Azərbaycan Təbiblər Birliyi ( ATB )

1. Azərbaycan Tibb Universiteti
Fənn:İmmunologiya
Mövzu:Xroniki aclıq zamanı
immunitet

2. Xroniki aclıq – ümumi mənada bədənin ehtiyac duyduğu qidanı
almaması zamanı ortaya çıxan bir şeylər yemək istəyi; keyfiyyət
və ya kalori cəhətdən qida əksikliyi; orqanizmin ehtiyac
duyduğu karbohidratları, yağları, proteinləri, suyu, mineralları,
duzları və vitaminləri almaması vəziyyətidir.

3. Bəzi müəlliflərin fikrincə xroniki aclıq təkcə qidalanmama ilə əlaqəli
deyil, eyni zamanda normal qidalanıb lakin həmin qidadan yetəri
qədər enerji əldə etməmə ilə də bağlıdır.məsələn:
Marasmus – pəhriz nəticəsində bədəndə yaranan enerji defisiti
Kwashiorkor – normal kalorili qidalar qəbul edir, ancaq qidanın
tərkibində lazımi zülallar olmur.Adətən uşaqlarda rast gəlinir.Belə
uşaqlarda piylənmə, böyümüş qaraciyər və ödemlərə rast gəlinir.
Şəkil. Kwashiorkor

4. Xroniki aclığın əmələ gəlmə səbəbləri :
 Anorexia nervosa – xüsusilə gənc qadınlarda görülən, yemək
yeməmək, çox az yatmaq , buna baxmayaraq çox aktiv
olmaqla üzə çıxan psixoloji pozğunluqdur.
 Fasilələrlə az-az qidalanma
 Koma
 Travma
 Qida əldə edəməmə (kütləvi yanğın, müharibə)
 Bəzi mədə-bağırsaq xəstəlikləri

5. Xroniki aclıq zamanda orqanizmdə enerji və mikroelement
defisiti yaranır.Xüsusilə də inkişafda olan ölkələrdə xəstəlik və
ölüm faizinin artmasında rol oynayan ən önəmli risk
faktorlarından biri sayılır.
Şəkil. Xroniki aclığa ən çox məruz qalan ölkələr.

6. Xroniki aclıq termini geniş bir mövhum olub öz daxilində 2 yerə
ayrılır:
1. Birincili (ekzogen)
2. İkincili (endogen)
Birincili xroniki aclıq əsasən qidanın qıtlıq, müharibə, həbsxana
həyatı, sosyoekonomik kasıblıq kimi hallar səbəb olur.
İkincili xroniki aclığın səbəbi isə orqanikdir.Yəni iştahsızlıq,
yemə və udma pozulması, qusma, ishal, xərçəng, pankreas
çatışmazlığı və malabsorbsiya sindromu buna səbəb kimi
götürülə bilər.

7. Orqanizmdən zülal itirilməsi, alınan və çıxan zülal ilə
tarazlanmırsa hipoproteinemiya və xroniki aclıq meydana
çıxır.Katabolizm zamanı plazma proteinləri, həzm fermentləri,
qaraciyər fermentləri kimi önəmli rolları olanlar daxil bütün
endogen proteinlər parçalanmaya məruz qalır.

8. Xroniki aclıq zamanı üzə çıxan simptomlar:
Həyati orqanların kiçilməsi və funskiyalarının azalması
Xroniki diarreya
Anemia
Əzələ kütləsində azalma
Bədən temperaturunda azalma
Həzm turşusu defisitinin nəticəsi kimi qidanı həzm
edəməmə
Immun defisit
Cinsi pozğunluq

9. Beləliklə xroniki aclıq təkcə bir qrup sistemlərə deyil, bütün
bədəndə yerləşən orqan sistemlərə təsir edir.
 Mental funksiya – xəstələrdə depressiya halları yüksəlir.Beyin
funksiyalarında pozulma halı da qeyd oluna bilər.
 Kardiovaskulyar və renal funksiyalar – orta dərəcəli
hipotenziya, bradikardiya, sentral venoz təzyiqdə və oksigen
istifadəsində azalma halı göstərilir.Böyrəklərdə isə renal
plazma axını və glomerular filtrasiya azalır.
 Tənəffüs funksiyası – 20%-dən çx protein parçalanması
tənəffüs əzələlərinin fəaliyyətinin azalmasna səbəb olur.
 Qastrointestinal sistem – qastrik, pankreatik, öd ifrazında
azalma və bağırsağın baryer funksiyasını itməsi qeyd olunur.

