ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1930) Γ. Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΜΟΝΑΡΧΙΑΣ ΤΟΥ ΟΘΩΝΑ (1833-1862)

1. Γ. Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΚΑΤΑΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟΤΗΣ ΜΟΝΑΡΧΙΑΣΤΟΥΟΘΩΝΑ (1833-1862)
1. Η ΠΡΟΝΟΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΟΘΩΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ
Μπακάλης Κώστας : history-logotexnia.blogspot.com
 Άποψη του λιμανιού του Πειραιά το 1837
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/co
mmons/9/90/Piraeus_1837.JPG

2. Κατά την περίοδο της μοναρχίας του Όθωνα, το κράτος ασχολήθηκε σοβαρά με το ζήτημα της αποκατάστασης των
προσφύγων. Με σειρά διαταγμάτων προβλεπόταν η ίδρυση νέων προσφυγικών συνοικισμών, γεγονός που
αποκάλυπτε τις προθέσεις της πολιτείας για την ενίσχυση της εθνικής συνοχής. Το οθωνικό κράτος προσέβλεψε
μάλιστα στο προσφυγικό στοιχείο, καθώς οι μορφωμένοι πρόσφυγες, κυρίως της Μικράς Ασίας και της
Κωνσταντινούπολης, κάλυπταν καλύτερα τις ανάγκες της κρατικής διοίκησης.
Κατά την περίοδο αυτή, δραστηριοποιήθηκαν ιδιαίτερα οι Χίοι, οι Ψαριανοί, οι Μακεδόνες και οι Κρήτες πρόσφυγες για
την αποκατάστασή τους.
Στους Χίους πρόσφυγες παραχωρήθηκε το 1835 ο δεξιός τομέας της σχεδιαζόμενης πόλης του Πειραιά, για να κτίσουν
εκεί τα σπίτια τους.
Στο αίτημα των Ψαριανών ανταποκρίθηκε η κυβέρνηση το 1836. Και πρωτύτερα είχαν γίνει κρατικές παρεμβάσεις για
την ίδρυση συνοικισμού των Ψαριανών στην Ερέτρια, αλλά δεν απέδωσαν, περισσότερο λόγω διαφωνιών για τη θέση
και τη διανομή των οικοπέδων. Δινόταν για οικοδόμηση όλη η παραθαλάσσια περιοχή της Ερέτριας και παρεχόταν στο
δήμο Ψαριανών το δικαίωμα να διαχειριστεί ελεύθερα την εθνική γη του συνοικισμού.
Προσπάθειες για να ιδρύσουν δικό τους συνοικισμό στα χρόνια του Όθωνα κατέβαλαν και οι Μακεδόνες πρόσφυγες.
Από την Ελευσίνα, όπου βρίσκονταν, ζήτησαν και πέτυχαν να ιδρύσουν συνοικισμό στη Στερεά Ελλάδα, στην περιοχή
της Αταλάντης. Ο συνοικισμός τους πήρε το όνομα «Νέα Πέλλα» και εκεί εγκαταστάθηκαν αρχικά 70 οικογένειες.
Για τους Κρήτες πρόσφυγες, που είχαν εγκατασταθεί σε περιοχές της Πελοποννήσου, εκδόθηκαν διατάγματα που
προωθούσαν το συνοικισμό τους στη Μήλο, τη Μεσσηνία και την Αργολίδα.
Για τους Σουλιώτες οι αναβολές δεν είχαν ούτε τώρα τέλος. Αποφασίστηκε το 1837 η ίδρυση συνοικισμού τους στο
Αντίρριο, η οποία όμως δεν πραγματοποιήθηκε. Σοβαρότερη φαίνεται ότι ήταν η προσπάθεια ίδρυσης ενός
συνοικισμού Ηπειρωτών στην Κυλλήνη το 1840. Άλλοι Ηπειρώτες και Σουλιώτες εγκαταστάθηκαν στη Ναύπακτο.
Αίτημα ίδρυσης συνοικισμού υπέβαλαν και ο Κάσιοι πρόσφυγες το 1838, οι οποίοι επιδίωξαν να μεταναστεύσουν στην
Αμοργό.
Με διατάγματα ιδρύθηκαν επίσης συνοικισμοί, οι οποίοι ήταν συνέπεια εσωτερικής μετανάστευσης, όπως των
Μανιατών στο Πεταλίδι της Μεσσηνίας, των Υδραίων στον Πειραιά και αργότερα των Καρυστίων στην Οθωνούπολη
της Εύβοιας.
Επιδιώξεις
οθωνικής
μοναρχίας
Ιδιαίτερη ενεργοποίηση
προσφύγων
ΠΕΡΙΟΧΕΣ
ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
Χίοι πρόσφυγες
Ψαριανοί
πρόσφυγες
Μακεδόνες
πρόσφυγες
Κρήτες
πρόσφυγες
Σουλιώτες –
Ηπειρώτες
Κάσιοι
πρόσφυγες
Συνοικισμοί ως
απόρροια εσωτερικής
μετανάστευσης

