ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ [ σχολικού έτους 2016-17 ] ΤΟΥ 1ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ ΜΕ ΤΙΤΛΟ " ΙΧΝΗΛΑΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΜΟΙΡΑ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ . ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ" - ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ Ζάχου Μάρθα - Περράκης Ιωάννης

1. «ΙΧΝΗΛΑΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΜΟΙΡΑ ΤΩΝ
ΕΒΡΑΙΩΝ.
ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ
ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ»

4.  Ομαδοσυνεργατική μέθοδος
 Εντρύφηση στη μελέτη της ιστορίας του Ολοκαυτώματος, ενός
γεγονότος που αποτέλεσε ορόσημο όχι μόνο για τον 20ο αιώνα
αλλά για ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας
+
« Δράσεις»
ΣΤΟΧΟΣ
 Η κατανόηση των συνεπειών των προκαταλήψεων, του
ρατσισμού και της δημιουργίας στερεοτύπων σε κάθε κοινωνία
 Η αντίληψη της αξίας των δημοκρατικών θεσμών, του
πλουραλισμού, του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων,
της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ανοχής απέναντι στη
διαφορετικότητα
 Η ευαισθητοποίηση ως υπεύθυνοι μελλοντικοί πολίτες

6. Φυτεύοντας ένα
λουλούδι κρατάμε
τη μνήμη ζωντανή

7. Στις 8 Δεκεμβρίου οι μαθητές φύτεψαν 29 βολβούς
κίτρινων κρόκων στον κήπο του σχολείου μας στη
μνήμη των ενάμιση εκατομμυρίου Εβραίων
παιδιών που χάθηκαν κατά τη διάρκεια του
Ολοκαυτώματος και των χιλιάδων άλλων που
υπήρξαν θύματα της ναζιστικής θηριωδίας. Τα
κίτρινα λουλούδια, που φέρνουν στη μνήμη το
κίτρινο άστρο του Δαυίδ, το οποίο υποχρέωναν οι
Ναζί τους Εβραίους να φοράνε, άρχισαν να
ανθίζουν από τις 28 Φεβρουαρίου και μετά,
προκαλώντας μεγάλη συγκίνηση σε όλους μας

8. Με τον όρο «Ολοκαύτωμα» ( «η
ολοκληρωτική θυσία δια του πυρός» στην
Παλαιά Διαθήκη ) ή με τον όρο «Soah» (
στην γαλλική και εβραϊκή βιβλιογραφία -
«ολοσχερής καταστροφή» ) περιγράφεται
ο υποκινούμενος από το κράτος
συστηματικός διωγμός και η εξόντωση
έξι εκατομμυρίων Ευρωπαίων Εβραίων
στο διάστημα 1933 - 1945 από τη Ναζιστική
Γερμανία και τους συνεργάτες της

10. Τσιγγάνοι Ρομά
Άτομα με φυσικές ή πνευματικές
αναπηρίες
Ομοφυλόφιλοι
 Μάρτυρες του Ιεχωβά
 Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου
 Μέλη της Πολωνικής διανόησης που
δεν είχαν εβραϊκή καταγωγή
 Πολιτικοί αντιφρονούντες
σοσιαλιστές, κομμουνιστές,
συνδικαλιστές

11. Μετά την ήττα της στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο
(1914-1918), η Γερμανία αντιμετώπιζε πολλά
οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Χιλιάδες
άνθρωποι πεινούσαν και ήταν άνεργοι. Οι Γερμανοί
είχαν την ελπίδα ότι οι πολιτικοί αρχηγοί θα έδιναν
τη λύση. Κατά τη δεκαετία του 1930, οι
Εθνοσοσιαλιστές ή Ναζί, όπως έγιναν γνωστοί,
υποστήριξαν ότι μπορούσαν να λύσουν τα
προβλήματα της Γερμανίας. Έγιναν πολύ δημοφιλείς
και σχημάτισαν κυβέρνηση το 1933. Η περίοδος 1933 –
1945 αποκαλείται και «ναζιστική περίοδος»

13.  Στις 30 Ιανουαρίου 1933, ο Αδόλφος Χίτλερ
κατέλαβε την ισχυρότερη θέση στη γερμανική
κυβέρνηση
 Απέκτησε δικτατορικές δυνάμεις. Την ίδια χρονιά,
οι Ναζί άρχισαν να θέτουν σε
εφαρμογή τη ρατσιστική τους ιδεολογία
 Οι 600.000 Εβραίοι της Γερμανίας αποτέλεσαν
αρχικά τον κύριο στόχο του ναζιστικού μίσους

15.  Το 1933 οι νόμοι που εξαγγέλθηκαν στη
Νυρεμβέργη κατέστησαν τους Εβραίους,
πολίτες δεύτερης κατηγορίας
 Μεταξύ των ετών 1937 και 1939 νέοι
αντιεβραϊκοί κανονισμοί περιόρισαν τους
Εβραίους ακόμα περισσότερο και έκαναν τη
ζωή τους εξαιρετικά δύσκολη: δεν
μπορούσαν να πηγαίνουν σε δημόσια
σχολεία, στο θέατρο, στον κινηματογράφο σε
παραθεριστικά κέντρα, ενώ αποκλείσθηκαν
από την οικονομική ζωή

17. Το Νοέμβριο του 1938 η οικονομική επίθεση
ενάντια στους Εβραίους της Γερμανίας και της
Αυστρίας πήρε νέα τροπή με καταστροφές
συναγωγών και καταστημάτων εβραϊκής
ιδιοκτησίας, συλλήψεις αρρένων Εβραίων,
καταστροφές σπιτιών και δολοφονίες. Αυτές οι
οργανωμένες από μια κεντρική αρχή
«ταραχές» (πογκρόμ) έγιναν γνωστές ως
Kristallnacht (η νύχτα των σπασμένων
κρυστάλλων).

19. Την 1η Σεπτεμβρίου 1939 η Γερμανική
εισβολή στην Πολωνία ξεκίνησε τον Δεύτερο
Παγκόσμιο Πόλεμο

20. Στα τέλη Ιανουαρίου 1942 σε μια βίλα
στο προάστιο Βανζέε (Wansee) του
Βερολίνου, η απόφαση για την «τελική
λύση του εβραϊκού ζητήματος»
αποτέλεσε επίσημη κρατική πολιτική
με αποτέλεσμα Εβραίοι από τη δυτική
Ευρώπη να αποσταλούν σε κέντρα
θανάτου στα ανατολικά

22. Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης
εξυπηρετούσαν την ανάγκη του να
βγάζουν εκτός κοινωνικής δράσης τους
αντιφρονούντες σε συνδυασμό με το
γεγονός ότι οι κρατούμενοι αποτελούσαν
δωρεάν εργατικό δυναμικό σε μια
περίοδο που η Γερμανία ετοίμαζε
πυρετωδώς το πολεμικό της υλικό

23. Το πρώτο στρατόπεδο
συγκέντρωσης. Βρίσκεται κοντά
στο Μόναχο. Οι έγκλειστοι
υπόκεινταν σε συστηματική
τρομοκράτηση, εξευτελισμούς,
ξυλοδαρμούς, και μερικές φορές
φονεύονταν από τους φρουρούς

25. Ενδεικτικά
 ΜΑΟΥΤΧΑΟΥΖΕΝ
 ΜΠΟΥΧΕΝΒΑΛΝΤ
 ΜΠΕΡΓΚΕΝ – ΜΠΕΛΣΕΝ
 ΡΑΒΕΝΣΜΠΡΥΚ
 ΖΑΞΕΝΧΑΟΥΖΕΝ

26. Στην κατεχόμενη Πολωνία τα
 ΜΑΪΝΤΑΝΕΚ
 ΧΕΛΜΝΟ [ ΚΟΥΛΜΧΟΦ στα γερμανικά ]
 ΣΟΜΠΙΜΠΟΡ
 ΜΠΕΛΖΕΚ
 ΤΡΕΜΠΛΙΝΚΑ
 ΑΟΥΣΒΙΤΣ
αποτέλεσαν κατ` εξοχήν στρατόπεδα
εξόντωσης

27. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΠΟΛΩΝΙΑ
50.000 ΝΕΚΡΟΙ

28. 150. 000 ΝΕΚΡΟΙ

29. 550.000 ΝΕΚΡΟΙ
Όλοι Εβραίοι
Το κατεξοχήν στρατόπεδο
της γενοκτονίας
Δεν υπήρξαν επιζώντες

