1. KONCEPCJE
TEORETYCZNE W
PSYCHOLOGII
SPOŁECZNEJ

2. PLAN WYKŁADU
 1. Wprowadzenie
 2. Teoria behawioralna a zachowania społeczne
 3. Psychoanaliza a zachowania społeczne
 4. Psychologia humanistyczna a zachowania
społeczne
 5. Psychologia poznawcza a zachowania społeczne
 6.Teorie specyficzne dla psychologii społecznej
 -Teoria pola K.Lewina
 -Teoria ról społecznych
 Teoria socjobiologiczna
7. Podsumowanie i uwagi krytyczne

3. WSTĘP
 Teoria jest sposobem porządkowania świata i dostrzegania
ładu w chaosie faktów empirycznych; stanowi próbę
redukcji entropii (nieokreśloności). Dobra teoria umożliwia
odpowiedź na pytanie jak w przyszłości zachowa się
człowiek?
 Kozielecki), niektórzy wyróżniają trzy poziomy rozważań
teoretycznych różniące się stopniem dojrzałości.
 Najwyższy poziom - teoria jako system ogólnych i dobrze
uzasadnionych twierdzeń.
 Niższy poziom - koncepcja - system hipotez i
przypuszczeń, które nie zawsze są uzasadnione i nie zawsze
pozwalają dobrz przewidywać i wyjaśniać fakty
 Refleksja teoretyczna - luźne przypuszczenia i idee.

4. TEORIA BEHAWIORALNA
 Istotne znaczenie w przystosowaniu człowieka do
wymagań otoczenia ma uczenie polegające na
utrwalaniu tych zachowań, które zaspokajają różne
potrzeby ludzi, a wygaszaniu tych zachowań, które
tych funkcji nie spełniają Skrajni behawioryści
twierdzą, że każde zachowanie ludzkie zostało
wyuczone zgodnie z wyżej prezentowanymi prawami
teorii uczenia. Można zatem powiedzieć, że
wystąpienie zachowań społecznych zależy od tego,
czy osoba nauczyła się tego, iż działanie na rzecz
innych przynieść może dla niej konkretne, wymierne
korzyści.

5. TEORIA BEHAWIORALNA C.D.
SKINER
 "[...] oczywiste jest to, że uczymy się pomagać innym
lub czynić dla nich dobro, uczymy się tego, ponieważ
myślimy o przyszłych konsekwencjach. Czasami
pomagamy innym bo ich bezradność budzi w nas
awersję. Pomagamy tym, którzy nam pomagają,
przestajemy pomagać, kiedy oni przestają. Często nie
pomagamy tym, którzy są zbyt słabi, żeby
odwzajemnić tę pomoc lub skutecznie protestować,
kiedy odmawiamy im należnej pomocy"

6. C.d.Homans Kelley i Thibault
autorzy klasycznej teorii wymiany
 Konieczne jest wyjaśnianie społecznych
zachowań w kategoriach wymiany. Osoby
wymieniają między sobą dobra materialne i
niematerialne, jak chociażby wzmocnienia u
drugiej osoby wartości aprobaty czy prestiżu.
Zachowania ludzi wobec siebie da się opisać
jako dążenie do maksymalizacji nagród i
minimalizacji kosztów. Stosunki między
ludźmi są procesem wymiany zachowań
dostarczających tym osobom kar i nagród.

7. Kelley i Thibault
 Podkreślają rolę wzajemnej zależności w kontaktach społecznych, a nie
tylko zwykłą wymianę kar i nagród. Uważają, że wzajemna zależność jest
nieodłącznym elementem każdej relacji. Jest ona konsekwencją tego, że
partnerzy interakcji wpływają na siebie, na swoje zachowania poprzez
dostarczanie sobie kar i nagród. Wprowadzili do swojej teorii pojęcie
poziomu porównawczego (CL ang. comparisin level). Mówią oni o 2
poziomach porównawczych:
 - poziom zero (modalny);
 - poziom dla alternatyw.
 Różnica pomiędzy poziomami:
 Człowiek poprze swoje doświadczenie jako kryterium obecnych relacji
przyjmuje swoje wcześniejsze doświadczenia. Na tym tle ocenia czy
relacja jest nagradzająca czy karząca (porównywanie modalne).
 Punktem odniesienia staje się możliwy, przyszły związek czy relacja, jaka
czeka osobę. Jeśli ów przyszły związek jest widziany jako gorsza relacja, to
człowiek nie zerwie obecnej relacji nawet jeżeli ona jest niekorzystna.

