. Η μέθοδος που επέλεξα να εφαρμόσω ήταν η μη-στοχαστική μάθηση
του Jarvis. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, ο εκπαιδευόμενος καλείται να
απομνημονεύσει μέσω της επανάληψης ένα μαθησιακό υλικό που του δίνεται ως
δεδομένο και που δεν μπορεί να αμφισβητήσει, να το επικρίνει ή να το αναιρέσει. Ως
μέθοδος είναι συντηρητική, κουραστική και ίσως και στείρα αν δεν συνοδεύεται ή να

4. 4
συμπληρώνεται από τη στοχαστική μάθηση. Η ελληνική εκπαίδευση έχει πορευθεί
χρόνια με τη μέθοδο αυτή και σίγουρα δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός
πως φέρνει γρήγορα αποτελέσματα σε ομάδες ενηλίκων που παρουσιάζουν
ιδιαίτερες δυσκολίες στη μάθηση. Παρ’όλα αυτά θεωρώ πως η θεωρία του Jarvis
είναι αυτή που είναι πιο εφαρμόσιμη στην ελληνική πραγματικότητα όχι μόνο την
εκπαίδευση ενηλίκων αλλά στην εκπαίδευση γενικότερα.
Στο τέλος του προγράμματος την ημέρα των τελικών εξετάσεων που αφορούσαν
τον προφορικό λόγο έδωσα στον κάθε υποψήφιο να επιλέξει μέσα από τρείς
θεματικές κατηγορίες αυτή που γνωρίζει καλύτερα προκειμένου να εξετασθεί . Όλοι
οι εκπαιδευόμενοι απέφυγαν τις ονομασίες των ψαριών γιατί τις θεωρούσαν δύσκολες
επιλέγοντας άλλες ευκολότερες όπως λεξιλόγιο που αφορούσε τα φρούτα, τα
λαχανικά, τα μέρη του πλοίου ή της καμπίνας. Μόνο ο Πέτρος επέλεξε την κατηγορία
με τα ψάρια. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο οποίο συμμετείχει το συγκεκριμένο
άτομο εκτός από τη γνώση που του παρείχε η οποία τον καθιστά πιο αυτοδύναμο
επαγγελματικά, του έδωσε επίσης την ηθική ικανοποίηση της κατάκτησης της γνώσης
και ενός στόχου ενώ παράλληλα ενίσχυσε την αυτοεκτίμησή του.
Καλούμασταν όλοι εμείς που ασχολούμαστε με την εκπαίδευση και την
επαγγελματική κατάρτιση να εφοδιάσουμε με όσο το δυνατόν περισσότερες γνώσεις
τον σπουδαστή ώστε να είναι ανταγωνιστικός και παραγωγικός. Η δυσκολία πλέον
έγκειται όχι μόνο στο να βγάλουμε καταρτισμένους επαγγελματίες αλλά
ευσυνείδητους επαγγελματίες με ανθρωπιά, άποψη που ενισχύεται και υποστηρίζεται
από την εκπαιδευτική πολιτικής της Ευρωπαικής Ένωσης. Το εκπαιδευτικό σύστημα
που θα το επιτύχει αυτό θα καινοτομήσει και θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για
μια καλύτερη κοινωνία. Είναι ανάγκη οι φορείς της εκπαίδευσης να στραφούν προς
αυτή την κατεύθυνση ώστε οι καταρτιζόμενοι να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν σε
μια εποχή κοινωνικά, ηθικά, επαγγελματικά και οικονομικά δύσκολη όπως η
σημερινή. Καλούμαστε να αναβαθμίσουμε την ποιότητα των τρόπων διδασκαλίας
αλλά και των γνώσεων που παρέχουμε ώστε να αποκτήσει η ελληνική εκπαίδευση
και κατάρτιση τον θαυμασμό και τη θέση που της αξίζει.