30. 750.000 ΝΕΚΡΟΙ

31. Το Άουσβιτς I, το Άουσβιτς II -
Μπίρκεναου και το Άουσβιτς III - Μπούνα
– Μόνοβιτς ήταν ένα σύνολο τριών
στρατοπέδων που εκτεινόταν σε σαράντα
τετραγωνικά χιλιόμετρα. Εδώ χάθηκαν
1.100.000 άνθρωποι από τους οποίους
960.000 Εβραίοι , 75.000 Πολωνοί
αντιστασιακοί καθολικού θρησκεύματος,
21.000 Τσιγγάνοι, 15.000 Σοβιετικοί
αιχμάλωτοι πολέμου, 15.000 κρατούμενοι
από άλλες χώρες

34. Τα θύματα έφθαναν σε φορτηγά ή επιβατηγά βαγόνια
τρένου, κυρίως από γκέτο και στρατόπεδα συγκέντρωσης
στην Πολωνία αλλά και από κάθε σχεδόν χώρα της
Ανατολικής ή Δυτικής Ευρώπης. Αμέσως μόλις έφθαναν, οι
άντρες χωρίζονταν από τα γυναικόπαιδα. Οι κρατούμενοι
υποχρεώνονταν να γδυθούν και να παραδώσουν κάθε
πολύτιμο αντικείμενο. Έπειτα οδηγούνταν στους θαλάμους
αερίων, οι οποίοι ήταν καμουφλαρισμένοι ως λουτρά, όπου
πέθαιναν από ασφυξία όταν διοχετευόταν είτε μονοξείδιο
του άνθρακα είτε Τσικλόν Μπε (Zyklon B, μια μορφή
κρυσταλλικού πρωσικού οξέος, το οποίο χρησιμοποιούσαν
και ως εντομοκτόνο σε ορισμένα στρατόπεδα)
Από τη μειοψηφία που – μετά από καραντίνα – επιλεγόταν
για καταναγκαστική εργασία, πολλοί πέθαιναν, καθώς
υπέφεραν από υποσιτισμό και επιδημίες, ενώ ήταν
εκτεθειμένοι στο ψύχος, τη βία και τα ιατρικά πειράματα

37. Η «άγνωστη» εξέγερση των Ελλήνων Εβραίων στο Άουσβιτς
Την εξέγερση στις 7 Οκτωβρίου 1944 σχεδίασαν και εκτέλεσαν
μέλη του «Ζοντερκομάντο», που σημαίνει «Ειδική Ομάδα
Εργασίας». Τα μέλη αυτής της ομάδας υπήρξαν χωρίς αμφιβολία,
οι τραγικότερες φιγούρες όλων των εγκλείστων του στρατοπέδου
και σίγουρα η πιο αρρωστημένη επινόηση που εφηύρε ο νους των
Ναζί. Το Κομάντο αυτό το αποτελούσαν Εβραίοι που έπρεπε να
βάλουν μέσα στους φούρνους τους δικούς τους ανθρώπους.
Σύμφωνα με τη ναζιστική ιδεολογία, έπρεπε να φανεί ότι οι
Εβραίοι σκύβουν σε κάθε ταπείνωση, ακόμα και στην
καταστροφή τους. Δώδεκα τέτοια Κομάντο δούλεψαν διαδοχικά
στο Άουσβιτς. Το καθένα για λίγους μήνες....

39. Τραγουδώντας δήθεν τραγούδια του Μάρκου
Βαμβακάρη με αλλαγμένους στίχους, φρόντιζαν να
μεταδοθεί στο γειτονικό «Canada Κομάντο», όπου
γινόταν διαλογή των ρούχων και όπου γνώριζαν ότι
εργάζονταν αρκετές Ελληνίδες, τι γινόταν μέσα στα
κρεματόρια... Πρόκειται για τη μοναδική περίπτωση
εξέγερσης μέσα στα ναζιστικά στρατόπεδα, που είχε
σχέδιο αλλά προδόθηκε την τελευταία στιγμή. Παρόλα
αυτά οι Έλληνες αιχμάλωτοι κατάφεραν να
ανατινάξουν ένα από τα πέντε κρεματόρια του
στρατοπέδου, το «Κρεματόριο 4»

41. Ένοπλες εξεγέρσεις στο Σόμπιμπορ
και την Τρεμπλίνκα
 Η εβραϊκή αντίσταση στο γκέτο της
Βαρσοβίας τους μήνες Απρίλιο και
Μάιο του 1943

43. Μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1943 οι Γιαννιώτες Εβραίοι
ζούσαν υπό ιταλική κατοχή και δεν υπέστησαν καμία
δίωξη
Τον Απρίλιο του 1943 εγκαταστάθηκε στην πόλη η 1η
Ορεινή Μεραρχία «Εντελβάις» της Βέρμαχτ με σκοπό να
εκκαθαρίσει τα ορεινά της Ηπείρου από τους αντάρτες
του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ
Τα Ιωάννινα βυθίστηκαν σε ένα κλίμα άγριας
τρομοκρατίας στο οποίο εγκλωβίστηκε αβοήθητη και η
εβραϊκή κοινότητα. Τα ξημερώματα της 25ης Μαρτίου
1944, ημέρα Σάββατο, οι έξι εβραϊκές συνοικίες ξύπνησαν
από δυνατά χτυπήματα στις πόρτες των σπιτιών. Η
εκκένωση των συνοικιών είχε ολοκληρωθεί έως τις 7.45

45. Οι περίπου 2.000 Γιαννιώτες Εβραίοι μεταφέρθηκαν σε
παραπήγματα στη Λάρισα, όπου παρέμειναν για μια
περίπου εβδομάδα. Αναγκάστηκαν να αφήσουν όλα τα
τιμαλφή και τα χρυσαφικά που μετέφεραν στους
Γερμανούς φρουρούς, προτού επιβιβαστούν στο τρένο
του θανάτου που ερχόταν από το σιδηροδρομικό σταθμό
του Ρουφ, στην Αθήνα
Η αμαξοστοιχία πέρασε την πύλη του Μπίρκεναου στις
11 Απριλίου 1944. Ήταν η αρχή μιας απερίγραπτης
Οδύσσειας. Μετά από ένα χρόνο, τον Μάιο του 1945,
μόλις 116 Γιαννιώτες βρίσκονταν ακόμα στη ζωή. 1.850
είχαν εξοντωθεί στους θαλάμους αερίων ή είχαν πεθάνει
από την εξάντληση

48. Η Θεσσαλονίκη αποτελούσε για τους
Εβραίους τη θρησκευτική και ιδεολογική
πρωτεύουσα του εβραϊσμού της
διασποράς. Γι` αυτό αποκαλούνταν
« ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΙΣΡΑΗΛ» /
«MADRE DE ISREAEL»
και
«ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ»

49. Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης με διακυμάνσεις ακμής και
παρακμής μέσα στο χρόνο πορεύτηκαν αρμονικά με τα
άλλα δύο πολυπληθή σύνοικα στοιχεία της πόλης ,
Τούρκους και Έλληνες , για πέντε αιώνες ως τα μέσα του
20ου αιώνα δίνοντας τον πολιτιστικό και γλωσσικό τόνο
στην πολυεθνική κοινωνία της πόλης
Με άδεια των οθωμανικών αρχών 15.000 – 20.000
Ισπανοεβραίοι εγκαταστάθηκαν στην πόλη μετά το 1492,
όταν οι Ισπανοί βασιλιάδες Φερδινάνδος και Ισαβέλλα
εκδίωξαν τους Εβραίους από την Ισπανία και τις
ισπανικές κτήσεις
Οι Σεφαραδίτες { Σεφαράδ = Ισπανία } αναπτύχθηκαν σε
πολλούς τομείς σημειώνοντας μεγάλη επιτυχία στο
εμπόριο και στην υφαντουργία

51. Μεγάλο πλήγμα δέχτηκε η εβραϊκή
κοινότητα από τη φοβερή πυρκαγιά που
αφάνισε το ιστορικό κέντρο της
Θεσσαλονίκης το 1917

52. Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών
το 1923 το εχθρικό κλίμα και η
αντιεβραϊκή αρθρογραφία ελληνικών
εφημερίδων ενθάρρυναν ακραία
εθνικιστικά στοιχεία που οδήγησαν το
1931 στην πυρπόληση του εβραϊκού
συνοικισμού Κάμπελ στην ανατολική
Θεσσαλονίκη

