3. ANTYK
Nazwą „Starożytność” (lub „Antyk”) określa
się epokę, która obejmuje ponad
4 tysiące lat, zarówno przed, jak i po
narodzeniu Chrystusa.
Epoka ta obejmuje zarówno czasy
najstarszych cywilizacji (egipskiej,
greckiej, rzymskiej, babilońskiej, arabskiej,
mezopotamskiej i innych), jak też czasy
tzw. starożytności chrześcijańskiej,
trwające od I do V wieku n.e.
4. Starożytna literatura, historia i kultura są
fundamentami Europy współczesnej
Od
Greków
Od
Rzymian
Kultura judajska
system
demokracji,
filozofię i teatr,
poetykę,
podział na
epikę, lirykę i
dramat itp.
prawodawstwo
i osiągnięcia
techniczne
dała początek głównej religii
Europy, chrześcijaństwu, które
ukształtowało kontynent zarówno
w dziedzinie myślenia o człowieku
i wszechświecie, jak też w sferze
np. granic politycznych czy
rodzaju alfabetu
5. W basenie Morza Śródziemnego narodziły się:
Nauki matematyczne
Fizyczne
Przyrodnicze
Idee filozofii i polityki
Antropologia
Filologia
Sztuki artystyczne
6. Filozofia grecka
W starożytności powstało pojęcie
filozofii – jako umiłowania mądrości
(od greckich słów philein – lubić, kochać,
sophis – mądrość). Twórcą terminu był
Pitagoras. Grecy uważali, że filozofia
przybliża człowieka do tego, co boskie,
bowiem jest boską wiedzą.
7. Tales z Miletu (gr. Θαλ ς Μιλήσιοςῆ ὁ
Thales ho Milesios)
(ur. ok. 625 p.n.e.,
zm. ok. 545 p.n.e.),
półlegendarny, archaiczny
grecki filozof,
matematyk, astronom,
inżynier, polityk,
podróżnik i kupiec,
zaliczany do siedmiu
mędrców starożytnej
Grecji, uznawany za
twórcę podstaw nauki
i filozofii europejskiej.
8. Poglądy Talesa
"Wszystko jest z wody, z wody powstało i z
wody się składa".
Natura rzeczy - woda jest wieczna, a
wszystkie ciała są jej postaciami, wynikają
z jej przemian. Z kolei przemiany te
wynikają z zawartej w niej siły i zdolności
do ruchu.
Ziemia wg Talesa, podobnie jak wszystko,
co istnieje, unosi się na wodzie i jest tylko
chwilową postacią wody.
9. Sokrates (gr. Σωκράτης)
4 czerwca 469-7 maja
399 p.n.e. - jeden z
największych filozofów
greckich. Urodził się i
zmarł w Atenach.
Jest postacią
historyczną, ale nie
pozostawił po sobie
żadnych pism. Jedyne,
co o nim wiemy, to
relacje jego ucznia
Platona (w postaci
spisanych dialogów)
oraz Ksenofonta, a także
przekazy Arystotelesa,
Arystofanesa i
historyków greckich.
10. Poglądy
Wiara w absolutne znaczenie dobra i cnoty.
Sokrates głosił, że cnota (gr. arete,
starożytne pojęcie oznaczające tężyznę
życiową, szlachetność, dzielność) jest
dobrem bezwzględnym, czym
przeciwstawiał się relatywizmowi sofistów.
Jest też dobrem najwyższym, o które
człowiek winien zabiegać, nie licząc się z
niebezpieczeństwami i śmiercią ("Czyż nie
wstydzisz się dbać o pieniądze, sławę,
zaszczyty, a nie o rozum, prawdę i o to, by
dusza stała się najlepsza?").
11. Cytaty
Ateny są jak ospały koń, a ja jak giez,
który próbuje go ożywić.
Błąd jest przywilejem filozofów, tylko
głupcy nie mylą się nigdy.
Najmądrzejszy jest, który wie czego
nie wie.
Natura dała nam dwoje oczu, dwoje
uszu, ale tylko jeden język po to,
abyśmy więcej patrzyli i słuchali, niż
mówili.
12. Cytaty
Wiem, że nic nie wiem.
Oida ouden eidos.(gr.)
Scio me nihil scire. (łac.)