3. Η πρόνοια για τους πρόσφυγες κατά την Οθωνική περίοδο

4. ▲ Συνθήκη του Λονδίνου (1832)
Οι εκπρόσωποι των Μεγάλων Δυνάμεων αποφασίζουν για
τα σύνορα του ελληνικού κράτους. Τοιχογραφία Αθήνα,
Βουλή των Ελλήνων
 Πώς περιγράφεται ο τίτλος του βασιλιά της Ελλάδας;
Πώς ονομάζεται το πολίτευμα όπως προκύπτει από τον
τίτλο του βασιλιά; Σε ποιες γλώσσες είναι γραμμένο το
διάταγμα;
 Τι σας θυμίζει η υποδοχή του Όθωνα; Ποιος τον επέλεξε για
μονάρχη της Ελλάδας; Και η Α΄ Εθνοσυνέλευση που προέβλεπε
«αβασίλευτη Δημοκρατία»; Τι απέγιναν οι αποφάσεις της;
Γιατί; Τι περίμενε από το νεαρό βασιλιά ο ελληνικός λαός;
Ποιες νομίζετε ήταν οι προθέσεις του;
 Πώς από την αβασίλευτη Δημοκρατία που ψήφισε
η Α΄ Εθνοσυνέλευση (1822) φτάσαμε στην «Απόλυτη
Μοναρχία» (1835;)

5.  Πορτραίτο του Όθωνα. Έργο του Γιόζεφ
Καρλ Στίλερ. Με τη συνθήκη της 7ης Μαΐου
1832 ο Όθωνας αναγορεύθηκε βασιλιάς
της Ελλάδας και το νέο ελληνικό κράτος
χαρακτηρίστηκε μοναρχικό.
 Η αγγλική φρεγάδα «Μαδαγασκάρη» που έφερε τον Όθωνα στην Ελλάδα αγκυροβόλησε στο λιμάνι του
Ναυπλίου, στις 30 Ιανουαρίου 1833. Στις 6 Φεβρουαρίου ο Όθων αποβιβάσθηκε, ενώ στην παραλία είχαν
παραταχθεί μονάδες τακτικού στρατού και είχε συγκεντρωθεί πλήθος κόσμου. Επάνω: Η αποβίβαση του
Όθωνος (Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, σ.32.

6. Κατά την περίοδο της μοναρχίας του Όθωνα, το
κράτος ασχολήθηκε σοβαρά με το ζήτημα
της αποκατάστασης των προσφύγων.
• Με σειρά διαταγμάτων προβλεπόταν
✓η ίδρυση νέων προσφυγικών
συνοικισμών,
• γεγονός που αποκάλυπτε τις προθέσεις
της πολιτείας
✓για την ΕΝΙΣΧΥΣΗ της ΕΘΝΙΚΗΣ
ΣΥΝΟΧΗΣ.
Το οθωνικό κράτος
προσέβλεψε μάλιστα στο
προσφυγικό στοιχείο,
• καθώς οι μορφωμένοι
πρόσφυγες,
▪ κυρίως της Μικράς Ασίας
▪ και της
Κωνσταντινούπολης,
κάλυπταν καλύτερα τις
ανάγκες της κρατικής
διοίκησης.
Κατά την περίοδο αυτή,
δραστηριοποιήθηκαν
ιδιαίτερα
▪ οι Χίοι,
▪ οι Ψαριανοί,
▪ οι Μακεδόνες
• και οι Κρήτες πρόσφυγες
για την αποκατάστασή
τους.

