Θεωρία και Παραδείγματα με ασκήσεις Πανελλαδικών

1. Η στίξη – Τα σημεία στίξης
Ασκήσεις με θέματα Πανελλαδικών
Η τελεία (.)
η άνω τελεία (∙)
το κόμμα (,)
το ερωτηματικό (;) το θαυμαστικό (!)
η διπλή τελεία(:)
η παρένθεση ( )
οι αγκύλες [ ]
τα αποσιωπητικά
(...)
η παύλα (-)
η διπλή παύλα (- -)
τα εισαγωγικά (« »)

2. Ο προφορικός λόγος επιτρέπει στους συνομιλητές να
μοιράζονται τον ίδιο χώρο και χρόνο.
• Υπάρχει πλούσιο φορτίο ομιλίας με ✓ εξωγλωσσικά (χειρονομίες,
εκφράσεις) και ✓ παραγλωσσικά στοιχεία (επιτονισμός).
• Απευθύνεται, δηλαδή, σε δέκτη παρόντα.
Ο γραπτός λόγος είναι αυτόνομος χωροταξικά και
χρονικά.
• Απουσιάζουν τα παραγλωσσικά και εξωγλωσσικά στοιχεία,
τα οποία μπορούν να αποδοθούν με σημεία στίξης ή σύμβολα
ή περιγραφικό λόγο. Απευθύνεται, δηλαδή, σε δέκτη απόντα.
• Επειδή στο γραπτό λόγο δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε
τέτοια μέσα, αντί γι' αυτά χρησιμοποιούμε τα σημεία της
στίξης.
• Επίσης, με τα σημεία στίξης μερικές φορές φανερώνουμε
τις συντακτικές σχέσεις μεταξύ των στοιχείων μιας περιόδου
λόγου.

3. Χρήσιμη πληροφορία!
•Στον προφορικό λόγο έχουμε τη δυνατότητα να αποδώσουμε
αποτελεσματικά το νόημα των λόγων μας, τα συναισθήματα, τη διάθεση,
τη στάση μας, καθώς και το είδος των προτάσεων που διατυπώνουμε
(ερωτηματικές, επιφωνηματικές), χρησιμοποιώντας τον επιτονισμό
(κύμανση της φωνής, χρωματισμός, ανύψωση ή κατέβασμα του τόνου) και
τις παύσεις [Βλ. το βιβλίο της Α Λυκείου].
• Αντίθετα, στον γραπτό δεν μπορούμε να παραστήσουμε αυτό που δείχνει
η φωνή μας. Έτσι, στη θέση του επιτονισμού χρησιμοποιούμε τα σημεία
της στίξης, τα οποία είναι ο καθρέφτης του ηχοχρώματος του προφορικού
λόγου στον γραπτό.
 Επομένως, η στίξη κατέχει σημαντικό ρόλο στην απόδοση του νοήματος
και στην ποιότητα της επικοινωνίας. Υπάρχουν, βέβαια, κάποιοι κανόνες
που πρέπει να ακολουθήσει αυτός που γράφει ένα κείμενο, αν και σε
κάποιο βαθμό η στίξη εξαρτάται από τις προθέσεις του γράφοντος.
Κάποια, μάλιστα, σημεία στίξης παρουσιάζουν πολυσημία στη
λειτουργία τους, δηλαδή ένα σημείο μπορεί να δηλώνει διαφορετικά
νοήματα, ανάλογα με τη χρήση του.
Πηγή: Η γλώσσα μας - Β΄ Λυκείου, σ.22.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ
ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗ ΔΙΑΣΠΟΡΑ»

4. Σ' αυτές τις κάτασπρες αυλές όπου φυσά ο νοτιάς
Σφυρίζοντας σε θολωτές καμάρες, πέστε μου είναι η τρελή ροδιά
Που σκιρτάει στο φως σκορπίζοντας το καρποφόρο γέλιο της
Με ανέμου πείσματα και ψιθυρίσματα, πέστε μου είναι η τρελή ροδιά
Που σπαρταράει με φυλλωσιές νιογέννητες τον όρθρο
Ανοίγοντας όλα τα χρώματα ψηλά με ρίγος θριάμβου;
Διαπιστώνω ότι:
Συχνά στη μοντέρνα ποίηση παραλείπονται ολότελα ή
χρησιμοποιούνται ελάχιστα σημεία στίξης.

5. Η στίξη – Τα σημεία στίξης
 Να ήμασταν βαγόνια σ' άλλο τρένο
να μη σε δω ποτέ ξανά μπροστά μου
να μέτραγα σωστά τα βήματά μου
να πέρναγες ξυστά και να μην τρέμω
Άμα έμπαινε έτσι απλά μια τελεία
όλα θα 'χανε σωθεί 

6. Η τελεία( . ) σημειώνεται:
α) Στο τέλος μιας φράσης που έχει ένα ολοκληρωμένο νόημα. Δηλώνεται στον
αναγνώστη ότι στο σημείο αυτό θα πρέπει να σταματήσει λίγο η ανάγνωση, π.χ.
Χτύπησε το τηλέφωνο. Κανένας δεν το άκουσε.
ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ:
Ύστερα από τελεία αρχίζουμε με κεφαλαίο.
β) Στις συντομογραφίες, π.χ. Η κ. Κλαδάκη παρουσίασε το έργο της. Η απόσταση που
διένυσα δεν είναι πάνω από 100 μ.
γ) Στους αριθμούς που αποτελούνται από περισσότερα από τρία ψηφία για να
χωρίσει τα εκατομμύρια από τις χιλιάδες και τις εκατοντάδες, π.χ. Στις εκλογές
συμμετείχαν 7.342.156 ψηφοφόροι.
δ) Για να χωριστεί η ώρα από τα λεπτά, π.χ. Το μάθημα αρχίζει στις 09.15΄.
Η άνωτελεία( · ) σημειώνεται:
στο τέλος μιας φράσης, όταν αυτή ακολουθείται από μια άλλη φράση που έχει στενή
νοηματική συνάφεια με την προηγούμενη (π.χ. όταν λειτουργεί ως επεξήγησή της).
Δηλώνεται στον αναγνώστη ότι στο σημείο αυτό θα πρέπει να σταματήσει η
ανάγνωση λιγότερο από ό,τι στην τελεία και περισσότερο από ό,τι στο κόμμα, π.χ. Η
έκπληξή του δεν ήταν μεγάλη· περίμενε τον ερχομό της

7. • Το κόμμα( , ) σημειώνεται:
μετά από λέξεις, προτάσεις και φράσεις. Δηλώνεται στον αναγνώστη ότι στο σημείο αυτό θα
πρέπει να σταματήσει η ανάγνωση λιγότερο από ό,τι στην άνω τελεία, π.χ. Tο κόμμα χωρίζει
λέξεις, προτάσεις, φράσεις. Πιο συγκεκριμένα:
α) Ανάμεσα σε λέξεις και προτάσεις που έχουν την ίδια συντακτική λειτουργία και δε
συνδέονται μεταξύ τους, π.χ. Η Ειρήνη πήρε μαζί της τα σεντόνια, τα μαξιλάρια, τις κουρτίνες και
τις κουβέρτες.
β) Στην κλητική πτώση, π.χ. Ανέβασες, Λευτέρη, το κουτί στον πρώτο όροφο;
γ) Στις δευτερεύουσες προτάσεις, για να χωριστούν από τις κύριες, π.χ. Η Ανδρομάχη χάρηκε,
γιατί πήρε καλό βαθμό στο διαγώνισμα. Δε σημειώνεται κόμμα στις ειδικές, βουλητικές, πλάγιες
ερωτηματικές και ενδοιαστικές δευτερεύουσες προτάσεις, όταν έχουν θέση αντικειμένου ή
υποκειμένου στο ρήμα της κύριας πρότασης, π.χ. Υποστηρίζει με επιμονή ότι απάντησε σε όλες τις
ερωτήσεις. Επίσης δε σημειώνεται κόμμα πριν από τις περιοριστικές
(ήπροσδιοριστικές) αναφορικές προτάσεις, που εισάγονται συνήθως με το που, καθώς και πριν
από τις ελεύθερες αναφορικές προτάσεις που έχουν θέση υποκειμένου, αντικειμένου,
κατηγορουμένου ή εκφράζουν κάποια επιρρηματική σχέση, π.χ. Αυτά που είπε προχθές δεν τα
ξαναλέει. Ο Γιάννης πίστεψε όσα του είπα (βλ. στο 3ο κεφάλαιο, ενότητα 5.2, γ). Τέλος δε
σημειώνεται κόμμα και πριν από τις τελικές προτάσεις, όταν το νόημά τους συνδέεται στενά με
το νόημα της κύριας πρότασης, π.χ. Έτρεξε για να τον προλάβει.
δ) Στις παρενθετικές φράσεις, όταν έχουν τη θέση παράθεσης ή επεξήγησης, π.χ. O νομάρχης
μας, ο κ. Γεωργίου, επισκέφθηκε το σχολείο μας. Το έργο του Σεφέρη, κυρίως το δοκιμιακό,
αποτελεί παρακαταθήκη για τους νεότερους.
• Οι παραπάνω κανόνες αποτελούν τις βασικές αρχές για τη χρήση του κόμματος. Στην πράξη το
κόμμα χρησιμοποιείται όπου ο συντάκτης του κειμένου θέλει να δείξει μια μικρή παύση στον
λόγο. Στη λογοτεχνία η χρήση του κόμματος παρουσιάζει πολύ μεγάλη ποικιλία.

