1. ԿԵՆՍՈԼՈՐՏ

2. Կենսոլորտ հասկացությունը
Կենսոլորտը Երկրի թաղանթ է, որը բնակեցված է կենդանի օրգանիզմներով և
գտնվում է նրանց ազդեցության տակ, նրանց կենսագործունեության
առարկաներով զբաղված: Կենսոլորտը «Կյանքի թաղանթ»-ն է, Երկրի
գլոբալ էկոհամակարգը: Կենսոլորտը Երկիր մոլորակի երկրաբանական
ոլորտների մի մասն է, որը բնակեցված է: «Կենսոլորտ» հասկացությունը ներառել
է կենսաբանության մեջ Ժան-Բատիստ Լամարկը 19-րդ դարի սկզբում, իսկ
երկրաբանության մեջ առաջարկել է ավստրիացի երկրաբան Էդուարդ
Զյուսը` 1875 թ. : Կենսոլորտի ամբողջական ուսմունքը ստեղծել է ռուս
կենսաերկրաքիմիկոս և փիլիսոփա Վ.Ի. Վերնադսկին: Նա առաջին անգամ
կենդանի մարմիններին հատկացրել է Երկիր մոլորակի կարևորագույն
վերարտադրողական ուժի տեղը, հաշվի առնելով նրանց գործունեությունը ոչ
միայն ներկայիս ժամանակում, այլև անցյալում: Գոյություն ունի նաև այլ ավելի
լայն պարզաբանություն. Կենսոլորտ` տիեզերական մարմնի
վրա կյանքի տարածման ոլորտ: Այն դեպքում, երբ կյանքի գոյությունը
տիեզերական այլ մարմինների վրա դեռևս հայտնաբերված չէ, բացի Երկրից:
Կարծիք կա, որ կենսոլորտը կարող է տարածվել նրանց վրա ավելի թաքնված
բնագավառներում, օրինակ` քարոլորտ, խոռոչներում կամ սառցատակային
օվկիանոսներում: Այսպես, օրինակ, դիտարկվում է կյանքի գոյության
հավանականությունը Եվրոպայի Յուպիտերի արբանյակների մեջ:

3. Կենսոլորտի կապը այլ ոլորտների հետ
Սերտ կապ կա կենսոլորտի ու ջրոլորտի միջև:
Օրգանիզմների ազդեցությունն առանձնապես մեծ է
Համաշխարհային օվկիանոսի վրա: Ապրելով այդ
ջրերում, ջրում ապրող օրգանիզմները ներշնչում են
ջրերի թթվածինը, ջրի մեջ արտաշնչելով ածխաթթու
գազ: Ծովերում ապրող օրգանիզմները ջրից վերցնում են
նաև քիմիական նյութեր, զանազան աղեր և դրանցով ոչ
միայն սնվում են, այլև կառուցում են իրենց կմախքներն
ու խեցիները: Օրգանիզմները ջրոլորտի վրա ներգործում
են նաև բույսրի և կենդանիների մահցումից առաջացած
նստվածքների միջոցով: Դրանց կուտակումից ջրերի
հատակում գոյանում են օրգանական նստվածքներում:
Որոշ տեսակի մանրէներ ապրելով ջրային խոր
ավազաններում, կարող են փոխել ջրի քիմիական
հատկանիշները:
Խորը և բազմակողմանի է օրգանիզմների ազդեցությունը
քարոլորտի վրա: Այդ ներգործությունն առանձնապես
մեծ է քարոլորտի վրա: Այդ ներգործությունն
առանձնապես մեծ է քարոլորտի վերին շերտը կազմող
երկրակեղևի վրա: Երկրակեղևի տարբեր
խորություններում օրգանիզմների մնացորդներից
առաջանում են մի շարք օրգանական նստվածքային
ապարներ՝ նավթ, բնական գազ, ածուխ և այլն:
Հսկայական է նաև օրգանիզմների դերը հողառաջացման
պրոցեսում:

4. Բուսական և կենդանական ռեսուրսներ
Բուսականությունը բնական ռեսուրս է, որն օգտագործվում է
նյութական արտադրության ոլորտում:
Ըստ կիրառության բնագավառների բուսական ռեսուսները
բաժանվում են հետևյալ խմբերի սննդային բույսեր, դեղաբույսեր,
տեղնիկական բույսեր, կերաբույսեր, դեկորատիվ բույսեր:
Դեղաբույսերը պարունակում են մարդու օրգանիզմի վրա
ֆիզիոլոգիական ազդեցություն ունեցող տարբեր նյութեր՝
եթերայուղեր, գլիկոզիտներ, դաբաղանյութեր, ալկալոիդներ,
վիտամիններ:
Տեխնիկական մշակաբույսերը դրանք բոլոր այն բույսերն են, որոնք
արդյունաբերության տարբեր ճյուղերում կարող են օգտագործվել որ
պես հումք:
Կերակրաբույսերը կարևոր նշանակություն ունենգյուղատնտեսությ
ան, մասնավորապես,անասնապահության համար:
Կենդանական աշխարհը արտադրամիջոց է, բնական ռեսուրս, որը
հումք է տալիս արդյունաբերության մի շարք ճյուղերի՝ սննդի
արդյունաբերությանը, կաշվի-մորթեղենի արտադրությանը և այլն:
Կենդանական ռեսուրսները ըստ իրենց նշանակության բաժանվում
են երկու խմբի՝ որսորդաարդյունագործական և միջավայրաստեղծ:
Միջավայրաստեղծ կենդանիները, որոնց տեսակները շատ են, ունեն
կարևորագույն էկոլոգիական նշանակություն:Կենդանական
աշխարհի ռեսուրսներից ավելի շատ տուժում են
որսաարդյունագործական
կենդանիները: Դրանք տալիս են կաշի, միս, ճարպ,մորթի, փետրած
ածկ և այլ նյութեր, որոնք օգտագործվում են արդյունաբերությանտ
արբեր ճյուղերում:

5. Անտառների դերն ու նշանակությունը
Անգնահատելի է նաև անտառների կատարած դերն ու նշանակությունը: Անտառները
հարուստ են նաև իրենց ռեսուրսներով: Անտառների կարևորագույն ֆունկցիան ջրի,
թթվածնի, ազոտի, ածխածնի և այլ կարևոր նյութերի շրջապտույտի ապահովումն
է: Անտառները պաշտպանում են հողը էրոզիայից, որի շնորհիվ ջրամբարները, գետերը,
լճերը զերծ են մնում տիղմի զանգվածի կուտակումից: Անտառն օգնում է, որ տեղումների ու
հալոցքների ջրերը ներծծվեն հողի մեջ, պակասեցնում է հեղեղների ուժգնությունը,
նպաստում է ստորերկրյա ջրավազանի պաշարների վերականգնմանը: Անտառները
մարդկանց ապահովում են փայտանյութով, բազբժմաթիվ բույսերի ու կենդանիների
տեսակներով: Անտառները բաժանվում են երկու խմբի՝ բարեխառն և արևադարևային
անտառներ:
Արևադրաձային անտառներն էլ իրենց հերթին բաժանվում են խոնավ ու չոր տեսակների:

6. Անտառահատումներն ու դրանց հետևանքները
Տարիների ընթացքում անտառապատ տարածքները կրճատվել են, որոնց
պատճառը անտառազրկումն է: Որպես օրինակ է ծառայում
անտառահատումը կամ անտառի այրումը գյուղատնտեսական
նպատակների, ինչպես նաև արդյունաբերական շինությունների և
ճանապարհների կառուցման համար, կամ փայտամթերումը
շինարարական նյութերի կամ վառելիքի ստացման նպատակով:
Անտառապատ տարածքները քչանում են նաև մարդու ներգործության
պատճառով, թթվային անձրևների պատճառներով: Կլիմայական
պայմանների փոփոխությունը նույնպես հանգեցնում է անտառապատ
տարածքների քչացմանը: Անտառահատումները իրենց հերթին բերում են մի
շարք վատ հետևանքների` մթնոլորտում CO2 քանակի ավելացում և O2-ի
նվազեցում, ջերմոցային էֆեկտ: Անտառները պահպանելու համար դրանք
բաժանվում են երեք խմբի: Առաջին խմբի անտանռերի արդյունաբերական
հատումները արգելված են: Կատարվում է միայն սանիտարական հատում,
որի նպատակն է անտառը մաքրել ծերացած, չորացած և հիվանդ ծառերից և
դրանով իսկ նպաստել անտառի ինքնավերկանգնմանը: Երկրորդ խմբի
անտառների արդյունագործական շահագործումը սահմանափակ է և
կատարվում է հատուկ հսկողության ներքո:
Երրորդ խմբի մեջ մտնում են անտառային այն զանգվածները, որոնց
արտադրական արժեքը բարձր է, իսկ շահագործումը մեծ վնաս չի
հասցնում, որ անտառը կատարի միջավայրաստեղծ գործառույթ: Այդ
անտառներին բաժին է ընկնում աշխարհում կատարվող
անտառահատումների հիմնական մասը:

7. Կենսաբազմազանությունն ու դրա պահպանումը
Էկոհամակարգը որոշակի տարածքում ապրող կենդանիների ու
բույսերի և նրանց վրա ազդող ֆիզիկական ու էկոլոգիական
երևույթների ամբողջությունն է: Էկոհամակարգում կարևորագույն
երևույթը դրա բաղադրիչների կապն է: Եվ եթե օղակներից մեկը
խախտվում է, ապա բերում է ողջ էկոհամակարգի
խախտմանը:Էկոհամարգի օղակների կապի լավագույն օրինակը
սննդային շխթան է, որտեղ ամեն նախորդ կենդանատեսակ կամ
բուսատեսակ հանդիսանում է սնունդ հաջորդի համար:
Էկոհամակարգի կարևոր բնութագիրն է նրա տեսակային
բազմազանությունը: Սակայն այսօր մարդու անհաշվենկատ
մոտեցումը բնությանը հանգեցնում է տեսակային բազմազանության
նվազմանը: Այդ ամենը կանխելու համար ստեղծված է կարմիր
գիրքը, որտեղ ընդգրկվում են այն կենդանատեսակներն ու
բուսատեսկաները, որոնք գտնվում են ոչնչացման վտանգի տակ,
որոնց քանակը արագորեն կրճատվում է, ընդհանրապես
սակավաթիվ են, դրանց համար ներկայումս թեև վտանգ չկա, բայց
ապագայում կարող են հայտնվել ոչնչացման եզրին, որոնք մինչև
վերջերս գտնվում են վտանգի տակ, բայց մի շարք միջոցառումների
շնորհիվ այժմ վերականգնվում է դրանց քանակը :