1. ENERGJIA. BURIMET E ENERGJISE.
OBJEKTIVAT:
- Ç’KUPTOJMË ME MADHESINË FIZIKE, ENERGJI?
- CILAT JANË FORMAT BAZË TË ENERGJISË?
- CILAT JANË DY FORMAT E SHNDËRRIMIT TË ENERGJISË?
2. ENERGJIA:
Energjia është aftësia e një sistemi për të kryer punë.
FORMAT E ENERGJISE:
Energjia kinetike lidhet me lëvizjen e sistemit ose të pjesëve përbërëse të tij.
Energjia potenciale lidhet me bashkëveprimin e pjesëve të sistemit.
FORMAT E SHNDERRIMIT TE ENERGJISE:
Puna (A) vlerëson shndërrimin e energjisë makroskopike të një sistemi në energji
makroskopike ose mikroskopike të një sistemi tjetër dhe anasjelltas.
Nxehtësia (Q) vlerëson shndërrimin e energjisë mikroskopike po në energji
mikroskopike, ashtu edhe në energji mikroskopike.
3. LLOJET E NDRYSHE TE ENERGJISE
Energjia Kimike.
Energjia Elektrike.
Energjia e Erës.
Energjia Termale.
Energjia Diellore.
Energjia Bërthamore (nga ndarja e atomit).
4. ROLI I ENERGJISE NE AKTIVITETIN NJEREZOR
Energjia Kimike
Ushqimi na jep energjinë e nevojshme per të cilën ka nevojë qeliza që të funksionojë. Ajo është energjia që
ndodhet në lidhjet që bashkojnë mes tyre atomet që formojnë molekulat e ushqimeve, e quajtur Energji
Kimike. Të gjitha substancat me të cilat ushqehemi, qofshin ato qe vijnë nga kafshët apo bimet përmbajnë
energji kimike që shfaqet si flakë dhe nxehtësi kur digjen ushqimet. Energjia që mund të përdoret nga qelizat
përmbahet në molekulën e një sheqeri te thjeshtë, glukozës. Reaksioni i djegies se glukozës, që në qeliza
çliron energjinë e nevojshme për veprimtarinë e tyre, quhet frymemarrje qelizore. Fotosinteza është procesi
me anë të të cilit bimët përdorin energjinë e diellit për të prodhuar oksigjen, duke u nisur nga CO2 dhe nga
H2O, molekula organike te pasura me energji kimike si glukoza. Energjia kimike është energjia e rezervuar në
lidhjet ndërmjet atomeve ose molekulave të lëndës. Kjo energji çlirohet,për shembull, në trajtën e energjisë
termike gjatë djegies së lëndëve të ndryshme.
Energjia Bërthamore
Energjia bërthamore është një burim i cmuar që mund të përdorim për të evituar degradimin e mëtejshëm të
planetit, dhe për të mbuluar nevojat me energji të një popullsie gjithnjë në rritje dhe përbën një rrezik serioz
si për njerëzimin ashtu edhe për planetin Tokë.
5. Energjia Elektrike
Është një formë energjie e përftuar nga energjia elektrike potenciale.
Energjia Diellore (solare)
Energjia e Erës
Energjia Termale
Mbështet pothuaj të gjithë jetën në tokë nëpërmjet fotosintezës që nga shfaqja e organizmit të parë. Njerëzit e
përdorin energjinë diellore për ndriçim, ngrohtësi, rritjen e të korrave dhe për shndërrimin e fuqisë diellore në
energji elektrike. Nxehtësia e krijuar nga dielli përcakton klimën (moti) dhe ndërrimin e stinëve në tokë.
Nxirret nga rrjedha e ajrit duke përdorur turbinat e erës apo velat për të prodhuar energji mekanike ose elektrike.
Mullinjtë e erës janë përdorur për fuqinë e tyre mekanike, pompat e erës për pompimin e ujit, dhe velat për të
lëvizur anijet. Energjia e erës si një alternativë e karburanteve fosile, është e bollshme, e ripërtëritshme, e
shpërndarë gjerësisht, e pastër, nuk prodhon emetimet e gazit serrë gjatë operacionit, dhe përdor shumë pak tokë.
Efektet në mjedis janë shumë më pak problematike se ato të burimeve të energjisë jo-ripërtëritshme.
Në termodinamike energjia termale I referohet energjisë së brendshme, I pranishëm në një sistem për shkak të
temperatures së tij.
6. NGROHJA GLOBALE & EFEKTI SERE
Ngrohja globale është rritja e temperaturës mesatare afër sipërfaqes së Tokës dhe oqeaneve
që nga gjysma e shekullit të 20-të e në vazhdim. Temperatura e globit është rritur me 0,74 ±
0,18 °C gjatë 100 vjetëve deri në fund të vitit 2005. Grupi Ndërqeveritar i ndryshimit të klimës
(IPCC) konkludoi që rritja e temperaturës qysh në mes të shekullit të 20-të është rezultat i rritjes
së koncentrimit të gazit të efektit serrë. Fenomeni natyral i tillë si variacioni diellor dhe vullkanet
kishin një efekt të vogël ngrohjeje nga kohët para industriale te viteve 1950 dhe një efekt te
vogël freskues nga viti 1950 e në vazhdim. Këto konkluzione bazë kanë qenë konstatuar nga të
paktën 30 shoqata shkencëtarësh dhe akademi shkencash duke përfshirë të gjithë akademitë
kombëtare të shkencës në shumicën e vendeve të industrializuara. Ndërsa individë shkencëtarë
kanë theksuar mos aprovimin me këto gjetje, shumica dërmuese e shkencëtarëve punuan mbi
marrëveshjen e ndryshimit të klimës mbi bazën e konkluzioneve kryesore të IPCC.
