1. 1
CZYTANIE NAUKOWE
W ŚRODOWISKU CYFROWYM
Dr hab. Marek Nahotko
IV Konferencja Zarządzanie Informacją w
Nauce Katowice 28-29.11.2012

2. IV Konferencja Zarządzanie Informacją w Nauce
Katowice 28-29.11.2012
2
W nauce czytanie jest częścią pisania
Wg Pelli, Bigelow 2009

3. IV Konferencja Zarządzanie Informacją w Nauce
Katowice 28-29.11.2012
3
Czytanie w nauce (Tenopir&King)
• Czas poświęcony na czytanie artykułu zmniejszył się z 48
minut w 1977 do 34 min. obecnie i być może jest to
minimum, bo już się nie zmniejsza.
• Uczeni poświęcają do 160 godz./rok na czytanie (w 1977
– 120 godz./rok).
• W ciągu roku czytają przynajmniej 1 artykuł z 33 tytułów
czasopism (w 1977 z 13 tytułów).
• Uczeni czytają więcej, szybciej, w większym zakresie.
• Czytanie jest uzależnione sytuacyjnie: to co i ile jest
czytane zależy od celu, kontekstu.

4. IV Konferencja Zarządzanie Informacją w Nauce
Katowice 28-29.11.2012
4
Czytanie w nauce
Ilość artykułów czytanych rocznie się podwoiła
Czas na czytanie artykułu spadł o 25%
300
250
200
150 Artykuły/rok
Czas czytania
100
50
0
1977 1984 1993 2000-2002 2005
Wg Tenopir, King 2007

5. IV Konferencja Zarządzanie Informacją w Nauce
Katowice 28-29.11.2012
5
Rodzaje czytania
• Szybkość czytania
• Od czytania uważnego do skanowania dla odszukania słowa, nazwiska itp.
• Czytanie aktywne
• Celowe, często nieliniowe, połączone z przerzucaniem, skanowaniem, podkreślaniem i notowaniem
• Czytanie płytkie i immersyjne
• Imaginacyjne i refleksyjne
• Czytanie „śledcze”
• Poziome skanowanie publikacji, jak w grze wideo
• Unikanie czytania
• Poznawanie treści z możliwe minimalnym czytaniem
• Nie-czytanie
• Drukowanie tekstów i ich przechowywanie bez zamiaru czytania
• Czytanie ciągłe i nieciągłe
• W czasie i przestrzeni

6. IV Konferencja Zarządzanie Informacją w Nauce
Katowice 28-29.11.2012
6
Szybkość czytania (Marshall)
• Czytanie: uważna lektura kanoniczna. Czytelnik przemierza tekst
liniowo. Celem jest zrozumienie.
• Przeglądanie: szybsze niż czytanie kanoniczne. Przemierzanie tekstu
jest nadal liniowe, lecz zrozumienie jest poświęcane dla szybkości.
Celem jest uchwycenie istoty tekstu.
• Skanowanie: szybsze od przeglądania. Przemierzanie staje się
nieliniowe; czytelnik przeskakuje do przodu i do tyłu tekstu. Celem
jest często ocena lub decyzja o dalszych czynnościach.
• Rzut oka: strony są przewracane bardzo szybko; czytelnik spędza
tyle samo czasu na przekładaniu stron co na ich przeglądanie. Celem
jest wykrycie ważnych elementów strony (początku i końca artykułu,
rysunków), po czym może nastąpić przejście do innego rodzaju
czytania.
• Szukanie: czytelnik skanuje szybko tekst w poszukiwaniu
określonego elementu strony (np. słów) bez celu zrozumienia.
• Powtórne czytanie: meta-czytanie; każdy rodzaj czytania może
występować wiele razy.
• Wszystkie rodzaje występują w czytaniu naukowym.

