Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ (1844-1880)

1. Μπακάλης Κώστας
history-logotexnia.blogspot.com
Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ (1844-1880)
3.Η «ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ»

2.  Τοκείμενο τουσχολικούβιβλίουμε πλαγιότιτλους
Πηγή: http://www.venetokleio.gr/Παναγιώτης Αθανασόπουλος
Η παρακμή των ξενικών κομμάτων συμπίπτει με την ανάδειξη μιας νέας γενιάς
ανθρώπων με εντελώς διαφορετική νοοτροπία και καταβολές. Οι ηγετικές
προσωπικότητες των ξενικών κομμάτων είχαν βιώσει την Επανάσταση και η
νοοτροπία τους, τα ιδανικά τους, οι απόψεις τους είχαν διαμορφωθεί στην
προεπαναστατική περίοδο. Για την αμέσως επόμενη γενιά, η Επανάσταση ανήκε
στην ιστορία. Η γενιά αυτή βίωνε ραγδαίες αλλαγές λόγω των συχνών πολιτικών
μεταβολών και της οικονομικής και τεχνικής ανάπτυξης, που ακολουθούσαν
πρωτόγνωρους ρυθμούς. Η οικονομική και κοινωνική μεταβολή είχαν ως συνέπεια
την εκ θεμελίων μεταβολή της αντίληψης για τη ζωή. Οι άνθρωποι σταμάτησαν να
ζουν όπως οι πρόγονοι τους. Αυξήθηκε ο αστικός πληθυσμός, ο οποίος βρισκόταν
πιο κοντά στα κέντρα λήψης αποφάσεων και είχε μεγαλύτερη δυνατότητα
ενημέρωσης για τις εξελίξεις. Εντυπωσιακή ήταν επίσης και η μείωση των
αναλφάβητων στον ανδρικό πληθυσμό. Η σχετικά γρήγορη διάδοση της παιδείας
αύξησε τις κοινωνικές εντάσεις. Οι απαιτήσεις των ανθρώπων αυξήθηκαν. Ακόμη
και οι ημιμαθείς άρχισαν να επικρίνουν τις δυσλειτουργίες του κράτους και την
καθυστέρηση σε σχέση με τις χώρες της Δύσης, ενώ εντάθηκε η επιθυμία για
συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα. Η νέα γενιά δεν είχε τις εμπειρίες της
προηγούμενης (τουρκοκρατία, επανάσταση, αντιβασιλεία, βοήθεια των Δυνάμεων
σε κρίσιμες στιγμές) και αποστασιοποιήθηκε από τις αντιπαραθέσεις που
κυριαρχούσαν στην προηγούμενη γενιά και από τα κόμματα που τις εξέφραζαν.

3.  Τοκείμενο τουσχολικούβιβλίουμε πλαγιότιτλους
Πηγή: http://www.venetokleio.gr/Παναγιώτης Αθανασόπουλος
Η νέα γενιά ασκούσε έντονη κριτική στους παλαιότερους και φρονούσε ότι το
συνταγματικό πολίτευμα δεν μπορούσε να αναπτυχθεί, καθώς το εμπόδιζαν
η Αυλή και ο ίδιος ο βασιλιάς, τον οποίο θεωρούσε πολιτικά ατάλαντο. Περί
τα τέλη της δεκαετίας του 1850 έγινε φανερή μια συνολική δυσαρέσκεια
μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού λόγω της οικονομικής δυσπραγίας και
της δυσλειτουργίας του πολιτικού συστήματος και συγκροτήθηκαν
αντιπολιτευτικοί όμιλοι με εκσυγχρονιστικά κατά κύριο λόγο αιτήματα:
ελεύθερες εκλογές, φορολογική μεταρρύθμιση με στόχο την ελάφρυνση των
αγροτών, κρατικές επενδύσεις σε έργα υποδομής, ίδρυση αγροτικών
τραπεζών, απλούστερη διοίκηση.
Τα αιτήματα αυτά εξέφρασε σε μεγάλο βαθμό με την πολιτική του δράση ο
Αλέξανδρος Κουμουνδούρος. Το Φεβρουάριο του 1862 η δυσαρέσκεια
κατέληξε σε επανάσταση, με αίτημα την απομάκρυνση του βασιλιά. Στην
επανάσταση συμμετείχαν κατά κύριο λόγο αξιωματικοί, άνεργοι απόφοιτοι
πανεπιστημίου που δεν ήθελαν να εργαστούν στους κλάδους της αγροτικής
και βιοτεχνικής παραγωγής και αισθάνονταν κοινωνικά αδικημένοι.
Συμμετείχαν ακόμη και πολλά άτομα ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, τα
οποία ζητούσαν ευκαιρίες για ενεργότερη συμμετοχή στα πολιτικά
πράγματα. Στις 12 Οκτωβοίου 1862 ο Όθων αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη
χώρα.