54. Στις 11.7.1942 οι άνδρες Εβραίοι ηλικίας
18 - 45 ετών διατάχτηκαν να
παρουσιαστούν στην πλατεία
Ελευθερίας
Εκεί αφού υπέστησαν απερίγραπτα
μαρτύρια και εξευτελισμούς
καταγράφηκαν και οδηγήθηκαν σε
καταναγκαστικά έργα

56. Η Κοινότητα κατέβαλε στους Ναζί 2,5 δισ. δρχ. για να τους
απελευθερώσει. Στο τέλος του ίδιου χρόνου, οι Ναζί κατάσχεσαν
τις ανθούσες εβραϊκές επιχειρήσεις και κατέστρεψαν το
Ισραηλιτικό Νεκροταφείο
Στις 6.2.43 έφτασε στη Θεσσαλονίκη μια επιτροπή των SD με
επικεφαλής τους Ντήτερ Βισλιτσένι και Αλόις Μπρύνερ και
έβαλε σε κίνηση τον μηχανισμό για το οριστικό ξεκλήρισμα
των Εβραίων, που υποχρεώθηκαν να φορούν το κίτρινο άστρο
του Δαυίδ και να κατοικούν σε ορισμένες μόνο συνοικίες (γκέτο)
Τους απαγορεύτηκε επίσης η χρήση τηλεφώνων και δημοσίων
μεταφορικών μέσων. Οι Ναζί κρύβοντας τις πραγματικές τους
προθέσεις, ισχυρίζονταν μέσω του Αρχιρραβίνου Κόρετς ότι
απέβλεπαν στην αναδιοργάνωση της Κοινότητας

58. Στις 6 Μαρτίου 1943 απαγορεύτηκε η έξοδος των Εβραίων από
τα γκέτο, ενώ στο συνοικισμό του Βαρώνου Χιρς στήθηκε το
σκηνικό για την τελευταία πράξη της τραγωδίας

59. Στις 15 Μαρτίου 1943 αναχώρησε ο πρώτος συρμός
με προορισμό τα στρατόπεδα του θανάτου
Άουσβιτς και Μπίρκεναου
19 διαδοχικές αποστολές μετέφεραν σε λίγες μόνο
εβδομάδες τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης
στοιβαγμένους σε βαγόνια που προορίζονταν για
ζώα, στον τόπο της εξόντωσης
Από τους 46.091 Θεσσαλονικείς Εβραίους που
μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης,
επέστρεψαν μόνο 1950, δηλ. ένα ποσοστό 4%
περίπου

62.  Τον Οκτώβριο του 1943 οι Γερμανοί ζήτησαν από την
κοινότητα να καταβάλει ένα σημαντικό χρηματικό
ποσό ως λύτρα για την απελευθέρωση κάποιων νέων
που είχαν διαφύγει στο βουνό και τους είχαν
συλλάβει ύστερα από προδοσία
 Αυτό το γεγονός δημιούργησε την εντύπωση ότι με
χρήματα και με τη βοήθεια των ευπόρων της
κοινότητας θα μπορούσαν να εξαγοραστούν τιμωρίες
και ποινές ή να αμβλυνθούν τα αντιεβραϊκά μέτρα
 Παράλληλα οι Γερμανοί έστελναν πλαστά γράμματα
που υποτίθεται ότι έγραφαν συγγενικά πρόσωπα, τα
οποία είχαν ήδη εγκατασταθεί στην Πολωνία - στην
πραγματικότητα είχαν εκτοπιστεί και θανατωθεί εκεί-

64. Τη νύχτα της 24ης Μαρτίου 1944
συνελήφθη ο εβραϊκός πληθυσμός της
πόλης και φυλακίστηκε στο Γυμνάσιο
Θηλέων Καστοριάς. Τρεις μέρες μετά,
763 άνθρωποι οδηγήθηκαν με
φορτηγά στη Θεσσαλονίκη και από
εκεί στο Άουσβιτς, όπου και βρήκαν
τραγικό θάνατο

66. Στην Αθήνα η κοινότητα αριθμούσε περίπου 3.500
Εβραίους οι οποίοι στην πλειοψηφία τους
κατάφεραν να δραπετεύσουν προς το βουνό, να
περάσουν το Αιγαίο ή να κρυφτούν σε φιλικά
σπίτια
Ο επικεφαλής της εκτόπισης των Αθηναίων
Εβραίων ήταν ο αξιωματικός των SS και αρχηγός
της αστυνομίας Γιούργκεν Στρόοπ
Μέχρι το τέλος Μαρτίου του 1944, 1.300 Εβραίοι
συνελήφθησαν στην πρωτεύουσα και
οδηγήθηκαν στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου μέχρι να
έρθουν και οι συλληφθέντες από την υπόλοιπη
Ελλάδα

68. Στην περίπτωση της Αθήνας ήταν
αξιοπρόσεκτη η στάση των αρχών με
χαρακτηριστικό το παράδειγμα του
Άγγελου Έβερτ, αρχηγού της
αστυνομίας, που εξέδωσε 1.200 πλαστές
ταυτότητες ή αυτή του αρχιεπίσκοπου
Δαμασκηνού που εξέδωσε
πιστοποιητικά βαφτίσεων με
ημερομηνία προπολεμική

70. Τον Απρίλιο του 1941 οι βουλγαρικές δυνάμεις κατέλαβαν
ολόκληρη την Ανατολική Μακεδονία και τμήμα της Θράκης. Οι
αρχές κατοχής με την ανοχή των Γερμανών εκδίωξαν τους
εκπροσώπους του ελληνικού κράτους και διόρισαν Βούλγαρους
στη θέση τους, ενώ έθεσαν σε εφαρμογή μια σειρά πολιτικών,
οικονομικών, κοινωνικών και εκπαιδευτικών μέτρων σε βάρος των
Ελλήνων πολιτών
Τον Αύγουστο του 1942 ακολούθησε μεγάλο κύμα αντισημιτικών
μέτρων. Συγκροτήθηκε και η Επιτροπή για τις Εβραϊκές Υποθέσεις,
που υπαγόταν στο Υπουργείο Εσωτερικών της Βουλγαρίας με
επίτροπο τον Αλεξάντερ Μπέλεφ

71.  Κατά τη διάρκεια της νύχτας της 3ης προς 4η Μαρτίου 1943
οι Βουλγαρικές Δυνάμεις κατοχής σε Αλεξανδρούπολη,
Κομοτηνή , Ξάνθη στη Θράκη και σε Καβάλα, Δράμα,
Σέρρες στη Μακεδονία, συνέλαβαν όλους τους Έλληνες
Εβραίους, ξεσηκώνοντάς τους στη μέση της νύχτας και
κατάσχεσαν την κινητή και ακίνητη περιουσία τους
 Τους συγκέντρωσαν κυρίως σε καπναποθήκες της περιοχής
και στη συνέχεια τους μετέφεραν σε σημεία μετάβασης
στην κυρίως Βουλγαρία
 Τέλος μεταφέρθηκαν με τρένο στην Τρεμπλίνκα στην
Πολωνία

72. ΕΒΡΑΪΚΗ ΣΥΝΑΓΩΓΗ
ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ
ΤΡΕΜΠΛΙΝΚΑ

73. Μία από τις πρώτες ενέργειες των Γερμανών το 1943 ήταν να
αναζητήσουν στοιχεία για τα μέλη της εβραϊκής κοινότητας και τις
περιουσίες τους
Από το καλοκαίρι του 1943 το ΕΑΜ είχε διεισδύσει στους τοπικούς
θεσμούς της πόλης
Αρχικά υπήρξε μία συνεργασία ανάμεσα στον αρχιρραβίνο Πεσάχ, το
δήμαρχο Σαράτση, το μητροπολίτη Δημητριάδος και τον γερμανό
πρόξενο Σέφελ, αλλά οι οργανώσεις του ΕΑΜ ήταν αυτές που
ανέλαβαν και έφεραν εις πέρας τη φυγή των εβραίων πολιτών στο
βουνό και τη φιλοξενία τους εκεί μέχρι το τέλος του πολέμου
Στο Βόλο διασώθηκε το μεγαλύτερο ποσοστό Εβραίων πολιτών από
κάθε άλλη περιοχή της χώρας, το 74% του πληθυσμού