10. Xroniki aclıq zamanı immunitet
İmmun sistemdə baş verən genetik və ya inkişaf defekti kimi hallar
birincili immun çatışmazlığa səbəb olur.İkincili immun çatışmazlığın
səbəbi kimi isə xarici faktorların təsiri göstərilir.İkincili immun
çatışmazlıqlardan ən çox bilinəni HİV virusunun immun sistemə
təsiridir.Amma dünya üzrə ən çox yayılanı isə xroniki aclıq
nəticəsində immun sistemin zəifləməsidir.

11. Xronik aclıq zamanı meydana çıxan protein defisiti nəticəsində
yenidoğulmuşlarda və uşaqlarda immun sistem orqanlarından
hesab edilən timusun atrofiyası, timus hüceyrələrinin
miqdarının azalması, periferik limfa vəzilərinin inkişafının
ləngiməsi qeyd olunur.
Şəkil. Timus vəzin
atrofiyası

12. Immun sistemdə baş verən digər dəyişikliklərə leykopeniya,
CD4/CD8 nisbətinin azalması, periferiyada formalaşmamış T
hüceyrələrin olması görsənir.

13. İmmun sistem qoruyucu funksiyalarının ilk
hissəsi hesab edilən baryer mərhələsində də
azalma qeyd olunur.Epitelial baryerdə baş verən
dəyişikliklərə qastrointestinal mukozanın
arxitekturasında baş verən dəyişiklik
(mikroxovlarda hipotorfiya, Peyer düyünlərində
limfosit sayında azalma və immunoqlobulin A-
nın sintezində azalma) aiddir.

14. Şəkil.Qastrointestinal sistemin limfoid toxumasının quruluşu

15. Hüceyrə və humoral immunitetin inkişaf etməsində antigenin T
hüceyrələrə təqdim olnuması mühüm hadisədir. 3 müxtəlif
hüceyrə tipləri (B limfositlər, makrofaqlar və dendritik
hüceyrələr) əsas antigen təqdim edən hüceyrələr hesab
olunur.Bunların arasında xroniki aclıq zamanı dendritik
hüceyrələrin vəziyyəti dəqiq öyrənilmişdir.

16. Belə ki, xroniki aclıq zamanı DH (dendritik hüceyrə) sayında
azalma, sitokin produksiyasında azalma qeyd olunur.
Şəkildə dendritik hüceyrənin aktivasıyasına kimi olan dövr
göstərilmişdir.Hər bir mərhələyə lazım olan enerji bir sıra proseslər
nəticəsində əldə edilir.Amma xroniki aclıq zamanı bu proseslər
ləngiməsi vəya tamamilə dayanması immun zəifliyinə gətirib çıxarır.

17. Ümumiyyətlə aclıq zamanı immun sistemdə əsas defekt T
limfositlər və komplement sistemdə baş verən
dəyişikliklərdir.İnterleykin metabolizmi, xüsusilə də İL-1
aktivliyində azalma qeyd olunur.Pozulmuş İL-1 aktivliyi
limfositlərin hazırlanma sürətində azalmaya səbəb olur.

18. T limfositlərin tərkibində amin turşuları əsasən əvəzedilməyən
amin turşular olduğu üçün xroniki aclığın nəticəsi kimi
meydana çıxan zülal çatışmazlığı əsasən onlara zərər verir.Və
beləlilkə T limfositlərin fəallığı azalır.Hətta bəzi ədəbiyyatlarda
xronik aclıq zamanı kök hüceyrələrində zədələndiyi də
göstərilərək ,nəticədə bütöv immun hüceyrələrinin zərər
gördüyü qeyd edilmişdir.

20. Ayrıca olaraq, komplement sistemində baş verən dəyişikliklərin
nəticəsi olaraq faqositoz, xemotaksis və bakteriyaların
hüceyrədaxili məhv edilməsi pozulur.

21. Xorniki aclıq keçirən xəstələrdə protein/enerji azaldığnın
nəticəsi kimi xəstələrin digər infeksiyalara yoluxma faizi
artır.Belə xəstələr qram neqativ bakteriyalar, Candida albicans,
Pneumocystis carinii və hepatit qrupu virusları kimi fürsətçi
mikroorqanizmlərə qarşı daha həssas olurlar.
Xroniki aclıq
İmmun sistemin
zəifləməsi Xəstəliklər

22. Diqqətinizə
görə təşəkkür
edirəm