8. TEORIA PSYCHOANALITYCZNA
 Czynnikiem kulturowym, który kierował człowieka od
egoizmu do zachowań prospołecznych była miłość i to
zarówno miłość płciowa do kobiety jak i pozbawiona
charakteru seksualnego, wysublimowana miłość
homoseksualna. Przechodzenie od fazy egoizmu do etapu
altruizmu (zachowań społecznych) tłumaczy procesem
ewolucji libido. W okresie niemowlęcym libido stanowi całą
osobowość dziecka - skrajny egoizm, jest to tzw. "narcyzm
pierwotny". W procesie indywidualnego rozwoju libido jest
przesuwane z własnej osoby w kierunku innych obiektów.
Jeżeli relacje z innymi obiektami zostaną zablokowane to
libido jest wycofywane z innych obiektów i wraca do osoby.
Freud nazywa ten etap "wtórnym narcyzmem". Libido skłania
do zaspokojenia zasadniczych potrzeb życiowych, a tymi
którzy mogą zaspokoić te potrzeby są inni ludzie.

9. C.d. IDENTYFIKACJA
 Mechanizmem istotnym w kształtowaniu zachowań społecznych jest
identyfikacja. Jest ona najważniejszym mechanizmem pozwalającym
zinternalizować ludzkie wartości i wzory społecznych zachowań.
Opisywana jest jako nieodzowny proces rozwojowy w kształtowaniu się
osobowości człowieka. Freud - identyfikacja jako najwcześniejsza
ekspresja więzi emocjonalnej z drugim człowiekiem, która prowadzi do
nieświadomego przejęcia różnych elementów drugiego człowieka np. jego
zachowań, celów, uczuć czy wartości. Jeżeli rodzice, czy osoby znaczące
przyjmują określone wartości, to należy spodziewać się, że również dzieci
w drodze identyfikacji przyjmą te wartości za swoje. Gdy osoba nie
postępuje zgodnie z zinternalizowanymi normami, odezwie się "sumienie"
jednostki, czyli superego. Sumienie to uwidacznia się w poczuciu winy,
wstydu, wyrzutów sumienia.

10. TEORIA HUMANISTYCZNA
 Człowiek ze swej natury jest dobry. Maslow "[...] skoro terapia pomniejsza
wrogość, chciwość, strach, a zwiększa miłość, odwagę, twórczość, uprzejmość,
altruizm itd., to upoważnia to do konkluzji, że te drugie są "głębsze", bardziej
naturalne i bardziej podstawowe dla człowieka niż te pierwsze".
Rogers w swej praktyce psychoterapeutycznej nabył przekonania, iż ludzka natura
jest dobra i godna zaufania. Uważa, że pomimo pewnych egoistycznych działań
można mieć zaufanie do ludzkiej natury. Jeżeli człowiek uwolni się od
konieczności stosowania postaw i zachowań obronnych i otworzy się na cały zakres
własnych potrzeb, to do najgłębszych, najbardziej pierwotnych potrzeb osoby
należy potrzeba afiliacji, komunikowania się z innymi. Potrzeba bycia lubianym
przez innych, czy potrzeba okazywania uczuć innym stanie się konkurencyjna dla
impulsów egoistycznych. Z kolei Maslow sądzi, że po zaspokojeniu tzw potrzeb
podstawowych powstaje możliwość samoaktualizacji na wyższym poziomie.
Dochodzą wtedy do głosu meta-potrzeby takie jak twórczość, konstruktywna
spontaniczność czy właśnie życzliwa troska o innych.
 Człowiek, który ma zapewnione warunki do samoaktualizacji jest niejako w sposób
naturalny człowiekiem działającym społecznie. Natomiast agresywnie czy
aspołecznie działa jedynie wtedy, gdy zostanie stworzona taka sytuacja, w której
takie zachowanie jest najbardziej odpowiednie.

11. TEORIE POZNAWCZE
 Przyjmują założenie, że człowiek przejawia tendencje do
likwidowania różnego rodzaju rozbieżności informacyjnych
np. w zakresie opinii, postaw, samooceny. Człowiek wg
koncepcji poznawczych jest istotą racjonalną i to jest punkt
wyjścia. Jako istota racjonalna obserwuje świat, przewiduje,
formuje hipotezy, planuje, eksperymentuje, wysuwa wnioski.
Informacje które jednostka gromadzi w tym aktywnym
podejściu do rzeczywistości, pozwalają wpływać jednostce na
otoczenie, na świat zewnętrzny. Podstawowym pojęciem
teoriach poznawczych jest struktura poznawcza. W literaturze
psychologicznej ta struktura poznawcza nazywana jest wg
Tomaszewskiego schematami dynamicznymi, zaś wg Kelleya i
Thibaulta - konstruktami osobistymi.