75. Μετά τη Μάχη της Κρήτης και την εισβολή των Γερμανών τον
Αύγουστο του 1941 ζητήθηκε η απογραφή όλων των ατόμων εβραϊκής
καταγωγής
Τα χαράματα της 20ης Μαΐου του 1944 σε όλα τα εβραϊκά σπίτια δόθηκε σε
φωτοτυπία η διαταγή, γραμμένη στα ελληνικά στο πλαίσιο της οποίας
όλοι οι Εβραίοι και οι συγγενείς τους έπρεπε μέσα σε 46 λεπτά να πάρουν τα
πράγματά τους και να ετοιμαστούν για αναχώρηση
Μέχρι το βράδυ, οι ναζιστικές αρχές συνέλαβαν περίπου 300 άτομα στα
Χανιά και 26 στο Ηράκλειο. Το απόγευμα της 7ης Ιουνίου οι περίπου 350
Εβραίοι μαζί με 250 Κρητικούς κρατούμενους και μαζί με 192 άλλους
φυλακισμένους, υποχρεώθηκαν να επιβιβαστούν στο εμπορικό πλοίο
«Ταναΐς»

77. Προορισμός του πλοίου ήταν ο Πειραιάς και από εκεί
διαφορετικός ο «τελικός» - κυριολεκτικά και μεταφορικά -
προορισμός για τον καθένα...
Η γερμανική φρουρά της Κρήτης ανέφερε με τον ασύρματο στη
λιμενική αρχή του Πειραιά την αναχώρηση του πλοίου Ταναΐς,
χωρίς να χρησιμοποιήσει κρυπτογραφικό κώδικα, προκειμένου
να ειδοποιηθούν οι βρετανικές αρχές για το είδος της μεταφοράς
και να αφήσουν το πλοίο να περάσει από τον αποκλεισμό, καθώς
ήταν ένα από τα τελευταία διαθέσιμα πλοία και οι Γερμανοί
ήθελαν να το διαφυλάξουν
Στις 9 Ιουνίου 1944 τα χαράματα το πλοίο βυθίστηκε
Με αυτόν τον τρόπο τελείωσε η μακραίωνη ιστορία των Εβραίων
της Κρήτης

78. Η Ζάκυνθος ανήκει σε εκείνα τα νησιά που
έφεραν έντονα τα ίχνη της εβραϊκής παράδοσης.
Η παρουσία Εβραίων στο νησί χρονολογούνταν
από τον 15ο αιώνα
Στα δύσκολα χρόνια της γερμανικής κατοχής ,
στα τέλη του 1943 και αφού το νησί είχε περάσει
στη γερμανική δικαιοδοσία, ο διοικητής
Μπέρενς ζήτησε από τον τότε δήμαρχο του
νησιού Λουκά Καρρέρ και τον Μητροπολίτη
Χρυσόστομο κατάλογο των Εβραίων της
Ζακύνθου

80. Οι δύο άντρες αρνήθηκαν και τελικά του παρέδωσαν ένα χαρτί με
τα δικά τους ονόματα καθώς και μία επιστολή του μητροπολίτη
προς τον ίδιο τον Χίτλερ στην οποία αναλάμβανε την απόλυτη
ευθύνη για τη διαγωγή των Εβραίων του νησιού
Η σθεναρή άρνηση των δύο αυτών παραγόντων να παραδώσουν
τον κατάλογο και ίσως η κωλυσιεργία του γερμανοαυστριακού
διοικητή συνέβαλαν στο να ανακληθεί η διαταγή της σύλληψης
των Εβραίων και τελικά η κοινότητα να διασωθεί στο ακέραιο
Στη συνέχεια οι Εβραίοι κρύφτηκαν στα απομακρυσμένα χωριά
του νησιού
Εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη τους οι Εβραίοι της Ελλάδος
ανήγειραν στο χώρο της παλιάς Συναγωγής μνημείο στη μνήμη
των δύο αυτών γενναίων ανδρών

82. Οι Έλληνες Εβραίοι και η Αντίσταση μοιράζονται μια
ιδιαίτερη σχέση
Η μια πλευρά της αφορά στη συμμετοχή Εβραίων στις
τάξεις των αντιστασιακών οργανώσεων στη μάχη κατά
του Φασισμού και του Ναζισμού. Εξάλλου οι Έλληνες
Εβραίοι έχουν μετάσχει ενεργά ως πολίτες της χώρας σε
όλους τους πολέμους του Ελληνισμού
Πέρα από τον πατριωτισμό, πρωταρχικά κίνητρα των
Ελλήνων Εβραίων ήταν το ένστικτο της αυτοσυντήρησης
και φυσικά η διάθεση για εκδίκηση. Διάθεση που
γεννήθηκε από την ακραία καταπίεση, τους διωγμούς, τις
εκτελέσεις και, φυσικά, την απώλεια χιλιάδων
ομοθρήσκων, συγγενών και φίλων

84. Περίπου 650 άνδρες και γυναίκες από όλες σχεδόν τις
εβραϊκές κοινότητες της χώρας εντάχθηκαν οικειοθελώς
στις αντιστασιακές οργανώσεις ή κατέφυγαν στους
αντάρτες για να αποφύγουν τη μέγγενη των Ναζί
Ο ρόλος των Εβραίων στην Αντίσταση δεν περιορίστηκε
στο πεδίο της μάχης. Πολλοί υπηρέτησαν στον
εφοδιασμό ως στρατολόγοι και ως διερμηνείς. ‘Αλλοι
πρόσφεραν τις τεχνικές τους ικανότητες, όπως ο Ιωσήφ
Κοέν στην Κρήτη που έδρασε ως τυπογράφος για
μερικές εβδομάδες. Πολλοί στην Αθήνα ήταν σε επαφή
με τα αστικά στελέχη του ΕΑΜ και έδρασαν σε πολιτικό
επίπεδο αλλά και στη συλλογή πληροφοριών

85. Λουί Κοέν ή
«Καπετάν Κρόνος»

86.  Συμμετείχε στην Αντίσταση μαζί με το νεότερο αδελφό του, τον
δεκαεξάχρονο Ισαάκ Κοέν
 Είχε αναλάβει και καθήκοντα επισιτισμού, όπου έκανε
θαύματα, σύμφωνα με τα λεγόμενα του διοικητή του
 Χάρη στη γλωσσομάθειά του ήταν πολύτιμος για την
ανάκριση των Ιταλών και Γερμανών αιχμαλώτων, καθώς και
στις επαφές με τους Βρετανούς αξιωματικούς-συνδέσμους από
τις Συμμαχικές αποστολές που προσκολλούνταν στους
αντάρτες
 Τιμήθηκε με εύφημο μνεία από το διοικητή του και τον
αξιωματικό Δημήτριο Αρβανίτη, ενώ έχαιρε και της εκτίμησης
των συμπολεμιστών του και των κατοίκων των περιοχών
Παρνασσού-Γκιώνας-Οίτης για τις πράξεις του κατά τη μάχη
των Καρουτών στις 5 Αυγούστου 1944 στην οποία πληγώθηκε

87. ΙΩΣΗΦ ΜΑΤΣΑΣ

88. Δακτυλογραφημένο δελτίο τύπου
και μοναδικό σωζόμενο έντυπο της
«Εθνικής Οργάνωσης Εβραίων / ΕΟΕ»

89. Η άλλη πλευρά αφορά στη βοήθεια που
πρόσφερε η Αντίσταση στους διωκόμενους
Εβραίους χάρις στην οποία πολλοί γλίτωσαν
τον εκτοπισμό και το θάνατο
Αυτή έχει με ευγνωμοσύνη αναγνωριστεί από
το ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΙΣΡΑΗΛΙΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ
ΕΛΛΑΔΟΣ, τις κατά τόπους εβραϊκές
Κοινότητες και διεθνή ιδρύματα όπως το
YAD VASHEM

91. Ο τίτλος απονέμεται από το YAD VASHEM εκ μέρους του
κράτους του Ισραήλ σε μη-Εβραίους, οι οποίοι στη
διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου θέτοντας σε
κίνδυνο τη ζωή τους έσωσαν τις ζωές χιλιάδων Εβραίων
από τη γερμανική λαίλαπα
Άλλοι τους ονόμασαν « αγίους της διπλανής πόρτας» και
άλλοι « συνωμότες του Καλού»… αλτρουιστικές
προσωπικότητες που ειδικά στην περίπτωση του
Ολοκαυτώματος η έννοια του αλτρουισμού απέκτησε
κυριολεκτικά νέο περιεχόμενο
Στη χώρα μας έχουν λάβει επισήμως το συγκεκριμένο
τιμητικό τίτλο 327 συμπολίτες μας, αριθμός υψηλός
συγκριτικά με τον πληθυσμό της