Efekti serë
Në pranverën e hershme temperaturat e ajrit, veçanërisht natën janë të ulëta. Nëse e masim
temperaturën e ajrit në brendësi të serrës do të shohim se ajo është shumë më e lartë se jashtë
serrës. Kjo dukuri ngjan për arsye se serra funksionon si një ventil njëkrahesh. Mbulesa e serrës
gjatë ditës lejon depërtimin e rrezeve të diellit, mirëpo nxehtësinë e krijuar brenda serrës e ruan
dhe kështu nuk e lejon të dalë jashtë. Një proces i ngjashëm zhvillohet edhe në planet dhe në
atmosferën e tokës. Siç dihet dielli bën ngrohjen e sipërfaqes së tokës dhe vazhdimisht nxehtësia
rrezaton në drejtim të atmosferës duke dashur ta lëshojë atë. Në sajë të pranisë së disa gazrave
në atmosferë siç janë dioksidi i karbonit, avulli i ujit dhe metani pengohet shpërndarja e
tërësishme e nxehtësisë prej tokës në gjithësi. Ky proces i ngrohjes së atmosferës është i njohur
si efekt i serrës. Sikur të mos ishte ky proces, toka do të ishte shumë më e ftohtë.
7. KURSIMI I ENERGJISE
Për të kontribuar në pakësimin e konsumit të energjisë dhe rrjedhimisht në
ngadalësimin e faktorëve që sjellin ngrohjen globale, gjithsecili prej nesh mund t’ia
nisë nga shtëpia e tij. Më poshtë do të rëndisim disa mënyra për të kursyer energjinë
në shtëpi. Kjo do të thotë se do të harxhoni më pak energji dhe do të paguani më pak
para.
Ndryshoni llambat e zakonshme duke vendosni llamba ekologjike. Një ndër mënyrat
më të thjeshta për të zvogëluar konsumin e energjisë elektrike është të zëvendësoni
llambat e zakonshme me ato ekonomike. Në Shqipëri ka filluar prej vitesh tregtimi i
llambave të tilla, madje edhe llambat fluoreshente. Konsumojnë pak energji dhe janë
të madhësive të ndryshme , 12 herë më afatgjata se ato të zakonshmet.
8. DISA KOMPONENTE PER KURSIMIN E ENERGJISE
Frigoriferi.
Ky elektroshtepiak kaq i domosdoshem për ne, është një nga konsumatoret më të
medhenj të energjise. Konsumon edhe me shumë së kondicioneri. Prandaj
keshillohet që dera e tij të mos qëndrojë për një kohë shumë të gjatë e hapur, të
mos vendosen gjera të ngrohta në frigorifer dhe të mos lejohet formimi i akullit në
pjesën e pasme të tij. Gjithashtu, nëse jeni në kërkim të një frigoriferi te ri, kini
parasysh diçka: sa më i madh frigoriferi, aq me shumë harxhon.
Kondicioneri.
Shumë i nevojshem ne ambientet familjare, sidomos gjatë diteve të nxehta të
verës. Këshillohet që, në verë, temperatura e kondicionerit të qëndrojë stabël në
25 gradë Celsius, kurse në dimer temperatura perfekte është 20 gradë Celsius.
Gjatë verës keshillohet që të përdoret edhe freskuesja, në mënyrë që ajri i ftohtë
të shpërndahet në të gjithë dhomën.
Televizori.
TV Plazma janë konsumatoret me të mëdhenj të energjisë, prandaj nese doni të
kurseni, zgjidhni një LCD. Por ndryshimi qëndron edhe tek madhësia, prandaj
midis një 32” dhe një 55”, zgjidhni të parin.
Kompjuteri.
Fikeni kompjuterin nëse nuk do e përdorni për më shumë se 20 min. Reduktoni
kontrastin dhendriçimin e ekranit. Ndërroje desktop-in për një lap-top, sepse
harxhon më pak energji. Ndërroje ekranin e vjetër të kompjuterit me një LCD, për
të njëjtën arsye.
9. BURIMET E RINOVUESHME DHE TE PARINOVUESHME
Burimet e rinovueshme janë gjitha burimet që lidhen me rrezatimin e Diellit,
si dritor ashtu edhe termik të tij, janë burime të rinovueshme. Tek burimet e
parinovueshme hyjnë si: energjia diellore, energjia hidrike, energjia e baticave e
zbaticave, energjia e erës. Në këtë grup të burimeve të rinovueshme hyn edhe
energjia gjeotermike, që është energjia që çlirohet drejt nga Toka në formë avulli.
Burimet e parinovueshme janë lëndët djegëse si qymyri, nafta, gazi natyral,
janë formuar përgjatë miliona vjetësh nga dekompozimi i bimëve. Në shkallë
botërore, rreth 90% e energjisë që përdoret prodhohet nga lëndët djegëse.
Vlerësimet tregojnë se rezervat e shfrytëzueshme tokësore të lëndës djegëse janë
shumë të kufizuara; ato mund të mjaftojnë mbase edhe për një shekull apo disa
dhjetëra vjeçarë. Kjo i bën këto burime të parinovueshme.
10. ”
“
Projekt në Fizikë “ Energjia dhe Burimet e Energjisë ”
Punoi: Klajdi Proko
Klasa: XII
D
