Ang Kalikasan at Kahalagahan ng Panitikan

1. Ang Kalikasan at Kahalagahan ng
Panitikan
Mary Jean L. Bongcato

2. Katuturan ng Panitikan
• Ang panitikan ay nagmula sa salitang Latin na
“litera”, na ang ibig sabihin ay letra o titik.
• Ito rin ay katumbas ng “literatura” sa wikang
Kastila at sa wikang Ingles naman ay
“literature”.

3. • Ang panitikan ay isang talaan ng buhay kung saan
nagsisiwalat ang isang tao ng mga bagay na
kaugnay ng napupuna niyang kulay ng buhay at
buhay sa kanyang daigdig na kinabibilangan.
Ginagawa ito ng isang tao sa pamamagitan ng
malikhaing pamamaraan. (Arrogante, 1983)
Katuturan ng Panitikan

4. • Ang panitikan ay isang lakas na nagpapagalaw sa
lipunan. Isa itong makapangyarihang kasangkapan
na maaaring magpalaya sa isang ideyang
nagpupumiglas upang makawala. Ito rin ay
kakaibang karanasang pantaong natatangi sa
sangkatauhan. (Arrogante, 1983)
Katuturan ng Panitikan

5. • Itoý kalipunan ng mga akdang makikilala sa
pamamagitan ng malikhaing pagpapahayag,
aestetikong anyo, pandaigdigang kaisipan na
maaaring inilahad sa anyong tuluyan o patula.
Katuturan ng Panitikan

6. • Itinuturing itong salamin ng lahi, nagsisilbi
itong repleksyon ng mga pangyayari sa
kasaysayan.
Katuturan ng Panitikan

7. • Ang Panitikan ay kasaysayan ng kaluluwa ng mga
mamamayan.
Katuturan ng Panitikan

8. Katuturan ng Panitikan
Sa mas pinakapayak na pagpapakahulugan:
 Ang Panitikan ay kasaysayan ng kaluluwa ng mga
mamamayan. Sumasaklaw ito sa pasalita at pasulat na
pagpapahayag ng damdamin, karanasan, panaginip,
kaisipan, kaugalian, paniniwala at paraan ng pamumuhay
ng isang lahi mula sa bukang-liwayway ng kanilang
kabihasnan hanggang sa kasalukuyan, sa makulay,
masining at makahulugang pamamaraan.

9. Pangunahing Termino Pagpapakahulugan
Pasalita Mga sinasabi na nagpasalin-salin sa
bibig ng mga tao
Pasulat Mga itinatala o isinasatitik
Pagpapahayag Paglalahad, pagbabahagi
Damdamin Mga nararamdaman o dinidibdib
(pag-ibig, kalungkutan,
kaligayahan, kasawian, poot)
Karanasan Mga bagay o pangyayari na
naganap sa buhay
Panaginip Adhikain, pangarap, mithiin
Kaisipan Kaalaman, ideya, opinyon

10. Pangunahing Termino Pagpapakahulugan
Kaugalian Tradisyon, mga pamahiin
Paniniwala Pampulitika, panrelihiyon,
panlipunan
Paraan ng Pamumuhay Kultura, wika, pananamit
Isang Lahi Mga taong nakatira sa isang lugar,
magkakapareho ang mitihiin,
damdamin, kultura, atbp.
Makulay at Masining Maganda, kaaya-aya, tayutay,
idyoma, simbolismo, istilo, wasto at
maayos na pangungusap o taludtod
Makahulugan May mahalagang mensahe

11. Dr. Jose Villa Panganiban
• Binubuo ito ng unlaping Pang + salitang-ugat na titik +
hulaping an = PANGTITIKAN
• Pangtitikan – pantitikan (asimilasyong parsyal – dlrst)
• pantitikan – panitikan (asimilasyong ganap)
• ang salitang-ugat na titik ay “litera” sa Latin at “Letra”
sa Kastila.
Kayarian ng Panitikan

12. Mga Saligang Kaalamang
Pampanitikan
1. Ang panitikan ay Kapatid ng Kasaysayan
 Pareho ang nilalaman ng panitikan at
kasaysayan. Ang panitikan tulad ng kasaysayan
ay nagtataglay ng mga ulat ukol sa mga naganap
at nagaganap sa isang lahi; magkakaagapay ang
panitikan at kasaysayan.

13. 2. Ang Panitikan ay matibay at panghabambuhay.
Di naluluma ng panahon at pandaigdigan ang
panitikan.
3. Ang Panitikan ay buhay.
Tulad ng tao, ang Panitikan ay dapa alagaan
nang ito’y lumago, umunlad at magpatuloy.
Mga Saligang Kaalamang
Pampanitikan

14. 4. Ang Panitikan ay hindi maaaring mabuhay o
manatili sa isang bakyum.
 Malaki ang kaugnayan ng Panitikan sa iba’t ibang
mga disiplina na siyang nagbibigay-ningning at
buhay dito. Kung ihihiwalay sa iba’t ibang disiplina
ang Panitikan, ito’y mawawalan ng kabuluhan; ito’y
mamamatay.
Mga Saligang Kaalamang
Pampanitikan

15. Sining
Pilosopiya Kasaysayan
Sikolohiya PANITIKAN Relihiyon
Agham Sosyolohiya
At Iba Pa

16. 5. Mga Mahahalagang Tungkulin ng Panitikan
a.Nagbibigay ng utile (aral) – Plato
b.Nagbibigay ng dulce (tamis at kasiyahan) – Aristotle
c. Nagbibigay ng aral at aliw – Horace
d.Salamin ng lahi – dito nasasalamin ang mga layunin,
damdamin, panaginip, pag-asa, hinaing ng mga
mamamayan