93. ΝΙΝΑ ΜΠΟΝΑ
Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1926. Οι γονείς της ήταν
Εβραίοι με καταγωγή από την Ισπανία . Είχε δύο αδελφούς.
Ο πατέρας της είχε ένα μαγαζί με τυπογραφικές μηχανές
και ήταν πολύ πλούσιος. Είχαν δημιουργήσει μια αρκετά
μεγάλη περιουσία και έμεναν σε μια βίλα κοντά στο λιμάνι
Όταν οι Ναζί στη Θεσσαλονίκη έκαναν τη συγκέντρωση
στην πλατεία Ελευθερίας, στην οποία πήγαν ο πατέρας και
τα δύο της αδέρφια, οι Γερμανοί μπήκαν στο μαγαζί του
πατέρα της και κατάσχεσαν όλες τις τυπογραφικές μηχανές
οι οποίες ήταν γερμανικής μάρκας. Ύστερα από αυτό
αποφάσισαν να φύγουν και πλήρωσαν έναν άνθρωπο για να
τους φυγαδέψει . Όμως εκείνος τους πρόδωσε στους
Γερμανούς. Συνέλαβαν τον πατέρα, τη μητέρα και το μικρό
της αδερφό

94. ΝΙΝΑ ΜΠΟΝΑ
Εκείνη την είχε πάρει από νωρίς ένας συνάδελφος του
πατέρα της ο οποίος ονομαζόταν Τέλλογλου ( η
οικογένειά του έχει ιδρύσει το Τελλόγλειο ίδρυμα ) και την
είχε μεταφέρει στη Λάρισα διότι δεν ήθελε να την αφήσει
να μείνει στη Θεσσαλονίκη
Το μεγάλο της αδερφό τον είχε κρύψει στο σπίτι της στη
Χαλκίδα μία οικογένεια Ελλήνων χριστιανών με την
οποία είχαν στενές σχέσεις
Τον καιρό που έμεινε στη Λάρισα επικοινωνούσε με τον
μεγάλο της αδερφό μέσω γραμμάτων. Έτσι έμαθε πως
συνέλαβαν τους γονείς και τον μικρό της αδερφό

96. Μετά από λίγο καιρό μετακόμισαν στην
Αθήνα και έμειναν εκεί μέχρι την
αποχώρηση των Γερμανών το 1944. Μόλις
τελείωσε ο εμφύλιος πόλεμος επέστρεψε
στη Θεσσαλονίκη και ξαναβρήκε το
μεγάλο της αδερφό. Έμαθαν ότι ο
αδερφός τους ο μικρός βρισκόταν στη
Βιέννη και ότι οι γoνείς τους είχαν πεθάνει
σε στρατόπεδο συγκέντρωσης

97. « Τι είναι ο άνθρωπος; Ο Θεός σε έπλασε κι εσύ
αποφασίζεις τι θα γίνεις»
«Δύσκολα χρόνια στην Αθήνα. Έκλαιγα συνέχεια
και κρυβόμουν να μη με δουν. Δεν μπορούσα να
βγω»
« Ο άνθρωπος αντέχει πιο πολύ από πέτρα. Όταν
πια ραγίσεις, θα πετάξεις»

98. ΜΑΡΙΟΣ ΣΟΥΣΗΣ

99. Από τη διήγησή του …
Το πρώτο μέρος που κρυφτήκαμε ήταν στου Βίγκου στο Χαλάνδρι
όπου μείναμε για ένα μήνα. Ο χώρος, που μας φιλοξένησε ο κος
Ασημάκης Βίγκος ( συνταγματάρχης μηχανικός Ε.Α ), ήταν ένα
μικρό σπιτάκι δίπλα στο μεγάλο διώροφο αρχοντικό που έμενε
εκείνος
Ήταν ένα δωμάτιο πλίνθινο, φτιαγμένο για τον κηπουρό και είχε μια
δεύτερη έξοδο από την πίσω μεριά που έβγαινε στα χωράφια
Όταν οι Γερμανοί επέταξαν το αρχοντικό του, συνεχίσαμε να ζούμε
στο σπιτάκι παρόλο που εκείνοι ζούσαν στο κτήμα
Το να μένουμε μαζί όμως δεν ήταν και πολύ ευχάριστο εκτός από
πολύ επικίνδυνο, ακόμα περισσότερο, διότι η γειτονιά είχε μάθει
πως ήμασταν Εβραίοι

101. Τότε ο κος Βίγκος φρόντισε και μας βρήκε ένα άλλο σπίτι
στο Χαλάνδρι, της κας Πωλίνας. Εκεί δε μείναμε για πολύ
καιρό, διότι δεν αισθανόμαστε τόσο ασφαλείς, αφού και η
ίδια ήταν παράξενη όπως και ο άντρας της , ο οποίος ίσως
είχε καταλάβει πως ήμασταν Εβραίοι και φοβότανε…
«Ο καλός μας άγγελος» ,τότε, ο κος Βίγκος μας βρήκε ένα
άλλο φιλικό σπίτι, τη « Βίλα Κλεοπάτρα » στο Πολύδροσο,
παραδοσιακό με ωραία είσοδο και κήπο. Το σπίτι ήταν
υπερυψωμένο διώροφο κι εμείς μέναμε σε ένα δωμάτιο
δεξιά, όπως μπαίναμε. Η κα Κλεοπάτρα ήταν εξαιρετική
γυναίκα. Ήξερε πως ήμασταν Εβραίοι…

103. Στην ερώτηση των μαθητών τι στερήθηκε περισσότερο, εκείνος
απάντησε
« την αγάπη του πατέρα μου» …
[ ο πατέρας του συνελήφθη και οδηγήθηκε στο Άουσβιτς ]
Στην προτροπή των μαθητών να συνοψίσει με μια φράση τα όσα
έζησε, εκείνος είπε
« να μην τα ξαναζήσουμε» …
Στην ερώτηση των μαθητών τι νιώθει για τους Γερμανούς, εκείνος
απάντησε με νηφαλιότητα…
« λύπηση»…

106. « ΗΘΙΚΗ ΡΑΧΟΚΟΚΑΛΙΑ ΤΗΣ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΕΙΝΑΙ Η ΜΝΗΜΗ »
W.G.SEBALD

107. …Και σιγούν. Περπατούν και σιγούν. Τα βήματά τους μόλις
ακούγονται καθώς σέρνονται πάνω στην κακοφτιαγμένη άσφαλτο,
καθώς μπερδεύονται στη σκόνη των χωματόδρομων. Δεκάδες χιλιάδες
βήματα, βήματα ασήκωτα βήματα γερόντων, βήματα γεμάτα σφρίγος
και πυγμή κάποτε, μετέωρα και άνευρα σήμερα νέων και ώριμων
ανδρών, βήματα απορημένα αμήχανα φοβισμένα γυναικών βήματα,
συννεφάκια ανάλαφρα βηματάκια παιδιών…

108. … Μέσα σε λίγες ώρες η Κοινότητα των Εβραίων βούλιαξε ακέραια. Με τη
Συναγωγή της, τα μαγαζιά της, τους παράδες τους μαζωμένους πεντάρα
πεντάρα. Δεν έμεινε τίποτε. Η μικρή μας πόλη με πιασμένη την ανάσα
άκουσε το σπαραγμό και το θρήνο που υψώθηκε απ` τα οβραίικα. Ήταν ο
ύστατος θρίαμβος του Σαμπεθάι Καμπιλή…

109. …Ήμουν ήρεμος γιατί κατάφερα να πω στον εαυτό μου όσα ψέματα είχε ανάγκη…
… Ποιος θα μπορούσε να σκεφτεί στα σοβαρά για το αύριο;…
… Τίποτα είναι το καθετί εδώ κάτω, εκτός από την πείνα μέσα μου, τη βροχή και το
κρύο γύρω μου…
… Δεν αισθάνομαι αρκετά ζωντανός για να δώσω ένα τέλος…
… Η ευφυΐα σε αυτό ακριβώς δε συνίσταται; Να βρίσκεις ή να δημιουργείς τη σχέση σε
μια σειρά ιδεών οι οποίες φαινομενικά είναι ξένες…
… Ο εχθρός που έχει μεταμεληθεί έχει πάψει να είναι εχθρός…