7. .

8. Παραχώρηση γης σε Κρήτες πρόσφυγες
ΝΟΜΟΣ ΡΙΔ'
Περί αποικισμού των Κρητών
ΟΘΩΝ ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Ψηφισάμενοι ομοφώνως μετά της Βουλής και της Γερουσίας απεφασίσαμεν και
διατάττομεν.
Αρθρον 1. Εις τους αποικήσαντας εν τη Ελλάδι Κρήτας και λαβόντας γαίας δυνάμει του
υπ' αρ. ΚΔ' ψηφίσματος του Κυβερνήτου, ή των από 13 και 18 Οκτωβρίου 1834 Βασιλ.
Διαταγμάτων περί συνοικισμού των Κρητών εις Μινώαν και Μεθώνην θέλουν
παραχωρηθή τα έγγραφα ιδιοκτησίας, εις όσους εκ των μεταναστευσάντων ήδη δεν
έλαβον εισέτι γαίας θέλουν παραχωρηθή εις εκάστην οικογένειαν 30-35 στρέμματα γης,
αναλόγως των μελών αυτής• αλλά προς τούτον τον σκοπόν θέλουν χρησιμεύσει προ
πάντων εκείναι αι γαίαι, αίτινες ή κατέχονται από Κρήτας καθ' υπέρβασιν των όρων
των προσδιορισμένων από το ψήφισμα του Κυβερνήτου και τα Βασιλικά Διατάγματα, ή
εγκατελείφθησαν απ' αυτούς- εάν δεν ήθελον εξαρκέσει αύται, θέλουν παραχωρηθή και
εκ των διαθεσίμων εθνικών γαιών, επιφυλαττομένων των όρων του από 24 Ιουνίου
1843 νόμου υπέρ των γεωργών...
Άρθρον 3. Κατά την Μήλον και Μινώαν, όπου δεν υπάρχουν διαθέσιμοι εθνικαί γαίαι,
θέλουν παραχωρηθή εις τους αποίκους και εκ των γαιών των παρακειμένων Μονών,
αποζημιουμένου του εκκλησιαστικού ταμείου δι' άλλων εθνικών γαιών ίσης αξίας.
Άρθρον 4. Εις εκάστην των εν Μήλω και εν Μινώα νεοσυνοικισθησομένων οικογενειών
θέλει παραχωρηθή δι' εξόδων της Κυβερνήσεως εις οικίσκος αξίας όχι ανωτέρας των
300 δραχμών, εις βους και τ' αναγκαία γεωργικά εργαλεία προς καλλιέργειαν των
γαιών αυτών.
Εν Αθήναις την 15 Σεπτεμβρίου 1848

9. Με διατάγματα ιδρύθηκαν επίσης συνοικισμοί,
▪ οι οποίοι ήταν ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ
ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ,
 όπως των ΜΑΝΙΑΤΩΝ στο
ΠΕΤΑΛΙΔΙ της ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ,
 των ΥΔΡΑΙΩΝ στον ΠΕΙΡΑΙΑ
 και αργότερα των ΚΑΡΥΣΤΙΩΝ
στην ΟΘΩΝΟΥΠΟΛΗ της ΕΥΒΟΙΑΣ.