4. Η ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ

5. Διαφορές «παλαιάς» και «νέας» γενιάς
Η παρακμή των ξενικών κομμάτων συμπίπτει  με την ανάδειξη μιας νέας γενιάς ανθρώπων με
εντελώς διαφορετική νοοτροπία και καταβολές.
Παλαιά
γενιά
Οι ηγετικές προσωπικότητες των ξενικών κομμάτων
 είχαν βιώσει την Επανάσταση
 και η νοοτροπία τους, τα ιδανικά τους, οι απόψεις τους είχαν διαμορφωθεί  στην
προεπαναστατική περίοδο.
Νέα
γενιά
Για την αμέσως επόμενη γενιά,
η Επανάσταση ανήκε στην ιστορία.
Η γενιά αυτή βίωνε ραγδαίες αλλαγές λόγω των συχνών πολιτικών μεταβολών και της
οικονομικής και τεχνικής ανάπτυξης, που ακολουθούσαν πρωτόγνωρους ρυθμούς.
Η οικονομική και κοινωνική μεταβολή είχαν ως συνέπεια την εκ θεμελίων μεταβολή
της αντίληψης για τη ζωή. Οι άνθρωποι σταμάτησαν να ζουν όπως οι πρόγονοι τους.
Αυξήθηκε ο αστικός πληθυσμός, ο οποίος βρισκόταν πιο κοντά στα κέντρα λήψης
αποφάσεων και είχε μεγαλύτερη δυνατότητα ενημέρωσης για τις εξελίξεις.
Εντυπωσιακή ήταν επίσης και η μείωση των αναλφάβητων στον ανδρικό πληθυσμό. Η
σχετικά γρήγορη διάδοση της παιδείας αύξησε τις κοινωνικές εντάσεις. Οι απαιτήσεις
των ανθρώπων αυξήθηκαν. Ακόμη και οι ημιμαθείς άρχισαν να επικρίνουν τις
δυσλειτουργίες του κράτους και την καθυστέρηση σε σχέση με τις χώρες της Δύσης, ενώ
εντάθηκε η επιθυμία για συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα.
Η νέα γενιά δεν είχε τις εμπειρίες της προηγούμενης (τουρκοκρατία, επανάσταση,
αντιβασιλεία, βοήθεια των Δυνάμεων σε κρίσιμες στιγμές)
και αποστασιοποιήθηκε από τις αντιπαραθέσεις που κυριαρχούσαν στην
προηγούμενη γενιά και από τα κόμματα που τις εξέφραζαν.

6.  ελεύθερες εκλογές,
 φορολογική
μεταρρύθμιση με στόχο
την ελάφρυνση των
αγροτών,
 κρατικές επενδύσεις
σε έργα υποδομής,
 ίδρυση αγροτικών
τραπεζών,
 απλούστερη διοίκηση.
Η νέα γενιά
 ασκούσε έντονη κριτική στους
παλαιότερους
και φρονούσε ότι το συνταγματικό
πολίτευμα δεν μπορούσε να
αναπτυχθεί,
καθώς το εμπόδιζαν η Αυλή και ο ίδιος
ο βασιλιάς,
 τον οποίο θεωρούσε πολιτικά
ατάλαντο.
Περί τα τέλη της δεκαετίας του 1850
 έγινε φανερή μια συνολική
δυσαρέσκεια μεγάλων τμημάτων του
πληθυσμού λόγω
 της οικονομικής δυσπραγίας
και της δυσλειτουργίας του πολιτικού
συστήματος
 και συγκροτήθηκαν αντιπολιτευτικοί
όμιλοι με εκσυγχρονιστικά κατά
κύριο λόγο αιτήματα:
Τα αιτήματα αυτά εξέφρασε σε μεγάλο
βαθμό με την πολιτική του δράση ο
Αλέξανδρος Κουμουνδούρος.