110. Η ιστορία της Ρέινας είναι μια τρυφερή ιστορία αγάπης,
αθωότητας και καλοσύνης αλλά παράλληλα και απέραντης
κακίας, μίσους και ανθρώπινης βαρβαρότητας. Οι πρωταγωνιστές
της είναι πρόσωπα υπαρκτά και τα γεγονότα αληθινά. Είναι μια
κραυγή αθώων, αδικημένων που έζησαν και πέθαναν με την
απορία στα μάτια…

111. … Εξωτερικά , είναι αλήθεια πως μοιάζει με μια συνηθισμένη
βαλίτσα. Λίγο φθαρμένη στις γωνιές αλλά γενικά σε καλή
κατάσταση. Είναι καφετιά. Και μεγάλη. Μπορείς να στριμώξεις
ένα σωρό πράγματα μέσα. Αλλά τώρα δεν υπάρχει τίποτε μέσα. Με
λευκή μπογιά σε όλο το πάνω μέρος είναι γραμμένο το όνομα ενός
κοριτσιού: Χάνα Μπρέιντι…

112. … Ο κόσμος, πολύ πριν σουρουπώσει κλείνεται στα σπίτια του
σφαλίζοντας πόρτες και παράθυρα. Στον ουρανό το καλοκαιριάτικο
φεγγάρι ταξιδεύει ανέμελο, συντροφευμένο από χιλιάδες αστέρια.
Προπολεμικά κάτι τέτοιες νύχτες οι κανταδόροι τριγύριζαν τις γειτονιές
με τις κιθάρες και τα μαντολίνα τους, μα τώρα μια φωνή ακούγεται στο
στενοσόκακο, μια φωνή που μοιάζει με κλάμα. Η πόλη πενθεί. Έχει
γονατίσει από το αναπάντεχο θανατικό…

113. - Θέλω μαύρο πουκάμισο, είπα στον πουκαμισά
- Για να σηκώνει τη λέρα; Ρώτησε ειρωνικά
- Όχι, μα για να σηκώσει όλα τα πένθη, απάντησα. Πλήρωσα
και πήγα στο σπίτι να το φορέσω…

114. Ωστόσο ένα ξημέρωμα του Απριλίου, ιδιαίτερα νομίζω γλυκό, ξέσπασε το μέγα
κακό. Ένα μεγάφωνο ουρλιάζει στο δρόμο. «Όλοι οι Εβραίοι στις πόρτες».
Έτοιμοι προς αναχώρηση!» Είναι το αυτοκίνητο της προπαγάνδας, ένα μαύρο
«Όπελ».
Λαρυγγιώδεις φωνές, κτηνώδη προστάγματα γερμανικά. Κρυφοκοιτάζοντας
βλέπουμε Γερμανούς των SS να ανεβοκατεβαίνουν βιαστικά στα σπίτια
κραυγάζοντας άγρια και βροντολογώντας τις πόρτες.
« Τους παίρνουν τους Εβραίους!»

115. Η ελευθερία ήρθε το Μάη ένα θεόρατο αμερικάνικο τανκ, καπνισμένο και
σημαδεμένο από τον πόλεμο, γκρέμισε την πύλη του Μάουτχαουζεν και
μπήκε στον περίβολο. Οι πολεμιστές μας κοίταζαν σαστισμένοι,
περήφανοι, περίλυποι. Ουρλιάζαμε, ξεσκίζαμε τα ρούχα μας,
ταρακουνιόμαστε σα δαιμονισμένοι. Σπρωχνόμαστε, ποδοπατιόμαστε για
να φτάσουμε κοντά στο τανκ. Πολλοί πέφτανε πάνω και φιλούσανε τα
καπνισμένα σιδερικά κι άλλοι χτυπούσανε πάνω τα κεφάλια τους και
κλαίγανε…

116. … Όταν μας βρίζουν « έπρεπε να σας έχουν κάνει σαπούνι» είναι το
αλάτι σε μια ανοιχτή πληγή. Για πολλά χρόνια ντρεπόμασταν να
αναγνωρίσουμε και να ομολογήσουμε πως κι εμείς που κρυφτήκαμε
υποφέραμε, τι κι αν δε φτάσαμε ως το θάνατο. Η ζωή με συνεπήρε, με
συνάρπασε, την εκτίμησα σε κάθε στιγμή της με κάθε σταγόνα
χαράς…

117. …Αισθάνομαι το ίδιο καθαιρεμένος από άνθρωπος όσο και εσύ.
Αλλά πιστεύω πως την ανθρώπινη ουσία δεν την καταργεί
αμετάκλητα παρά μόνον ο θάνατος. Απόδειξη πως
βρισκόμαστε πάλι φορτωμένοι με δυο υποχρεώσεις: τη
μαρτυρία μας και την ευθύνη…

118. … Να είσαι αξιωματικός των χιτλερικών στρατευμάτων και να είναι η
συνείδησή σου αντίθετη με όσα έχεις διαταγή να κάνεις, διπλό το
μαρτύριο…
… Μα τη φόρα την κερδίζει η ψυχή και όχι τα εξαρτήματα…

119. … Ο πόλεμος, οι βομβαρδισμοί, οι νέοι που χάνονται, οι πατέρες
που επιστρατεύονται, τα βιβλία που καίγονται, η πείνα και οι
διωγμοί των Εβραίων. Ο παντεπόπτης θάνατος παρακολουθεί τις
τύχες των χαρακτήρων του βιβλίου, μας τις αφηγείται και συχνά
παρεμβαίνει με σχόλια…

120. … Το τραγούδι ήταν η χαρά του. Η προσευχή ήταν η ζωή του… Η
Ελλάδα ήταν πάντα η πατρίδα του, αλλά η Θεσσαλονίκη των
μεταπολεμικών χρόνων δεν ήταν πια το σπίτι του… Το παρελθόν του
το είχε σαρώσει η φρίκη. Μόνο μπροστά του μπορούσε να κοιτάξει για
να επιβιώσει και ψυχικά…Ο Εστρόγκο είχε επινοήσει ξανά τον εαυτό
του. Δεν υπήρχε γυρισμός…

121. … Άρα τι ωφελεί να προσευχόμαστε σε σένα Κύριε;
Και χιλιάδες «γιατί» πλημμυρίζουν τις καρδιές μας. Μήπως το
μάθημά σου Κύριε ήταν να πάψουμε να βλέπουμε σε σένα και να
κοιτάξουμε μέσα μας και γύρω μας να μην ξαναφτιάξουμε
τέτοιους πολέμους … γιατί όλα τα παιδιά του κόσμου είναι όλα
τους παιδιά μας.

122. … «Να προσέχεις τον εαυτό σου, Ελίζα… μη λυγίσεις, ποτέ».
«Μαμά, σ’ αγαπώ πολύ».
Λόγια τρυφερά, λόγια αγάπης, λόγια αγώνα… συμβουλή μιας
μάνας η οποία γνωρίζει πως ίσως δε δει ποτέ ξανά το παιδί της.
Και η απάντηση, μια γλυκιά μελωδία που αντηχεί στην ψυχή
κάθε μάνας…

123. …νύχτα ο άνεμος
σκορπούσε λέξεις
κλάματα παιδιών
μετακινώντας σπασμένα κλαδιά
στο κτύπο των ρολογιών
έφευγαν στο σκοτάδι…

124. « Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ( THE
RESEARCH ) » KOMIK Eric Heuvel,
Ruud van der Rol, Lies Schippers
« ΤΟ ΑΓΟΡΙ ΜΕ ΤΗ ΡΙΓΕ
ΠΙΤΖΑΜΑ» Τζον Μπόιν
« ΜΠΛΟΚ 25» Καρολίνα
Ναχμούλη – Γαβριηλίδου
« ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΑΝΝΑΣ
ΦΡΑΝΚ»

126. «ΤΟ ΚΥΜΑ»

127. … Η σκηνή που μου τράβηξε την προσοχή
ήταν αυτή που ένας μαθητής μεθυσμένος
από τη « δύναμη» του «die Welle» πίστεψε
πως είχε τη δύναμη να πράξει
υπεράνθρωπα πράγματα και κατάφερε να
σχεδιάσει το σήμα του κινήματός τους
στον τοίχο του Δημαρχείου …