17. e. Binibigyan tayo ng pagkakataong makasalamuha
ang mga marurunong na kaisipan at diwa ng mga
manunulat sa lahat ng panahon at sa lahat ng lugar.
f. Nagpapabatid ng kalinangang Pilipino, ng mga
henyo ng ating lahi at ng mga minanang yaman
ng kaisipan.
Mahalagang Tungkulin ng Panitikan

18. g. Nagpapakilala ng kapintasan, kahinaan o kakulangan;
at ang kagandahan, kalakasan o kahusayan ng
ating panitikan nang ang naturang kapintasan ay
maituwid at ang kagandahan ay lalong mapaningning
at mapagyaman.
h. Itinaas nito ang ating pagpapasiya at panlasa upang
makaabot sa kinikilalang matapat at tumpak na buhay.
Mahalagang Tungkulin ng Panitikan

19. 6. Ang Panitikan ay may bisa.
a. Bisang Pangkaisipan – ang anumang akdang
pampanitikan ay nagbubunsod upang yumabong
at yumaman ang ating isipan; humahamon ito sa
kaisipan ng mambabasa upang lalo itong matuto,
umunlad at yumaman.
(natutunan, mga ideya, opinyon, konsepto)
Mga Saligang Kaalamang
Pampanitikan

20. b. Bisang Pandamdamin – naaantig ang damdamin ng
mambabasa sa kalagayan ng mga tauhan at mga
kaganapan sa akda. Bilang mambabasa,
nararamdaman niya ang sitwasyon at suliranin ng
mga tauhan. Nakikiluha, nakikisaya, kasama siya’t
nakikihalubilo sa mga tauhan, parang naroon din siya
at kasamang nakikigalaw sa kanila.
Mga Saligang Kaalamang
Pampanitikan

21. c. Bisang Pangkaasalan – ang panitikan ay nakatutulong sa
paghubog ng pag-uugali ng mambabasa. Sa pagkatinag
ng damdamin, susuriin ng mambabasa ang kanyang sarili,
ihahambing ang kanyang ugali sa asal ng mga tauhan sa
akdang binasa. Ang aral na mapupulot niya sa akda ay
magiging dahilan ng pagbabago ng kanyang mga
pagpapahalaga, asal, at gawi, at magiging responsible’t
kapaki-pakinabang siyang mamamayan.
Mga Saligang Kaalamang
Pampanitikan

22. 7. Ang pag-aaral ng Panitikan ay hindi natatapos sa
loob ng silid-aralan.
 Ang mga bagay na natutunan ng mga mag-aaral ay
di-dapat iwan sa loob ng apat na sulok ng silid-
aralan. Dapat itong gamitin, isabuhay saan man
naroroon upang higit na maging kapaki-pakinabang.
Mga Saligang Kaalamang
Pampanitikan

23. Mga Akdang Pampanitikan na
Nakaimpluwensya sa Daigdig
1. Aklat ng mga Araw ni Confucious sa Tsina – isang
batayan ng kalinangan at pananampalataya ng mga
Intsik.
2. Aklat ng mga Patay ng Ehipto – naglalaman ito ng
mitolohiya at teolohiya ng mga taga-Ehipto.
3. Bibliya – naging batayan ng pananampalataya ng
mga Kristiyano.

24. 4. Canterburry Tales ni Chaucer sa Inglatera –
inilarawan naman dito ang mga pag-uugali ng Ingles
kasama ang kanilang pananampalataya.
5. Divina Comedia ni Dante sa Italya – ang moralidad
at pananampalataya gayundin ang pag-uugali ng mga
Italyano ang ipinahahayag dito.
Mga Akdang Pampanitikan na
Nakaimpluwensya sa Daigdig

25. 6. El Cid Campeador sa Espanya – nagpapahayag naman
ng kanilang mga alamat, kasaysayan at pag-uugali.
7. Iliad at Odessey ni Homer sa Gresya – ang
napagkatutuhan ng mga alamat at mitolohiya.
8. Koran ng mga Arabia – banal na kasulatan ng mga
Muslim.
Mga Akdang Pampanitikan na
Nakaimpluwensya sa Daigdig

26. 9. Mahabharatas ng India – hinggil sa kasaysayan ng kanilang
pananampalataya.
10. Uncle Tom’s Cabin ni Harriet Beecher Stowe ng Estados
Unidos – naglalaman sa pagpapamulat sa mga Amerikano sa
kaapihang ginawa ng mga lahing itim at paglaganap din ng
demokrasyang pandaigdig.
Mga Akdang Pampanitikan na
Nakaimpluwensya sa Daigdig

27. Mga Salik na Nakaaapekto sa
Panitikan
1. Edukasyon – may pinag-aralan at puno ng
kaalaman.
2. Hanap-buhay – ang pangingisda at pagsasaka ng
pinakapangunahin.
3. Klima o panahon – ang taglamig, tag-init,
pagkakaroon ng bagyo, pagkabuhos ng malakas na
ulan at pagbaha.

28. 4. Lipunan at Pulitika – pandigmaan, pagwiwelga, pag-aapi,
at diskriminasyon.
5. Pang-araw-araw na gawain – pag-iibigan, paglalaro,
pagpasok sa trabaho.
6. Pananampalataya – kinikilala ang kapangyarihan ng
Lumikha at Bathala.
7. Pook – masukal na kapaligiran, kalat ng basura, at
magandang tanawin.
Mga Akdang Pampanitikan na
Nakaimpluwensya sa Daigdig

29. Mga Uri ng Panitikan
I. AYON SA PAGHAHALIN
1. Pasalindila – Ito’y pagbigkas o pasalitang
pagbabahagi, pagtuturo, paglalahad,
pagpapalaganap, paglilipat ng karunungan sa
pamamagitan ng dila. (bugtong, palaisipan, awit,
pamahiin)

30. I. AYON SA PAGHAHALIN
2. Pasalinsulat – nasusulat ito at isinatitik sa
pamamagitan ng alpabeto; nakatala o
nakalimbag sa mga dahon ng aklat,
magasin, pahayagan at iba pang uri ng
babasahin. (mga nakasulat sa bato,
kawayan, dahon, atbp.)
Mga Uri ng Panitikan