7. IV Konferencja Zarządzanie Informacją w Nauce
Katowice 28-29.11.2012
7
Czytanie aktywne (Golovchinsky)
Czytanie pasywne Czytanie aktywne
Pojedynczy tekst Czytanie powieści dla Studiowanie
przyjemności, głośne podręcznika,
czytanie poezji przeglądanie oferty,
wykonywanie czynności
wg instrukcji
Wiele tekstów Sprawdzanie poczty Badanie zagadnienia,
elektronicznej, czytanie analiza stanu literatury,
czasopisma, surfowanie aktualizacja wiedzy
w Webie specjalistycznej
• Czytanie aktywne: połączenie czytania z myśleniem krytycznym i
procesem decyzyjnym.
• Czytanie pasywne: mniej uważne, wymaga mniej wysiłku.
• Nowe technologie przydatne szczególnie podczas aktywnego
czytania wielu dokumentów, typowego dla pracy umysłowej uczonego.

8. IV Konferencja Zarządzanie Informacją w Nauce
Katowice 28-29.11.2012
8
Czytanie - problemy
Czytanie pasywne Czytanie aktywne
Pojedynczy tekst Zrozumienie tekstu Zrozumienie tekstu,
odnalezienie informacji w
tekście, streszczanie
Wiele tekstów Zrozumienie tekstu, Zrozumienie tekstu, obsługa
obsługa wielu wielu dokumentów,
dokumentów, odnalezienie relewantnych
odnalezienie dokumentów, strukturyzowanie
interesującego wielu informacji
dokumentu
• Czytanie aktywne wielu tekstów wymaga strukturyzacji dużej liczby
informacji.
• Problemy wskazują na przydatność zastosowania urządzeń do
wspomagania czytania:
• zastosowanie narzędzi wyszukiwawczych i służących tworzeniu streszczeń
• udostępnianie wielu tekstów jednocześnie…
• Pasywne czytanie pojedynczego tekstu mniej zależy od możliwości
urządzeń.

9. IV Konferencja Zarządzanie Informacją w Nauce
Katowice 28-29.11.2012
9
Czytanie głębokie i płytkie (Ryan)
(imaginacyjne i refleksyjne)
• Obie dychotomie nieostre.
• Czytanie naukowe: immersyjne i refleksyjne.
• Niezbędna biegłość, umożliwiająca automatyzm czytania.
• Książka drukowana doskonale dostosowana do czytania
naukowego;
• Czytanie na ekranie, ograniczenia:
• Technologiczne: rozdzielczość ekranu, waga, rozmiary, wymuszona
pozycja, oświetlenie;
• Rozpraszanie uwagi czytelnika.

10. IV Konferencja Zarządzanie Informacją w Nauce
Katowice 28-29.11.2012
10
E-czytanie a potrzeby sprzętowe
Aktywność czytania (celowość)
Cel: przeglądanie e-maili dla odpowiedzi, Cel: czytanie naukowe
przeglądanie czasopisma fachowego dla Sprzęt: tablet lub inne urządzenie
znalezienia nowości. umożliwiające bezpośrednią interakcję z
Sprzęt: laptop lub inna platforma mobilna materiałem i posiadające pełną
nadająca się do uruchomienia standardowych funkcjonalność
aplikacji
Cel: czytanie gazety podczas posiłku Cel: czytanie literatury pięknej
Sprzęt: mobilna platforma z dużym ekranem Sprzęt: platforma do czytania mobilnego,
(dla przeglądania/skanowania) nacisk na pojemność i poręczność
(przenośność)
Immersyjność czytania (skupienie uwagi)
• Czytanie immersyjne wymaga wysokiej czytelności tekstu, mobilności,
transparentnego interfejsu, a sposoby interakcji nie wymagają specjalnych
szkoleń (nie potrzeba szkolenia jak czytać książkę).
• Czytanie aktywne wiąże się z interaktywnością, a więc pisaniem (np. notatek).