128. « ΜΟΝΟΣ ΣΤΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ»

129. Σκέφτηκα πώς τόλμησαν δύο άνθρωποι να κάνουν κάτι τόσο
ριψοκίνδυνο ( να μοιράζουν σημειώματα εναντίον του ναζισμού
κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Βερολίνο ) και ότι ελάχιστοι
από τους υπόλοιπους πολίτες κινητοποιήθηκαν. Ένιωσα
μεγάλη συγκίνηση για το πόσο ενωμένοι ήταν ο Όττο και η
γυναίκα του και αφοσιωμένοι μέχρι τέλους στον κοινό σκοπό
τους…
… Το μήνυμα της ταινίας είναι πως πρέπει να αγωνιζόμαστε
πέρα από τις συνέπειες που μπορεί να υπάρχουν και να
θυσιαζόμαστε γι` αυτό που θέλουμε να κατακτήσουμε…

130. « ΤΟ ΑΓΟΡΙ ΜΕ ΤΗ ΡΙΓΕ ΠΙΤΖΑΜΑ»

131. …Ένιωσα πολύ μεγάλη συγκίνηση
στην τελευταία σκηνή που οι δύο
φίλοι, το Εβραιόπουλο και γιος του
διοικητή του στρατοπέδου Άουσβιτς,
βρίσκουν τραγικό τέλος σφικτά
αγκαλιασμένοι στο θάλαμο αερίων…

132. « ΑΡΝΗΣΗ»

133. … Θυμός και αγανάκτηση για την
επιμονή μερικών που
αυτοαποκαλούνται « ιστορικοί» να
αρνούνται το Ολοκαύτωμα αλλά και
δικαίωση στο τέλος…

134. « Η ΛΙΣΤΑ ΤΟΥ ΣΙΝΤΛΕΡ»

135. … Η ταινία μου προκάλεσε θυμό και
μεγάλη λύπη για τις θηριωδίες των
Γερμανών προς τους Εβραίους αλλά
και συγκίνηση που χάρη στον Όσκαρ
Σίντλερ σώθηκαν κάποιοι από
αυτούς…

136. « Ο ΠΙΑΝΙΣΤΑΣ»

137. … Θυμός και δυσαρέσκεια για τις
τρομακτικές θηριωδίες των Ναζί κατά
των Εβραίων στο γκέτο της Βαρσοβίας.
Απέραντος θαυμασμός για την
εξέγερση των τελευταίων αλλά και για
τον αγώνα του ανθρώπου να επιβιώσει
σε αυτές τις απάνθρωπες συνθήκες…

138. « Η ΖΩΗ ΕΙΝΑΙ ΩΡΑΙΑ»

139. … Τρυφερότητα και μεγάλη
συγκίνηση για τη στάση του
πατέρα αλλά και για το τέλος
όπου το παιδί ξαναβρίσκει τη
μητέρα του…

140. « ΟΥΖΕΡΙ ΤΣΙΤΣΑΝΗΣ»

141. … Εντύπωση και μεγάλη συγκίνηση
μου προκάλεσε το γεγονός ότι η Εστρέα
παρόλο τον έρωτά της για το Γιώργο,
που φρόντισε να της προμηθεύσει
πλαστή ταυτότητα σώζοντάς την,
επιλέγει την τελευταία στιγμή να μπει
στο τρένο για το Άουσβιτς μαζί με τους
γονείς της…

142. «ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΑΝΝΑΣ
ΦΡΑΝΚ»

143. … Το ημερολόγιο είναι ο καθρέφτης της
Άννας Φρανκ, μιας ζωντανής έφηβης η
οποία παρόλο που αναγκάζεται να
κρύβεται συνειδητοποιώντας τις σκληρές
συνθήκες της εποχής της, πιστεύει στη
ζωή, στην αγάπη και στην καλοσύνη των
ανθρώπων. Είναι πολύ κρίμα που την
συνέλαβαν και χάθηκε τόσο άδικα…

144. « Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΦΥΓΗΣ»

145. … Το μήνυμα της ταινίας είναι σε
μεγάλο βαθμό αισιόδοξο, διότι αυτή
τονίζει ότι, εάν έχουμε πίστη και
αγωνιζόμαστε σε συνδυασμό με την
ανιδιοτελή βοήθεια των συνανθρώπων
μας, μπορούμε να επιβιώσουμε και στις
πιο τραγικές συνθήκες…

146. « ΠΡΟΔΟΣΙΑ»

147. … Με εντυπωσίασε το γεγονός ότι ο
Γερμανός αξιωματικός βασανίστηκε
από τις τύψεις, όταν πιστός στις
ναζιστικές του αντιλήψεις πρόδωσε τον
μεγάλο του έρωτα , την Εβραιοπούλα
Λίζα, και συνειδητοποίησε τον
παραλογισμό της χιτλερικής
ιδεολογίας…

148. « ΦΙΛΙΑ ΕΙΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ»

149. … Συγκίνηση και τρυφερότητα
για τα τόσο αθώα βλέμματα
των « κρυμμένων» παιδιών, των
παιδιών … που έχασαν το τρένο
για το Άουσβιτς…

151. Γάλλος συγγραφέας, αμερικανός
πολίτης, εβραίος πάνω από όλα, ο Έλι
Βίζελ, τιμημένος με βραβείο Νόμπελ
Ειρήνης, αφιέρωσε τη ζωή του στην
υπεράσπιση της μνήμης του
Ολοκαυτώματος, αφότου σώθηκε από
το ναζιστικό στρατόπεδο εξόντωσης
του Άουσβιτς

152. Σε όλη του τη ζωή προσπάθησε να τηρήσει το «πιστεύω» που
εξέφρασε στη «Νύχτα»
«το να ξεχνάς τους νεκρούς είναι σαν να τους σκοτώνεις για
δεύτερη φορά».

154. • Σύλληψη της Αλλέγκρε Πιτσόν το 1943, προς το
Πάσχα, έπειτα από την προδοσία του άντρα της και της
φιλενάδας του στη Νεάπολη της Θεσσαλονίκης
• Μεταφορά από το στρατόπεδο του Παύλου Μελά στο
στρατόπεδο του Βαρώνου Χιρς
• Αναχώρηση μαζί με τους Εβραίους της Καστοριάς τον
Απρίλιο του 1944 για το Άουσβιτς. Ταξίδι με το τρένο πάνω
από μία εβδομάδα, απάνθρωπες συνθήκες: στο ίδιο βαγόνι
περίπου 80 άτομα, ελάχιστος αέρας, ένα κουτί με τρόφιμα
για όλους και ένας κουβάς για τις ανάγκες τους
• Άφιξη στο χώρο διαλογής άρρωστων και υγιών
• Μετάβαση στο στρατόπεδο με τα πόδια
• Μεταφορά στο Μπίρκεναου, όπου τους έβαλαν
αριθμούς. Εκείνη είχε τον 76.890

155. • Ακολούθως τους κούρεψαν, ανάγκασαν τις γυναίκες να
πιουν ένα υγρό για να τους κοπεί η έμμηνος ρύση , τους
έβγαλαν τα ρούχα, τους ανάγκασαν να κάνουν μπάνιο και
τους έδωσαν ριγέ φόρμες και ξύλινα τσόκαρα
• Τους έδωσαν ένα μαντίλι και ένα κατσαρολάκι για τη
μεσημεριανή τους σούπα το οποίο το φύλαγαν σαν τη ζωή
τους
• Τα κρεματόρια έκαιγαν μέρα νύχτα
• Δούλευε στο «Άουσεν κομάντο», δηλαδή έριχνε τους τοίχους
κατεστραμμένων σπιτιών. Σε αυτό εργάζονταν μόνο
γυναίκες και έβγαιναν από το στρατόπεδο φυλασσόμενες
από άγρια σκυλιά. Αν κάποια προσπαθούσε να διαφύγει,
χτυπούσε συναγερμός κι αμέσως οι Ναζί την καταδίωκαν
• Μια πόρτα έγραφε στα γερμανικά
• «όποιος μπαίνει εδώ δε βγαίνει ποτέ»