31. I. AYON SA PAGHAHALIN
3. Pasalintroniko – Ito’y mga akdang naisalin sa
mga tao sa pamamagitan ng mga kagamitang
elektroniko gaya ng tape recorder, plaka,
Betamax, telebisyon, pelikula, kompyuter,
internet kaya higit na mabilis itong kumalat.
Mga Uri ng Panitikan

32. Balik-tanaw
sa Panitikan ng
Pilipinas

33. Kaakibat ng pagtanaw sa naging kasaysayan ng
Panitikang Pilipino, kilalanin muna natin ang
mga pangunahing katangian ng mga Pilipino na
ikinaiba nila sa iba pang lahi. Ang mga
katangiang ito ay may malaking papel sa
patuloy na pag-unlad ng ating panitikan dahil
nakakabit ito sa kultura ng lahing Pilipino.

34. Pinoy ka
kung …

35. • Lumilingon ka kapag may sumisitsit o sumusutsot
• Kaya mong magturo ng direksyon sa
pamamagitan ng iyong nguso
• Gumagamit ka ng tabo sa paliligo
• Mahilig kang bumili ng “Sale”na item sa mall kahit
hindi mo naman kailangan

36. • Nagkakamay ka kapag kumakain at hindi
kailangan ang kutsara at tinidor maliban lang
kung may ibang taong nakatingin dahil
nahihiya ka KUNO.
• “Prijider”ang tawag mo sa refrigerator
• May picture ng “The Last Supper”sa kusina
ninyo

37. • Nakalaminate o kaya ay nakalagay sa
magandang frame ang diploma ng lahat ng mga
nakagraduate sa inyo mula elementarya
hanggang kolehiyo.
• May dalawang uri kayo ng walis sa bahay –
walis tingting at walis tambo
• Mahilig kang magkape kahit mataas ang sikat
ng araw

38. • Mahilig ka sa tingi – tinging asukal, asin,
mantika, paminta, bawang, atbp.
• Mahilig kang sumingit sa pila pero galit na galit
ka kapag ikaw ang sinisingitan
• Mahilig kang magvideoke kahit di kagandahan
ang iyong tinig

39. • Mahilig kang dumura sa kalsada at umihi sa
kung saan-saan kahit nasa bahay ka at mayroon
naman kayong CR.
• Di mo nakakalimutang bumili ng souvenir item
kapag nakakapunta ka sa ibang lugar
• Umuusyuso ka kapag may aksidente

40. • Isinasawsaw mo sa kape o juice ang tinapay
• Pumapalakpak ka o kumakaway kapag
nakakakita ka ng eroplano
• Naliligo ka sa ulan o sa baha
• Kinukulob ang utot at ipinapaamoy sa bata o
sa mga kapatid

41. • Matipid ka kaya mga pirated na CD’s o
DVD’s ang binibili mo, mahilig ka rin sa
ukay-ukay
• Kinakalong mo ang mga bata sa jeep o
bus para makatipid sa pamasahe
• Nag-uuwi ka ng mga gamit mula sa hotel

42. • Mahilig kang tumawad kahit nasa
department store ka
• Nagkakamot ka ng ulo at ngumingiti kapag
hindi mo alam ang sagot
• “Cutex” ang tawag mo sa nail polish at
“colgate”naman ang tawag mo sa
toothpaste

43. • Hangga’t maaari, ayaw mong tanggalin
ang plastic cover ng mga gamit na kabibili
mo
• Pinapakain sa aso at pusa ang mga
natirang pagkain.
• May electric fan kayong walang takip ang
elisi

44. • Laging may nakatagong pinggan, kutsara,
tinidor, at baso para sa mga bisita
• Mahilig kang magpapicture sa kahit na
sinong artista o mga taong nakikita mo sa TV
• Ginagamit mong panghugas ng pinggan ang
sabong panlaba

45. • Madalas hindi mo pinapaniwalaan ang
itinakdang oras sa kahit anong
programang dadaluhan mo
• Kaya mong makipagtext o makipagchat
kahit hanggang madaling araw

46. • Sa pamilya ninyo laging may inuulit-ulit ang
pangalan (Bong-Bong, Pot-Pot, Din-Din, Pat-
Pat, Tin-tin)
• Ginagamit mo ang mga daliri sa pagsukat ng
tubig sa isasaing mong bigas
• Ginagawa mong sabaw ang kape sa kanin

47. • Nilalagay mo ang sukling bente singko sentimo o piso sa iyong
tenga
• Binibilot mo ang tiket ng bus at isinisiksik sa kung saan-saan
• Mahilig kang makisalo sa isang balot ng chichiria
• Nakikisiksik sa pag-upo sa kakapirasong bangko
• Malakas na pagtawa kahit korni ang patawa, minsan pa saka ka
lang tumatawa kung tapos na ang lahat sa pagtawa

48. • Paulit-ulit na pinagkukuwentuhan ang
napanood sa pelikula
• Laging binabalik-balikan ang mga pangyayaring
nangyari sa teleserye at walang nagpapatalo sa
usapan
• Kahit nasa baha o lugar ng barilan, pag may
kamera, kumakaway

49. • Pag nagkaroon ng pagkakataong
makapagsalita sa TV, lahat ng kamag-anak,
binabati
• Kadalasan, mahilig ka sa pabalot, balato,
bonus, at pasalubong
• Kahit kailan, hindi ka makapagtago ng
sekreto

50. • Alam mo ang konsepto ng salimpusa
• Nagtitira ka ng konti sa plato sa mga handaan
• Nahihiya kang punuin ang plato sa handaan
• Nahihiya kang mauna sa pila sa mga handaan
at nahihiya ka ring bumalik sa handaan

51. • Ayaw mong maupo sa harap ng klase
lalo na sa harap ng guro
• Ginagamit mo ang dingding bilat
sabitan
• Pinoy ka kung sang-ayon ka sa lahat ng
nabasa mo.