10.  Πίνακας του Peter von Hess.Ο Όθων έφτασε στην Αθήνα την 1η Δεκεμβρίου του 1834. Στην είσοδο της πόλης τον
υποδέχτηκαν οι Αρχές, αρχιερείς και πλήθος λαού που τον συνόδευσαν ως την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (Θησείο),
όπου έγινε δοξολογία. Εικονογράφηση: Ο Όθων μπροστά στο Θησείο κατά τη διάρκεια της δοξολογίας (Μόναχο,
Βαυαρική Κρατική Πινακοθήκη) Πηγή: www.lifo.gr
Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ
ΑΠΟ ΤΟ ΝΑΥΠΛΙΟ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ
ΤΟ 1934 ΕΠΗΡΕΑΣΕ ΤΗΝ
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΟΘΩΝΙΚΗΣ
ΜΟΝΑΡΧΙΑΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ
ΤΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΤΟΥ ΛΙΜΑΝΙΟΥ ΤΗΣ
ΝΕΑΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ, ΔΗΛΑΔΗ ΤΟΥ
ΠΕΙΡΑΙΑ.
1. Στους Χίους πρόσφυγες
παραχωρήθηκε το 1835 ο
δεξιός τομέας της
σχεδιαζόμενης πόλης του
Πειραιά, για να κτίσουν
εκεί τα σπίτια τους.
2. Με διατάγματα
ιδρύθηκαν επίσης
συνοικισμοί, οι οποίοι
ήταν συνέπεια
εσωτερικής
μετανάστευσης, όπως
των Υδραίωνστον Πειραιά.

11. ΘΕΜΑΤΑ Κ.Ε.Ε.

12. ΘΕΜΑ 1
ΠΗΓΗ 1
Ο εποικισμός του Πειραιά
Η δημιουργία του Πειραιά ήταν προϊόν πολιτικής απόφασης άρρηκτα συνδεδεμένης με τη μεταφορά της πρωτεύουσας του ελληνικού κράτους στην
Αθήνα. Η κυβέρνηση προσέφερε κίνητρα στους Χιώτες - εγκατεστημένους τότε στην Ερμούπολη - δηλαδή φθηνή εθνική γη, διαιρεμένη σε μικρά
οικοδομήσιμα οικόπεδα.
...........................................................................................................................
Το κυριότερο γνώρισμα [της χιακής μετανάστευσης από την Ερμούπολη στον Πειραιά] ήταν ότι η μετάβαση στη νέα πόλη είχε τη μορφή επενδυτικού
σχεδίου, και υπό αυτό το καθεστώς τη διαπραγματεύτηκαν οι ερμουπολίτες Χιώτες.
(...) Οι Χιώτες έποικοι της Ερμούπολης συνέδεαν τη μετάβαση στον Πειραιά με τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Αθήνα, και κατά συνέπεια με τις
προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης που παρουσίαζε το λιμάνι. (...) Η μετάβασή τους, πέρα από τις προσφορές φθηνής γης από την πλευρά της
κυβέρνησης, συνδεόταν από αυτούς και με άλλες δεσμεύσεις, που εξασφάλιζαν το εμπορικό μέλλον της περιοχής: ατέλεια λιμένος, κατασκευή
λοιμοκαθαρτηρίου, συστήματος διαμετακομίσεως, κατασκευή αποθηκών, δικαίωμα για ίδρυση τοπικής τράπεζας κ.λ.π., δηλαδή με τον εξοπλισμό
μιας εμπορικής πόλης. (...) Συνδεόταν ακόμα με την προσέλκυση των πλούσιων Χίων της διασποράς για επενδύσεις, ή ακόμα και για εγκατάσταση
στον Πειραιά.
Βάσιας Τσοκόπουλος, Ο Πειραιάς του 19ου αι. ως προσφυγούπολη, στο συλ. τόμο «Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα, οι προσφυγουπόλεις στην
Ελλάδα», Επιστημονικό Συμπόσιο 11 και 12 Απριλίου 1997, σσ. 181-185.
ΠΗΓΗ 2
Παραχώρηση οικοπέδων σε Χίους
ΔΙΑΤΑΓΜΑ
Περί παραχωρήσεως οικοπέδων κατά τον Πειραιά εις τους Χίους
ΟΘΩΝ ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Λαβόντες υπ' όψιν τα άρθρα 7 και 9 του από 2(14) Δεκέμβριου Π.Ε. διατάγματος, απεφασίσαμεν και διετάξαμεν τα εφεξής.
Άρθρον 1. Οι δι' οικοδομήν τόποι οι κείμενοι εις εκείνο της νεοκατασκευασθησομένης πόλεως του Πειραιώς, το μέρος το οποίον διαφυλάττεται δια
τους Χίους επί της προς δεξιάν από της εισόδου εις αυτήν πλευράς, παραχωρούνται αυτοίς από την Κυβέρνησιν εν τω διαστήματι του 1825 εξ ανά
μίαν δραχμήν ο τετραγωνικός πήχυς, εάν το πρόσωπον του κατασκευασθησομένου κτιρίου αποβλέπη προς την ακτήν ή προς μεγάλην τινά οδόν ή
προς δημοσίαν πλατείαν και ανά πεντήκοντα λεπτά ο τετραγωνικός πήχυς, εάν το πρόσωπον τούτων βλέπη εις πλαγίαν οδόν.
... Αρθρον 5. Όλαι αι αρχαιότητες, όσαι ήθελον ανευρεθή είτε επί, είτε υπό της επιφανείας των παρά της Κυβερνήσεως παραχωρηθησομένων τόπων,
μένουσι πλήρης ιδιοκτησία αυτής.