7. Πορτρέτο από το περιοδικό
Νέος Αριστοφάνης με τον
Αλέξανδρο Κουμουνδούρο
(1817–1883).
Ο Κουμουνδούρος
καταγόταν από τη Μάνη,
σπούδασε νομικά στην
Αθήνα και από το 1853
εκλεγόταν βουλευτής
Μεσσηνίας. Στα 1857
και 1859 έγινε υπουργός
Οικονομικών. Έγινε
πρωθυπουργός πολλές
φορές.
Πορτρέτο από το περιοδικό
Νέος Αριστοφάνης με τον
Επαμεινώνδα Δεληγιώργη
(1829 –1879).
Ο Δεληγιώργης καταγόταν
από το Μεσολόγγι,
σπούδασε νομικά στην
Αθήνα και εργάστηκε
ως δικηγόρος και
δημοσιογράφος. Εκλέχτηκε
το 1859 βουλευτής Μεσολογγίου. Έγινε
πρωθυπουργός πολλές φορές.
 Χαρακτικό με τον
Μπενιζέλο Ρούφο (1795–
1868). Ο Ρούφος καταγόταν
από οικογένεια προεστών
στην Πάτρα. Πήρε μέρος στην
Ελληνική Επανάσταση και
έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο
στην εξέγερση ενάντια στον
Όθωνα στην Πάτρα. Όταν
έφυγε ο βασιλιάς, συμμετείχε
στην προσωρινή
διακυβέρνηση της χώρας μαζί
με το Δημήτριο Βούλγαρη και
τον Κωνσταντίνο Κανάρη.
 Πορτρέτο του Δημήτριου
Βούλγαρη (1802–1877). Ο
Βούλγαρης καταγόταν από τηνΎδρα.
Πήρε μέρος στην Ελληνική
Επανάσταση και ασχολήθηκε με την
πολιτική, κυρίως στην περίοδο του
Όθωνα. Πρωταγωνίστησε στο
κίνημα ενάντια στον Όθωνα το 1862
και αφού έφυγε ο βασιλιάς έγινε
πρόεδρος στην προσωρινή
κυβέρνηση.Ανάμεσα στο 1855 και
στο 1875 έγινε πρωθυπουργός οκτώ
φορές

8. Το Φεβρουάριο του 1862 η δυσαρέσκεια κατέληξε σε επανάσταση:
με αίτημα την απομάκρυνση του βασιλιά.
Στην
επανάσταση
συμμετείχαν
κατά κύριο λόγο:
 αξιωματικοί,
 άνεργοι απόφοιτοι πανεπιστημίου
 που δεν ήθελαν να εργαστούν στους κλάδους της αγροτικής και
βιοτεχνικής παραγωγής
και αισθάνονταν κοινωνικά αδικημένοι.
 Συμμετείχαν ακόμη και πολλά άτομα ανώτερων κοινωνικών
στρωμάτων,
 τα οποία ζητούσαν ευκαιρίες για ενεργότερη συμμετοχή στα πολιτικά
πράγματα.
ΕΞΩΣΗ Στις 12 Οκτωβοίου 1862 οΌθων αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα.
 Σκίτσο του 1862 από γερμανική εφημερίδα: Ο
Όθωνας με φουστανέλα φτάνει στο λιμάνι, όπου τον
περιμένει η Αμαλία, για να φύγουν. Στο πίσω μέρος οι
Έλληνες πανηγυρίζουν, και κάποιος έχει κρεμάσει μια
πινακίδα που γράφει «Προσωρινή κυβέρνηση».

9.  Το τελευταίο διάγγελμα
του Όθωνα στις 12
Οκτωβρίου 1862.
Έλληνες! Μετά τα τελευταία γεγονότα σε διάφορα μέρη του
βασιλείου και ιδίως στην πρωτεύουσα, πιστεύω ότι αν μείνω
στην Ελλάδα αυτό μπορεί να φέρει στους κατοίκους της
αιματηρές ταραχές […]. [Έτσι] αποφάσισα ν’ αναχωρήσω
από αυτό τον τόπο που αγάπησα και ακόμη αγαπώ και που
για την ευτυχία του δε σκέφτηκα εδώ και τριάντα χρόνια ούτε
φροντίδες ούτε κόπους. Απέφυγα κάθε επίδειξη και είχα
μπροστά στα μάτια μου μόνο τα αληθινά συμφέροντα της
Ελλάδας. Με όλες μου τις δυνάμεις προσπάθησα να ενισχύσω
την υλική και την ηθική της ανάπτυξη και έδειξα ιδιαίτερη
φροντίδα ώστε να υπάρχει δικαιοσύνη για όλους […].
Επιστρέφω στη γη που γεννήθηκα και λυπάμαι καθώς
σκέφτομαι τις συμφορές που απειλούν την αγαπητή μου
Ελλάδα έτσι όπως ήρθαν τα πράγματα. Παρακαλώ το
σπλαχνικό Θεό να φροντίζει για την τύχη της Ελλάδας.
Εκδόθηκε από το λιμάνι της Σαλαμίνας στις 12 Οκτωβρίου
1862. Όθωνας.
Διάγγελμα του Όθωνα, 1862.
Απόδοση στη σύγχρονη γλώσσα

11. ΘΕΜΑΤΑ
ΑΠΟ ΤΟ Κ.Ε.Ε.