52. Panahon ng mga Katutubo
• Ang mga kauna-unahang mga nanirahan sa
Pilipinas ay ang mga Negrito o Ita. Sinasabi
ng ating kasaysayan na ang Pilipinas ay
binubuo ng mga bayan-bayan na kilala sa
tawag na balangay o barangay ay may
makapangyarihang pinuno para mamuno.
(Datu)

53. Panahon ng mga Katutubo
• Ayon sa mga mananaliksik, masagana ang
mga barangay noong unang panahon sa
ilalim ng pamumuno ng kanilang mga datu
o sultan. Mula sa kasaganaang ito ay
sumibol ang masaganang kaisipan ng mga
mamamayan.

54. Panahon ng mga Katutubo
• Karamihan sa mga panitikan ay mga
pasalin-dila lamang gaya ng mga bulong,
bugtong, epiko, salawikain, at awiting bayan
na anyong patula; mga kuwentong bayan,
alamat at mito na anyong tuluyan at ang
mga katutubong sayaw at ritwal ng mga
babaylan bilang pinakaunang anyo ng dula
ng bansa.

55. Panahon ng mga Katutubo
• Ang ating mga ninuno ay may
sariling baybayin o alpabeto na
binubuo ng 17 titik – 3 patinig at
14 na katinig.

56. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
A. Kuwentong Bayan
 Bago pa lumaganap ang panitikang
pasulat ay laganap na sa
Pilipinas ang kuwentong bayan.
 Sinasabing ang mga pag-aari ng
bayan ay sumasalamin sa mayamang
kultura, kamalayan, paniniwala at
mga kaugalian ng ating mga ninuno

57. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
A. Kuwentong Bayan
 Ang kuwentong bayan ay mga
salaysay hinggil sa mga kakatwang
bagay na likha lamang ng isip ng
tao na karaniwang sumasaklaw sa
isamg tiyak na pook o rehiyon ng
isang bansa o lupain.

58. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
A. Kuwentong Bayan
 Ayon kay Dr. H. Otley Bayer, isang
kilalang iskolar at antropologo na
Amerikano, ang kuwentong bayan ng
Pilipinas ay higit na mayaman kaysa sa
mga kuwentong bayan ng India, persya,
Rusya at Hapon.
 Karamihan sa mga kuwentong bayan ng
Pilipinas ay tungkol sa mga diyos at
diyosa.

59. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
A. Kuwentong Bayan
 Ayon naman sa artikulong isinulat
ni Dr. Damiana Eugenio na kilala sa
larangan ng Folklore sa Pilipinas
na pinamagatan niyang “Legends and
Folklore” tatlo ang mahahalagang
pangkat ng kuwentong bayan: ang
mito (myths), alamat (leagends), at
salaysayin (folklores).

60. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
1.Mito – ito ay kuwento o
salaysayin hinggil sa
pinagmulan ng tao, kalipunan
at iba’t ibang paniniwala sa
mga diyos at diyosa; ang mga
taong may kapangyarihan at mga
katutubong dayuhan.

61. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
2. Alamat – isang uri ng kathang
nagsasalaysay ng pinagmulan ng
isang bagay, pook o lunan, mga
halaman, bagay o pangalan na ang
mga pangyayari ay likhang-isip
lamang at tungkol sa naging simula
ng mga bagay-bagay.

62. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
3. Salaysayin – kuwentong kumakatawan
bilang tauhan ng salaysay ay mga
hayop at sa kabuuan ay nagbibigay-
aral o moral sa mga mambabasa.

63. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
Halimbawa ng mga Kuwentong Bayan
1. Si Malakas at si Maganda
2. Naging Sultan si Pilandok
3. Ang Bobong Prinsipe (Kapampangan)
4. Ang Alamat ng Bigas
5. Ang Alamat ng Samar at Leyte
6. Ang Pagong at Ang Matsing
7. Ang Babaing Maggagatas

64. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
B. Epiko – mga akdang patula na
nagsasaad ng kabayanihan ng isa
sa kanilang kinikilalang bayani
ng lahi ng isang pook o bayan
noong unang panahon na naglalaman
ng mga kababalaghan o mga
pangyayaring di kapani-paniwala.

65. 1. Microepic – sumasaklaw mula sa
pagsilang hanggang sa kamatayan ng
bayani gaya ng Lam-ang at Bidasari.
2. Macroepic – nagsasalaysay ng isang
pinakamahalagang bahagi ng buhay ng
isang bayani gaya ng Tuwaang ng mga
Bagobo.
3. Mesoepic – tumatalakay sa mga
masasalimuot na bahagi ng buhay ng
bayani.
Tatlong Uri ng Epiko
(Dr. Arsenio Manuel)

66. 1. Ang pag-alis ng pangunahing tauhan
sa sariling tahanan.
2. Pagtataglay ng agimat at anting-
anting ng pangunahing tauhan.
3. Ang paghahanap ng pangunahing
tauhan sa isang minamahal
4. Pakikipagsapalaran ng pangunahing
tauhan.
Mga Katangian ng Epiko

67. 5. Patuloy na pakikidigma ng bayani.
6. Pamamagitan ng isang Bathala upang
matigil ang labanan.
7. Ang pagbubunyag ng Bathala na ang
naglalaban ay magkadugo.
8. Pagkamatay ng bayani.
9. Pagkabuhay na muli ng bayani.
10.Pagbabalik ng bayani sa sariling bayan.
Mga Katangian ng Epiko

68. 1. “Biag ni Lam-ang” – Ilokano
2. “Hudhod” at “Alim” – Ipugaw
3. “Kumintang” – Tagalog
4. “Ibalon” at “Aslon” – Bikol
5. “Maragtas” at “Haraya” – Bisaya
6. “Indarapatra at Sulayman” –
Maguindanao
7. “Bidasari” - Maranaw
Mga Dakilang Epiko ng
Lahing Pilipino

69. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
C. Awiting Bayan
 Ito ay isang tulang inaawit na
nagpapahayag ng damdamin, kaugalian,
karanasan, pananampalataya, gawain,
o hanapbuhay ng mga taong
naninirahan sa isang pook. Dito
natin maaaninag ang mga gawi ng
ating mga ninuno.

70. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
C. Awiting Bayan
 Oyayi – awit ng paghele o pagpapatulog ng
bata
 Diona – awit sa kasalan
 Soliranin – awit sa paggaod ng bangka
 Talindaw – awit sa pamamangka
 Tagumpay o kumintang – awit sa digmaan
 Kundiman – awit ng pag-ibig

71. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
D. Karunungang Bayan
 Ang karunungang bayan ay binubuo ng
salawikaan, sawikain, bugtong,
palaisipan at kasabihan.

72. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
D. Karunungang Bayan
1.Salawikain – may sukat at tugma,
patalinghagang pahayag na ginagamit
ng mga matatanda noong unang panahon
na kinapapalooban ng mabuting payo
ang tungkol sa kagandahang-asal.
“Anumang tibay ng piniling abaka, ay
wala rin lakas kapag nag-iisa”

73. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
D. Karunungang Bayan
2. Sawikain – bagaman patula pa rin at
may sukat at tugma ay iba kaysa sa
salawikain sapagkat ito’y
nagpapahayag ng katotohanan at
nagpapakilala ng gawi o ugali ng
isang tao.

74. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
D. Karunungang Bayan
2.Sawikain
“Ang taong masipag, daig ang
masikap.”
“Utos na sa pusa, utos pa sa daga.”
“Kasama sa gayak, di-kasama sa
lakad.”

75. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
D. Karunungang Bayan
3. Bugtong – isang larong patula na
kawili-wili. Ito ay isang paraan ng
pagpapalawak ng talasalitaan at
pagsasanay sa mabili na pag-iisip na
nagpapasalin-salin sa bibig ng mga
ninuno. Ang mga Tagalog ang
pinakamayaman sa bugtong.

76. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
D. Karunungang Bayan
3. Bugtong
“Bumili ako ng alipin mataas pa sa
akin” (sombrero)
“Isang bayabas pito ang butas” (mukha)
“Pilak ko sa kalangitan, di matitig-
titigan” (araw)

77. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
D.Karunungang Bayan
4.Kasabihan – ay karaniwang
ginagamit sa panunukso o
pagpuna sa isang gawi o kilos
ng ibang tao. Tinuturing din
bilang salamin ng mentalidad ng
sambayanan ang mga kasabihan.

78. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
Tiritit ng maya
Tiritit ng ibon
Ibig mag-asawa
Walang ipalamon
Putak, putak
Batang duwag
Matapang ka’t nasa
pugad
Bata, batuta
Nagsuot sa lungga
Hinabol ng palaka

79. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
D. Karunungang Bayan
5. Palaisipan – mga suliraning binibigkas
nang tuluyan at naghahanap ng
kasagutan. Ito’y gumigising sa isipan
ng tao upang bumuo ng isang kalutasan
sa isang suliranin. Mga tanong na batay
sa mga unang bahagi na ipinapahayag ng
nagtatanong o sadyang ilalayo sa mga
posibleng tandaan ng huhula.

80. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
5. Palaisipan
May isang balong ang lalim ay dalawang dipa.
Sa balong ito ay may isang palaka. Ang palaka
ay nakaahon ng tatlong dipa sa isang araw,
ngunit nadudulas ng dalawang dipa.
Tanong: ilang araw aakyatin ng palaka ang
balon?
Sagot: Labingpitong araw sa huling tatlong
dipa ay hindi na nahuhulog ang palaka.

81. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
D. Karunungang Bayan
6. Ditso o talumbata – ginagamit sa
paglalaro ng mga bata. Ito’y may
sukat at tugma.
“Bata, batuta samperang muta.”
“Tutubi-tubi, huwag kang magpapahuli sa
batang mapanghi.”

82. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
D. Karunungang Bayan
7. Bulong – karunungng-bayan na ayon sa
matatandang paniniwala, ito ay
ginagamit bilang pang-engkanto,
pangungulam, paggalang sa mga lamang
lupa at paggagamot sa mga may sakit.

83. Panitikang Pilipino Bago Dumating
ang mga Kastila
7. Bulong
“Huwag magagalit
kaibigan
Aming pinuputol lamang
Ang sa amin ay napag-
utusan.”
- Kailokanuhan -
“Tabi-tabi po,
makikiraan nga po.”
“Daga, daga, heto ang
ngipin kong luma
palitan mo ng bago’t
maganda.”
- Katagalugan -

84. • Ang panitikang Pilipino ay naniniwalang ang unang
pananakop ng mga Kastila sa ating kapuluan ay ang
pananatili rito ni Miguel Lopez de Legaspi noong 1565
bilang kauna-unahang kastilang gobernadora-heneral.
• Humigit-kumulang 44 taon naman ang lumipas bago
narating ni Magellan ang Pilipinas noong 1521.
• Nasakop at at naging kolonya ng Espanya ang Pilipinas
sa loob ng 333 taon (1565-1898). Noong panahong iyon,
kolonya ng Espanya ang Mexico.
Panitikan sa Panahon ng mga Kastila

85. • Sa panahong ito, napalitan ang dating Alibata o
Baybayin ng Alpabetong Romano.
• Relihiyon ang karaniwang paksa ng panitikan.
• Tinangkilik ng mga Pilipino ang relihiyong Katoliko.
Nagpalit din sila ng mga pangalan at nagpabinyag
sa bagong apelyido.