13. ... Αρθρον 8. Το δεξιόν μέρος της νέας πόλεως Πειραιώς διαφυλάττεται δια τους Χίους μόνον επί τη υποθέσει του έγκαιρου σχηματισμού του δήμου
αυτών και μόνον δια τα έτη 1835, 36, 37. Παρελθόντος του χρόνου πας τις έχει το δικαίωμα ν' αποκτήση τόπον δι' οικοδομήν επί της δεξιάς
πλευράς του Πειραιώς.
Ακολούθως θέλομεν προσδιορίσει τας συμφωνίας, καθ' ας θα παραχωρώνται κατά τα έτη 1836, 1837, εις τους Χίους, μετά δε την εποχήν ταύτην
και εις άπαντας, οι δι' οικοδομήν τόποι.
... Εν Ναυπλίω, την 24 Ιανουαρίου (5 Φεβρουαρίου) 1835
ΕΝ ΟΝΟΜΑΤΙ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ Η ΑΝΤΙΒΑΣΙΛΕΙΑ
Με βάση τα πιο πάνω παραθέματα, να απαντήσετε στα εξής ερωτήματα:
α) Ποια ήσαν τα κίνητρα που δόθηκαν εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης προς τους Χίους της Ερμούπολης για να εποικήσουν τον Πειραιά;
β) Για ποιο λόγο δέχτηκαν οι Χίοι αυτόν τον εποικισμό;
Μέχρι την ενηλικίωση του Όθωνα η διακυβέρνηση του κράτους ανατέθηκε σε μια επιτροπή Βαυαρών αξιωματούχων, που
διόρισε ο πατέρας του  Αντιβασιλεία.
Τα κυριότερα μέλη της ήταν:
Άρμανσμπεργκ: Πρωθυπουργός &
υπουργός Εξωτερικών.
Μάουρερ: Εκπαίδευση, δικαιοσύνη &
εκκλησία.
Χάιντεκ:
Ένοπλες δυνάμεις.