12. ΘΕΜΑ1.Λαμβάνοντας υπόψη σας το κείμενο του βιβλίου σας και το περιεχόμενο του
παραθέματος:
α) Να παρουσιάσετε τα αιτήματα των οποίων εκφραστής υπήρξε ο Α. Κουμουνδούρος.
β) Να τεκμηριώσετε το περιεχόμενο της φράσης «ο Κουμουνδούρος είχε όλες τις αρετές που
πρέπει να στολίζουν έναν κοινοβουλευτικό άνδρα».
γ) Να αντιπαραθέσετε την κοινοβουλευτική συμπεριφορά του Κουμουνδούρου μ’ εκείνη του
Κωλέττη.
ΠΗΓΗ
Κουμουνδούρος ως ο πρώτος πολιτικός με συνείδηση κοινοβουλευτική
Ο Κουμουνδούρος μπορεί να θεωρηθεί ως ο πρώτος Έλληνας πολιτικός με συνείδηση
κοινοβουλευτική. Ήθελε η κυβέρνησή του να στηρίζεται στην πλειοψηφία των βουλευτών και γι’
αυτό, μιλώντας στην βουλή, προσπαθούσε να πείσει και όχι να δελεάσει όπως επιδίωκε ο
Δεληγιώργης. Εκτιμούσε την αγχίνοια του Βούλγαρη και σεβόταν την πατριαρχική νοοτροπία του,
αλλά αρνιόταν να υποταχθεί στον αυταρχισμό του. Συμπαθούσε το Δεληγιώργη, αλλά δεν τον
εμπιστευόταν, γι’ αυτό και δε συνεργάστηκε μαζί του. Εκτιμούσε τον Τρικούπη, αλλά και τον
αντιπαθούσε βαθύτατα, γι’ αυτό και τον χρησιμοποίησε μια και μόνη φορά. Ο Κουμουνδούρος είχε
όλες τις αρετές που πρέπει να στολίζουν ένα κοινοβουλευτικό άνδρα. Ψυχραιμία, ανεξικακία,
ελαστικότητα, προσαρμοστικότητα, καλή διάθεση, ευγένεια στους τρόπους, επιμέλεια,
εργατικότητα, επιμονή, όσο και υπομονή, πραότητα. Δεν θύμωνε και δεν λύπησε σχεδόν, κανένα,
γι’ αυτό και τον χαρακτήριζαν «γλυκύτατο». Με απόλυτη ευλάβεια τηρούσε όλους τους κανόνες
στο κοινοβουλευτικό παιχνίδι και δεν προσπάθησε ποτέ να βγει έξω από τα συνταγματικά πλαίσια.
Αυτό που δεν του πήγαινε ήταν να βρεθεί στην ίδια κυβέρνηση με το Βούλγαρη ...
Ι.Ε.Ε., τόμος ΙΓ΄, σ. 248