13. Platon (gr. Πλάτων, Plátōn)
ur. 427 prawdopodobnie
w Atenach, zm. 347
p.n.e. w Atenach;
powszechnie uznawany za
jednego z
najwybitniejszych
filozofów
starożytności.
Był twórcą systemu
filozoficznego zwanego
obecnie idealizmem
platońskim.
14. IDEALIZM
Był czołowym przedstawicielem
idealizmu w starożytności.
Jego zdaniem jedynym realnym
światem jest świat idei, świat
materialny zaś jest jedynie jego
odbiciem.
15. Idealne państwo polega na
podziale zadań
i tak jak trzem częściom duszy odpowiadają trzy cnoty,
tak samo powinny odpowiadać im trzy stany
społeczeństwa:
stan uczonych (władców-filozofów) dbających o
rozumne kierowanie państwem i umożliwiających
prowadzenie przez pozostałych obywateli rozumnego i
cnotliwego życia;
stan strażników (wojskowych) dbających o
wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo państwa oraz
stan żywicieli, zapewniających zaopatrzenie wspólnoty
w potrzebne dobra materialne. Platon kładł ogromny
nacisk na hierarchię społeczeństwa. Utożsamiał losy
państwa z losem klasy rządzącej. Aby państwo było
trwałe, potrzebna jest mu silna pozycja arystokracji.
16. Platon był
zagorzałym
kibicem
sportowym. Potrafił
przez wiele dni
mieszkać z obcymi
ludźmi w małym
namiocie,
oczekując na
występ swoich
ulubionych
zawodników na
igrzyskach w
Olimpii.
17. Arystoteles
(gr. ριστοτέλης, Aristotelēs)Ἀ
ur. 384 p.n.e., zm. 322
p.n.e.) – jeden z
największych filozofów
greckich.
Stworzył opozycyjny do
platonizmu i równie
spójny system
filozoficzny, który bardzo
silnie działał na filozofię i
naukę europejską, a jego
chrześcijańska odmiana
zwana tomizmem była
od XIII w. i jest po dziś
dzień oficjalną filozofią
Kościoła Katolickiego.
18. Arystoteles w Atenach
założył własną,
konkurencyjną do
Akademii szkołę
filozoficzną zwaną
Liceum (gr. Λύκειον
Lykeion, łac. Lyceum),
która była wspierana
przez Aleksandra
Macedońskiego i
wkrótce przyćmiła
Akademię.
19. Rozumiał on dobro i cnotę
jako dążenie do
doskonalenia swojej
formy, czyli duszy.
Gdy dusza osiągnie
optymalną,
przeznaczoną dla
danej jednostki postać,
to wtedy jednostka ta
osiągnie trwałe
szczęście i cnotę.
20. Stoicyzm
Szkoła stoicka została
założona w Atenach
przez Zenona z Kition.
Upada około II wieku n.e.
„Nie można panować
nad światem, należy
więc panować nad
sobą.”
21. Epikureizm
Epikurejczycy to tzw. filozofowie ogrodów
(ponieważ szkoła założona została poza
Atenami, w ogrodzie). Szkoła została
założona przez Epikura (stąd nazwa)
w III w. p.n.e., dotrwała do II w. n.e.
Drogami do szczęścia są: brak
cierpienia, radość z życia (słynne:
carpe diem – chwytaj dzień, żyj
chwilą), spokój ducha i dobra
zewnętrzne.
22. Mit
pochodzi od greckiego słowa mythos, czyli
opowiadanie, legenda, podanie. Oznacza
historię opowiadaną od pokoleń, która zawiera
zarówno element prawdy historycznej, jak i
pierwiastki fantastyczne. Dzięki temu mitologie
(czyli zbiory mitów) są ważne dla historyków i
archeologów, a także humanistów, znawców
literatur i kultur. Mit charakteryzuje
zbiorową mentalność danego narodu.
Dzięki zachowanym od Antyku mitom możemy
poznać światopogląd, wierzenia, rytuały,
zwyczaje ludów takich, jak starożytni Grecy.