14. ΘΕΜΑ 2ΠΗΓΗ 1
ΔΙΑΤΑΓΜΑ
Περί του συνοικισμού των Ψαριανών εις Ερέτριαν.
ΟΘΩΝ
ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ
ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Επειδή μ’ όλας τας παραχωρήσεις, τας οποίας μέχρι τούδε εκάμαμεν δια να ενισχύσωμεν τον συνοικισμόν των Ψαρριανών εις Ερέτριαν, η επιθυμία
Μας αύτη δεν επραγματοποιήθη· μεταξύ δε άλλων αιτιών ήτο και αι περί θέσεως και εκλογής οικοπέδων διαφωνίαι· επομένως θέλοντες να
εξομαλύνωμεν και αυτήν την δυσκολίαν, και να δώσωμεν δι’ ιδιαιτέρων παραχωρήσεων νέα δείγματα του πόσον επιθυμούμεν να ίδωμεν τους
γενναίους τούτους προμάχους της Ελλάδος αποκατεστημένους (...) αποφασίζομεν.
1. Η παραθαλάσσιος γραμμή συγκειμένη από 10 τετράγωνα, παραχωρείται ολόκληρος ως προικοδότησις εις τον δήμον των Ψαρριανών, όστις θέλει
λάβει εις εξουσίαν του, αφού συστηθή εις Ερέτριαν. (...) Μένει έπειτα εις την διοίκησιν της κοινότητος να εύρη τον ωφέλιμον τρόπον της διαχειρήσεως
των γαιών τούτων δι’ εκποιήσεως ή ενοικιάσεως (...).
Όσοι λαβόντες γήπεδον εις αυτό το μέρος κατά την πρώτην ή την δευτέραν κλήρωσιν έκτισαν εις αυτό, θέλουν το παραχωρήσει επίσης εις τον δήμον,
όστις χρεωστεί να τους αποζημιώση δια την οικοδομήν.
Τα εκ της εκποιήσεως ή της ενοικιάσεως των γηπέδων αυτών συναχθέντα χρήματα θέλουν χρησιμεύσει εις ανέγερσιν σχολείου (...).
2. Αι προλαβούσαι κληρώσεις ακυρούνται (...).
3. Δίδεται προθεσμία εξ εβδομάδων, αφ’ ης ημέρας δημοσιευθή το παρόν διάταγμα, δια να παρουσιάσουν τας αναφοράς των (...) όσοι των
Ψαρριανών επιθυμούν να λάβουν γήπεδον και να οικοδομήσουν εις Ερέτριαν (...).
10. Η μέχρι τούδε δημογεροντία των Ψαρριανών διορίζεται οικιστική επιτροπή, χρέος της οποίας είναι να διευθύνη τον συνοικισμόν, να διαλύη τας
διαφωνίας και να εξομαλύνη τας δυσκολίας (...).
14. Επιθυμούντες να ίδωμεν τους εν τη υπηρεσία Ημών ευρισκομένους Ψαρριανούς να δώσουν το παράδειγμα του συνοικισμού εις Ερέτριαν,
συγκατανεύομεν να δοθή ως προπληρωμή εις έκαστον των εν τω εσωκλείστω καταλόγω εμπεριεχομένων αξιωματικών δάνειον 500 δραχμών (...).
Εν Αθήναις, την 3 (15) Ιουλίου 1836
Εν ονόματι και κατ’ ιδιαιτέραν διαταγήν της Αυτού
Μεγαλειότητος του Βασιλέως
Το Υπουργικόν Συμβούλιον
Πηγή το βιβλίο του Απ. Βακαλόπουλου, Πρόσφυγες και Προσφυγικόν Ζήτημα κατά την Επανάστασιν του 1821,
Ιστορική Μελέτη, Εν Θεσσαλονίκη 1939, σσ. 165-168.

15.  Το πολεοδομικό σχέδιο της Ερέτριας
(1834), όπου εγκαταστάθηκαν οι
Ψαριανοί (αρχιτέκτων Ed. Schaubert)
ΠΗΓΗ 2
Το πολεοδομικό σχέδιο της Ερέτριας
Με βάση τα στοιχεία που θα αντλήσετε από το βιβλίο σας και τα πιο πάνω παραθέματα, να επισημάνετε:
α) τους λόγους για τους οποίους η ελληνική κυβέρνηση επιθυμεί να αποκαταστήσει τους Ψαριανούς,
β) τα μέτρα που λαμβάνονται και τα κίνητρα που παρέχονται από την κυβέρνηση του Όθωνα, ώστε να διευθετηθεί το εν λόγω θέμα.