13. ΘΕΜΑ 2. Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου
σας, να προσδιορίσετε τους παράγοντες οι οποίοι οδήγησαν στην Επανάσταση του 1862.
ΠΗΓΗ 1
Ο Όθων, δεχθείς άκων την εγκαθίδρυσιν συνταγματικού πολιτεύματος, δεν είχε την διάθεσιν της πιστής
εφαρμογής αυτού. Ευθύς εξ’ αρχής, παραβιάζων το πνεύμα του Συντάγματος, ανεμίχθη εις έργα διοικητικά,
επεμβαίνων εις τας βουλευτικάς εκλογάς και προσπαθών εκδήλως να συγκεντρώση εις χείρας του περισσότεραν
εξουσίαν. Προ δε της αντιστάσεως, την οποίαν εύρισκε δεν εδίσταζεν, ως είναι ευνόητον, να λάβη μέτρα πιεστικά
κατά της ελευθερίας του τύπου και της ανεξαρτησίας των συνειδήσεων, τούθ’ όπερ εξήπτεν ακόμη περισσότερον
την κατ’ αυτού αντιπολίτευσιν και προητοίμαζε την πτώσιν του.
Ο βασιλεύς –όπως γράφει ο Ν. Δραγούμης (Αναμνήσεις, τομ. Β΄ σ. 122 επ.)- έρρεπε φύσει «προς το σύστημα της
συγκεντρώσεως», πολιτικοί δε, όπως ο Κωλέττης, «τελειοποιήσαντες αυτό, και τον Όθωνα ενεθάρρυναν εις
αυστηροτέραν εφαρμογήν και αυτοί εφήρμοσαν απηνέστερον... Η καταστολή της ελευθερίας των δημοκρατικών
Αρχών, η καταδίωξις του τύπου, η επέμβασις εις τας εκλογάς τας τε βουλευτικάς και τας των δήμων, η αποβολή
πάντων των οπωσούν ανεξάρτητον εχόντων το φρόνημα δημοσίων λειτουργών, και ιδίως των της Θέμιδος ... η
δια παντός τρόπου πίεσις της συνειδήσεως των δικαστών, η διαστροφή των νόμων, ταύτα, και άλλα εις έν μόνον
απέβλεπον, εις την σύμπτυξιν πάσης δυνάμεως εις χείρας της εξουσίας και την δι’ αυτής παγίωσιν κυβερνήσεως
πανισχύρου και διαρκούς. ...
Η προϊούσα κοινωνική εξέλιξις ενίσχυε το φιλελεύθερον και δημοκρατικόν πνεύμα, ούτως ώστε αι
απολυταρχικαί τάσεις να μη είναι ανεκταί και να υπονομεύεται τουναντίον δια συνεχούς δράσεως η βασιλεία του
Όθωνος. Βοηθούσης δε και της αναμίξεως των αντιπροσώπων των Προστατίδων Δυνάμεων εις την πολιτικήν
ζωήν της χώρας, η οποία δεν έπαυε κατά τα έτη της απολυταρχίας και της συνταγματικήςμοναρχίας,ηθέσιςτουΌθωνος
κατέστητόσονεπισφαλής,ώστεευκόλωςανετράπηδι’επαναστάσεως,μολονότιόπωςφαίνεται,δενημφεσβητούντοωρισμέναιαρεταίτουκαι
ανεγνωρίζετοηταύτισιςτηςηγεμονικήςτουφιλοδοξίαςπροςταεθνικάιδανικάτηςεποχήςεκείνης(ίδεκαιΖ.Παπαντωνίου,ΟΌθων,1934).
Α. Σβώλου,Τα ΕλληνικάΣυντάγματα, σσ. 79-80

14. ΠΗΓΗ 2
Για ολόκληρη την περίοδο της βασιλείας του Όθωνος ο ιστορικός Τρ. Ευαγγελίδης συνοψίζοντας
γράφει: ...»η μακρά βασιλεία αυτού αποτελεί την ιστορίαν της πάλης.. του έθνους προς τον
ηγεμόνα αυτού· του έθνους, ζητούντος να κυβερνηθή συμφώνως προς τα ήθη, τας παραδόσεις, τα
ένστικτα και δια των εγκριτοτέρων αυτού τέκνων, και του ηγεμόνος, επιδιώκοντος μετά ζήλου την
ιδέαν του να καταστήση την Ελλάδα τύπον ευρωπαϊκού κράτους, προς τούτο δε συγκετρούντος εν
εαυτώ πάσαν εξουσία και μεταχειριζομένου όργανα ή ξένους, ή πρόσωπα μετρίας σημασίας και
επιρροής».
Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΓ΄, σ. 199
ΠΗΓΗ 3
Ψήφισμα του Έθνους
Τα δεινά της Πατρίδος έπαυσαν. Άπασαι αι επαρχίαι και η πρωτεύουσα συνενωθείσα μετά του
στρατού έθεσαν τέρμα εις αυτά. Ως κοινή δε έκφρασις του Ελληνικού Έθνους ολοκλήρου
κηρύττεται και ψηφίζεται:
Η βασιλεία του Όθωνος καταργείται. Προσωρινή κυβέρνησις συνιστάται όπως κυβερνήση το
κράτος μέχρι συγκαλέσεως της Εθνικής συνελεύσεως, συγκειμέ-νη εκ των εξής πολιτών:
Δημητρίου Βούλγαρη Προέδρου, Κωνσταντίνου Κανάρη, Βενιζέλου Ρούφου. Εθνική συντακτική
συνέλευσις καλείται αμέσως προς σύνταξιν της Πολιτείας και εκλογήν ηγεμόνος.
Zήτω το Έθνος! ζήτω η Πατρίς!
Εγένετο εις Αθήνας εν έτει σωτηρίω 1862 και μηνί 8βρίου τη δεκάτη αυτού.
Ν. Μοσχονά, Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΓ΄, σ. 220

15. ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2003
Επισημαίνοντας χωρία των παρακάτω κειμένων και αξιοποιώντας τις ιστορικές γνώσεις σας, να εξηγήσετε τις
συνθήκες ανάδειξης της «νέας γενιάς» μετά την παρακμή των ξενικών κομμάτων και τα αιτήματα που αυτή
προέβαλε.
Μονάδες 25
Κείμενο Α΄
Περί το τέλος της βασιλείας του Όθωνος θα εμφανισθούν αι νέαι πολιτικαί δυνάμεις, προερχόμεναι εκ της
μετεπαναστατικής γενεάς, η οποία, εμποτισμένη με τας εξελισσομένας εις την Ευρώπην φιλελευθέρας ιδέας, θα
αναλάβη το έργον της ολοκληρώσεως της Δημοκρατίας. Αι δυνάμεις αυταί θα επιτύχουν και την έξωσιν του
Όθωνος (...).
Ο ελληνικός λαός, υπό την ηγεσίαν της μεταπελευθερωτικής γενεάς, διεξεδίκει αποφασιστικώς την πλήρη
ανεξαρτησίαν του. Οι επί κεφαλής της Επαναστάσεως του 1862 ήσαν νέοι επηρεασμένοι βαθύτατα από τας
φιλελευθέρας ιδέας. Εξ άλλου κατά την διαρρεύσασαν τριακονταετίαν, η πληθυσμική σύνθεσις της Ελλάδος είχεν
υποστή τοιαύτην εξέλιξιν (...) ώστε υφίσταντο, πλέον, νέα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά δεδομένα. Ακόμη
και η αναλογία μεταξύ πληθυσμού της υπαίθρου και αστικών κέντρων είχεν ουσιωδώς μεταβληθή εις βάρος του
πρώτου. Τέλος, είχεν αρχίσει να διαμορφούται ηγετική τάξις, τελείως διάφορος της προελθούσης εκ του αγώνος
της ανεξαρτησίας.
Γρηγόριος Δαφνής, Τα ελληνικά πολιτικά κόμματα, 1821-1961, σσ. 54 και 59.
Κείμενο Β΄
Μετά το τέλος του Κριμαϊκού Πολέμου (…), το αντιδυναστικό ρεύμα δυνάμωσε, για να κορυφωθεί κατά την
τριετία 1859-1862. Με αφορμή διώξεις εναντίον φιλελεύθερων διανοουμένων, όπως ο Αλεξ. Σούτσος
(Φεβρουάριος 1859), και με ενεργό συμμετοχή της «χρυσής» φοιτητικής νεολαίας της εποχής (…) η αντιπολίτευση
κατά του Όθωνα γενικεύτηκε, παρασέρνοντας μια πλειάδα ετερογενών πολιτικών και στρατιωτικών στοιχείων
που, για διαφορετικούς λόγους, επιζητούσαν την απομάκρυνση της δυναστείας.
Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, Εισαγωγή στην ελληνική συνταγματική ιστορία, σ. 71.

16. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2008
Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφέρετε τους
παράγοντες οι οποίοι οδήγησαν στην επανάσταση του 1862 και την έξωση τουΌθωνα.
Μονάδες 25
«Ο Όθων, δεχθείς άκων1 την εγκαθίδρυσιν συνταγματικού πολιτεύματος, δεν είχε την διάθεσιν της πιστής
εφαρμογής αυτού. Ευθύς εξ αρχής, παραβιάζων το πνεύμα του Συντάγματος, ανεμίχθη εις έργα διοικητικά,
επεμβαίνων εις τας βουλευτικάς εκλογάς και προσπαθών εκδήλως να συγκεντρώση εις χείρας του περισσοτέραν
εξουσίαν. Προ δε της αντιστάσεως, την οποίαν εύρισκε δεν εδίσταζεν, ως είναι ευνόητον, να λάβη μέτρα πιεστικά
κατά της ελευθερίας του τύπου και της ανεξαρτησίας των συνειδήσεων, τούθ’ όπερ εξήπτεν ακόμη περισσότερον
την κατ’ αυτού αντιπολίτευσιν και προητοίμαζε την πτώσιν του.
Ο βασιλεύς −όπως γράφει ο Ν. Δραγούμης (Αναμνήσεις, τομ. Β΄ σ. 122)− έρρεπε2 φύσει «προς το σύστημα της
συγκεντρώσεως», πολιτικοί δε, όπως ο Κωλέττης, «τελειοποιήσαντες αυτό, και τον Όθωνα ενεθάρρυναν εις
αυστηροτέραν εφαρμογήν και αυτοί εφήρμοσαν απηνέστερον3... Η καταστολή της ελευθερίας των δημοκρατικών
Αρχών, η καταδίωξις του τύπου, η επέμβασις εις τας εκλογάς τας τε βουλευτικάς και τας των δήμων, η αποβολή
πάντων των οπωσούν4 ανεξάρτητον εχόντων το φρόνημα δημοσίων λειτουργών, και ιδίως των της Θέμιδος5 ... η
διά παντός τρόπου πίεσις της συνειδήσεως των δικαστών, η διαστροφή των νόμων, ταύτα, και άλλα εις εν μόνον
απέβλεπον, εις την σύμπτυξιν πάσης δυνάμεως εις χείρας της εξουσίας και την δι’ αυτής παγίωσιν κυβερνήσεως
πανισχύρου και διαρκούς. ...
Η προϊούσα6 κοινωνική εξέλιξις ενίσχυε το φιλελεύθερον και δημοκρατικόν πνεύμα, ούτως ώστε αι
απολυταρχικαί τάσεις να μη είναι ανεκταί και να υπονομεύεται τουναντίον διά συνεχούς δράσεως η βασιλεία του
Όθωνος. Βοηθούσης δε και της αναμίξεως των αντιπροσώπων των Προστατίδων Δυνάμεων εις την πολιτικήν
ζωήν της χώρας, η οποία δεν έπαυε κατά τα έτη της απολυταρχίας και της συνταγματικής μοναρχίας, η θέσις του
Όθωνος κατέστη τόσον επισφαλής7, ώστε ευκόλως ανετράπη δι’ επαναστάσεως, μολονότι όπως φαίνεται, δεν
ημφεσβητούντο ωρισμέναι αρεταί του και ανεγνωρίζετο η ταύτισις της ηγεμονικής του φιλοδοξίας προς τα εθνικά
ιδανικά της εποχής εκείνης (ίδε και Ζ. Παπαντωνίου,ΟΌθων, 1934)».
Α. Σβώλου, Τα Ελληνικά Συντάγματα, σσ. 79-80.
1. άκων: χωρίς τη θέλησή του 2. έρρεπε: έτεινε 3. απηνέστερον: πιο σκληρά 4. οπωσούν: κατά κάποιο τρόπο,
κάπως
5. λειτουργών τηςΘέμιδος: δικαστών και δικηγόρων

17. ΟΜΟΓΕΝΩΝ 2009
Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να
αναφέρετε τους λόγους ανάδειξης (μονάδες 17) και τα αιτήματα (μονάδες 8) της «νέας γενιάς» στην
περίοδο της συνταγματικής μοναρχίας.
Μονάδες 25
ΚΕΙΜΕΝΟ
Έκτος από το Πανεπιστήμιο Αθηνών που ιδρύθηκε το 1837 δημιουργήθηκαν 190 δημοτικά, 31
αποκαλούμενα ελληνικά σχολεία καϊ τέσσερα γυμνάσια. Μεταξύ 1837 και 1857, 3.182 φοιτητές
απέκτησαν στην Αθήνα διπλώματα, ενώ το ποσοστό όσων γνώριζαν γραφή και ανάγνωση
αυξήθηκε μέχρι το 1840 στο 40% του ανδρικού πληθυσμού, ηλικίας άνω των 5 ετών. [...] Ή σχετικά
ταχύρρυθμη εξάπλωση της μόρφωσης αύξησε τις εντάσεις στην κοινωνία. Για τους απόφοιτους
του Πανεπιστημίου, ιδιαίτερα τους νομικούς, ίσχυε σε σχέση με την επαγγελματική προοπτική το
ίδιο όπως και για όλους τους άλλους: ή πίεση για μια θέση στο δημόσιο μεγάλωνε. Επίσης
μεγάλωναν οι ατομικές απαιτήσεις για το επίπεδο ζωής, οι μορφωμένοι καθώς και οι
μισομορφωμενοι άρχισαν να ενοχλούνται από την ανεπάρκεια των συνθηκών στην Ελλάδα, τη
γενική καθυστέρηση σε σχέση με τις χώρες της Δύσης, και ή επιθυμία για συμμετοχή στις
πολιτικές διαδικασίες ενίσχυε τη γενική δυσαρέσκεια. Φαίνεται ότι στην περίπτωση της Ελλάδας
επιβεβαιώνεται ή υπόθεση ότι ή διαδικασία της γρήγορης εξάπλωσης της στοιχειώδους
μόρφωσης συμπίπτει με την περίοδο πολιτικής αστάθειας και ότι κατά πάσα πιθανότητα ενισχύει
αυτή την αστάθεια.
Gunnar Hering, Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936 τόμος Α', Μ.Ι.Ε.Τ. (Αθήνα 2004), σσ. 340,
341.

18. ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010
Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, να
απαντήσετε στο ερώτημα:
Ποιες συνθήκες διαμόρφωσαν τη «νέα γενιά» ανθρώπων μετά την παρακμή των ξενικών
κομμάτων;
Μονάδες 25
Κείμενο
«[...] Τὰ χρόνια αὐτὰ χαρακτηρίζονται κυρίως ἀπὸ τὶς σοβαρὲς προσπάθειες οἰκονομικῆς
ἀνασυγκροτήσεως τῆς χώρας, ποὺ εἶχε ἀρχίσει νὰ διαφαίνεται ἤδη ἀπὸ τὴν προηγούμενη διετία.
Ἡ μεταστροφὴ τῆς κοινῆς γνώμης, συνέπεια τῶν ἀπρόβλεπτων συνθηκῶν, ποὺ ἐπέβαλε στὴν
Ἑλλάδα ἡ διεθνὴς πολιτική, σὲ ἀντίθεση πρὸς τὸ δημόσιο αἴσθημα, ἡ πρόσκαιρη ἐγκατάλειψη
μεγαλεπήβολων ὀνείρων γιὰ μιὰ ἀπαρχὴ ἀπελευθερώσεως τῶν ὑπόδουλων ἀκόμη Ἑλλήνων,
ἐπέβαλλαν στὰ χρόνια μετὰ τὸν Κριμαϊκὸ πόλεμο τὴν ἀνάγκη νὰ ἀναζητηθεῖ διέξοδος πρὸς μιὰ
ἄλλη κατεύθυνση, πρὸς τὴν οἰκονομικὴ ἀνὰπτυξη τῆς χώρας. Οἱ Ἕλληνες συνειδητοποίησαν ὅτι
ἔπρεπε νὰ ἀξιοποιήσουν ὅ,τι εἶχαν στὰ χέρια τους παρὰ νὰ περιμένουν τὴν πραγματοποίηση τῶν
ὀνεὶρων τους, ποὺ ἔτσι ἢ ἀλλιῶς ἀναβάλλονταν ἢ ματαιώνονταν. Τὰ στενὰ σύνορα, μέσα στὰ
ὁποῖα ἦταν καταδικασμένοι νὰ ζοῦν, τοὺς ἀποστεροῦσαν ἀπὸ μιὰ ἐπάρκεια πλουτοπαραγωγικῶν
πηγῶν. Ἔπρεπε συνεπῶς ἡ πολιτικὴ ἀντιμετώπιση τοῦ προβλήματος νὰ δώσει τὴ θέση της στὴν
οἰκονομική. Ἔτσι ἡ χώρα ἄρχισε νὰ προοδεύει ὑλικὰ καὶ αὐτὸ ἦταν μιὰ ἀπάντηση στὸ ἀδιέξοδο
ποὺ βρέθηκε ὡς πρὸς τὴ διεθνή της θέση.»
Δημητρακόπουλος, Οδ., «Στροφή της κυβερνητικής πολιτικής προς την εσωτερική ανάπτυξη της
χώρας», Ιστορία του ΕλληνικούΈθνους, τ. ΙΓ΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1977, σ. 172.

19. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Ποιες οι διαφορές ανάμεσα στην παλιά και τη νέα γενιά πολιτών και πολιτικών;
2. Ποια τα αιτήματα των αντιπολιτευτικών ομίλων που συγκροτήθηκαν;
3. Η επανάσταση του 1862 : κύριο αίτημα, υποστηρικτές, κατάληξη.
4. α) Να περιγράψετε το πολιτικό κλίμα το οποίο εξέθρεψε την επανάσταση του 1862.
β) Να προσδιορίσετε σε λίγες γραμμές τις συνέπειες της επανάστασης του 1862
στην πολιτική ζωή της Ελλάδας. Να περιγράψετε το πολιτικό κλίμα που
προετοίμασε την επανάσταση του 1862.