1. Ocena nauki i uczonych
w systemie komunikacji
naukowej
dr Marek Nahotko
IINiB UJ
Katowice 2008 1
2. Komunikacja w nauce
l Cel: akumulacja wiedzy naukowej;
l Potrzebny system ocen poziomu (jakości) pracy
naukowej;
l Czasopismo naukowe od stuleci podstawowym
narzędziem komunikacji naukowej i oceny prac;
l Zmiany w nauce XX w.:
l Wzrost liczby uczonych i publikacji;
l Komercjalizacja publikowania naukowego;
l Trudności z oceną jakości pracy uczonych opartą na
wskaźnikach ilościowych.
Katowice 2008 2
3. Komercjalizacja informacji
l Wydawcy publikacji naukowych: wielkie,
międzynarodowe koncerny, wydające tysiące
tytułów czasopism;
l Zjawiska negatywne: komasacja rynku,
podnoszenie cen, b. wysoki zysk
wydawnictw, słaba pozycja bibliotek;
l Efekty: wysokie ceny, utrudniona dostępność,
niższa efektywność prac naukowych,
łączenie różnych dziedzin działalności przez
wydawców.
Katowice 2008 3
5. Efekt zmian cen czasopism
Biblioteka, która powiększała swój budżet corocznie o wskaźnik inflacji, w 2002 r. mogła kupić
tylko 20% tych tytułów, na które stać ją było w 1967 r. (nauki biologiczne)
Katowice 2008 5
6. Kryzys?
l Możliwości bibliotek: l Liczba czytanych
artykułów:
(przez uczonego w USA, średnio rocznie)
Katowice 2008 6
7. Sytuacja bibliotek
l Big deal:
l Wzrost wydatków na całe zestawy czasopism;
l Utrudnianie konkurencji małych wydawców;
l Ograniczanie prenumeraty powodujący likwidację
części tytułów i wzrost cen pozostałych (spirala
inflacji);
l W efekcie następuje wzrost opłat za studia, kosztów
administracyjnych grantów, trudności w
opublikowaniu tekstów naukowych (wieloletnie
kolejki).
Katowice 2008 7
9. Paradoksy obecnej sytuacji
l Coraz łatwiej jest stworzyć tekst (elektroniczny) i
coraz trudniej go opublikować (bariery kosztowe i
prawne);
l Nierealne koszty publikacji: od 100 do 4.000$ za tę
samą jakość;
l Trudna sytuacja uczonych:
l Oddają swoje prace (teksty, recenzje) bezpłatnie;
l Instytucje nauki finansują tworzenie ok. 750.000 artykułów
publikowanych co roku w ok. 24.000 czasopism, a potem
nie są w stanie ich odkupić od wydawców;
l Mimo spadku kosztów dystrybucji czasopism online
o ok. 17%, ich ceny nie spadają.
Katowice 2008 9
10. Ocena nauki i uczonych
l Pomysł Eugene Garfielda na ocenę wpływu artykułu
na inne prace przy użyciu liczby cytowań;
l Ocena czasopism: Journal Impact Factor:
JIFt=Ct-2/Pt-2;
l Ocena uczonych: JIF mało przydatny, gdyż rozkład
cytowań nie jest normalny, przypomina zjawisko
„long tail”;
l Krytyka JIF: uzależnienie od typu publikacji,
trudności w porównywaniu różnych dyscyplin,
subiektywny dobór tytułów przez Thomson,
konieczność zastosowania miar
wieloparametrowych (np. Index Copernicus).
Katowice 2008 10
12. Long tail w bibliotekach
l 15% artykułów dotyczy 50% Long tail cytowań
cytowań: 40
Odsetek cytowań
30
20
10
0
5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100
l 10% rekordów WorldCat Odsetek artykułów
dotyczy 80% zasobu;
l 10% zasobów dotyczy 75%
wypożyczeń;
l 25% sprzedaży Amazona
pochodzi z long tail.
Katowice 2008 12
13. Open Access (OA)
l Próby uzdrowienia sytuacji przez pomijanie
wydawców komercyjnych;
l Połączenie możliwości technologicznych (Internet) z
zasadami wolnego dostępu;
l Pozytywny wpływ OA na liczbę cytowań publikacji
recenzowanych;
l Nowe sposobu oceny jakości (np. wykorzystujące
sieci społeczne i technologię Web 2.0);
l Korzyści z OA (Harnad): szybszy dostęp, wyższa
jakość, wyższe wykorzystanie, konkurencyjność,
autoselekcja.
Katowice 2008 13
14. Wnioski
l Wkrótce wszystkie czasopisma dostępne online;
l Coraz pełniejsze uwidacznianie powiązań typu
cytowany/cytujący;
l Nowe formy publikowania OA: repozytoria;
l Dążenie do 100% OA;
l Rady dla autorów: unikać zbyt drogich czasopism,
nie świadczyć bezpłatnych usług wydawcom
komercyjnym, współpraca z czasopismami
pozwalającymi na archiwizację, współpraca z
czasopismami OA i tworzenie repozytoriów, nowe
zasady oceny jakości.
Katowice 2008 14