156. • Οι περισσότερες κρατούμενες πέθαναν από το φόβο τους και τις
κακουχίες
• Πέρασε «ΕΠΙΛΟΓΗ» - «SELECTION» τρεις φορές
• Τα αποχωρητήριά τους ήταν ένα σανίδι κι αν δεν μπορούσε κάποια να
κρατήσει την ισορροπία της έπεφτε και πνιγόταν στα λύματα
• Τα κρεβάτια ήταν τριώροφα και, ενώ σε κάθε ένα χωρούσαν το πολύ
τέσσερις , κοιμούνταν οκτώ
• Όταν οι σύμμαχοι τις ελευθέρωσαν, ρώτησαν το φύλο και την ηλικία
τους, μοίρασαν ρούχα και τους είπαν να μην πέσουν με τα μούτρα στο
φαγητό για να μη βλάψουν την υγεία τους. Έμειναν σε ένα πολύ ωραίο
μέρος σαν λέσχη και τους έδωσαν μια κάρτα για να τρώνε έξω σε όποιο
εστιατόριο θέλανε
• Μεταφέρθηκαν πρώτα στο Βέλγιο, στις Βρυξέλλες, μετά σε ένα γυμνάσιο
στην Αθήνα και τέλος στη Θεσσαλονίκη
• Ο άντρας της φυλακίστηκε για τη στάση του απέναντί της κι εκείνη
πήρε πίσω το παιδί της
• Τέλος γνώρισε τον δεύτερο σύζυγό της κι έζησε μαζί του
ευτυχισμένη

158. Αρχικά η Αλλέγκρε φοβάται, ανησυχεί και της
λείπει πολύ η κόρη της. Κατά τη διάρκεια της
παραμονής της στο στρατόπεδο κυριαρχεί το
αίσθημα της επιβίωσης. Όταν επιστρέφει,
νιώθει ξανά ελεύθερη και ανυπομονεί να δει
την κόρη της. Δεν φαίνεται να θέλει να
εκδικηθεί τους Γερμανούς, καθώς προσπαθεί
να ξαναφτιάξει τη ζωή της μετά από αυτή την
κτηνωδία

159. «DANCE ME TO THE END OF LOVE»
Το τραγούδι «Dance me to the end of love» του
Λέοναρντ Κοέν δεν είναι ένα ερωτικό τραγούδι
όπως πολλοί νομίζουν. Εκφράζει τη φρίκη της
απαίτησης να παίζουν μουσική οι ίδιοι οι
μελλοθάνατοι στους διαδρόμους των στρατοπέδων
την ώρα που οι άλλοι περνούσαν μπροστά τους
πηγαίνοντας να θανατωθούν και να καούν στα
κρεματόρια. Είναι όλα τα τελευταία βλέμματα που
κοίταξαν τον κάθε Εβραίο μουσικό και το
«φλεγόμενο βιολί» του

161. «Mάουτχαουζεν»
Κύκλος τραγουδιών του Μίκη
Θεοδωράκη τα οποία αποτελούν
μελοποίηση του αφηγηματικού έργου
«Μάουτχαουζεν» του Ιάκωβου
Καμπανέλλη στο οποίο περιγράφεται ο
έρωτας δύο κρατουμένων στο ομώνυμο
στρατόπεδο συγκέντρωσης

162. Ζωγραφιές εν είδει
ημερολογίου που έκαναν τα
παιδιά πριν βρουν τραγικό
θάνατο
[Yad Vashem και Ιστορικό Αρχείο για το Ολοκαύτωμα του
Εβραϊκού Μουσείου της Πράγας ]

166. Έργα εβραίων καλλιτεχνών που
επέζησαν σε στρατόπεδα
συγκέντρωσης και κατέγραψαν
μέσα από ζωγραφιές τη φρίκη
τους
[ Yad Vashem ]

169. Η εικαστικός Άρτεμις Αλκαλάη πραγματοποίησε ένα τεράστιο - σε
δυσκολία αλλά και σε σημασία- φωτογραφικό πρότζεκτ
Διασχίζοντας ολόκληρη την Ελλάδα η Αθηναία δημιουργός ήρθε σε
επαφή και φωτογράφισε τους τελευταίους εναπομείναντες Έλληνες
Εβραίους επιζώντες του Ολοκαυτώματος, πραγματοποιώντας μία
"βουβή" σπουδή πάνω στο τραύμα και την μνήμη που μένουν
ανεξίτηλα μετά από εβδομήντα επτά ολόκληρα χρόνια

171. Η φωτογραφία της μαθήτριας
Πηνελόπης Πέτκου που πήρε Β΄ βραβείο
στον πανελλήνιο διαγωνισμό της
Β/θμιας Δ/νσης Β΄ Αθήνας με τίτλο
«ΔΡΟΜΟΙ ΖΩΗΣ»

173. Άουσβιτς. Η απόλυτη σιωπή. Σε ασπρόμαυρο
φόντο οι ράγες του τρένου με τους ίσκιους
των αθώων που μετέφεραν οι συρμοί του
θανάτου. Και στο σημείο που η γραμμή
διχάζεται ανοίγονται οι δρόμοι της ζωής·
αυτής που δεν έζησαν αλλά και της
επιλογής που δεν είχαν…
Ο σεβασμός και η υπεράσπιση του πολύτιμου
δώρου της ζωής ελάχιστος φόρος τιμής στη
μνήμη τους

174. Στις 27 Ιανουαρίου 1945 ένα τμήμα του ΚΟΚΚΙΝΟΥ
ΣΤΡΑΤΟΥ κατά την προέλασή του στην Πολωνία βρέθηκε
μπροστά στο στρατόπεδο του Άουσβιτς χωρίς να το
αναζητεί ή να έχει ως στόχο την απελευθέρωσή του,
καθώς η απελευθέρωση των στρατοπέδων δεν ήταν στους
άμεσους στόχους των συμμάχων
Οι Γερμανοί είχαν εκκενώσει το στρατόπεδο πριν λίγες
ημέρες σέρνοντας μαζί τους 58.000 κρατουμένους στις
λεγόμενες «πορείες θανάτου»
Στο στρατόπεδο είχαν παραμείνει 7.000 κρατούμενοι σε
άθλια κατάσταση που περιφέρονταν σαν φαντάσματα
αναζητώντας λίγη τροφή

175. Το γεγονός της εβραϊκής γενοκτονίας που
έλαβε χώρα στην καρδιά της Ευρώπης και
στο οποίο ενεπλάκησαν με τον έναν ή
άλλο τρόπο όλες σχεδόν οι χώρες της είναι
αναπόσπαστο κομμάτι της ευρωπαϊκής
ιστορίας. Η μνήμη του Άουσβιτς, ωστόσο
σήμερα, αναδεικνύεται ως οικουμενική με
την έννοια ότι αφορά σε όλο το
δημοκρατικό κόσμο και εμβληματική για
όλα τα θύματα του ρατσισμού

177. Καὶ νὰ ἀδελφέ μου ποὺ μάθαμε νὰ κουβεντιάζουμε ἥσυχα κι ἁπλά.
Καταλαβαινόμαστε τώρα, δὲν χρειάζονται περισσότερα.
Κι αὔριο λέω θὰ γίνουμε ἀκόμα πιὸ ἁπλοί.
Θὰ βροῦμε αὐτὰ τὰ λόγια ποὺ παίρνουνε τὸ ἴδιο βάρος
σ᾿ ὅλες τὶς καρδιές, σ᾿ ὅλα τὰ χείλη.
Ἔτσι νὰ λέμε πιὰ τὰ σύκα-σύκα καὶ τὴ σκάφη-σκάφη.
Κι ἔτσι ποὺ νὰ χαμογελᾶνε οἱ ἄλλοι καὶ νὰ λένε,
«Τέτοια ποιήματα, σοῦ φτιάχνουμε ἑκατὸ τὴν ὥρα.»
Αὐτὸ θέλουμε κι ἐμεῖς.
Γιατὶ ἐμεῖς δὲν τραγουδᾶμε γιὰ νὰ ξεχωρίσουμε ἀδελφέ μου ἀπ᾿ τὸν κόσμο.
Ἐμεῖς τραγουδᾶμε γιὰ νὰ σμίξουμε τὸν κόσμο
...ἔχεις ἀκόμη νὰ κλάψεις πολὺ
ὥσπου νὰ μάθεις τὸν κόσμο νὰ γελάει.
Γιάννης Ρίτσος - Καπνισμένο Τσουκάλι