8. Το ερωτηματικό ( ; ) σημειώνεται:
στο τέλος μιας ερωτηματικής φράσης, π.χ. Πώς περνάτε στο βουνό;
Το θαυμαστικό ( ! ) σημειώνεται:
μετά από τα επιφωνήματα και μετά από φράσεις που εκφράζουν θαυμασμό, έκπληξη
και έντονο ευχάριστο ή δυσάρεστο συναίσθημα, π.χ. Αχ! Έγινε η αυλή πολύ ωραία. Τι
πλημμύρα κι αυτή! Συχνά, στον δημοσιογραφικό λόγο σημειώνεται ένα θαυμαστικό μέσα
σε παρένθεση (!), όταν δηλώνεται θαυμασμός ή έκπληξη για τα λεγόμενα ή γραφόμενα
ενός τρίτου προσώπου, π.χ. Ο υπουργός Γεωργίας υποσχέθηκε στους αγρότες παραγραφή
όλων των δανείων (!).
ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ: Ύστερα από ερωτηματικό ή θαυμαστικό αρχίζουμε με κεφαλαίο γράμμα, εκτός αν η
φράση συνεχίζεται, π.χ. Τι κρίμα! Η Στέλλα έφυγε, αλλά Πού πήγες; με ρώτησε με αυστηρό ύφος. Αχ!
έκανε με ανακούφιση.
Η διπλή τελεία ( : ) σημειώνεται:
α) Μπροστά από ένα παράθεμα που περιέχει τα λόγια κάποιου, όπως ακριβώς τα είπε.
Σε αυτήν την περίπτωση το παράθεμα κλείνεται σε εισαγωγικά, π.χ. Μπήκε με ταχύτητα
στην αίθουσα και φώναξε: «Θα πάμε εκδρομή».
β) Μπροστά από όρους που απαριθμούνται ή επεξηγούν τα προηγούμενα ή είναι
αποτέλεσμα των προηγουμένων, π.χ. Οι νομοί της δυτικής Μακεδονίας είναι τέσσερις, οι
εξής: των Γρεβενών, της Καστοριάς, της Κοζάνης και της Φλώρινας.
γ) Στο τέλος φράσης που προαναγγέλλει γνωμικό ή παροιμία, π.χ. Να έχεις πάντα στο
μυαλό σου την παροιμία: κάνε το καλό και ρίξ' το στο γιαλό.

9. Η παρένθεση ( ( ) ) σημειώνεται:
για να περιλάβει μια λέξη ή μια φράση που επεξηγεί ή συμπληρώνει τα προηγούμενα
και η οποία θα μπορούσε να παραλειφθεί χωρίς να αλλάξει το συνολικό νόημα της
περιόδου, π.χ. Οι θεωρητικές επιστήμες (Φιλοσοφία, Θεολογία, Νομική κ.ά.)
αντιδιαστέλλονται προς τις θετικές.
Τα αποσιωπητικά ( … ) σημειώνονται:
για να δηλωθεί παράλειψη λόγου είτε γιατί μπορεί να εννοηθεί εύκολα από τον
αναγνώστη είτε γιατί ο γράφων βρίσκεται σε αμηχανία, π.χ. Είχα στην τρίτη τάξη έναν
δάσκαλο που συνεχώς επαναλάμβανε την παροιμία: άνθρωπος αγράμματος
…Χρησιμοποιούνται επίσης, μέσα σε αγκύλες ( […] ), όταν παραλείπεται μέρος, πολύ ή
λίγο, ενός κειμένου άλλου συγγραφέα ή πηγής που παρατίθεται σε εισαγωγικά. Οι
σημειούμενες τελείες είναι πάντα τρεις.
Η παύλα ( – ) σημειώνεται:
στον διάλογο για να φανεί η αλλαγή προσώπου, π.χ. – Μη με τρομάζεις με τα λόγια σου.
– Δε θέλω να τρομάξεις. Θέλω να σκεφτείς.
Η διπλή παύλα ( – – ) σημειώνεται:
για να δηλωθεί ότι η λέξη ή η φράση που βρίσκεται ανάμεσα στις παύλες έχει
παρενθετικό νόημα και πρέπει να διαβαστεί σε χαμηλότερο τόνο, π.χ. Ο μαύρος χρυσός
–το πετρέλαιο– ακριβαίνει συνεχώς.

10. Τα εισαγωγικά ( « » ) σημειώνονται:
α) Στην αρχή και στο τέλος ενός παραθέματος, στο οποίο περιέχονται τα λόγια
κάποιου, όπως ακριβώς τα διατύπωσε, π.χ. Ο πατέρας του τού είπε κοφτά: «Δύναμή
σου είναι το μυαλό σου. Κοίταξε να το εκμεταλλευτείς».
β) Σε ειδικούς όρους και επωνυμίες, π.χ. Το αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος» είναι
από τα μεγαλύτερα της Ευρώπης.
γ) Σε ειδική ή μεταφορική χρήση ορισμένων λέξεων ή φράσεων, π.χ. Η φουρτούνα
όλο και θέριευε και οι επιβάτες του οχηματαγωγού έμεναν «ήσυχοι» στις θέσεις
τους (δηλ. ανήσυχοι).
Το ενωτικό (-) σημειώνεται:
α) Στο τέλος της σειράς, όταν δε χωράει ολόκληρη η λέξη και πρέπει ένα μέρος της να
το βάλουμε στην επόμενη σειρά, π.χ. χα-ρά.
β) Ύστερα από τις λέξεις Αγια-, Αϊ-, γερο-, γρια-, θεια-, κυρα-, μαστρο-, μπαρμπα-,
παπα-, που πηγαίνουν μαζί με κύριο όνομα, π.χ. Αγια-Σοφιά, ο παπα-Κώστας.
γ) Ανάμεσα σε δύο λέξεις, όταν πρόκειται για διπλά ονόματα ή επώνυμα ή –
συνήθως– παραθετικές σύνθετες λέξεις, π.χ. Άννα-Μαρία, νόμος-πλαίσιο, αλλά
και νόμος πλαίσιο.