23. Podział mitów
teogoniczne kosmogoniczne antropogeniczne genealogiczne
o
pochodzeniu
bogów
o pochodzeniu
świata
o tym, skąd się
wziął człowiek i
jak kształtowała
się jego historia
opowiadające
historie rodów
i wielkich
familii greckich
25. Archetypy mitologiczne
ARCHETYPY- Są to obrazy
symboliczne, przenośnie językowe,
wypełniające naszą nieświadomość,
określająca odziedziczony sposób
zachowania psychicznego.
Archetypy stanowią skarbiec typowych
przeżyć i doświadczeń ludzi. We
wszystkich kulturach, mitologiach,
bajkach motywy archetypów są
niezmienne i zawsze należały do
treści i najcenniejszych dóbr
wszystkich religii świata.
Typowymi przykładami archetypów są:
matka, budynek, droga, itd.
26. Przykłady archetypów:
Niobe - matka cierpiąca
Prometeusz – buntowik, wyzwoliciel
Penelopa – wierna żona
Dedal – realista
Ikar – marzyciel
Edyp – przewrotność losu, tragiczna ironia
Herakles – symbol odwiecznego snu o potędze
Kasandra – zła wieszczka, zwiastująca katastrofy
nieszczęścia.
Orfeusz – boski muzyk i wierny mąż
Prometeusz – buntownik, dobroczyńca, altruista.
Narcyz - człowiek zakochany, egoista,
Pigmalion - artysta stwarzający rzeczy niezwykłe,
zakochany w swym dziele
27. Toposy antyczne
Topos (greckie = miejsce),
miejsce wspólne; pole
znaczeniowe toposu
obejmuje motyw, obraz,
symbol, metaforę,
alegorię, także
stereotyp, schemat
powszechnie
funkcjonujący w kręgu
kulturowym,
powtarzalny
odwiecznie.
28. Mitologiczne toposy:
Chaos - nieporządek, zamieszanie,
olbrzymi nieład
Olimp - miejsce dla wybranych, elita.
Parnas - w mitologii siedziba muz,
oznacza siedzibę artystów.
Labirynt - w mitologii budowla Dedala,
siedziba Minotaura; współcześnie:
miejsce, z którego nie da się wyjść.
Hades - zaświaty (kraina zmarłych)
Tartar - piekło, miejsce potępieńców.
Pola Elizejskie, Wyspy Szczęśliwe –
raj, kraina szczęśliwości
Arkadia - kraina starożytnej Grecji w
środkowej części Peloponezu, górzysta i
pokryta lasami, zamieszkała przez
ubogich i prymitywnych pasterzy. W
Antyku uchodziła za pasterską krainę
prostoty i szczęśliwości, rodzaj raju,
kraina wiecznego dzieciństwa, w której
panuje dobro i miłość.
31. Ikar…
Upadek Ikara – Peter Bruegel,
Wciąż o Ikarach głoszą – Ernest Bryll,
Ikar – Stanisław Grochowiak
Prawa i obowiązki– Tadeusz Różewicz
Ikar – Jarosław Iwaszkiewicz.
33. Ernest Bryll
Wciąż o Ikarach głoszą...
Wciąż o Ikarach głoszą - choć doleciał Dedal,
jakby to nikłe pierze skrzydłem uronione
chuda chłopięca noga zadarta do nieba
- znaczyła wszystko. Jakby na obronę
dano nam tyle męstwa, co je ćmy gromadą
skwiercząc u lampy objawiają...
Jeśli poznawszy miękkość wosku umiemy dopadać
wybranych brzegów - mijają nas w pieśni.
Tak jak mijają chłopa albo mu się dziwią,
że nie patrzy w Ikary...
Breughel, co osiwiał
pojmując ludzi, oczy im odwracał
od podniebnych dramatów. Wiedział, że nie gapić
trzeba się nam w Ikary, nie upadkiem smucić
- choćby najwyższy... A swoje ucapić.
- Czy Dedal, by ratować Ikara, powrócił?
35. Rozwój literatury greckiej
Epika – Homer – Iliada, Odyseja,
VIII w. p.n.e.
Liryka – Tyrtajos, Safona,
Anakreont, VII-VI w. p.n.e.
Dramat – Tespis, Ajschylos,
Sofokles, Eurypides – V w. p.n.e.
Epigramat – Anakreont – V – IV w.
p.n.e.