12. STRUKTURA POZNAWCZA
 System informacji o otaczającej
rzeczywistości i o własnej osobie. Ten system
informacji zakodowany jest w pamięci
człowieka i ma wpływ, czy wręcz reguluje
jego zachowanie. Dla psychologów
kognitywnych czynnik psychiczny to
zorganizowane doświadczenie jednostki, jej
wiedza.

13. ZACHOWANIA SPOŁECZNE W
KONTEKŚCIE STRUKTUR
POZNAWCZYCH
 W sytuacjach społecznych - rodzina, szkoła, praca - człowiek
uczy się jaki jest świat i jak w nim funkcjonować. To
doświadczenie, które zdobywa w środowisku jest nie tylko
przyjmowane przez jednostkę, ale jest przez nią przekształcane
jednostkowo i w tym sensie jest to struktura subiektywna (np.
na temat szkoły, pracy). Informacje, które docierają do
człowieka jeszcze nie mają określonych struktur, to jednostka
je strukturyzuje, nadaje im strukturę poznawczą. Jednym z
założeń koncepcji poznawczych jest to, że jednostka nie znosi
sprzecznych postaw czy opinii. Zatem człowiek w czasie
strukturalizacji informacji będzie dążył do spójności, do
równoważenia doświadczeń. Dopiero ta równowaga
poznawcza umożliwia jednostce przystosowanie się do
otoczenia, lepszego funkcjonowania w środowisku.

14. TEORIA RÓL SPOŁECZNYCH
 J. Baldwin, S. Hall, W. James, J. Dewey -
autorzy ci stworzyli punkt oparcia dla
empirycznych badań nad selfem. G. Mead
autor procesu podejmowania ról

15. DEFINICJA
 Rola społeczna - zespół zachowań właściwy dla
osoby zajmującej określoną pozycję w grupie. Zbiór
przepisów określających, jak powinien zachować się
człowiek zajmujący określona pozycję w grupie.
Zbiór obowiązków i przywilejów związanych z
określoną pozycją. Rola społeczna to również zespół
oczekiwań jakie mają inni ludzie wobec kogoś, kto
daną rolę pełni. Każda rola łączy się z pewnymi
obowiązkami i przywilejami.
 Role te są ważniejsze niż cechy osobowości, niż
inteligencja.

16. ROLAA ZACHOWANIE I
PROCESY PSYCHICZNE
 Role wpływają na zachowanie i procesy psychiczne osób
pełniących te role. Przyczynami tego rodzaju zachowań mogą
być:
 wywołane subiektywnym uczuciem własnej ważności
 związane z wymogami pełnionej roli przez tę osobę
 osoba przyjmująca daną rolę musi poświęcić więcej czasu na
czynności związane z pełnieniem roli, ograniczenie kontaktu z
dotychczasowymi znajomymi.
 może być zaznaczone w pewnych przepisach związanych z
rolą jak dana osoba musi się zachować, dystans wobec
podwładnych, osób stojących niżej z hierarchii społecznej;
 zerwanie kontaktu idzie z drugiej strony od dołu, zaczyna
brakować tematów rozmów.

17. EKSPERYMENTY
 Badanie empiryczne Liberman pokazało, że
kiedy umożliwiono awans na wyższe
stanowisko dziesięciu pracownikom, to:
 spowodowało to u badanych wyższą ocenę
kierownictwa.
 po utracie tej funkcji wrócono do
wcześniejszych postaw i negatywnych ocen
kadry kierowniczej.

18. EKSPERYMENT c.d.
Philip Zimbardo eksperyment z więźniami -
pozorowane więzienie. Stworzył namiastkę
więzienia w podziemiach Uniwersytetu
Standforda.

19. NABYWANIE RÓL
 Role nabywane są w procesie uczenia. Psycholodzy
identyfikują dwa takie procesy:
 uczenie celowe - wypracowany, celowy program uczenia roli.
Niektóre społeczności akcentują w tym uczeniu bardziej
nagrody za akceptowane społecznie zachowania, dla innych
większą wagę ma karanie za zachowania nieakceptowane. Np.
- we wczesnym dzieciństwie uczy się dzieci pewnych
zachowań wynikających z różnicy płci. Mali chłopcy są
nagradzani za jeden rodzaj zachowań, a za inny są karani. Tak
rozpoczyna się uczenie roli kobiet i mężczyzny, które będą
obowiązywały w późniejszym życiu. Dziecko uczy się
również tego, że inne osoby mają określone oczekiwania, że
będą się zachowywało stosownie do przyporządkowanych mu
ról.