11. Πρόσθετο υλικό

12. Χρήση των εισαγωγικών«…»
• Σε εισαγωγικά παρατίθενται οι απόψεις που έχουν ειπωθεί από κάποιον άλλον και
μεταφέρονται αυτολεξεί (σε ευθύ λόγο).
• Σε εισαγωγικά γράφεται μια λέξη – ορισμός.
• Άλλοτε κάποιες λέξεις γράφονται μέσα σε εισαγωγικά, για να εκφράσουν την
ειρωνική, επικριτική διάθεση του συγγραφέα, την αμφισβήτηση ή την
αποστασιοποίησή του από τα γραφόμενα. Αποτελούν μια μορφή έμμεσου σχολίου.
• Όταν παρατίθενται λέξεις – φράσεις του προφορικού λόγου.
• Όταν μια λέξη γράφεται με διαφορετική σημασία από την κυριολεκτική.
• Τονίζονται οι λέξεις και δίνεται έμφαση στο σημασιολογικό τους περιεχόμενο.
• Για να ξεχωρίσουν λέξεις, φράσεις και ρητά που δεν ανήκουν στη συνηθισμένη
γλώσσα.
• Για να δηλωθεί ότι η λέξη ή οι λέξεις, που κλείνονται εντός εισαγωγικών,
χρησιμοποιούνται με ειδική σημασία, έχουν ειδικό βάρος (ειδικό λεξιλόγιο).
• Τα εισαγωγικά σημειώνονται στην αρχή και στο τέλος των παραθεμάτων.
• Όταν αναφέρουμε λέξεις ή φράσεις που δεν ανήκουν στην κοινή γλώσσα ή που
παίρνουν ένα ιδιαίτερο νόημα στον λόγο μας.
• Τίτλοι βιβλίων, θεατρικών έργων, ονόματα πλοίων, εφημερίδων, επιγραφές κ.λπ.
τοποθετούνται μέσα σε εισαγωγικά.

13. Χρήση των παρενθέσεων(…)
• Οι παρενθέσεις διευκρινίζουν, αποσαφηνίζουν, συμπληρώνουν, αναλύουν όσα έχει
αναφέρει ο συγγραφέας. Λειτουργούν, δηλαδή, επεξηγηματικά-συμπληρωματικά, ώστε
να γίνουν κατανοητά από τον δέκτη τα λεγόμενα του συγγραφέα. Με άλλα λόγια,
βοηθούν να αποφευχθεί η σύγχυση του αναγνώστη και για τον λόγο αυτό η χρήση τους
μερικές φορές θεωρείται επιβεβλημένη.
• Περιέχουν ένα σχόλιο που επεξηγεί ή συμπληρώνει, αλλά είναι επουσιώδες.
• Δίνουν ποικιλία στον λόγο, ο οποίος αποκτά συχνά προφορικότητα.
• Συχνά οι παρενθέσεις περιέχουν μια παραπομπή: π.χ. Εμίσεψες και μ’ άφησες ένα
γυαλί φαρμάκι (Δημοτικό).
• Σημειώνονται, για να συμπεριλάβουν πηγές παραθεμάτων: π.χ. Ο Όμηρος (Οδύσσεια
490) εξυμνεί τη ζωή.
• Η παρένθεση, επίσης, χρησιμεύει για να περικλείσει λέξεις ή φράσεις που μπορούν να
παραλειφθούν. Αυτό συχνά το πετυχαίνομε και με τα κόμματα. Η παρένθεση πρέπει να
χρησιμοποιείται, όταν τα παρένθετα λόγια αποχωρίζονται καθαρά στο νόημα και στη
διατύπωση από το υπόλοιπο κείμενο και δεν υπάρχει σ’ αυτό λέξη που αναφέρεται στα
λόγια μέσα στην παρένθεση.

14. Ερωτηματικό(;): εκφράζει απορία, δυσπιστία, προβληματισμό, ρητορική ερώτηση.
Σε παρένθεση (;) δείχνει ειρωνεία και αμφιβολία για την αξιοπιστία ή γενικά για κάτι
που αναφέρεται. Παράδειγμα: Καμάρωνε πως ήταν ο καλύτερος (;) ποδοσφαιριστής.
– Θαυμαστικό (!): εκφράζει θαυμασμό, έκπληξη, απαίτηση ή προσταγή,
επιδοκιμασία ή αποδοκιμασία. Το θαυμαστικό σε παρένθεση (!) χρησιμοποιείται για να
δηλώσει απορία, αμφισβήτηση και ειρωνεία. Παράδειγμα: Με ένα χέρι ο
ποδοσφαιριστής Σ. διαπρέπει στα γήπεδα! Σημειώνουμε εδώ ότι το θαυμαστικό και το
ερωτηματικό τοποθετούνται μέσα από τα εισαγωγικά, όταν αναφέρονται σε όσα
σχετίζονται με τα λόγια που κλείνονται σ’ αυτά, και έξω από αυτά, όταν αναφέρονται
στο κείμενο.
– Εισαγωγικά («…»): εκφράζουν ειρωνεία, αμφισβήτηση ή αποστασιοποίηση,
μεταφορική χρήση της φράσης ή λέξης (δεν χρησιμοποιούνται με το συνηθισμένο τους
νόημα). Παράδειγμα: Και στην Αθήνα παιδιά «κατά παραγγελίαν».
– Αποσιωπητικά(…): εκφράζουν υπαινιγμό, έμμεση απειλή, συγκινησιακή φόρτιση,
έμφαση, δισταγμό, ντροπή, αποδοκιμασία, αγανάκτηση, περιφρόνηση, απειλή,
ανησυχία. Χρησιμοποιούνται, όταν η φράση δεν ολοκληρώνεται από συγκίνηση ή για
να δείξουν ότι διακόπηκε η συνομιλία απότομα, χωρίς να ολοκληρωθεί. Παράδειγμα:
Συντήρηση τροφίμων με … ακτινοβολία.

15. Οι ερωτήσεις/ ερωτηματικόςλόγοςστο κείμενο (ρητορικέςερωτήσεις)
Η λειτουργία των ερωτημάτων σ’ ένα κείμενο:
• Δίνουν έμφαση και προβάλλουν ιδιαίτερα αυτά που θέλει να τονίσει περισσότερο ο
συγγραφέας.
• Κάνουν συμμέτοχο τον δέκτη στους προβληματισμούς του συγγραφέα. Προκαλούν
ανησυχία και διεγείρουν τον προβληματισμό.
• Ωθούν τον δέκτη στον εσωτερικό διάλογο, στην αυτοκριτική, στην κατανόηση των
ευθυνών που του αναλογούν.
• Δημιουργούν κλίμα αμεσότητας και οικειότητας, δίνουν την αίσθηση του διαλόγου
για τον αναγνώστη ή τον ακροατή (θεατρικότητα).
• Εστιάζουν την προσοχή, κεντρίζουν το ενδιαφέρον του δέκτη σ’ ένα συγκεκριμένο
γεγονός- θέμα, γιατί λειτουργούν εμφαντικά.
• Προσδίδουν ειρωνικό τόνο στον λόγο του συγγραφέα.
• Αίρουν τη μονοτονία που επιφέρει η δεοντολογική διατύπωση, λειτουργούν ως
συμπέρασμα και φανερώνουν άμεσα ή έμμεσα τη θέση του συγγραφέα.
• Κάποιες φορές ενδέχεται να υποδηλώνεται η άγνοια, η αμηχανία του συγγραφέα
σχετικά με το θέμα. Πιθανόν οι προβληματισμοί που θέτει να είναι ιδιαίτερα σύνθετοι
και να μην τυγχάνουν ξεκάθαρης απάντησης.
 συνέχεια

16. Ειδικότερα:
▪ Όταν τοποθετούνται στην αρχή του κειμένου:
– Προβληματίζουν τον αναγνώστη, προσελκύουν το ενδιαφέρον και την προσοχή του,
κινητοποιούν τη σκέψη του. Εισάγουν κατευθείαν στο θέμα, αν είναι εύστοχα. Δίνουν
αμεσότητα και ζωντάνια στον λόγο, καθώς δίνεται η αίσθηση διαλόγου (ερώτηση-
απάντηση). Διευκολύνουν τον συγγραφέα να επικοινωνήσει με τον αναγνώστη.
▪ Όταν τοποθετούνται στη μέση του κειμένου:
– Συνδέουν δύο διαφορετικές νοηματικές ενότητες ή εισάγουν ένα νέο θέμα. Εισάγουν
στο θέμα μιας ενότητας.
▪ Όταν τοποθετούνται στο τέλος του κειμένου:
– Επιτυγχάνουν και καλύτερο αποτέλεσμα, γιατί απασχολούν για περισσότερο χρόνο
τον δέκτη, εφόσον είναι η τελευταία εντύπωση και εικόνα που του δημιουργείται, μιας
και τα ερωτήματα αυτά συμπυκνώνουν όλες τις ιδέες του κύριου μέρους.