16. ΘΕΜΑ 3ΠΗΓΗ
Οι Μακεδόνες κτίζουν τη Νέα Πέλλα
[Οι Μακεδόνες] επί του Κυβερνήτου είχον μεταφερθή εκ των Βορείων Σποράδων εις την Μεγαρίδα, όπου ωργανώθησαν στρατιωτικώς και οπόθεν
έδρασαν δια την απελευθέρωσιν της Στερεάς Ελλάδος. Επόμενον λοιπόν ήτο να επιζητήσουν να συνοικισθούν εις τόπον της Στερεάς Ελλάδος και
μάλιστα προς τα σύνορα της Θεσσαλίας. Η επί του συνοικισμού των Μακεδόνων επιτροπή (...) δι’ εγγράφου της από 9 Ιανουαρίου 1837 (...)
αναφέρει μεταξύ άλλων ότι οι Μακεδόνες υπό την σκέπην του βασιλέως Όθωνος συνοικίζονται εις την Αταλάντην της Λοκρίδος, όπου κτίζουν πόλιν
φέρουσαν το όνομα Νέα Πέλλα. Εις την πόλιν ταύτην έχουν ήδη εγκατασταθή 70 οικογένειαι Μακεδόνων «και άλλαι περί τας τετρακοσίας,
καταγραφείσαι μέχρι τούδε εις τους καταλόγους, δεν ηδυνήθησαν δια την έλλειψιν των μέσων να αποκατασταθώσιν ακόμη». Εν τέλει παρακαλούν
τον βαρώνον Μπέλλιον (...) ν’ αναλάβη την σύναξιν εράνων μεταξύ των εν Ευρώπη εγκατεστημένων συμπατριωτών των δια την περάτωσιν του
συνοικισμού της Νέας Πέλλης και την ενίσχυσιν της πνευματικής και οικονομικής ζωής αυτής.
Απ. Βακαλόπουλος, ό.π., σ. 170.
Με βάση τις γνώσεις σας από το σχολικό εγχειρίδιο και τα στοιχεία που θα αντλήσετε από το πιο πάνω παράθεμα, να αναφερθείτε στις συνθήκες
κάτω από τις οποίες δημιουργήθηκε ο συνοικισμός των Μακεδόνων στη Στερεά Ελλάδα, κατά την περίοδο της βασιλείας του Όθωνα.
 Πηγή:
http://media.ems.gr/ekdoseis/makedonika/makedonika_19/ekd_pemk_19_Velkos.pdf

17. ΘΕΜΑ 4ΠΗΓΗ 1
Ο Πειραιάς το 1834. Ο Thomas Abbot - Grasset, Γάλλος φιλέλληνας και λόγιος, γράφει στα 1834.
Ο Πειραιεύς διασώζει μόνον το όνομα από την αρχαίαν του υπόστασιν. Ήδη είναι μία μικρά ξυλίνη αποβάθρα, προ ολίγου κατασκευασθείσα και
όμως ήδη ημικατεστραμμένη: το παράπηγμα, το χρησιμεύον ως τελωνείον, η μονή του Αγίου Σπυρίδωνος και τρεις ή τέσσαρες νέοι οικίσκοι, ήδη
κτισθέντες υπό νέων εποίκων, οίτινες συρρέουσι πανταχόθεν. Επί της ακτής πρωτογενής γέρανος ανασύρει ύδωρ, το οποίον κτίσται απέναντι
μεταχειρίζονται εις το κτίσιμον μιας οικίας. Στενή κονιωρτώδης οδός, αναρριχωμένη επί χωματώδους λοφίσκου και ανελισσομένη μεταξύ των
φρακτών δύο αμπέλων, φέρει προς τας Αθήνας. Εισέρχομαι εις την οδόν ταύτην δια να προσπαθήσω εκείθεν τουλάχιστον να ρίψω βλέμμα προς τας
Αθήνας. Αλλά συνοδεία επί όνων έρχεται αντιθέτως και αναγκάζομαι να υποχωρήσω, ενώ ο περιποιητικώτατος οδηγός μας με πληροφορεί ότι η
συνοδεία έρχεται εκ Χαλκίδος και πρόκειται να εγκατασταθεί εις τον Πειραιά.
Πηγή η Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, Σπ. Μαρκεζίνη, τόμ. 1, σ. 129.
ΠΗΓΗ 2
Πειραιεύς (πριν το 1834). Ήδη κατά την πρώτην μετάβασιν του βασιλέως Όθωνος εις
τας Αθήνας, όταν οι επίσημοι επεσκέπτοντο την Ακρόπολιν, τας αρχαιότητας γενικώς,
την πόλιν και τα πέριξ, διηρωτώντο αν αι Αθήναι προσεφέροντο ως η μέλλουσα
πρωτεύουσα και εις την περίπτωσιν αυτήν ποία η ενδεικνυομένη θέσις του
ανεγερθησομένου ανακτόρου. Ο τότε όμως εις την ακολουθίαν της Αντιβασιλείας
αρχιτέκτων Gutensohn αποχωρισθείς της συνοδείας περιηγήθη μόνος τον έρημον
Πειραιά, εγοητεύθη από την τοποθεσίαν και ενόμισεν ότι εκεί έπρεπε να ιδρυθή η
πρωτεύουσα. Εύρε δε εις την Πειραϊκήν Χερσόνησον υπερέχουσαν θέσιν με λαμπράν
θέαν, την οποίαν έκρινε κατάλληλον δια την ανέγερσιν των Ανακτόρων.
Εφρόνει ότι δια του τρόπου τούτου θα ηδύνατο να προφυλαχθή και όλη η ιερότης του περί τας αρχαίας Αθήνας χώρου. Αλλά το ρωμαντικόν σχέδιον
εγκατελείφθη με το ισχυρόν, δια την εποχήν, επιχείρημα ότι τα βασιλικά ανάκτορα θα ήσαν εκτεθειμένα εις την βολήν οιουδήποτε εχθρικού πλοίου.
Επί πλέον δε και με την δικαιολογίαν ότι η άνυδρος και βραχώδης Πειραϊκή Χερσόνησος δεν προσεφέρετο δι’ ανοικοδόμησιν πόλεως.
Η εικών από λιθογραφίαν του Cartwright. (Εκ του Μουσείου Μπενάκη).
Σπ. Μαρκεζίνης, ό.π., τόμ. 1, σ. 144.
ΠΗΓΗ 3
Άποψη του λιμανιού
του Πειραιά το 1837
Με βάση τις διαφορετικές όψεις του Πειραιά (1834 και 1837), τις γνώσεις σας από το σχολικό
εγχειρίδιο και τα στοιχεία που περιέχονται στα πιο πάνω παραθέματα, να αναφερθείτε στην
εξέλιξη που παρουσιάζει η πόλη του Πειραιά κατά το χρονικό διάστημα 1834-1837, καθώς και
στους λόγους που την προκάλεσαν.

18. ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ
• Κατά την περίοδο της μοναρχίας του Όθωνα, το κράτος ασχολήθηκε σοβαρά με το ζήτημα της αποκατάστασης των προσφύγων.
• Στους Χίους πρόσφυγες παραχωρήθηκε το 1835 ο δεξιός τομέας της σχεδιαζόμενης πόλης του Πειραιά, για να κτίσουν εκεί τα
σπίτια τους.
• Στο αίτημα των Ψαριανών ανταποκρίθηκε η κυβέρνηση το 1836.
• Για τους Σουλιώτες οι αναβολές δεν είχαν ούτε τώρα τέλος. Αποφασίστηκε το 1837 η ίδρυση συνοικισμού τους στο Αντίρριο, η
οποία όμως δεν πραγματοποιήθηκε. Σοβαρότερη φαίνεται ότι ήταν η προσπάθεια ίδρυσης ενός συνοικισμού Ηπειρωτών στην
Κυλλήνη το 1840. Άλλοι Ηπειρώτες και Σουλιώτες εγκαταστάθηκαν στη Ναύπακτο.
• Αίτημα ίδρυσης συνοικισμού υπέβαλαν και ο Κάσιοι πρόσφυγες το 1838, οι οποίοι επιδίωξαν να μεταναστεύσουν στην
Αμοργό.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Ποια ήταν η μέριμνα που επέδειξε η κυβέρνηση του Όθωνα απέναντι στους πρόσφυγες και ποιες προθέσεις της
πολιτείας εξυπηρετούνταν με την πολιτική αυτή;
2. Σε έξι ως επτά γραμμές να απαντήσετε στα εξής ερωτήματα:
α) Ποιες ομάδες προσφύγων κατά την περίοδο της απόλυτης μοναρχίας του Όθωνα δραστηριοποιήθηκαν για την
αποκατάστασή τους;
β) Σε ποιες περιπτώσεις πέτυχαν στις προσπάθειές τους και πώς;
3. Να αναφερθείτε στην «εσωτερική μετανάστευση» κατά την περίοδο της απόλυτης μοναρχίας του Όθωνα.
4. Να αναφερθείτε στις προσπάθειες των Σουλιωτών και γενικά των Ηπειρωτών, κατά την οθωνική περίοδο, για
να αποκτήσουν τόπο μόνιμης εγκατάστασης.