86. Ang mga katangian ng panitikan sa panahong ito ay:
• Panrelihiyon ang karaniwang paksain.
• Iba’t iba ang pamaraan at kaanyuan ng pagsulat.
• Ginaya at hubad ang mga sulatin – walang
orihinalidad.

87. Ang naging layunin naman ng Espanya sa
kanyang Pananakop ay:
• Ang pagpapalaganap ng
pananampalatayang Kristiyanismo o
katolisismo.
• Pagpapayaman ng mga Kastila.
• Pagpapalakas ng kapangyarihan.

88. Mga Unang Aklat
Doctrina Cristiana – kauna-unahang aklat na
panrelihiyong nalimbag sa pamamagitan ng
silograpiko noong 1593 dito sa Pilipinas. Isinulat
nina Padre Juan de Placencia, O.P. at Padre
Domingo de Nieva sa wikang Tagalog at sa Kastila.
Pater Noster, Ave Maria, Kredo, Regina Coeli,
Sampung Utos, Mga Utos ng Iglesia, Pitong
Kasalanang Mortal, Labing-apat na
Pagkakawanggawa, Katesismo)

89. Nuestra Seńora del Rosario – ang ikalawang
aklat na nalimbag sa Pilipinas na nilikha ni Padre
Blancas de San Jose sa wikang Tagalog.
Katuwang ni P. Blancas de San Jose sa
paglilimbag ay si Juan De Vera, isang mestisong
Intsik. Ang aklat na ito ay naglalaman ng mga
nobena, santos, ehersisyo, at buhay ng mga
santo.

90. Ang Barlaan at Josaphat – kauna-
unahang nobelang Pilipino na isinalin
P. Antonio de Borja noong 1703 at 1712
1712 na naglalayong ipalaganap ang
Katolisismo sa mga Pilipino.

91. Pasyon – isa sa mga pinakapopular na akdang patula
noong panahon ng mga Kastila na nagsasaad tungkol
sa buhay at pagpapakasakit ng Panginoong
Hesukristo. Ito ay nasusulat ng patula ngunit binabasa
at inaawit sa panahon ng Cuaresma. Isa itong
wawaluhing pantig na tula na binubuo ng limang
taludtod sa bawat isang saknong. Binubuo rin ito ng
240 pahina na nakasulat nang patula.

92. Urbana at Felisa – aklat na naglalaman ng
mga Gintong Aral na sinulat ni Presbiterio
Modesto de Castro. Nakaimpluwensya ito
nang malaki sa lipunang Pilipino kung saan
ipinakita ang pagmamahal ni Urbana sa
nakakabata niyang kapatid na si Felisa.

93. Ang mga Awit o Korido – ang korido at
ang awit ay magkatulad na paksa. Ang
ipinagkaiba lamang ng mga ito – ang awit
ay binubuo ng 12 pantig bawat taludtod
samantalanag ang korido naman ay 8
pantig bawat taludtod.

94. • Florante at Laura – naglalaman ng mga bersong
kinasisinagan ng mahusay na istilo ng sumulat
ang mga aral na napapaloob sa mga berso nito.
• Senakulo – isang dulang nagsasalaysay ng buhay at
kamatayaan ni Hesukristo.
• Tibag – ito ay isang pagsasadula kung buwan ng Mayo
ng paghahanap nina Reyna Elenan o Santa Elenan at
Prinsipe Constantin sa Krus na pinagpakuan kay Kristo.

95. • Karagatan at Duplo – ang mga ito ay
pagtatalong patula na itinatanghal lalo na sa
huling gabi ng paglalamay sa patay. Mga
sanay na bilyako o bilyaka ang kalahok sa
mga duplo samantalang ang mga baguhan
pagtula ay sa mga karagatan sumasali.

96. • Karilyo – isang dulang ang mga nagsisigananp ay mga tau-
tauhang karton. Pinagagalaw ang mga ito sa pamamagitan
ng mga nakataling pising hawak ng mga tao sa itaas ng
tanghalan. Ang mga taong nagsasalita ay nasa likod ng
Madilim kung palabasin nag karilyo sapagkat ang nakikita
lamang ng mg tao ay ang kanilang mga anino.
• Moro-moro – isang uri ng dulang punong-puno ng
pakikipagsapalaran ng mga Muslim at Kristiyano. Ang
pagtatanghal na ito ay laging nagwawakas sa tagumpay ng
bidang Kristiyano.

97. Panitikan sa Panahon ng Pagbabagong-Isip
• Bunsod ng mapaniil na pamumuno ng mga
Kastila sa mga Pilipino, pagsasamantal ng mga
maykapangyarihang dayuhan, paghamak sa mga
Indio, suliranin sa sekularisasyon at maling
pamamalakad ng pamahalaan ay sumibol ang
unti-unting pagkabuo at paglaganap ng
damdaming makabayan.

98. • Lalong umigting ang panahon ng pagbabagong
isip dahil sa pagkakabukas ng Pilipinas sa
pandaigdigang kalakalan, pagkabuo ng gitnang-
uri, pagsapit ng dalawang liberalismo,
pagpapadala sa Kapuluan ng liberal na
gobernador, Carlos Ma. Dela Torre, pag-aalsa sa
arsenal ng Cavite at pagkagarote ng tatlong paring
Gomez, Burgos at Zamora.

99. • Nahati sa dalawang bahagi ang panahong ito: Panahon
ng Propaganda at Panahon ng Himagsikan.
• Ang mga nanguna sa Propaganda ay ang mga
intelektwal na mula sa gitnang-uri na pawang naging
repormista – Dr. Jose P. Rizal, Marcelo H. del Pilar at
Graciano Lopez Jaena. Kabilang din sina Luna, Paterno,
Ponce at Poblete na tinaguriang mga manunulat na
kilabot sa mga prayle.