17. Τα σημεία στίξης στα Νέα Ελληνικά
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20Nea/
stixi-NE.htm

18. ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ
• ΕΠΑΛ /ΤΕΕ 2007-2017
18

19. ΕΠΑΛ 2014
Για την αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού στο περιοδικό Time χαρακτηριστικά
αναφέρεται: «[…] Πρέπει να αναρωτηθούμε τι θα κάνουμε εμείς η ενήλικη
κοινότητα; Ναι, η βιομηχανία της ψυχαγωγίας πρέπει να σταματήσει “να πουλάει
βία” στα παιδιά. Ναι, η βιομηχανία όπλων πρέπει να σταματήσει ν’ αγωνίζεται να
κάνει τα όπλα προσιτά σε όλους. Ναι, οι πολιτικοί χρειάζεται να δουν αυτά τα
θέματα με μία ειλικρινή και διακομματική προσπάθεια και όχι απλά ως μέσα
αντιπαράθεσης στις κομματικές εκστρατείες. Και ναι, τα ΜΜΕ πρέπει να κάνουν
περισσότερα από το να χρησιμοποιούν τις τραγωδίες για εντυπωσιακούς τίτλους.
Αλλά και τι μερίδιο ευθύνης θ’ αναλάβουμε εμείς τα άτομα;»
Β4. α. Να αιτιολογήσετε τη χρήση των σημείων στίξης (εισαγωγικά) στις παρακάτω
περιπτώσεις:
- «Πρέπει να αναρωτηθούμε … εμείς τα άτομα;»,
- «να πουλάει βία».
(Μον. 2)
19

20. ΕΠΑΛ 2014
Για την αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού στο περιοδικό Time χαρακτηριστικά
αναφέρεται: «[…] Πρέπει να αναρωτηθούμε τι θα κάνουμε εμείς η ενήλικη
κοινότητα; Ναι, η βιομηχανία της ψυχαγωγίας πρέπει να σταματήσει “να πουλάει
βία” στα παιδιά. Ναι, η βιομηχανία όπλων πρέπει να σταματήσει ν’ αγωνίζεται να
κάνει τα όπλα προσιτά σε όλους. Ναι, οι πολιτικοί χρειάζεται να δουν αυτά τα
θέματα με μία ειλικρινή και διακομματική προσπάθεια και όχι απλά ως μέσα
αντιπαράθεσης στις κομματικές εκστρατείες. Και ναι, τα ΜΜΕ πρέπει να κάνουν
περισσότερα από το να χρησιμοποιούν τις τραγωδίες για εντυπωσιακούς τίτλους.
Αλλά και τι μερίδιο ευθύνης θ’ αναλάβουμε εμείς τα άτομα;»
ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
- «Πρέπει να αναρωτηθούμε... εμείς τα άτομα;»: τα εισαγωγικά δηλώνουν αυτούσια
μεταφορά αποσπάσματος/χωρίου από άρθρο του περιοδικού Time.
- “να πουλάει βία” : τα εισαγωγικά δηλώνουν μεταφορικό λόγο .
20

21. ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ
• ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2003-2017
21

22. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2012
Το συναίσθημα της τιμής αποτελεί ένα από τα κίνητρα των ανθρωπίνων πράξεων
και της ανθρώπινης συμπεριφοράς γενικότερα, και ίσως το σπουδαιότερο, αφού η
τιμή, η υπόληψη, το φιλότιμο, η αξιοπρέπεια γίνονται η αιτία και το κίνητρο που
υπαγορεύει στον άνθρωπο το πρακτέον. Το συναίσθημα αυτό της τιμής, είτε αφορά
στο άτομο είτε στο λαό, αποβαίνει ο ρυθμιστής της συμπεριφοράς του και το βασικό
αίτιο της τύχης του. Μάλιστα η υστεροφημία, σε ό,τι αφορά στα ιδεώδη και στα
ιδανικά, εξαρτάται από το βαθμό λειτουργίας της υπόληψης και του φιλότιμου.
Αυτήν την αξιοπρέπεια πρόβαλαν ιδιαίτερα οι τραγικοί ποιητές, και μάλιστα σε
όλες τις εκφράσεις της, γιατί είχαν συλλάβει ότι το συναίσθημα της τιμής, μόνο όταν
κινείται στο μέτρο, αποφέρει θετικά αποτελέσματα· αντίθετα, όταν παρουσιάζεται
ως παρέκκλιση ―και παρέκκλιση είναι ο εγωισμός, η έπαρση, η οίηση― οδηγεί
κατευθείαν τον φορέα του στην ύβρη, με όλες τις αναπόφευκτες συνέπειες.
B3 β) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των σημείων στίξης στις φράσεις που
ακολουθούν:
• την άνω τελεία στη φράση «αποφέρει θετικά αποτελέσματα·» (1η παράγραφος)
• τις δύο παύλες στη φράση «―και παρέκκλιση είναι ο εγωισμός, η έπαρση, η
οίηση―» (1η παράγραφος)
Μονάδες 4
22

23. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2012
Το συναίσθημα της τιμής αποτελεί ένα από τα κίνητρα των ανθρωπίνων πράξεων
και της ανθρώπινης συμπεριφοράς γενικότερα, και ίσως το σπουδαιότερο, αφού η
τιμή, η υπόληψη, το φιλότιμο, η αξιοπρέπεια γίνονται η αιτία και το κίνητρο που
υπαγορεύει στον άνθρωπο το πρακτέον. Το συναίσθημα αυτό της τιμής, είτε αφορά
στο άτομο είτε στο λαό, αποβαίνει ο ρυθμιστής της συμπεριφοράς του και το βασικό
αίτιο της τύχης του. Μάλιστα η υστεροφημία, σε ό,τι αφορά στα ιδεώδη και στα
ιδανικά, εξαρτάται από το βαθμό λειτουργίας της υπόληψης και του φιλότιμου.
Αυτήν την αξιοπρέπεια πρόβαλαν ιδιαίτερα οι τραγικοί ποιητές, και μάλιστα σε
όλες τις εκφράσεις της, γιατί είχαν συλλάβει ότι το συναίσθημα της τιμής, μόνο όταν
κινείται στο μέτρο, αποφέρει θετικά αποτελέσματα· αντίθετα, όταν παρουσιάζεται
ως παρέκκλιση ―και παρέκκλιση είναι ο εγωισμός, η έπαρση, η οίηση― οδηγεί
κατευθείαν τον φορέα του στην ύβρη, με όλες τις αναπόφευκτες συνέπειες.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
• Συνδέει αντιθετικά τα δύο μέρη της περιόδου που αναφέρονται στα θετικά κι
αρνητικά αποτελέσματα του συναισθήματος της τιμής.
• Επεξήγηση στην έννοια «παρέκκλιση».
23

24. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2012
Ο πρωταγωνιστής στην τραγωδία, με τον αγώνα, που του υποβάλλει η αξιοπρέπεια,
δείχνει το βαθμό της ελευθερίας του και ταυτόχρονα στέλνει το μήνυμα στον
άνθρωπο, έξω από χρόνο και τόπο, ότι στον τραγικό κόσμο μια μόνο δυνατότητα
έχει ο ήρωας... Να γίνει παρανάλωμα της φλόγας του. Τι δικαίωση μπορεί να
υπάρχει σε αυτό; H αξιοπρέπεια. Αν από τη ζωή των προσώπων της δραματικής
ποίησης απουσίαζε το συναίσθημα της τιμής, είναι βέβαιο ότι θα έλειπε από αυτά η
μεγαλοπρέπεια, που τα διακρίνει και τα χαρακτηρίζει.
B3 β) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των σημείων στίξης στις φράσεις που
ακολουθούν:
• τα αποσιωπητικά στη φράση «ότι στον τραγικό κόσμο μια μόνο δυνατότητα έχει
ο ήρωας...» (3η παράγραφος)
•το ερωτηματικό στη φράση «Τι δικαίωση μπορεί να υπάρχει σε αυτό;» (3η
παράγραφος)
(μονάδες 4).
24

25. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2012
Ο πρωταγωνιστής στην τραγωδία, με τον αγώνα, που του υποβάλλει η αξιοπρέπεια,
δείχνει το βαθμό της ελευθερίας του και ταυτόχρονα στέλνει το μήνυμα στον
άνθρωπο, έξω από χρόνο και τόπο, ότι στον τραγικό κόσμο μια μόνο δυνατότητα
έχει ο ήρωας... Να γίνει παρανάλωμα της φλόγας του. Τι δικαίωση μπορεί να
υπάρχει σε αυτό; H αξιοπρέπεια. Αν από τη ζωή των προσώπων της δραματικής
ποίησης απουσίαζε το συναίσθημα της τιμής, είναι βέβαιο ότι θα έλειπε από αυτά η
μεγαλοπρέπεια, που τα διακρίνει και τα χαρακτηρίζει.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
• Τα αποσιωπητικά χρησιμοποιούνται όχι για να αποσιωπηθεί κάτι, αλλά για να
τονιστεί με έμφαση εκείνο που ακολουθεί.
Read more: http://latistor.blogspot.com/2017/08/2012.html#ixzz59eWydaPg
•Με τη χρήση του ερωτηματικού το κείμενο γίνεται πιο παραστατικό και κερδίζει σε
ενδιαφέρον, εφόσον ο αναγνώστης προβληματίζεται πιο ενεργά μέσω του
ερωτήματος που του τίθεται.
Read more: http://latistor.blogspot.com/2017/08/2012.html#ixzz59eXEQCJw
25

26. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2010
Εκείνοι που είναι ήδη φτωχοί και ευάλωτοι θα συνεχίζουν να πλήττονται δυσανάλογα. Ολοένα
και περισσότερο η γη θα γίνεται πολύ ξηρή για να καλλιεργηθεί, τα σπαρτά θα ξεραίνονται, η
αυξανόμενη στάθμη της θάλασσας θα διαβρώνει τα παραθαλάσσια εδάφη, οι πόροι της ζωής θα
εξαφανιστούν. Οι εκπομπές άνθρακα έχουν ανθρώπινες και περιβαλλοντικές συνέπειες. Στο
βαθμό που οι μεγάλες βιομηχανικές χώρες συνεχίζουν να εκπέμπουν ρυπογόνα αέρια που
συντελούν στο «φαινόμενο του θερμοκηπίου», τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα της ζωής,
της ασφάλειας, του φαγητού, της Υγείας εκατομμυρίων φτωχών ανθρώπων του κόσμου θα
συνεχίζουν να παραβιάζονται.
Τα θεσμοθετημένα ανθρώπινα δικαιώματα παρέχουν μια ισχυρή βάση, επάνω στην οποία
μπορούν να «οικοδομηθούν» αρχές, με στόχο να ανακοπεί η παγκόσμια κλιματική αλλαγή.
Πρέπει επειγόντως να περιοριστούν οι εκπομπές ρυπογόνων αερίων, ώστε να σεβαστούμε και
να προστατεύσουμε τα ανθρώπινα δικαιώματα από τις μελλοντικές συνέπειες της κλιματικής
αλλαγής. Παράλληλα, η υποστήριξη των φτωχότερων κοινοτήτων, ώστε να προσαρμοστούν
στις ήδη παρούσες κλιματικές επιδράσεις αποτελεί τη μοναδική μέθοδο αποκατάστασής τους.
Β4. β)
«φαινόμενο του θερμοκηπίου»,
«οικοδομηθούν»:
Να δικαιολογηθεί η χρήση των εισαγωγικών. (μονάδες 4)
26

27. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2010
Εκείνοι που είναι ήδη φτωχοί και ευάλωτοι θα συνεχίζουν να πλήττονται δυσανάλογα. Ολοένα
και περισσότερο η γη θα γίνεται πολύ ξηρή για να καλλιεργηθεί, τα σπαρτά θα ξεραίνονται, η
αυξανόμενη στάθμη της θάλασσας θα διαβρώνει τα παραθαλάσσια εδάφη, οι πόροι της ζωής θα
εξαφανιστούν. Οι εκπομπές άνθρακα έχουν ανθρώπινες και περιβαλλοντικές συνέπειες. Στο
βαθμό που οι μεγάλες βιομηχανικές χώρες συνεχίζουν να εκπέμπουν ρυπογόνα αέρια που
συντελούν στο «φαινόμενο του θερμοκηπίου», τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα της ζωής,
της ασφάλειας, του φαγητού, της Υγείας εκατομμυρίων φτωχών ανθρώπων του κόσμου θα
συνεχίζουν να παραβιάζονται.
Τα θεσμοθετημένα ανθρώπινα δικαιώματα παρέχουν μια ισχυρή βάση, επάνω στην οποία
μπορούν να «οικοδομηθούν» αρχές, με στόχο να ανακοπεί η παγκόσμια κλιματική αλλαγή.
Πρέπει επειγόντως να περιοριστούν οι εκπομπές ρυπογόνων αερίων, ώστε να σεβαστούμε και
να προστατεύσουμε τα ανθρώπινα δικαιώματα από τις μελλοντικές συνέπειες της κλιματικής
αλλαγής. Παράλληλα, η υποστήριξη των φτωχότερων κοινοτήτων, ώστε να προσαρμοστούν
στις ήδη παρούσες κλιματικές επιδράσεις αποτελεί τη μοναδική μέθοδο αποκατάστασής τους.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Μεταφορική/ποιητική λειτουργία της γλώσσας. Ο αρθρογράφος δίνει έμφαση και
εγείρει τον προβληματισμό του δέκτη.
27

28. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2008
Η Δημοκρατία περνάει στον καιρό μας και δοκιμασία και κρίση. Το πρόβλημά της
είναι σύνθετο. Δοκιμασία για τη Δημοκρατία είναι η ανάγκη να κυβερνήσει
ανθρώπινα σύνολα τεράστια, που ξεπερνάνε τα φυσικά της μέτρα. Γιατί το
δημοκρατικό πολίτευμα είναι εφικτό εκεί όπου όλα βρίσκονται στα μέτρα του
ανθρώπου, όπου η άσκηση της εξουσίας κι ο έλεγχός της είναι άμεσα ή σχεδόν
άμεσα, όπου το άτομο έχει υπόσταση, δεν μεταβάλλεται σ’ απρόσωπη μονάδα μέσα
σε αστρονομικό αριθμό. Το αν θα μπορέσει να περισωθεί η Δημοκρατία μέσα στα
ωκεάνια ανθρώπινα σύνολα της σημερινής και της αυριανής εποχής, είναι κάτι που
θα το ιδούν όσοι επιζήσουν κι αυτοί που θα ’ρθουν. Κρίση όμως περνάει η
Δημοκρατία στην αναμέτρησή της με την εσωτερική πραγματικότητα. Πόσοι και πού
είναι ώριμοι να τη δεχτούν; Πόσοι έχουν το ανάστημα να τη δικαιώσουν;
Β4. Τι επιτυγχάνει ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτήσεων στην τελευταία
παράγραφο του κειμένου;
Μονάδες 5
28

29. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2008
Η Δημοκρατία περνάει στον καιρό μας και δοκιμασία και κρίση. Το πρόβλημά της
είναι σύνθετο. Δοκιμασία για τη Δημοκρατία είναι η ανάγκη να κυβερνήσει
ανθρώπινα σύνολα τεράστια, που ξεπερνάνε τα φυσικά της μέτρα. Γιατί το
δημοκρατικό πολίτευμα είναι εφικτό εκεί όπου όλα βρίσκονται στα μέτρα του
ανθρώπου, όπου η άσκηση της εξουσίας κι ο έλεγχός της είναι άμεσα ή σχεδόν
άμεσα, όπου το άτομο έχει υπόσταση, δεν μεταβάλλεται σ’ απρόσωπη μονάδα μέσα
σε αστρονομικό αριθμό. Το αν θα μπορέσει να περισωθεί η Δημοκρατία μέσα στα
ωκεάνια ανθρώπινα σύνολα της σημερινής και της αυριανής εποχής, είναι κάτι που
θα το ιδούν όσοι επιζήσουν κι αυτοί που θα ’ρθουν. Κρίση όμως περνάει η
Δημοκρατία στην αναμέτρησή της με την εσωτερική πραγματικότητα. Πόσοι και πού
είναι ώριμοι να τη δεχτούν; Πόσοι έχουν το ανάστημα να τη δικαιώσουν;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
Με τη χρήση των ερωτήσεων ο συγγραφέας προσδίδει επικοινωνιακό, διαλογικό
τόνο̇ οικειότητα, αμεσότητα στο ύφος̇ ενεργοποιεί τον προβληματισμό και τη σκέψη
του δέκτη.
29

30. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2004
Τα πράγματα γίνονται κυριολεκτικά δραματικά για έθνη που διαθέτουν παρελθόν
χιλιετηρίδων, όπως είναι το δικό μας έθνος. Εδώ και η ευθύνη, εθνική και προσωπική, και
η δοκιμασία και το χρέος είναι πιο βαριά, πιο επίμονα. Τι θα κάνει, πώς θα σταθεί
υπεύθυνα το δικό μας έθνος αντίκρυ στο παρελθόν του; Ιδού ένα ερώτημα που πρέπει
σοβαρά κι επίμονα να μας βασανίσει. Τι θα κάνει μ’ αυτό το απροσμέτρητο βάρος της
Ιστορίας του; Πώς θ’ αντέξει στην πίεση της εποχής και πώς θα ζήσει με ευθύνη και
συνέχεια το παρόν του;
Β4. Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτήσεων στην τελευταία
παράγραφο του κειμένου;
Μονάδες 5
30

31. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2004
Τα πράγματα γίνονται κυριολεκτικά δραματικά για έθνη που διαθέτουν παρελθόν
χιλιετηρίδων, όπως είναι το δικό μας έθνος. Εδώ και η ευθύνη, εθνική και προσωπική, και
η δοκιμασία και το χρέος είναι πιο βαριά, πιο επίμονα. Τι θα κάνει, πώς θα σταθεί
υπεύθυνα το δικό μας έθνος αντίκρυ στο παρελθόν του; Ιδού ένα ερώτημα που πρέπει
σοβαρά κι επίμονα να μας βασανίσει. Τι θα κάνει μ’ αυτό το απροσμέτρητο βάρος της
Ιστορίας του; Πώς θ’ αντέξει στην πίεση της εποχής και πώς θα ζήσει με ευθύνη και
συνέχεια το παρόν του;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτήσεων προσδίδει ζωντάνια και αμεσότητα στο
κείμενο̇ προσδοκά επίσης να προβληματίσει, να αφυπνίσει, να κινητοποιήσει τον
αναγνώστη, ώστε ο τελευταίος να επαναξιολογήσει τη στάση του απέναντι στο παρελθόν.
31

32. ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ
ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2001-2019
32

33. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2019
Τέλος, το ιδανικό της αδελφότητας (η fraternité της Γαλλικής Eπανάστασης). Η
ιστορία του ανθρώπου είναι σε μεγάλο βαθμό ιστορία συγκρούσεων αδελφοκτόνων.
Στο έργο του Φιλοσοφία της Ιστορίας ο Χέγκελ χαρακτήρισε την Ιστορία ως
«απέραντο σφαγείο». Μπορούμε να τον διαψεύσουμε; Σε καμία χώρα του κόσμου δεν
υπάρχει περίπτωση να διαρκεί επί μακρόν η δημοκρατία δίχως να γίνει ήθος και
συμπεριφορά.
β. Να εξηγήσετε τη χρήση του σημείου στίξης της παρένθεσης που βρίσκεται στην 5η
παράγραφο: «… (η fraternité της Γαλλικής επανάστασης) …».
Μονάδες 2

34. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2019
Τέλος, το ιδανικό της αδελφότητας (η fraternité της Γαλλικής Eπανάστασης). Η
ιστορία του ανθρώπου είναι σε μεγάλο βαθμό ιστορία συγκρούσεων αδελφοκτόνων.
Στο έργο του Φιλοσοφία της Ιστορίας ο Χέγκελ χαρακτήρισε την Ιστορία ως
«απέραντο σφαγείο». Μπορούμε να τον διαψεύσουμε; Σε καμία χώρα του κόσμου δεν
υπάρχει περίπτωση να διαρκεί επί μακρόν η δημοκρατία δίχως να γίνει ήθος και
συμπεριφορά.
β. = συμπληρωματική πληροφορία, επεξήγηση.
Μονάδες 2

35. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2017
Εάν βέβαια ο Αϊνστάιν είχε ζήσει ολόκληρο τον εικοστό αιώνα, με επαναστάσεις, παγκοσμίους
θερμούς και ψυχρούς πολέμους, αλλά και δοξασμένο από τη ραγδαία ανάπτυξη των θετικών
επιστημών και της τεχνολογίας, ίσως προβληματιζόταν περισσότερο. Η προώθηση των φυσικών
επιστημών και η έκρηξη της τεχνολογίας, η οποία έχει προσλάβει φρενήρεις ρυθμούς στην εποχή
μας, εγείρουν απορίες και συγκλονιστικά ερωτήματα. Η επιστήμη αναπτύσσεται συνήθως σε
σχέση με τις πρακτικές ανάγκες των ανθρώπων, ακολουθεί όμως βασικά την εξέλιξη μιας
κοινωνίας και αντικατοπτρίζει το συγκεκριμένο πνευματικό και ηθικό της επίπεδο. Όμως η
τεχνολογία, που βελτίωσε σημαντικά τις συνθήκες της ζωής μας, βοήθησε ή
εμπόδισε τον άνθρωπο να γίνει περισσότερο άνθρωπος;
Τα ευγενή ιδεώδη του ανθρωπισμού διασύρθηκαν και υπονομεύθηκαν στις μέρες μας.
Η σύγχυση πραγματικών και πλασματικών αναγκών, η πνιγηρή εντατικοποίηση
του ρυθμού της ζωής στις μεγαλουπόλεις, η εσωτερική μοναξιά, το άγχος και η
αγωνία αλλοτριώνουν βαθύτατα και παρεμποδίζουν την πνευματική ολοκλήρωση
των ανθρώπων.
Β4. α) «Η σύγχυση πραγματικών...των ανθρώπων.» (3η παράγραφος) Τι επιτυγχάνει ο
συγγραφέας με το ασύνδετο σχήμα;
Μονάδες 3
β) «Όμως η τεχνολογία...περισσότερο άνθρωπος;» (2η παράγραφος) Τι επιδιώκει ο
συγγραφέας με τη χρήση του ρητορικού ερωτήματος;
Μονάδες 3

36. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2017
Εάν βέβαια ο Αϊνστάιν είχε ζήσει ολόκληρο τον εικοστό αιώνα, με επαναστάσεις, παγκοσμίους
θερμούς και ψυχρούς πολέμους, αλλά και δοξασμένο από τη ραγδαία ανάπτυξη των θετικών
επιστημών και της τεχνολογίας, ίσως προβληματιζόταν περισσότερο. Η προώθηση των φυσικών
επιστημών και η έκρηξη της τεχνολογίας, η οποία έχει προσλάβει φρενήρεις ρυθμούς στην εποχή
μας, εγείρουν απορίες και συγκλονιστικά ερωτήματα. Η επιστήμη αναπτύσσεται συνήθως σε
σχέση με τις πρακτικές ανάγκες των ανθρώπων, ακολουθεί όμως βασικά την εξέλιξη μιας
κοινωνίας και αντικατοπτρίζει το συγκεκριμένο πνευματικό και ηθικό της επίπεδο. Όμως η
τεχνολογία, που βελτίωσε σημαντικά τις συνθήκες της ζωής μας, βοήθησε ή
εμπόδισε τον άνθρωπο να γίνει περισσότερο άνθρωπος;
Τα ευγενή ιδεώδη του ανθρωπισμού διασύρθηκαν και υπονομεύθηκαν στις μέρες μας.
Η σύγχυση πραγματικών και πλασματικών αναγκών, η πνιγηρή εντατικοποίηση
του ρυθμού της ζωής στις μεγαλουπόλεις, η εσωτερική μοναξιά, το άγχος και η
αγωνία αλλοτριώνουν βαθύτατα και παρεμποδίζουν την πνευματική ολοκλήρωση
των ανθρώπων.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Β4. α) Δραματοποίηση – (προκαλεί) συναισθηματική φόρτιση στον αναγνώστη – δηλώνει
ένταση, καταιγισμό προβλημάτων, συμβάλλει στην παραστατικότητα, ενισχύει τη ζωντάνια
και την αμεσότητα του κειμένου.
Μονάδες 3
β) Προβληματίζει, αφυπνίζει, ευαισθητοποιεί τον αναγνώστη. Το κείμενο κερδίζει σε
δραματικότητα (συμμετοχή του δέκτη, νοερός διάλογος) και αποκτά υφολογική ποικιλία.
Μονάδες 3

37. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2016
Μπορούμε να διακρίνουμε τρία είδη φιλικών σχέσεων, κατά τον Αριστοτέλη: «διά
το χρήσιμον», «δι’ ηδονήν», «διά το αγαθόν». Στην πρώτη περίπτωση, συνδεόμαστε
μ’ έναν άνθρωπο, επειδή ο ένας μας είναι στον άλλο χρήσιμος (για τις υποθέσεις, τις
ανάγκες, τη σταδιοδρομία, τις πολιτικές φιλοδοξίες μας κ.τ.λ.). Στη δεύτερη,
διατηρούμε στενές σχέσεις μαζί του, επειδή μας προξενεί ευχαρίστηση (είναι
διασκεδαστικός, έξυπνος συνομιλητής, επιδέξιος συμπαίκτης κ.τ.λ.). Και στις δύο
περιπτώσεις, «αγαπούμε» τον άλλο κι εκείνος μας «αγαπά» όχι για την ανθρώπινη
ποιότητά μας, επειδή, δηλαδή, είμαι εγώ αυτός που είμαι και είναι εκείνος αυτός
που είναι (κατά το σώμα και την ψυχή, το ήθος, το πνεύμα), αλλά επειδή κάτι άλλο
περιμένουμε απ’ αυτόν και αυτός από εμάς, ένα κέρδος (υλικό ή ηθικό) ή μιαν
απόλαυση (την τέρψη της ευχάριστης συναναστροφής).
Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών και της παρένθεσης στις
παρακάτω περιπτώσεις της τρίτης παραγράφου:
«διά το χρήσιμον»
«αγαπά»
(υλικό ή ηθικό).
Μονάδες 3

38. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2016
Μπορούμε να διακρίνουμε τρία είδη φιλικών σχέσεων, κατά τον Αριστοτέλη: «διά
το χρήσιμον», «δι’ ηδονήν», «διά το αγαθόν». Στην πρώτη περίπτωση, συνδεόμαστε
μ’ έναν άνθρωπο, επειδή ο ένας μας είναι στον άλλο χρήσιμος (για τις υποθέσεις, τις
ανάγκες, τη σταδιοδρομία, τις πολιτικές φιλοδοξίες μας κ.τ.λ.). Στη δεύτερη,
διατηρούμε στενές σχέσεις μαζί του, επειδή μας προξενεί ευχαρίστηση (είναι
διασκεδαστικός, έξυπνος συνομιλητής, επιδέξιος συμπαίκτης κ.τ.λ.). Και στις δύο
περιπτώσεις, «αγαπούμε» τον άλλο κι εκείνος μας «αγαπά» όχι για την ανθρώπινη
ποιότητά μας, επειδή, δηλαδή, είμαι εγώ αυτός που είμαι και είναι εκείνος αυτός
που είναι (κατά το σώμα και την ψυχή, το ήθος, το πνεύμα), αλλά επειδή κάτι άλλο
περιμένουμε απ’ αυτόν και αυτός από εμάς, ένα κέρδος (υλικό ή ηθικό) ή μιαν
απόλαυση (την τέρψη της ευχάριστης συναναστροφής).
Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών και της παρένθεσης στις
παρακάτω περιπτώσεις της τρίτης παραγράφου:
«διά το χρήσιμον» = αυτούσια μεταφορά λόγων άλλων προσώπων
«αγαπά» = λέξη που δεν χρησιμοποιείται με το συνηθισμένο της νόημα (σχόλιο,
ειρωνεία)
(υλικό ή ηθικό) = φράση που επεξηγεί ή συμπληρώνει το νόημα των
προλεχθέντων.
Μονάδες 3

39. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2015
Η καταγραφή όλων των μνημείων αυτών –των πολύ ή λιγότερο γνωστών, των
εντοπισμένων αλλά μη ερευνημένων, αλλά και εκείνων των οποίων γνωρίζουμε
ακόμη την ύπαρξη μόνο από αρχαίες μαρτυρίες– με όλα τα δεδομένα τους, δηλαδή
την ιστορία τους, τα χαρακτηριστικά τους, την κατάστασή τους και τις δυνατότητες
χρήσης ή απλής ανάδειξής τους, θα προσφέρει ένα πολύ σημαντικό εργαλείο στη
συστηματικότερη διαχείριση αυτού του πλούτου.
Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση της διπλής παύλας στην παρακάτω περίπτωση:
–των πολύ … αρχαίες μαρτυρίες– (στην έβδομη παράγραφο).
Μονάδες 2

40. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2015
Η καταγραφή όλων των μνημείων αυτών –των πολύ ή λιγότερο γνωστών, των
εντοπισμένων αλλά μη ερευνημένων, αλλά και εκείνων των οποίων γνωρίζουμε
ακόμη την ύπαρξη μόνο από αρχαίες μαρτυρίες– με όλα τα δεδομένα τους, δηλαδή
την ιστορία τους, τα χαρακτηριστικά τους, την κατάστασή τους και τις δυνατότητες
χρήσης ή απλής ανάδειξής τους, θα προσφέρει ένα πολύ σημαντικό εργαλείο στη
συστηματικότερη διαχείριση αυτού του πλούτου.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Β4. α) Ανάμεσα σε παύλες τίθενται πρόσθετες ή επεξηγηματικές πληροφορίες, που
θεωρούνται όμως σημαντικές.
Μονάδες 2

41. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2014
Η «ανθρωπιά» είναι μια λέξη του καιρού μας, ένας όρος κοινόχρηστος, ένα νόμισμα
που κυκλοφορεί σ’ όλα τα χέρια, γιατί συμβαίνει η ανταλλακτική του αξία να είναι
πολύ μεγάλη. Και με την «ανθρωπιά» εννοούμε, φυσικά, τη συμπόνια, τη συμμετοχή,
με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στο πάθος του γείτονα. Και όχι μόνο του γείτονα. Του
κάθε ανθρώπου. Άλλοτε χρησιμοποιούσαν τον όρο «ανθρωπισμός». Έλεγαν: «αυτός
είναι μεγάλος ανθρωπιστής» και με τούτο εσήμαιναν μια προσωπικότητα που
ξοδευόταν ολόκληρη για να κάμει το καλό. Ο Ντυνάν, για παράδειγμα, ο ιδρυτής
του «Ερυθρού Σταυρού», υπήρξε ένας τέτοιος ανθρωπιστής. Πέρα απ’ ό,τι θα
μπορούσε να ενδιαφέρει αποκλειστικά το άτομό του, εσυλλογίσθηκε τους
ανθρώπους που έπασχαν, έξω από διάκριση φυλής και θρησκείας, «εν πολέμω και
εν ειρήνη».
Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω περιπτώσεις:
«αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής» (στην πρώτη παράγραφο)
«Ερυθρού Σταυρού» (στην πρώτη παράγραφο).
Μονάδες 2

42. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2014
Η «ανθρωπιά» είναι μια λέξη του καιρού μας, ένας όρος κοινόχρηστος, ένα νόμισμα
που κυκλοφορεί σ’ όλα τα χέρια, γιατί συμβαίνει η ανταλλακτική του αξία να είναι
πολύ μεγάλη. Και με την «ανθρωπιά» εννοούμε, φυσικά, τη συμπόνια, τη συμμετοχή,
με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στο πάθος του γείτονα. Και όχι μόνο του γείτονα. Του
κάθε ανθρώπου. Άλλοτε χρησιμοποιούσαν τον όρο «ανθρωπισμός». Έλεγαν: «αυτός
είναι μεγάλος ανθρωπιστής» και με τούτο εσήμαιναν μια προσωπικότητα που
ξοδευόταν ολόκληρη για να κάμει το καλό. Ο Ντυνάν, για παράδειγμα, ο ιδρυτής
του «Ερυθρού Σταυρού», υπήρξε ένας τέτοιος ανθρωπιστής. Πέρα απ’ ό,τι θα
μπορούσε να ενδιαφέρει αποκλειστικά το άτομό του, εσυλλογίσθηκε τους
ανθρώπους που έπασχαν, έξω από διάκριση φυλής και θρησκείας, «εν πολέμω και
εν ειρήνη».
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω περιπτώσεις:
«αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής» (στην πρώτη παράγραφο) = αυτούσια
μεταφορά λόγων
«Ερυθρού Σταυρού» (στην πρώτη παράγραφο). = Τίτλος – επωνυμία
Μονάδες 2

43. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2013
Τη ζωή στη Γη ο άνθρωπος ελάχιστα την σέβεται, η ζωή όμως σε άλλους κόσμους
διεγείρει το ενδιαφέρον και τη φαντασία του. Είναι άραγε περιέργεια,
κατακτητική διάθεση ή απλώς ένα διανοητικό παιχνίδι; Ίσως όλα μαζί,
ταυτόχρονα όμως κι ένα βαθύ αίσθημα μοναξιάς. Άλλωστε τη ζωή του εδώ ο
άνθρωπος την έχει καταστήσει πιεστική και ανούσια. Περιμένει λοιπόν ένα χέρι
βοηθείας και παρηγοριάς από τους πλανήτες και τα μακρινά άστρα. Ακόμη όμως
και αν δεχθούμε με αισιοδοξία ότι η ζωή δεν ανθίζει μόνον στη Γη, αλλά ότι
αφθονεί στο Σύμπαν, ένας άλλος καθοριστικός παράγοντας ορθώνεται. Είναι
ανάγκη να συνειδητοποιηθεί –όσο και αν αντιτίθεται στις ενδόμυχες επιθυμίες
μας– ότι με τη ζωή αυτή η επικοινωνία εμφανίζεται, για το ορατό τουλάχιστον
μέλλον, ανέφικτη.
Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση του ερωτηματικού («Είναι άραγε περιέργεια,
κατακτητική διάθεση ή απλώς ένα διανοητικό παιχνίδι;») (μονάδες 3), καθώς και
της διπλής παύλας («−όσο και αν αντιτίθεται στις ενδόμυχες επιθυμίες μας−») που
υπάρχουν στην πρώτη παράγραφο του κειμένου (μονάδες 2).
Μονάδες 5

44. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2013
Τη ζωή στη Γη ο άνθρωπος ελάχιστα την σέβεται, η ζωή όμως σε άλλους κόσμους
διεγείρει το ενδιαφέρον και τη φαντασία του. Είναι άραγε περιέργεια, κατακτητική
διάθεση ή απλώς ένα διανοητικό παιχνίδι; Ίσως όλα μαζί, ταυτόχρονα όμως κι ένα
βαθύ αίσθημα μοναξιάς. Άλλωστε τη ζωή του εδώ ο άνθρωπος την έχει καταστήσει
πιεστική και ανούσια. Περιμένει λοιπόν ένα χέρι βοηθείας και παρηγοριάς από τους
πλανήτες και τα μακρινά άστρα. Ακόμη όμως και αν δεχθούμε με αισιοδοξία ότι η
ζωή δεν ανθίζει μόνον στη Γη, αλλά ότι αφθονεί στο Σύμπαν, ένας άλλος
καθοριστικός παράγοντας ορθώνεται. Είναι ανάγκη να συνειδητοποιηθεί –όσο και
αν αντιτίθεται στις ενδόμυχες επιθυμίες μας– ότι με τη ζωή αυτή η επικοινωνία
εμφανίζεται, για το ορατό τουλάχιστον μέλλον, ανέφικτη.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Β4. α) Το ερωτηματικό χρησιμοποιείται από το συγγραφέα α) για να δώσει τους
πιθανούς λόγους στροφής του ανθρώπου σε άλλους κόσμους, β) να προσελκύσει την
προσοχή του αναγνώστη και να ενεργοποιήσει τη σκέψη του, γ) για να προσδώσει
αμεσότητα, ζωντάνια, οικειότητα στο κείμενο.
Η διπλή παύλα απομονώνει ένα μέρος του λόγου που δίνει πληροφορίες
απαραίτητες για όσα λέγονται. Μετά το κλείσιμο της παύλας το νόημα και η
σύνταξη της πρότασης συνεχίζεται σαν να μην είχε υπάρξει παρεμβολή.
Μονάδες 5

45. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2011
Β3. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω περιπτώσεις:
«Πληροφοριακή Βόμβα»
«Τι να το κάνω εγώ το εμβόλιο για το Αλτσχάιμερ, όταν τα παιδιά της Αφρικής δεν
έχουν ούτε ασπιρίνη για τον πυρετό;»
«Πληροφοριακό άγχος»
(Μονάδες 3)

46. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2011
Β3. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω περιπτώσεις:
«Πληροφοριακή Βόμβα» = Τίτλος Βιβλίου
«Τι να το κάνω εγώ το εμβόλιο για το Αλτσχάιμερ, όταν τα παιδιά της Αφρικής δεν
έχουν ούτε ασπιρίνη για τον πυρετό;» = Μεταφορά αυτούσιων λόγων και λεπτή
ειρωνεία
«Πληροφοριακό άγχος» = επιστημονικός όρος
(Μονάδες 3)

47. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2003
Εννοείται ότι όλα αυτά θέτουν τεράστια προβλήματα. Προβλήματα μεγάλης
δυσκολίας που όμως, κατά τη γνώμη μου, μπορούν να λυθούν, με την προϋπόθεση ότι
η πλειονότητα των ανθρώπων και των ικανοτήτων τους θα κινητοποιηθεί για τη
δημιουργία λύσεων, αντί να προβληματίζεται για το πότε θα μπορέσει να αποκτήσει
τρισδιάστατη τηλεόραση. Αυτά είναι τα καθήκοντα που έχουμε μπροστά μας και η
τραγωδία της εποχής μας είναι ότι η ανθρωπότητα δεν νοιάζεται γι’ αυτά. Πόσον
καιρό ακόμα η ανθρωπότητα θα κατατρύχεται από τις ματαιότητες και τις
ψευδαισθήσεις που ονομάζουμε εμπορεύματα; Μια καταστροφή οποιουδήποτε
είδους - οικολογική για παράδειγμα - θα προκαλέσει άραγε μια βίαιη αφύπνιση ή
μήπως την εμφάνιση αυταρχικών ή ολοκληρωτικών καθεστώτων; Κανείς δεν μπορεί
να απαντήσει σε τέτοιου είδους ερωτήματα.
Β4. Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτήσεων στην προτελευταία
παράγραφο του κειμένου;
Μονάδες 5

48. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2003
Εννοείται ότι όλα αυτά θέτουν τεράστια προβλήματα. Προβλήματα μεγάλης
δυσκολίας που όμως, κατά τη γνώμη μου, μπορούν να λυθούν, με την προϋπόθεση ότι
η πλειονότητα των ανθρώπων και των ικανοτήτων τους θα κινητοποιηθεί για τη
δημιουργία λύσεων, αντί να προβληματίζεται για το πότε θα μπορέσει να αποκτήσει
τρισδιάστατη τηλεόραση. Αυτά είναι τα καθήκοντα που έχουμε μπροστά μας και η
τραγωδία της εποχής μας είναι ότι η ανθρωπότητα δεν νοιάζεται γι’ αυτά. Πόσον
καιρό ακόμα η ανθρωπότητα θα κατατρύχεται από τις ματαιότητες και τις
ψευδαισθήσεις που ονομάζουμε εμπορεύματα; Μια καταστροφή οποιουδήποτε
είδους - οικολογική για παράδειγμα - θα προκαλέσει άραγε μια βίαιη αφύπνιση ή
μήπως την εμφάνιση αυταρχικών ή ολοκληρωτικών καθεστώτων; Κανείς δεν μπορεί
να απαντήσει σε τέτοιου είδους ερωτήματα.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Ο δοκιμιογράφος με τη χρήση των ερωτήσεων στοχεύει στην αμεσότητα, την
ευαισθητοποίηση του δέκτη, στην ενίσχυση του προβληματισμού των αναγνωστών
(φόβος κι ανησυχία για την προοπτική του πλανήτη), θέτοντάς τους προ των ευθυνών
τους και έτσι επιδιώκει να τους παρωθήσει στη λήψη πρωτοβουλιών για την
αντιμετώπιση των προβλημάτων.
Μονάδες 5