36. Homer (gr. μηρος HomerosὍ
znaczy "ślepy")
(VIII wiek p.n.e.) – grecki aojda
(rapsodas) czyli bard. Był on
śpiewakiem wędrownym. Uważany
jest za ojca poezji epickiej.
Najstarszy znany z imienia europejski
poeta, który zapewne przejął
dziedzictwo długiej i bogatej tradycji
poezji heroicznej (której istnienie
jest wszakże czystym domysłem).
Homer jest autorem poematów Iliady i
Odysei.
37. Epos, epopeja
dłuższy utwór, zwykle wierszowany, przedstawiający
dzieje bohaterów na tle ważnych wydarzeń
historycznych. Najstarszy gatunek epiki, znany już na
starożytnym Wschodzie.
Epos antyczny to przede wszystkim twórczość Homera
(Iliada, Odyseja) oraz Wergiliusza (Eneida).
Ten wzorzec gatunkowy charakteryzował się:
równoległością akcji w świecie boskim i akcji w
świecie ludzkim,
mityczną motywacją zdarzeń,
podniosłym stylem (inwokacje, stałe epitety,
porównania tzw. homeryckie, heksametry).
38. Wojna
Trojańska
Sąd Parysa
Porwanie Heleny
Wypowiedzenie wojny
Udział Achillesa
10 lat oblężenia
Gniew Achillesa (spór z
Agamemnonem)
Śmierć Patroklosa
Pojedynek Achillesa z
Hektorem
Podstęp Odyseusza (koń
trojański)
Zagłada Troi
Ucieczka Eneasza
(założyciela Rzymu)
40. Tyrtajos, Tyrteusz (VII w. p.n.e.)
Poeta grecki o nie
ustalonym pochodzeniu.
Działał w Sparcie w czasie
II wojny meseńskiej jako
wódz i poeta, zagrzewał
żołnierzy do walki i
wytrwałości.
Odegrał dużą rolę w
stłumieniu groźnego dla
Sparty powstania.
Poezja tyrtejska, nurt
poezji patriotycznej,
żywotny w polskim
romantyzmie;
“Rzecz to piękna
zaprawdę, gdy krocząc w
pierwszym szeregu / Ginie
człowiek odważny,
walcząc w obronie
ojczyzny… / Walczmy
mężnie w obronie naszej
ziemi i dzieci, choć byśmy
zginąć musieli…”
41. Safona, Safo, Sapfo (gr. Σαπφώ,
łac. Sappho)
najsławniejsza poetka starożytnej
Grecji z przełomu VII i VI wieku
p.n.e., wybitna przedstawicielka
poezji lirycznej (liryka eolska).
Pochodziła z Mityleny na wyspie
Lesbos. Wyszła za mąż za
bogatego kupca. W czasie
rozruchów na wyspie musiała z
niej uchodzić. Schroniła się na
Sycylii, później jednak powróciła
na Lesbos.
Według legendy zakochała się
nieszczęśliwie w Faonie i skoczyła
ze skały na wyspie Leukas.
42. Zazdrość
Podobny do boga wydaje mi się
ten mężczyzna, który siadł naprzeciwko
i uważnie słucha ciebie z zachwytem,
w oczarowaniu.
Gdy słodko się uśmiechasz, moje serce
w piersi drży niespokojnie, zalęknione,
a gdy na ciebie patrzę, głosu z krtani
dobyć nie mogę.
Plącze mi się język, zamiera słowo,
powolny płomień przenika me ciało,
oczy tracą blask, to znów słyszę w uszach
przejmujący szum.
Oblana potem, drżąca, zalękniona,
bardziej zielona od zielonej trawy.
I czuję, że za chwilę stracę życie,
padnę zemdlona.
Biedna, ze wszystkim muszę się
pogodzić.
Przeł. Nikos Chadzinikolau
46. Sofokles Król Edyp
Król Edyp to jedna z
niewielu zachowanych
tragedii Sofoklesa, a
jednocześnie dzieło jego
chyba najsłynniejsze.
Została napisana ok. roku
427 p.n.e. Inspiracją do jej
powstania był mit
tebański, którego tematem
są tragiczne dzieje rodu
Labdakidów.