11. IV Konferencja Zarządzanie Informacją w Nauce
Katowice 28-29.11.2012
11
Czytanie „śledcze” (Renear)
• Badacze postępują z publikacjami jakby grali w gry wideo,
gwałtownie, jakby podświadomie:
• tworzą zapytania jakby chcieli odnaleźć znane sobie dokumenty lub
powtórzyć wyniki wyszukiwania rzeczowego;
• podążają za cytowaniami w tył i w przód;
• wykonują gwałtownie ocenę relewancji: ewaluacja wpływu, jakości
• unikają płatnych stron wydawców, agregatorów, a poszukują
egzemplarzy dostępnych w OA;
• lokalizują i porównują słowa kluczowe, definicje, protokoły, wyniki
wyszukiwań.
• Działania są podświadome, kinestetyczne, nawet podobne do
transu; trudności w artykulacji opisu co robią i dlaczego.
• Sesje opisywane są jako pożyteczne, nawet jeśli w efekcie
żaden artykuł nie został przeczytany.

12. IV Konferencja Zarządzanie Informacją w Nauce
Katowice 28-29.11.2012
12
Unikanie czytania (Renear)
• Narzędzia pozwalające określić relewancję artykułów bez ich
czytania: indeksowanie, cytowania.
• Narzędzia pozwalające określić poziom artykułów bez ich
czytania: abstrakty, przeglądy literatury.
• Czytane artykuły dzięki zawartym w nich stanom badań
pozwalają na orientację w innych artykułach bez ich czytania.
• Eksploracja tekstów i danych w poszukiwaniu „nieodkrytej
wiedzy” pomaga wykorzystywać artykuły bez ich czytania.
• Formatowanie tekstu (wykazy, równania, terminologia) i aparat
pomocniczy (spisy treści, odsyłacze, rysunki) pozwalają na
wykorzystywanie artykułów bez ich czytania.
• Koledzy uczeni i studenci pomagają nam korzystać z artykułów
bez ich czytania.

13. IV Konferencja Zarządzanie Informacją w Nauce
Katowice 28-29.11.2012
13
Nie-czytanie (Bayard)
• Należy odróżnić od nieczytania.
• Nie-czytanie to stany między czytaniem uważnym a
brakiem wiedzy o istnieniu książki.
• Różne przyczyny nie-czytania:
• Całkowite nie-czytanie, aż do nie-czytelnika totalnego;
• Kartkowanie;
• Znajomość ze słyszenia;
• Zapominanie.
• Czytanie jako utrata: wybór pozytywny (czytanie) oznacza
jednocześnie negatywny (nieczytanie niczego innego).
• Drukowanie/kopiowanie plików artykułów naukowych: ile z
nich jest nie-czytanych?

14. IV Konferencja Zarządzanie Informacją w Nauce
Katowice 28-29.11.2012
14
Inny rodzaj nie-czytania
• Nie-użytkownik biblioteki cyfrowej (Mazurek): osoba
odwiedzająca bibliotekę cyfrową ale nie korzystająca z
żadnej usługi
Czas trwania wizyty Ilość wizyt Odsetek
0-30 s. 64000 63,2%
30 s.-2 min. 9188 9%
2-5 min. 6184 6,1%
5-15 min. 7124 7%
15-30 min. 4888 4,8%
30 min.-1 godz. 5016 4,9%
Ponad 1 godz. 4594 4,5%
Wg Mazurek 2012
nieznany 158 0,1%

15. IV Konferencja Zarządzanie Informacją w Nauce
Katowice 28-29.11.2012
15
Ciągłość czytania (Hillesund)
• Ciągłość w czasie:
• kontinuum od „rzucenia okiem” po czytanie wielogodzinne,
• czytanie nieprzerywane innymi czynnościami.
• Ciągłość w przestrzeni:
• Czytanie ciągłe w porządku linearnym i sekwencyjnym (powieści);
• Czytanie nieciągłe bez porządku (jak mowa): czasopisma, strony
Web;
• Łączenie obu sposobów: skanowanie zasobu i wybieranie
elementów do dłuższego czytania.
• Czytanie naukowe: łączące oba sposoby czytania w
przestrzeni i długotrwałe w czasie.