100. Mga Kahilingan ng Kilusang Propaganda:
• Panumbalikin ang pagkakaroon ng kinatawang Pilipino sa Kortes
Espanya.
• Pagkakapantay-pantay ng mga Pilipino at Kastila sa ilalim ng batas.
• Gawing lalawigan ng Espanya ang Pilipinas.
• Sekularisasyon ng mga parokya sa Kapuluan.
• Kalayaan ng mamamayang Pilipino sa pamamahayag, pananalita,
pagpupulong at pagpapahayag ng kanilang mga hinaing.

101. • Sa panahon ng Himagsikan ay nanguna si Andres
Bonifacio. Nakiisa rin sina Mabini, Jacinto at Palma na
mga natatanging manunulat noon. Ang naging lamanng
panitikan ay pawang pagtuligsa sa pamahalaan at
simbahan at pagbibigay-payo sa mga Pilipino upang
magising, magkaisa at maghanda upang matamo ang
minimithing kalayaan. Sa panahon ding ito sumiklab ang
pag-aalsa gamit ang tabak.

102. Mga Kilalang Manunulat sa Panahon ng
Pagbabagong Isip
1. Dr. Jose Rizal – (Jose Protacio Rizal Mercado y Alonzo Realonda) siya ang
ating Pambansang Bayani. Siya ang sumulat sa mga akdang sumusunod:
• Noli Me Tangere (Huwag Mo Akong Salingin)
• El Filibusterismo (Ang Pagsusuwail)
• Sa mga Kababaihang taga-Malolos
• Hinggil sa Katamaran ng mga Pilipino
• Me Piden Versos (Hinilingan nila ako ng Tula)
• El Consejo de lod Dioses (Ang Kapulungan ng mga Bathala)
• Kundiman
• Sa aking mga Kababata
• Ala Juventud Filipina (Sa Kabataang Pilipino)
• Mi Ultimo Adios (Ang Huli Kong Paalam)

103. 2. Marcelo H. del Pilar – kinilalang pangunahing mamamahayag ng
kanyang panahon dahil sa pagkakatatag niya noong 1882 ng
Diaryong Tagalog at pagkakapamatnugot niya noong 1889 ng La
Solidaridad. Siya ang may-akda ng mga sumusunod:
• Pag-ibig sa Tinubuang Lupa
• Kaiingat Kayo
• Dasalan at Tocsohan
• Ang Cadaquilaan ng Dios
• Sagot ng Espanya sa Hibik ng Pilipinas
• Aba Ginoong Baria

104. 3. Graciano Lopez-Jaena – siya ang
ipinagmamalaking anak ng Jaro, Iloilo na nakilala sa
pagiging dakilang orador at walang takot sa
pamamahayag. Siya ang may-akda ng
akdang “Fray Botod” na isang maikling nobelang
tumutuligsa sa kamangmangan, imoralidad at
pagmamalabis ng mga prayle. Ang “Botod”sa
Hiligaynon ay nangangahulugang malaking tiyan.

105. 4. Mariano Ponce – tagapamahalang patnugot,
mananalambuhay, at mananaliksik ng kilusang
propaganda. Siya ay nagkubli sa sagisag na
Tikbalang, Kalipulako, at Naning.
5. Hen. Antonio Luna (1868-1899)– isinilang siya
sa Urbiztondo, Maynila noong Oktubre 29, 1868.
Naging heneral siya ng hukbo sa pamamahala ni
Emilio Aguinaldo.

106. 6.Dr. Pedro Paterno (1865-1895) – isang iskolar,
mananaliksik, drama turgo, at nobelista ng
pangkat. Siya ang unang manunulat ng Pilipinong
nakalaya sa sensura sa panitikan noong huling
panahon ng Kastila. Siya ang sumulat ng kauna-
unahang nobelang orihinal na Pilipino sa wikang
Kastila na may pamagat na Ninay.

107. 7. Pascual Poblete – isang nobelista,
makata, mananalaysay at “Ama ng
Pahayagan”. Nagtatag at namatnugot sa
pahayagang “El Resumen”. Tinuligsa niya
ang mga pang-aapi at katiwaliang
ginagawa ng mga maykapangyarihang
Kastila kaya’t siya’y ipinatapon sa Aprika.

108. 8. Andres Bonifacio – siya ang nagtatag ng Katipunan, isa siyang
karaniwan ngunit magiting at dakilang mamamayan ng bansang
Pilipinas na nagkubli sa mga sagisag na Agapito Bagumbayan at
Pag-asa. Ang kanyang mga sinulat ay malinaw na nagpapahayag ng
kanyang mga adhikain para sa bayan.
• Katapusang Hibik ng Pilipinas
• Ang Dapat Mabatid ng mga Tagalog
• Pag-ibig sa Tinubuang Lupa
• Katipunan ng Mararahas na mga Anak ng Bayan
• Tapunan ng Lingap

109. 9. Emilio Jacinto – ang utak ng Katipunan na naging patnugot ng
Kalayaan –pahayagan ng Katipunan na naglalaman ng mga
pagtuligsa sa pamahalaan at simbahan, panawagan sa mga Pilipino
upang magkaisa at magmithi ng kasarinlan, ng pahayag o
upang ipaglaban ang Kalayaan. Ginamit niya ang sagisag na
Ilaw. Isinulat niya ang:
• Sa May Nasang Makasanib sa Katipunang ito
• Mga Aral ng Katipunan ng mga A.N.B.
• Liwanag at Dilim
• Sa Anak ng Bayan
• Pahayag

110. 10. Apolinario Mabini – siya ang tinaguriang “Utak ng
Katipunan” na dating kasapi ng La Liga na palihim na
gumagawa upang magkaroon ng pagbabago sa
pamahalaan. Siya ang naging kanang-kamay ni Emilio
Aguinaldo sa ikalawang bugso ng himagsikan. Ang
marami sa kanyang mga sinulat ay pawang tungkol sa
pulitika, sa pamahalaan, at sa pagpapalaganap ng
damdaming makabayan.