47. Antoni Brodowski, "Edyp i Antygona" ,
olej na płótnie, 1828,
Muzeum Narodowe, Warszawa J.A.D. Ingres (1780-1867) - Edyp i Sfinks
48. Króla Edypa nazywa się powszechnie
„tragedią przeznaczenia” bądź
„tragedią losu”, gdyż tematem utworu
jest nieuniknione spełnianie się
straszliwej przepowiedni Apollina o
losie tytułowego bohatera, mimo iż
ten robi wszystko, by uniknąć hańby.
Życie Edypa obrazuje tezę, mówiącą
o tym, że nie można ani lekceważyć
wyroków boskich, ani ich uniknąć.
49. Król Edyp
1. Lud Teb nawiedzany chorobami, prosi o pomoc swojego
króla.
2. Kreon, powróciwszy z wyroczni, oznajmia, że Teby uratuje
śmierć zbrodniarza, który zamordował przez laty Lajosa
3. Edyp rzuca klątwę na zabójcę i zarządza poszukiwania.
4. Wróżbita Tyrezjasz przybywa do pałacu i rzuca oskarżenie na
Edypa.
5. Edyp oskarża Kreona o spisek i wypędza go z miasta.
6. Jokasta poznaje prawdę o przeszłości męża.
7. Do Edypa przybywa posłaniec z Koryntu z wieściami o
śmierci Polybosa.
8. Edyp dowiaduje się, że nie jest synem władców Koryntu.
9. Dawny sługa Lajosa upewnia Edypa, że to on jest synem i
mordercą Lajosa
10. Zrozpaczona Jokasta popełnia samobóstwo.
11. Zdruzgotany Edyp oślepia się, żegna z córkami, po czym
zostaje wypędzony z miasta.
50. Tragizm
(< gr. tragikós = tragiczny)
– jedna z modelowych sytuacji ludzkich
przedstawianych przez literaturę:
nierozwiązywalny konflikt między
wartościami i koniecznościami
określającymi życie bohatera
pozbawionego możliwości dokonania
wśród nich jakiegokolwiek pomyślnego
dla siebie wyboru. Wszystkie bowiem
działania prowadzą go do nieuchronnej
katastrofy: śmierci lub ostatecznej klęski
życiowej.
51. Daremność działań bohatera tragicznego
zdeterminowana jest przez rządzące
światem ludzkim siły wyższe:
przeznaczenie, fatum, los, wyroki boskie,
ślepe prawa natury (np. dziedziczność),
bądź też przez równie odeń niezależne
sprzeczności między racjami
moralnymi, uczuciowymi, społecznymi,
historycznymi, takimi jak np. konflikt
między uczuciem a rozumem, honorem a
miłością, obowiązkiem rodzinnym a
narodowym, ideałem a życiem, jednostką a
społecznością itp.
52. Anakreont z Teos (gr. νακρέωνἈ
Anakreon)
ur. ok. 570 p.n.e., zm.
ok. 485 p.n.e.) – poeta
grecki pochodzący z
jońskiego miasta Teos.
Anakreont był autorem
poezji jambicznej, pieśni
lirycznych i elegii
opiewających wino,
śpiew i miłość.
Jego wiersze zostały
zebrane w bibliotece
aleksandryjskiej w pięć
ksiąg. Duża część jego
twórczości zachowała się
tylko we fragmentach.
53. Anakreontyk, utwór literacki opisujący
uroki życia, o tematyce zazwyczaj
biesiadnej lub miłosnej.
Przynieś nam tu czarę, chłopcze,
Chcę popijać jednym duszkiem!
Do dziesięciu kubków wody
Pięć zaledwie dolej wina,
Bym w bakchicznym uniesieniu
Mógł zachować jakąś miarę.
Dalej – pora już porzucić
Zwyczaj uczt na modłę Scytów
Wśród okrzyków, dzikiej wrzawy;
Gdy sączymy wino z wolna
Piękny hymn niech ktoś zanuci!
Słodki bój
Przynieś wodę, przynieś wino,
przynieś, chłopcze, nam tu wieńce
Kwiatów pełne, bym z Erosem
stoczył bój na pięści.
Piosenka
Na śniadanie tylko trochę
ułamałem sobie placka,
Za to wina dzban wypiłem;
teraz lekko trącam struny
Wdzięcznej liry i piosenkę
śpiewam miłej mej ślicznotce.