16. IV Konferencja Zarządzanie Informacją w Nauce
Katowice 28-29.11.2012
16
Czytanie naukowe (eksperckie)
• Czytanie w druku:
• Książki: rozpoczynane od spisu treści, indeksu, potem skanowanie
małych części, potem uważne czytanie wybranych fragmentów,
rzadko całości;
• Artykuły: rozpoczynanie od abstraktu (inni go pomijają), kilka
akapitów ze wstępu, jeśli jest interesujący przechodzi się do
wniosków, potem czyta całość, przeskakując w przód i w tył.
• Czytanie elektroniczne: czytanie online dla zapoznania z
treścią, nieciągłe i pofragmentowane
• Gromadzenie tekstów dla późniejszego wykorzystania;
• Ze względu na podaż niezbędne nowe umiejętności;
• Częste drukowanie do czytania.

17. IV Konferencja Zarządzanie Informacją w Nauce
Katowice 28-29.11.2012
17
Czytanie e-tekstów: dwie technologie
• Czytniki e-książek:
• Szybki rozwój technologiczny: technologia e-papieru, duża
rozdzielczość i mobilność;
• Organizacja tekstu na wzór druku, unikanie hipertekstu;
• Immersja łatwa do osiągnięcia.
• Strony Web (hipertekst):
• Przydatne do wydawnictw informacyjnych, wyszukiwania;
• Nowa forma immersji: głębokie zaabsorbowanie przeglądaniem,
czatowaniem, grami jako wynik zewnętrznej stymulacji – jak w
czytaniu śledczym Reneara?

18. IV Konferencja Zarządzanie Informacją w Nauce
Katowice 28-29.11.2012
18
Czytanie i ciało System A.nnotate
• Dla czytania istotne także ułożenie ciała;
• Konieczność robienia notatek
i zaznaczania:
• Ułatwia zrozumienie tekstu;
• Powiązania z własnym pisaniem.
• Dostęp do wielu tekstów jednocześnie, dwie metody
pisania:
• Notatki i teksty drukowane rozkładane i usuwane z otoczenia
piszącego wraz z postępem prac;
• Notatki i teksty elektroniczne dodawane po zbudowaniu koncepcji i
ram pisanego tekstu.

19. IV Konferencja Zarządzanie Informacją w Nauce
Katowice 28-29.11.2012
19
Pokolenie sieci
• Nowe media i teoria neuroplastyczności.
• Wielozadaniowość młodego pokolenia: korzystanie z
druku i dokumentów cyfrowych jednocześnie.
• Sprzeczne poglądy:
• Nicholas Carr: środowisko Internetu powoduje czytanie
powierzchowne, pośpieszne i rozproszone myślenie;
• Don Tapscott: interaktywne informacje przeczytane w Internecie są
lepiej zapamiętywane; czytanie online jest trudniejsze, wymaga
nowych umiejętności.

20. IV Konferencja Zarządzanie Informacją w Nauce
Katowice 28-29.11.2012
20
Wnioski
• Zmiany w komunikacji piśmiennej i jej technologii
następowały zawsze, lecz obecnie obserwujemy
eksplozję autorstwa i czytelnictwa naukowego.
• Nowe technologie spowodowały wzrost dostępności i
„łączliwości” tekstu, co może wymagać nowych sposobów
czytania, wspomaganego przez kolejne rozwiązania
technologiczne.
• Nieciągłe czytanie refleksyjne jest realizowane bardzo
podobnie w każdym medium: analogowym i cyfrowym.
• Czytanie długotrwałe powinno odbywać się w druku lub
na specjalnych czytnikach.
• Od czytania w środowisku cyfrowym nie da się uciec.

21. IV Konferencja Zarządzanie Informacją w Nauce
Katowice 28-29.11.2012
21
Dziękuję za uwagę!
marek.nahotko@uj.edu.pl