111. • Ang naging pangunahing pamana ng mga Amerikano sa
mga Pilipino ay Edukasyon.
• Sa panahong ito sinikap isaalang-alang ang pagdami ng
mamamayang marunong sumulat at bumasa.
• Dumating sa ating bansa ang mga kaisipang banyaga,
mga resulta ng mga pangyayari noong mga nakaraang
siglo na sa kabuuan ay isang sistema ng pag-iisip at
pananaw sa mundo na hango sa karanasan ng kanluran.
Panitikan sa Panahon ng mga Amerikano

112. • Bumilis ang pagdami ng mga babasahin, pagkakaroon ng
kalayaan sa pagsasalita sa pahayagan, sa paniniwala at sa
mga samahan na ipinag-utos sa panahon ng mga
Amerikano.ang moro-moro at senakulo noong panahon ng
mga Kastila ay pinalitan ng mga makabagong dula at
sarsuela.
• Ang lahat ng larangan ng panitikan ay pinasok ng lahat ng
mga manunulat na Pilipino tulad ng mga tula, sanaysay,
talumpati, lathalain, kuwento, dula, atbp. Ang mga ito ay
nasulat sa iba’t ibang wikain ng Pilipinas.

113. • Noong 1910 lamang umusbong ang mga Panitikan sa Ingles at
dito sumibol ang mga bagong silang na mga manunulat. Kabilang
sa mga ito sina:
• Cecilio Apostol na sumulat ng oda para kay Rizal
• Claro M. Recto na naging tanyag sa kanyang mga talumpati;
• Lope K. Santos na sumulat ng obra-maestra niyang Banaag at
Sikat at nagpauso ng panitikang sosyalista;
• Jose Corazon de Jesus na sumulat ng maraming tula ng pag-ibig

114. • Jose dela Cruz na may sagisag na Huseng Sisiw dahil sa
sisiw ang ibinabayad kapag nagpapagawa ka sa kanya
ng tula ng pag-ibig;
• Severino Reyes na sumulat ng walang kamatayang
dulang Walang Sugat; siya ang tinaguriang Ama ng
Dulang Tagalog;
• Zoilo Galang na pinakaunang nobelista (A Child of
Sorrow) Pilipino, Ingles at marami pang iba.

115. Mga Nobelang Nalimbag
• Banaag at Sikat – obra maestra ni Lope K. Santos na
naging isa sa pinakatanyag ng panahong iyon.
• Sampaguitang Walang Bango – isinulat ni Ińigo Ed.
Regalado
• Anino ng Kahapon – isinulat ni Francisco D. Laksamana
• Isang Punongkahoy – obra maestra ni Jose Corazon de
Jesus

116. • Sinakop tayo ng mga Hapon mula 1941 hanggang 1945.
• Nangulimlim ang umuunlad na panitikang Pilipino nang
sumapit ang panahong ito.
• Ag lingguhang Liwayway ay inilagay sa mahigpit na
pagmamatyag ng mga Hapones.
• Ang mga manunulat ay sandaling nahinto sa kanilang
pagsulat at nagkaroon muli ng pagkakataong
makapaglathala ng mga kuwento at tula sa Liwayway.
Panitikan sa Panahon ng mga Hapon

117. • Sumunod ang Taliba sa Liwayway na nabigyan ng
pagkakataong makapaglathala ng mga tula at kuwento. Dito
nabuhayan ng loob ang mga manunulat.
• Namayagpag ang panitikang Tagalog at ipinagbawal ang
wikang Ingles.
• Lumayo ang panulat sa nayon, naging katutubo ang kulay.
• Nagkaroon ng pagkakataon ang bukid at magsasaka sa papel
kahit mahirap ang kalagayan ay nanaig ang pag-ibig sa isip.

118. • Hindi nawala ang tema ng pagkamakabayan.
• Sumibol ang haiku na mula sa panitikang Hapon-
maiikling tulang lalabimpituhing pantig lamang at
binubuo ng tatlong taludtod. Ang unang taludtod ay
lima, ang gitna ay pito, at ang huli ay lima rin.
• Tinumbasan sa panitikang Tagalog ang haiku ng mga
Hapon at tinawag itong tanaga na nagtataglay ng
tigpipitong pantig sa apat na taludtod. Mayroon ding
talinghaga ang tanaga gaya ng haiku.

119. • Sa panahong ito ay naging abala ang ating mga ninuno
sa pag-aayos ng mga nasira at nawasak sa katatapos na
digmaan at pag-alala sa mga nasawing mahal sa buhay.
• Sa pagsapit ng dekado 50’ ay nagkaroon ng patimpalak
sa pagsulat ng tula at iba pang akdang pampanitikan.
Tumaas ang kalidad ng panlasa ng pagsulat ng mga
obra. Umusbong din ang panunuring pampanitikan dahil
sa pagatataguyod ng wikang Pambansa.
Panitikan sa Panahon ng Bagong Lipunan

120. • Sa pagsapit naman ng dekada 60’sumibol ang
panahon ng pagkabagabag at aktibismo. Anging
marumi ang lipunan at naging magulo ang
kapaligiran
• Sumulpot ang tinatawag na “Hippie”, isang uri ng
pagrerebelde ng mga tao sa kinalakhan niyang
kombensyon. Nagpatuloy pa rin ang paghahari-
harian sa kongreso at nagkaroon na rin ng gatla ang
simbahan at relihiyon.

121. • Ang dekada 70’naman ay punong-puno ng
karahasan. Maraming nagkabuhol-buhol na
braso, maraming kamay ang humawak ng
pulang placard. Di mahulugang karayom ang
mga kalsada at ang lahat ng ito ay bunga ng
bulok ng sistema ng pulitika.

122. MARAMING
SALAMAT!