20. NABYWANIE RÓL c.d
 uczenia przypadkowego - przyjmowanie
przez dziecko zachowań od otoczenia. Jest
to wg. Comerona i Morgaret przyjmowanie
tych wzorów, które przeważają w otoczeniu
dziecka. Zidentyfikowano kilka form
nabywania roli w sposób przypadkowy. Dużą
wagę przypisuje się zabawie.

21. Nabywanie sprawności w zmienianiu
roli,
 Wprzechodzeniu od jednej do drugiej roli, co
umożliwia podejmowanie swojej własnej roli oraz
roli innych osób. Brak wzorów, brak sprawności w
podejmowaniu roli innych ogranicza lub wręcz
hamuje socjalizację. Prowadzi do powstawania
ułomnych, chorych ról, które nie odpowiadają na
oczekiwania innych osób. W niektórych kulturach
wychowuje się człowieka do pełnienia różnych,
określonych ról, a odstępstwo od pełnienia tej roli
może być uważane za poważne nadużycie.


22. TEORIA POLA KURTA LEWINA
 Nawiązuje do teoria pola w fizyce (nawiązująć do Faradaya, Maxwela).
Lewin zastosował taką teorię pola w psychologii społecznej. Używał także
innego pojęcia, przestrzeni życiowej (life space). Ta analogia pomiędzy
fizyką i psychologią społeczną jest delikatna. Chodzi o to, że z fizycznej,
„teorii pola” do nauk społecznych przeniesiono metodę analizowania
reakcji przyczynowych oraz sposób badania naukowych konstruktów nie
zwracając uwagi na pojęcia czy zjawiska fizyczne takie jak: „pole
grawitacji” czy „pole elektromagnetyczne”. Ta metoda w sposób
analogiczny zakłada, że właściwości jakiegokolwiek zachowania, czy
zjawiska (spostrzeganie, myśl) są zdeterminowane wzajemnymi relacjami.
Każda grupa jest pewna dynamiczna całością. Każdą grupę można badać
jako jawiącą się całość jako pole w fizyce. Zmiana w jakieś części
powoduje zmianę w innej części - ponieważ te części są powiązane ze
sobą. Takie pole, którego człowiek jest częścią składa się z właściwości
psychicznych, fizycznych i społecznych. Zatem ocena zachowania
człowieka musi uwzględnić również fizyczny i społeczny kontekst.

23. RODZINA JAKO POLE
 Zmiany, które dokonują się u jednego członka
rodziny, wywołują odpowiednie zmiany u
innych członków. Zły humor matki wywołuje
zły humor u dziecka (dzieci) czy męża i
odwrotnie. Grupa rodzinna jest częścią
większej całości jaką jest tzw. stara rodzina
czy nawet stare rodziny (męża i żony).
Potencjalnym źródłem konfliktu jest, może
być, zbyt silny związek żony lub męża właśnie
z ową starą rodziną

24. KONFLIKT W TEORII POLA
 Wszystkie zachowania mają charakterystykę
kierunkową. Konflikt jest to rozbieżność w kierunku
działania męża i żony. Cele małżeństwa powinny
mieć jeden kierunek tzn. ku sobie. W życiu musimy
dokonywać wyboru pomiędzy różnymi celami. Ta
realizacja celów wynika z różnych potrzeb,
zainteresowań. Zwykle w życiu spotykamy się z
takimi sytuacjami gdzie zachodzi konieczność
wyboru między rożnymi celami. Sytuacja, gdy jeden
członek rodziny akcentuje wspólne spędzanie czasu, a
inny chce się realizować na niwie społecznej czy
charytatywnej - te kierunki się rozmijają lub są
sprzeczne.

25. WKŁAD LEWINA W ROZWÓJ
PSYCHOLOGII
 Wkład do wyjaśniania zachowań społecznych -
zwrócił uwagę na jednostkę i jej otoczenie. Od jego
czasu, pojawiło się myślenie - zrozumienie
zachowania jednostki - wymaga wiedzy nie tylko o
nim samym, ale o całym kontekście (nastroju,
obecnej sytuacji). Wprowadził nową metodę badań w
psychologii społecznej. Pokazanie, że zachowanie
człowieka jest wielowymiarowe. wprowadził do
psychologii takie terminy jak: „otoczenie”, „konflikt
sił”, „siłą w polu”.